Trentino-Tirol do Sur
(en
aleman
:
Trentino-Sudtirol
, en
italiano
:
Trentino-Alto Adige
, en
ladino
:
Trentin-Sudtirol
), oficialmente
Trentino-Alto Adige/Sudtirol
e a rexion mais setentrional de
Italia
. A sua capital e
Trento
e esta formada por duas comunidades historico-culturais e administrativamente diferentes: o Tirol do Sur (ou
Alto Adige
) ao norte, correspondente a
provincia autonoma de Bolzano
, e o Trentino no sur, correspondente a provincia autonoma de
Trento
. Limita ao norte con
Austria
(
Tirol
e
Salzburgo
), ao sur e leste co
Veneto
, ao sur e oeste coa
Lombardia
e ao oeste con
Suiza
(canton dos
Grisons
).
Por mor do segundo estatuto especial entrado en vigor no ano
1972
o nome oficial da rexion pasou a ser o de
Trentino-Alto Adige/Sudtirol
. O primeiro estatuto, que databa de
1948
, asignaba a rexion o nome bilingue de
Trentino-Alto Adige/Tiroler Etschland
.
Paisaxe do Tirol do Sur.
A rexion limita co
Tirol
austriaco
ao norte, co
Canton
suizo
dos
Grisons
ao noroeste e coas rexions italianas da
Lombardia
e o
Veneto
ao oeste e ao sur respectivamente. Cobre 13.607 km² e e extremadamente montanosa, cubrindo unha gran parte das Dolomitas e dos
Alpes
. A rexion esta composta por duas provincias, Bolzano e Trento.
A
Provincia Autonoma de Bolzano
, ten unha superficie de 7.400 km², sendo o relevo totalmente montanoso e cuberto por extensos bosques. O seu clima e de tipo
continental
, debido a influencia das moitas cadeas de montanas que se erguen a mais de 3.000 metros sobre o nivel do mar e os anchos vales, a traves do cales flue o principal rio da rexion, o
Adige
, de norte a sur xunto cos seus numerosos afluentes. Na cidade de
Bolzano
, capital da provincia, a temperatura media do e de 12,2 °C e a precipitacions anuais de 717,7 mm.
A Provincia Autonoma de Trento ten unha superficie de 6.207 km². E unha terra montanosa na sua meirande parte (o 20 % erguese a mais de 2.000 metros e un 70 % a mais de 1.000 m) e cuberta por extensos bosques (arredor do 50 % do territorio). O seu clima e moi variado segundo as diferentes zonas da provincia, variando este dende o clima alpino ao subcontinental, con verans calidos e variables, e invernos moi frios e con neve. A rexion sempre foi un destino popular para os turistas, tanto en inverno para o esqui como no veran para visitar os fermosos vales e lagos, dos cales o mais grande e o
Lago de Garda
.
Bolzano
A actual rexion de Trentino-Tirol do Sur foi conquistada polos romanos no ano
15 a.C.
e despois da fin do
Imperio Romano de Occidente
dividida entre distintas tribos xermanicas invasoras. Os
longobardo
fundaron o Ducado de Tridentum (actual provincia de Trento), os
alamans
o Val do Vinschgau e os
bavaros
tomaron a parte restante. Despois da creacion do
Reino de Italia
por
Carlomagno
, o Marquesado de Verona, incluiu as zonas mais meridionais do
Bolzano
, mentres que os
Duques de Baviera
recibiron a parte restante.
A partir do
seculo XI
, parte da rexion estaba gobernada polos principes-bispos de
Trento
e
Brixen
, a quen o Emperador do
Sacro Imperio Romano Xermanico
deu amplos poderes sobre os seus bispados. O resto da rexion formou parte do Condado do Tirol e do Condado de Gorz, que controlaba o Val do Pustertal, poren en
1363
Margarita, condesa do Tirol cedeuno a
Casa de Habsburgo
.
Os dous bispados foron secularizadas polo Tratado de Luneville de
1803
e entregados aos
Habsburgo
. Dous anos mais tarde, tras a derrota en Austerlitz, a rexion foi dada aos
bavaros
, aliados de
Napoleon
, no Tratado de Presburgo, en
1805
. Os novos gobernantes provocaron unha rebelion de campesinos, liderados por Andreas Hofer, un propietario de St. Leonhard in Passeier, en
1809
, poren sen moito exito. O ano seguinte o Tratado de Paris de febreiro de
1810
dividiu a zona entre
Austria
e o Reino napoleonico de Italia. Despois da derrota de
Napoleon
, en
1815
, a rexion volveu a
Austria
. Durante o control frances da rexion, foi chamada oficialmente Alto Adige (en aleman: "Hoch Etsch") co fin de evitar toda referencia historica ao Condado do Tirol.
As forzas que xurdiron no
risorgimento italiano
ao longo do
seculo XIX
loitaron pola anexion desta rexion a
Italia
. A finais da
primeira guerra mundial
, co tratado de Saint Germain de
1919
, a rexion foi asignada ao
Reino de Italia
, chamandose
Venezia Tridentina
. Tal anexion supuxo o desmembramento do antigo condado tiroles e a incorporacion de poboacion de lingua alema a Italia.
Despois da primeira guerra mundial, na que soldados trentinos loitaron contra as tropas italianas, o goberno fascista entrante (
1922
) tratou de asimilar as minorias de lingua alema e ladina, cunha progresiva italianizacion de toda a rexion ex-tirolesa. Nesta etapa foron prohibidas as escolas de lingua alema no Tirol do Sur.
