Lucio Licinio Luculo
(en
latin
,
Lucius Licinius
Lucullus);
[
1
]
nado polo
118 a. C.
e finado polo
56 a. C.
, foi un destacado politico e
militar
romano
do
seculo I a. C.
Combateu as ordes de
Sila
na
Guerra Social
e a
Primeira Guerra Mitridatica
, e apoiouno na
Primeira Guerra Civil
.
Foi
consul
no ano
74
a. C. e venceu a
Mitridates VI do Ponto
na
Terceira Guerra Mitridatica
, en
Asia Menor
, na que conquistou os reinos orientais. A sua destreza no mando destacou nesa campana durante o
asedio de Cicico
no 73-72 a. C. e na
batalla de Tigranocerta
no 69 a. C. e o seu estilo de mando recibiu unha grande atencion polos expertos militares da antiguidade que estudaron profusamente as suas campanas
[
2
]
e, na correspondencia capturada a Mitridates VI Eupator, Luculo e cualificado como o xeneral mais destacado dende
Alexandre Magno
.
[
3
]
Luculo foi un membro da destacada
gens Licinia
e da familia, ou estirpe, dos Luculli, que puido ser descendente da antiga nobreza de
Tusculum
. Era neto doutro Lucio Licinio Luculo, quen fora consul no 151 a. C. e gobernador da
Hispania Citerior
; e fillo de Lucio Licinio Luculo, pretor no 104 a. C., e que participara, ainda que sen moito exito, na
Segunda Guerra Servil
na que foi acusado de
malversacion
mentres ostentaba o mando na campana siciliana e, posteriormente, no 102 a. C. condenado ao exilio.
A familia de sua nai,
Cecilia Metela Calva
, pertencia a unha das familias mais relevantes da
nobilitas
plebea que estaba no cume do seu poder e influencia a finais co
seculo II a. C.
, cando naceu Luculo. Cecilia, era a filla mais nova de
Lucio Cecilio Metelo Calvo
(consul no
142 a. C.
e censor entre o 115?
114 a. C.
), e medio irma de dous dos membros mais importantes dos
Optimates
da sua epoca,
Quinto Cecilio Metelo Numidico
(consul no
109 a. C.
e
censor
102 a. C.). e
Lucio Cecilio Metelo Dalmatico
(consul no 119 a. C. e
Pontifex Maximus
), que foi o pai da terceira esposa de Sila,
Cecilia Metela
. Daquela, Luculo, por tanto, foi curman de Quinto Cecilio Metelo, tamen alcumado ≪Pio≫ ou ≪Piadoso≫, e politicamente, de
Lucio Cornelio Sila
.
[
4
]
Non se dispon de ningunha constancia acerca da sua data de nacemento, pero segundo
Plutarco
, era maior que
Cneo Pompeio
[
5
]
, o que situa o seu nacemento antes de
106
a. C. Estimase que naceu arredor do ano
118 a. C.
polo feito de que o seu irman mais novo,
Marco Terencio Varron Luculo
foi
edil
plebeo no
80 a. C.
, para o que se requiria unha idade de trinta e seis anos, e posto que ambos eran irmans non se podian levar moito tempo, tal como o demostra o feito de que as suas carreiras politicas fosen case simultaneas.
[
6
]
A comezos da decada de
90 a. C.
acusou xunto ao seu irman ao fiscal
Caio Servilio Vatia
de cometer roubos. Este era quen, anos atras, desterrara ao seu pai a
Lucania.
No xuizo, con todo, desataronse actos de violencia, nos que houbo moitas mortes e Servilio terminou fuxindo da cidade. A pesar diso, a xente considerou un acto heroico que os dous mozos irmans perseguisen ao malfeitor, ganando ambos unha gran popularidade.
[
4
]
[
7
]
O seu primeiro servizo militar conecido foi como
tribuno militar
que serviu no exercito de Sila en
Campania
durante o
Bellum Italicum,
a
Guerra Social
(
91 a. C.
?
87 a. C.
), na que os aliados italicos, tras tentar sen exito conseguir a cidadania romana, rebelaronse contra Roma; segundo afirman as fontes antigas, Luculo, distinguiuse pola sua ousadia e intelixencia
[
8
]
e, mesmo, chegou a escribir unha historia da guerra en
grego
. De todolos xeitos, e probable que este non fose o seu bautismo de sangue, posto que para ocupar o cargo requiriase participar en cinco campanas, pero e a primeira accion militar sua da que hai constancia.
