Guatemala
(kompleta nomo:
La Nueva Guatemala de la Asuncion
) esas
chef-urbo
e maxim populoza urbo di
Guatemala
. Segun statistiki de 2022, ol havis 3 015 081 habitanti. Lua tota
surfaco
esas 997 km².
L'urbo esas la politikala e kulturala centro di la lando. Ol jacas en montoza valo centre-sude de Guatemala, e havas vasta verda regioni.
L'urbo fondesis ube ante existis
Maya
urbo
Kaminaljuyu
.
Kaminaljuyu
komence okupesis de 1200 til 1000 aK, e duris esar habitita dum la sequanta 2.000 yari, ante abandonesar dum la klasik-epoko di Mezoamerika (600 til 900 pos Kristo). La centro dil anciena kolonieto Maya distas poke de la nuna Guatemala-urbo.
Altra tri urbi recevis la nomo "Guatemala" ante la nuna. L'unesma, nun konocata kom
Antigua Guatemala
(Santiago de los Caballeros) fondesis ye la
25ma di julio
1524
[1]
e subisis ataki dal indijeni dum la sequanta tri yari. La duesma, nun konocata kom
Ciudad Vieja
fondesis ye la
22ma di novembro
1527
dal Hispana
conquistador
Pedro de Alvarado
proxim la
volkano
Volcan del Agua
. Alvarado mortis ye la
4ma di julio
1541
.
[1]
Dum la nokto de la 10ma til
11ma di septembro
1541
l'urbo subisis granda terkrulato, qua mortigis la vidvo di Alvarado, Beatriz de la Cueva, qua administris l'urbo pos lua morto.
[1]
La triesma
Santiago de los Caballeros
(
Antigua Guatemala
) fondesis ye la
10ma di marto
1543
en la valo Panchoy, ed esis chef-urbo dil Rejio ed Audienco di Guatemala dum la sequanta 223 yari, til esar destruktita pro
ter-tremo
ye la
29ma di julio
1773
, en qua mili di personi perisis.
[1]
Pos du-yara diskuti, l'urbo rifondesis ye la
2ma di januaro
1776
en lua nuna situo. Ye la
23ma di mayo
sam yaro, rejulo
Carlos la 3ma di Hispania
baptis ol kun la nomo
Nueva Guatemala de la Asuncion
.
[1]
Guatemala-urbo esis la loko ube la nedependo di l'
Unionita Provinci di Central Amerika
proklamesis, ye la
15ma di septembro
1821
. Dum la yari 1850a, lor prezidanto
Rafael Carrera y Turcios
inauguris la Nacionala Teatro, anke konocata kom Teatro Carrera, an la centro dil urbo. L'urbo komencis expansar sude pos 1871.
Ye la
18ma di aprilo
1902
forta
ter-tremo
frapis l'urbo e produktis 800 til 900 morti. La sam yaro ye la
24ma di oktobro
volkano Santa Maria eruptis, e produktis cirkume 5.000 morti.
[2]
Felipe Yurrita, richa
kafeo-kultivisto
, konstruktis la kirko di Nia Siorino dil Angori (
Nuestra Senora de las Angustias
, anke konocata kom "kirko Yurrita") en gratitudo pro ke ilu ne perisis dum l'erupto.
Dum l'administrado dil prezidanto
Manuel Estrada Cabrera
konstruktesis multa publika edifici en la bulvardo
30 de Julio
, exemple la hospitalo por mulieri gravida
Joaquina
e la Milital Akademio, en 1912. Tamen, l'urbo subisis diversa ter-tremi qui komencis ye la 17ma di novembro 1917 e duris til la 24ma di januaro 1918. La ter-tremi destruktis multa anciena kirki e publika edifici, e stimulis severa kritiki kontre Estrada Cabrera pri la manko di efikiva agadi por rikonstruktar l'urbo.
En 1923 komencis la konstruktado dil
aeroportuo
La Aurora
. Dum la
yari 1930a
membri di la elito komencis konstruktar lia domi en la bulvardo
30 de Julio
. Dum l'administrado di
Jorge Ubico Castaneda
la posto e l'internaciona aeroportuo
La Aurora
, inter altra edifici, kompleteskis.
Pos la revoluciono di
1944
la habitanti recevis yuro pri votar por urbestro. L'unesma elektita urbestro, Mario Mendez Montenegro (1946-1948), ampligis la reto di
drinkebla aquo
e la sistemo di
kloaki
. En
1951
Guatemala-urbo ja havis cirkume 250 mil habitanti.
