A
rabia
e unha
enfermidade
infecciosa, producida polo
virus da rabia
da familia
Rhabdoviridae
, xenero
Lyssavirus
, transmisible entre os animais de sangue quente, incluido o home, polo que se clasifica como
zoonose
. Afecta ao
sistema nervioso
e causa
encefalite
. En
Espana
non se detectaron casos de rabia entre animais salvaxes terrestres desde 1975, en
Malaga
, ainda que nos anos oitenta e noventa comprobouse a presenza do virus en cans en
Ceuta
e
Melilla
. O ultimo caso espanol de rabia humana mortal foi en Melilla, en 1979. A partir de 1987 diagnosticouse a presenza do virus nos morcegos insectivoros da peninsula, e desde enton houbo mais casos nestas especies. Como segue sendo unha enfermidade enzootica en
Marrocos
,
Andalucia
presenta mais risco.
O 5 de xuno de
2013
reportouse un caso de rabia nun can de
Toledo
que finou abatido pola policia o 1 de xuno. O can fora vacinado, pero viaxara a Marrocos en decembro de 2012 sen se cumprir o tempo recomendado para o desenvolvemento da inmunidade a rabia.
[
1
]
Os propietarios do can infectado introducirano en Espana no mes de abril desde
Marrocos
e un deles viaxou con el dende Cataluna ata Castela-A Mancha no mes de maio, ata que escapou o 31 de maio de 2013.
[
1
]
En
Galicia
, o ultimo caso diagnosticouse en
1962
ainda que ata
1994
non se declarou oficialmente o territorio libre de rabia.
Nos paises da
Union Europea
so houbo un unico caso, mortal, en
2009
, dun cidadan de
Romania
. Non obstante, no mesmo ano detectaronse 859 casos de rabia animal (151 en animais domesticos, 671 en animais salvaxes e 37 en morcegos), en Romania, Letonia, Italia, Bulgaria e Lituania, pero tamen algun resultado positivo en morcegos en Francia e Holanda.
Considerase como
enfermidade de declaracion obrigatoria
, tanto nos casos humanos coma nos animais.
O
28 de setembro
celebrase o
Dia Mundial contra a Rabia
(o 28 de setembro de 1895 morreu
Louis Pasteur
, descubridor da vacina contra a rabia)
[
2
]
. A enfermidade ainda afecta a mais de 150 paises no mundo e provoca decenas de miles de mortes anuais, especialmente en Asia e Africa. A vacinacion e un metodo preventivo totalmente eficaz.
O axente causante da rabia e o
virus da rabia
(e en menor medida outros serotipos relacionados), que e un
virus ARN
da familia
Rhabdoviridae
e xenero
Lyssavirus
. Hai descritos sete variantes ou
serotipos
de
lisavirus
, dos que so dous afectan aos animais terrestres e seis aos morcegos (ambos os grupos comparten un serotipo). So tres (o 1, e en menor medida o 5 e 6) tenen relevancia na nosa area.
- Serotipo 1, de distribucion cosmopolita. Agrupa as cepas dos carnivoros domesticos e salvaxes e dos morcegos americanos. E o prototipo do virus da rabia (rabia clasica) e utilizase como virus vacinal e e a especie tipo do xenero.
- Serotipo 2 (virus
lagos bat
), propio de
Nixeria
e
Surafrica
. Afecta a morcegos fruxivoros. Illado en 1958.
- Serotipo 3 (virus
Mokola
), propio de Nixeria e o
Camerun
. Afecta a ratos silvestres, cans e gatos.
- Serotipo 4 (virus
Duvenhage
), propio de Surafrica e
Rusia
. Afecta aos morcegos. Illado en 1971, nunha persoa.
- Serotipo 5 (virus EBL-1), propio de
Europa
, incluida Espana. Afecta a morcegos insectivoros. Foi o responsable de duas das mortes de persoas mordidas por morcegos (un terceiro caso foi debido o serotipo EBL-2).
- Serotipo 6 (virus EBL-2), propio do norte de Europa. Afecta a morcegos insectivoros.
- Serotipo 7 (virus ABL), propio de
Australia
. Afecta a morcegos fruxivoros.
O principal reservorio do virus de rabia en Espana e o
raposo
, desde o que pasa ao
can
e deste ao ser humano a traves de trabadas ou por contaminacion de
feridas
externas (rabunazos, abrasions) a partir do cuspe dun animal enfermo. Ainda asi son posibles outras vias e fontes de contaxio, coma os
gatos
ou
morcegos
[
3
]
. Designase
rabia urbana
a transmitida polos cans e
rabia silvatica
a transmitida por raposos e morcegos; e moito mais infrecuente, pero posible, a rabia no
gando domestico
,
esquios
,
coellos
,
ratas
ou
ratos
.