[
9
]
Para esa epoca, moitos dos deberes que tempo atras eran propios dos tribunos militares, como a comandancia dunha
lexion
, pasaran a mans dos
legatus
e xeralmente os que ocupaban o posto non terminaban destacandose nin aumentando a sua fama militar. Luculo, no entanto, probaria ser unha das excepcions a regra.
[
10
]
Sabese que Luculo ocupou o posto no
89 a. C.
; non obstante, posto que podia servir como tribuno militar durante mais dun ano, cabe a posibilidade de que o ocupase tamen no
90 a. C.
Primeiro combateu as ordes do
consul
Lucio Porcio Caton
, e cando este morreu en combate, pasou a servir baixo as ordes de
Lucio Cornelio Sila
, quen estaba a adquirir unha brillante reputacion polas suas campanas.
[
11
]
Luculo foi elixido
cuestor
no inverno do 89-88 a. C. durante as mesmas eleccions nas que Sila foi elixido consul con
Quinto Pompeio Rufo
, como
collega
e cuxo fillo estaba casado coa filla mais vella de Sila,
Cornelia
. Luculo era, probablemente, o cuestor mencionado como o unico oficial do exercito de Sila que podia soportar acompanar ao consul cando marchou sobre Roma. No outono do mesmo ano, Sila enviou a Luculo a Grecia para avaliar a situacion mentres el mesmo supervisaba o embarque do seu exercito. Luculo chegou a Grecia e tomou o relevo de
Quinto Brucio Sura
, quen fora capaz de deter a invasion mitridatica no norte de Grecia.
[
12
]
[
13
]
[
14
]
Cando Sila chegou co exercito principal, Luculo volveu servir como cuestor; acunou dineiro que se utilizou durante a guerra contra Mitridates no sur de Grecia (87-86 a.C.). O dineiro que Luculo acunaba, segundo o costume romano, levaba o seu nome: o chamado
Lucullea.
[
15
]
[
16
]
Comandante da frota contra Mitridates
[
editar
|
editar a fonte
]
Durante a
Primeira Guerra Mitridatica
, como
procuestor
, no inverno de
87
a
86
a. C., Sila encargoulle organizar unha frota a partir dun escuadron de 6 naves, con obxecto de contrarrestar o dominio maritimo da armada do
Ponto.
Luculo visitou varias illas e cidades do
Mediterraneo
oriental, aliadas dos romanos, e conseguiu reunir unha frota considerable que dirixiu con mestria. Auxiliou a Sila no asedio de Atenas, conseguindo expulsar as forzas do
rei do Ponto
das illas de
Quios
e de Colofon (86 a
85
a. C), e no veran de 85 a.C. rexeitou axudar ao caudillo popular
Caio Flavio Fimbria
, que atrapara a Mitridates en
Mitilene
, o que permitiu escapar ao rei do Ponto. Pouco despois derrotou a frota pontica dirixida por Neoptolemo na
Batalla de Tenedos
(86 a. C.), o cal permitiu que Sila cruzase a
Asia Menor
.
[
17
]
Tras a firma da paz con Mitridates, entre os anos 85 e
80
a. C. Luculo permaneceu en Asia, sempre como procuestor, recadando dineiro para financiar a guerra de Sila contra os
populares
, tarefa que realizou con exito e sen extorsions onerosas, demostrando grandes dotes como administrador. Ao mesmo tempo, reprimiu con prontitude e vigor a revolta de Mitilene.
[
18
]
A
finais de 80 a. C. partiu para Roma, sendo nomeado edil en
79
a. C., xunto co seu irman
Marco Terencio Varron Luculo
. Segundo Plutarco, negouse a desempenar tal maxistratura por afecto cara ao seu irman, esperando ata que tivese a idade necesaria para poder facelo xuntos. Ambos financiaron uns xogos esplendorosos, notables por introducir por primeira vez o combate de
elefantes
contra
touros
.
[
19
]
O moribundo Sila dispensoulle o maximo afecto, dedicandolle as suas
Memorias
e encargandolle a revision e o comentario das mesmas, asi como a titoria do seu propio fillo,
Fausto Cornelio Sila
, excluindo a
Pompeio
, feito que segundo Plutarco fraguou a inimizade entrambos.
[
20
]
Unh
a
lei especial de Sila permitiulle ser
Pretor
xusto tras a edilidade, no
78
a. C., e
propretor
do
77
ao
76 a. C.
en Africa, onde novamente deu proba dos seus dotes como administrador. Foi finalmente elixido consul en
74
a. C. xunto con
Marco Aurelio Cota
, opondose aos intentos do
tribuno da plebe
Lucio Quinctio de derrogar as leis silanas.