Ye la
4ma di februaro
1976
ter-tremo
kun forteso 7.5 che
skalo di Richter
frapis Guatemala e produktis 23.000 morti e 77.000 vunditi serioze en 30.000 km²-a zono cirkum la urbo. En
1980
e
1981
eventis diversa bombal ataki dal gerileri* en l'urbo.
De la 29ma til la 30ma di mayo
2010
l'urbo subisis severa inundadi dum la tropikala tempesto
Agatha
, qua anke produktis tri morti. Ante, ye la
27ma di mayo
sam yaro komencis l'erupto dil volkano
Pacaya
, qua produktis du morti e koaktis klozar l'aeroportuo
La Aurora
dum kin dii.
Guatemala-urbo jacas en la valo Ermita, kun
altitudi
inter 1.500 e 1.600 metri super
marala nivelo
. Quankam ol jacas en tropikala zono lua
klimato
esas subtropikala, pro l'influo dil altitudo. La
pluvoza sezono
eventas de mayo til novembro, dum ke la sika sezono eventas de decembro til aprilo. La mezavalora
temperaturo
dil urbo esas 21°C.
L'urbo dividesas en 22 zoni, projetita dal injenioro Raul Aguilar Batres. Altra tri zoni nun esas parti de vicina urbi. Singla zono havas lua propra stradi ed avenui. En la zoni 1, 2 e 3 jacas inter altri la historiala centro dil urbo,
muzei
(exemple l'Arkidiocezala Muzeo e l'Arkeologiala Muzeo), la
katedralo
, la Nacionala Palaco, e la nacionala
biblioteko
. En la zono 10 jacas la
botanika gardeno
, la Muzeo Popol Vuh (kun objekti de Maya kulturo) e l'
universitato
Francisco Marroquin.
Lua
metropolala regiono
konsistas ek Guatemala-urbo propre e la vicina urbi Villa Nueva, San Miguel Petapa, Mixco, San Juan Sacatepequez, San Jose Pinula, Santa Catarina Pinula, Fraijanes, San Pedro Ayampuc, Amatitlan, Villa Canales, Palencia, e Chinautla.
Urbala panoramo di la quartero Zona 14.
- Kirki
- La katedralo metropolitala konstruktesis de 1782 til 1815, e lua du turmi kompleteskis en 1867. Ol havas
Neoklasika
elementi, e rezistis multa forta
ter-tremi
, exemple en 1917 e 1976. Avan ol existas 12 piedestali, ube ante existis statui pri la quar evangelisti ed altra santi, qui destruktesis dum la ter-tremo di 1917.
- Kirko di Santa Franciskus, konstruktita en 1778, depos ke l'urbo destruktesis dum la ter-tremo di 1773.
- Muzei
- Nacionala Muzeo pri Modern Arto
[3]
- Nacionala Muzeo pri Arkeologio ed Etnologio, kreita en 1931, nun okupas 4200 m² e gastigas 35 mil objekti arkeologiala e 15 mil objekti etnologiala, nome pri la kulturo Maya.
- Muzeo Ferovoyala (
museo del Ferrocarril
), inaugurita en januaro 2004, ol okupas l'olima ferovoyala staciono dil urbo, e gastigas vaporolokomotivi ed altra objekti.
[3]
- Nacionala Palaco di la Kulturo (
Palacio Nacional de la Cultura
), jacanta an l'anciena sideyo dil guvernerio di Guatemala, en edifico inaugurita en 1943 por remplasar l'anciena urbodomo (
ayuntamiento
) e ka karcero dil urbo, ambe destruktita dum la ter-tremo di 1917.
- Parki
- Centrala Parko o "Placo di la Konstituco" (
Parque Central
o
Plaza de la Constitucion
) esas granda placo jacanta avan la Nacionala Palaco di la Kulturo, ambe an la historiala centro di Guatemala-urbo.
- Parko di Roboti (
Parque de los Robots
) kontenanta repliki de famoza roboti de cinematografuri, exemple
Bumblebee
,
R2D2
ed altri, multe vizitata por familii kun infanti.
[3]
- Parko arkeologiala
Kaminal Juyu
okupas 5 km² e prezervas restaji del epoko maya.
[3]