O virus da rabia e incapaz de atravesar a
pel
intacta, polo que necesita ser inoculado a traves da trabada dun animal enfermo ou mediante o contacto do seu cuspe con rabunazos, erosions ou mesmo a traves das
mucosas
. E posible tamen a transmision por via aerea, comprobada en covas cunha alta poboacion de morcegos. Hai descrito algun caso de transmision por transplante de
cornea
.
A posibilidade de contaxio pode darse antes de que o animal enfermo manifeste ningun sintoma (cans e gatos transmiten a rabia ata 10 dias antes de mostrar sintomatoloxia) e, por suposto, durante todo o curso da enfermidade.
O periodo de incubacion e variable segundo a especie animal, a profundidade e amplitude da ferida, ou a zona na que se produciu. No home oscila entre 2 e 8 semanas, pero deronse casos de periodos mais curtos ou ata superar o ano. No can, gato e aves e de 14 a 60 dias; no
porco
,
ovella
e
cabra
, de 21 a 60 dias; nos
bovidos
, de 14 a 28 dias; no
cabalo
, de 21 a 90 dias. No raposo oscila entre os 25 e 30 dias.
Enfermo de rabia (1959)
A
sintomatoloxia
mais caracteristica esta representada polo aumento da agresividade do animal enfermo. Outros sintomas dependeran da especie e da fase da enfermidade.
No can describese unha fase inicial, prodromica (asintomatica), tamen chamada periodo
melancolico
. Ven durar 1-3 dias e adoita pasar inadvertida. No caso de manifestar sintomas, estes consisten en irritabilidade, lixeiros trastornos respiratorios e deposicions e miccions dolorosas.
A segunda fase, de excitacion, e moi curta ou mesmo pode faltar. Caracterizase pola tendencia a agresion a outros animais ou a xente, fuxida do seu contorno domestico e paralise progresiva dos musculos
larinxeos
, que se manifesta con ladrido rouco, e
farinxeos
, con degluticion dolorosa que fai que semelle rexeitar comer ou beber. Esta actitude de excitacion ante a auga, pola sede que padece sen poder beber, e a orixe da denominacion de
hidrofobia
.
Na terceira fase, que dura uns 3-8 dias, estendese a paralise muscular ao maxilar inferior, ao tronco e as extremidades, rematando con paralise total, convulsions e a morte.
No caso do gato, o sintoma mais patognomonico (caracteristico) e a agresividade e a tendencia a agocharse nun curruncho protexido. A paralise e a morte acontece aos 10-12 dias.
No home adoita ser mortal se non se actua antes da aparicion dos primeiros sintomas clinicos. A enfermidade ven durando de 2 a 10 dias e manifesta as tres fases clasicas: unha primeira fase melancolica ou prodromica, con formigo na zona da mordedura, tristeza e abatemento; fase de excitacion, ao cabo de 24-48 horas, con sensibilidade esaxerada ante estimulos sonoros ou luminosos, salivacion continua e espasmos dolorosos farinxeos cando intentan tragar a saliva; e fase paralitica, con convulsions e paralise muscular, que remata coa morte por paralise cardiorrespiratoria. Nun 15% dos casos so se manifesta esta terceira fase.
- ↑
1,0
1,1
Epidemiologia, Centro Nacional de (2014-03-10).
"Caso de rabia canina importada de Marruecos a Espana. Junio de 2013."
.
Boletin epidemiologico semanal
21
(17): 225?229.
ISSN
2173-9277
.
- ↑
"Dia Mundial contra la Rabia 2022"
. Consultado o
2022-11-20
.
- ↑
Ainda asi, a transmision da rabia pola trabada dos morcegos e improbable, ainda sendo estes portadores do virus. O Instituto de Saude Carlos III estudou un total de 600 agresions de morcegos a persoas desde 1985. Das 600 agresions, so 3 derivaron en rabia humana, en Finlandia (o primeiro caso demostrado de transmision por esta via, que causou a morte dun zoologo), Rusia e Ucraina.
- Ministerio de Agricultura:
La rabia: bases tecnicas para combatirla
, 1978.
- "Los murcielagos son improbables transmisores de la rabia a los seres humanos", en
Informacion Veterinaria
, xaneiro 2002.
- Astorga, R. J.: "La rabia: revision sobre aspectos zoonosicos y policia sanitaria", en
Informacion Veterinaria
, xullo-agosto 2002.