[
21
]
Ao final do seu periodo consular obtivo a provincia da
Galia Cisalpina
e o seu colega Cota a de
Bitinia
(recentemente legada a Roma polo seu ultimo rei,
Nicomedes IV
) ), pero naquel momento morreu
Lucio Octavio
, o proconsul de
Cilicia
e Luculo conseguiu ser nomeado proconsul desta provincia en lugar da
Galia
, e co encargo de dirixir, sse fose preciso, a guerra por terra contra
Mitridates VI
de Ponto, a cal se via vir, mentres Cota teria o mando da frota.
[
22
]
Ao final do ano
74 a. C.
xa estaban os dous consules en Asia. Luculo traia unha lexion desde Italia e atopou catro mais en Asia que eran as antigas forzas que serviran baixo o mando de Fimbria; restaurou a disciplina destas tropas e ao final puido reunir trinta mil infantes e 2.500 xinetes.
[
23
]
Xusto a tempo, posto que pronto recibiu noticias de que Mitridates invadira Bitinia (
73 a. C.
) con 150.000 homes, derrotara a Cota por terra e mar e bloqueouno en
Calcedonia
. Luculo dirixiuse a
Galacia
pero cando pasou a
Frixia
viuse detido en
Otryae
por un destacamento de Mitridates dirixido polo romano exiliado chamado
Varius.
A aparicion dun meteoro impediu o enfrontamento.
Mentres Mitridates abandonaba o asedio de Calcedonia e dirixiuse contra
Cizico
, Luculo, gran estratego e un tactico de extraordinario talento, dirixiuse a esta zona, pero sen presas, esperando as dificultades loxisticas do rei para manter un exercito tan grande. Estableceu o campamento a certa distancia, desde onde podia vixiar, interceptar as comunicacions e impedir as subministracions. Cando o inverno impediu a Mitridates recibir subministracions por mar, a fame afectou aos seus homes e tivo que levantar o asedio; un destacamento de quince mil homes de vangarda foi atacado por Luculo e aniquilado en Rhyndacus; cando o groso das forzas do rei empezaron a retirada, Luculo·atacou a sua retagarda no paso do Aesepus e no
Granico
, causando numerosos baixas ao inimigo. Aqueles que escaparon refuxiaronse en
Lampsaco
, baixo o mando de Varius.
[
24
]
O exercito de Mitridates quedou seriamente danado pero o rei conservou o dominio do mar, e deu o mando da frota ao romano Varius con orde de manter o dominio do
mar Exeo
mentres el regresaba a Bitinia. Luculo·enviou aos seus lugartenentes
Voconius
e
Triarius
na sua persecucion, mentres el mesmo se ocupaba de formar unha frota no
Helesponto
con achegas de todas as cidades gregas de Asia. O primeiro combate foi en
Ilium
, e Luculo·derrotou a frota pontica, e o segundo foi en
Lemnos
onde a frota do rei foi case aniquilada e o mesmo Vario foi feito prisioneiro xunto co seu estado maior.
[
25
]
Enton Luculo puidose dirixir a
Nicomedia
onde estaban Cota e Triario que se preparaban para asediar a Mitridates. O rei pontico, cando coneceu a derrota da frota, fuxiu da cidade e escapou por mar cara ao seu reino. Luculo reuniuse con Cota e Triario en
Nicomedia
e enviou ao primeiro a forzar o levantamento do asedio de
Heraclea
, e Triario, coa frota, foi enviado ao
Bosforo
, para impedir a union das escuadras inimigas.
Luculo, co groso do exercito, atravesou
Galacia
saqueando o pais e entrou en
Ponto
sen ningunha oposicion seria ate
Temiscira
(Themiscyra), pero para evitar que o rei iniciase unha guerra de guerrillas nas montanas, non o perseguiu cara a Cabeira (onde estaba agora Mitridates) e detivose para asediar
Amisos
e Eupatoria, esperando que ao privar ao rei destas importantes cidades obrigariao a se someter; pero Mitridates enviou reforzos as duas cidades asediadas e permaneceu tranquilo en Cabeira onde dispuna dunha forza de corenta mil infantes e catro mil xinetes.