En
1939
, en aplicacion do acordo italo-aleman, a maioria dos residentes altotesinos de lingua alema declararonse favorable a emigrar aos territorios do
Terceiro Reich
, mais o estoupido da
segunda guerra mundial
supuxo unha ralentizacion da operacion de exodo. Tras o armisticio firmado por Italia cos aliados, a rexion foi anexionada ao Terceiro Reich. De
1943
a
1945
foi restablecida practicamente a integridade territorial tirolesa que fora fracturada en
1918
. O goberno da Republica Social Italiana non tina case ningunha xurisdicion sobre os territorios da rexion, esta area foi oficialmente chamada "Area de Operazioni Alpenvorlan" con capital en
Bolzano
.
Tras o fin da segunda guerra mundial o Trentino-Tirol do Sur foi formalmente e constitucionalmente reconecido como unha autonomia especial. Inicialmente a autonomia so estaba prevista para o Tirol do Sur (Alto Adige) mais foi ampliada ao Trentino, creando a Rexion Autonoma de Trentino-Tirol do Sur. A autonomia especial da rexion sae do Tratado de Paris. Trentino e o Tirol do Sur forman hoxe co
land austriaco
do
Tirol
unha
Eurorrexion
(
Tirol-Tirol do Sur-Trentin
).
Provincias de Trentino-Tirol do Sur
A capital de Trentino-Tirol do Sur e
Trento
. A rexion esta divida en duas provincias autonomas: a
Provincia de Trento
(ou
Trentino
) e a
Provincia de Bolzano
(ou
Alto Adige/Sudtirol
). En ambalas duas provincias o Estado italiano reconece unha autonomia especial, que e o resultado do acordo De Gasperi-Gruber, asi como o estatuto especial de autonomia aprobado pola lei constitucional en
1948
.
Asi pois a rexion ten dereito de elaborar as suas propias leis nun gran numero de asuntos e coa capacidade de levar a cabo as funcions administrativas en relacion. A autonomia reconecida polo seu estatuto especial comprende os aspectos politicos, de autonomia lexislativa, autonomia administrativa e autonomia financeira. As capitais de provincia rotan cada dous anos como sede do parlamento rexional.
A rexion esta dividida en duas provincias autonomas e 339 concellos. Das duas provincias a de
Trento
e a mais poboada e a que ten unha maior densidade de poboacion, con 83,6 habitantes por km². A densidade da rexion e sensiblemente inferior a media italiana.
Trentino-Tirol do Sur ten unha poboacion de ao redor de 1.017.000 persoas (498.000 na provincia de Bolzano-Bozen e 519.000 na provincia de Trento). A densidade de poboacion na rexion e baixa en comparacion con
Italia
no seu conxunto, en
2008
equivalia a 74,7 habitantes por km², mentres que a cifra media do Estado foi 198,8. A densidade de poboacion na provincia de Bolzano-Bozen foi de 67,3, lixeiramente inferior a rexistrada na provincia de Trento, que era igual a 83,6. A partir de
2008
, o Instituto Nacional Italiano de Estatisticas (ISTAT) estima que 70.834 inmigrantes nacidos no estranxeiro viven en Trentino-Alto Adige/Sudtirol, o que equivale ao 6,9% da poboacion rexional total.
Os fertiles vales de Trentino-Tirol do Sur producen
vino
,
froitas
,
produtos lacteos
e
madeira
, mentres que as suas industrias incluen o
papel
,
quimicos
e a producion de
metais
. A rexion e un importante exportador de enerxia hidroelectrica. As caracteristicas mais importantes da estrutura economica da rexion son a forza do turismo e o rexime especial de cooperacion entre a agricultura e a industria.
Na ultima decada, o turismo converteuse nun componente moi importante da economia da provincia. A rexion ten unha concentracion de hoteis meirande que calquera outra, sendo a capacidade total de aloxamento da rexion de 651.426 camas disponibles en hoteis e outros estabelecementos.
Letreiro trilingue en Fanes Sennes Prags
Os principais grupos linguisticos son o
italiano
(preto do 60% do total), o
aleman
(un pouco menos do 35%) e unha pequena minoria de fala
ladina
(5%).
Na Provincia Autonoma de Bolzano, a lingua maioritaria e o aleman (69% da poboacion), ainda que na capital provincias o 73% da poboacion fala italiano como lingua materna. O ladino e lingua oficial adicional nalguns concellos. Segundo o censo de
2001
, 103 dos 116 municipios eran de maioria de lingua materna alema, 8 de ladino e 5 de italiano. Hoxe en dia, tanto i italiano como o aleman tenen o estatuto de linguas co-oficiais nesta provincia.
Na Provincia Autonoma de Trento o idioma maioritario e o italiano, ainda que hai minorias de fala alema no municipio de Luserna e catro municipios no Val de Mocheni. Tamen hai minorias de fala ladina que viven no Val de Fassa. A diferenza do Tirol do Sur, a proteccion dos grupos linguisticos minoritarios en Trentino non esta cuberta polo novo Statuto d'Autonomia (Estatuto de Autonomia).
Por ultimo compre destacar que a zona de fala ladina e comunmente chamada Ladinia, que se estende tamen en territorio
veneto
. Esta rexion comprende cinco vales: o Val Gardena (BZ), Val Badia (BZ), Val di Fassa (TN), Livinallongo del Col di Lana (BL) e Ampezzo (BL).