Calimaco, o comandante da gornicion de Amisos, fixo unha gran defensa da cidade malia a enerxia despregada por Luculo para tomala polo que o asedio de prolongou ao longo de todo o inverno sen ningun resultado decisivo. Na primavera do
72 a. C
., Luculo deixou a Murena con duas lexions para manter o asedio e marchou contra Mitridates a Cabeira, pero a superioridade do pontico en cabalaria impedia un enfrontamento directo e so se produciron escaramuzas, onde os romanos levaron a peor parte e, finalmente, por mor da carencia de provisions, Luculo tivo que se retirar cara a
Capadocia
.
Xustamente enton uns destacamentos de tropas reais dirixidos por
Menemachus
e
Myrom
foron aniquilados por un dos lugartenentes de Luculo, e Mitridates decidiu afastarse do inimigo mais, ao da-las ordes de retirada, o panico apoderouse das tropas que se desbandaron e o mesmo rei estivo a piques de morrer na confusion e foi perseguido pola cabalaria romana cara a
Comana
, desde onde fuxiu a
Armenia
acompanado so por un pequeno corpo de cabalaria,sendp acollido por
Tigranes II de Armenia
. Luculo, despois de facerse dono da fortaleza de Cabeira, perseguiu ao monarca ate
Talaura
, pero ao ver que este se fuxira a Armenia, detivose nesa cidade e enviou a
Apio Claudio Pulcro
como embaixador ao rei Tigranes, pedindo a entrega de Mitridates.
Luculo recibiu a submision da
Pequena Armenia
que fora sometida por Mitridates, e tributos dos
colquis
e tibarenes. A seguir, volveuse para someter completamente o Ponto. Inmediatamente, as cidades de Amisos e Eupatoria que ainda resistian, renderonse, pero Amisos foi incendiada por Calimaco antes de fuxir, e ainda que Luculo fixo o posible para extingui-las lapas, os seus soldados estaban mais interesados no saqueo que en secundar os seus esforzos e a cidade, finalmente, queimouse en gran parte. Con todo, tratou de reparar o dano na medida do posible concedendolle a liberdade a cidade e convidando a novos poboadores con privilexios especiais.
Heraclea
, ainda asediada por Cota, non caeu en poder dos romanos ate o ano
71 a. C.
e
Sinope
foi capturada por Luculo pouco despois, co cal se completou a conquista do
reino do Ponto
.
Ao mesmo tempo, Macares, fillo de Mitridates, que fora nomeado por seu pai rei do Bosforo, enviou embaixadores para facer ofertas de submision ao xeneral romano e mesmo lle axudou con barcos e subministracions para a conquista de Sinope. Mentres tanto, Apio Claudio non obtivo unha resposta positiva de Tigranes e sospeitouse que os dous reis preparaban unha nova guerra en conxunto.
[
26
]
Luculo levou a cabo un monumental labor de saneamento economico da
provincia de Asia
, sumida unha grave crise financeira provocada pola brutal explotacion a que a sometian os
publicanos
que tinan arrendada a recadacion de impostos. Iso valeulle a hostilidade dos
equites
e de numerosos
senadores
que sacaban pingues beneficios coas depredaciones dos publicanos.
[
27
]
Na primavera do
69
a. C., Luculo decidiu anteporse aos plans de Mitridates e Tigranes coa invasion de Armenia, que efectuou con 12.000 infantes e 3.000 xinetes. Deixou o goberno do Ponto ao seu lugartenente
Sornatius
e recibiu a asistencia de
Ariobarzanes II de Capadocia
, e tras cruza-lo rio
Eufrates
, avanzou por
Sofena
e cruzando o
Tigris
para avanzar cara a capital do rei armenio,
Tigranocerta
. O rei armenio enviou a Mitrobarzanes para deter a Luculo·pero o armenio foi derrotado e as suas forzas aniquiladas. Tigranes fuxiu de Tigranocerta e encargou a defensa ao seu oficial Manceo (en latin,
Mancaeus
) retirandose ao interior do pais a esperar as tropas que estaba a reunir. Luculo·asediou Tigranocerta coa esperanza de que o rei armenio tentase atacar os sitiadores e forzar un combate decisivo. Tigranes cando reuniu as tropas enviou un continxente que puido reforzar a cidade e sacar as suas mulleres e concubinas, e animado por este exito presentouse na zona con 150.000 infantes, 55.000 xinetes e 20.000 arqueiros e hondeiros. Con todo, Luculo avanzou coa sua pequena forza ao encontro deste exercito formidable, e cando alguen lle lembrou que o dia (o seis de outubro) era un dia de mala sorte, el respondeu: "
Enton eu fareino un dia afortunado
". Tigranes foi completamente derrotado na
Batalla de Tigranocerta
(
69 a. C.
). Pouco antes de que os romanos aniquilasen as suas hostes, segundo afirman varios escritores da aniguidade, Tigranes burlouse de Luculo e os seus homes afirmando que ≪eran demasiado escasos como para formar un exercito, pero demasiados para unha embaixada≫,
[
28
]
Trala caida de Tigranocera, a cidade foi obxecto de saqueo, ainda que os seus habitantes foron perdoados, e os gregos, que foran obrigados a trasladarse alo dende Cilicia e Capadocia, puideron volver as suas respectivas cidades.
[
29
]
Os dinastas locais tiveron que aceptar o protectorado romano, entre eles o rei de
Comaxene
,
Antioco I
. Luculo·investiu ao
seleucida
Antioco XIII Asiatico
, que aproveitando os feitos recuperara o
reino de Siria
de mans dos armenios e fora proclamado en
Antioquia
(ainda que xa fora reconecido antes polo
senado romano
como lexitimo rei).
[
30
]
Os romanos pasaron o inverno na
Gordiene
(
Corduene
). A cidade de
Nisibe
ainda resistia baixo a direccion do enxeneiro grego Calimaco, o antigo eficaz defensor de Amisos.
Pero o mais importante dos monarcas vecinos era
Fraates
, rei dos
partos
, a quen Luculo, malia que sabia que fora a sua amizade e apoio fora demandado intensamentepor Mitridates e Tigranes, enviou a Sextilio como embaixador. O monarca parto deu unha recepcion amigable ao enviado romano, e despediuno con fermosas promesas, pero o seu obxectivo era so contemporizar, e, por tanto era dubidosa a sua conduta futura, o que levou a Luculo a desenar un plan para deixar a Mitridates e Tigranes para outro momento, e marchar contra Fraates. Poren, os seus proxectos vironse abortados por unha rebelion no seu propio exercito. Mentres preparaba a renovacion das operacions militares nas rexions montanosas, enviou ordes a
Sornatius
para traer no seu apoio as tropas que deixara no Ponto, pero os soldados se negaron rotundamente a seguilo, e o
legado
non puido facer valer a sua autoridade. Mesmo aqueles que estaban baixo o mando de Luculo na propia Gordiene, alarmaronse ante a idea de marchar contra os partos, e non so obrigaron ao seu xeneral a abandonar este proxecto, senon que ademais houbo dificultades para proseguir unha vez mais a campana contra Mitridates e Tigranes.
Mentres tanto, Tigranes percorreu Armenia e reuniu un novo exercito para pasar no ataque na primavera do
68 a. C.
Oficiais gregos instruiron a preto de corenta mil soldados e trinta mil xinetes, armenios,
iberos
e
medos
, entre outros. Aproveitando os saqueos dos templos e santuarios que facian os romanos, puidose dar a loita un cariz de defensa da nacion e da relixion.
Na primavera do 68 a. C., Luculo decidiu atacar Artaxata, no corazon de Armenia e saiu de Migdonia cara a aquela cidade un pouco mais tarde, xa en pleno veran. Tigranes, e mais Mitridates VI Eupator que o acompanaba, rexeitaron a batalla frontal, e coa cabalaria tentaron evitar o abastecemento dos romanos. Para forzar o combate, Luculo chegou ate o
rio Arsanias
, camino a Artaxata. Preto do rio, a beira de Manazkert, os armenios provocaron a chamada
batalla de Artaxata
. A vitoria dos romanos foi unha vez mais decisiva e os dous reis fuxiron ignominiosamente, deixando un gran numero dos seus homes caidos no campo de batalla. Pero cando Luculo quixo seguir adiante coa intencion de facerse dono de Artaxata, a capital de Armenia, interveu enton un factor inesperado. Ainda que era un gran xeneral, Luculo era un aristocrata incapaz de ganarse o afecto dos seus soldados. Ainda por riba, as suas lexions eran as chamadas
fimbrianas
, outrora recrutadas por
Lucio Cornelio Cinna
para combater a Sila, e eran especialmente levantiscas. Luculo someteunas a unha dura disciplina, o que unido a sua condicion de aristocrata e amigo persoal de Sila fixerono tremendamente impopular. Asi, as suas tropas negaronse a continuar a marcha por tan inhospita rexion.
Deste xeitto, Luculo viuse obrigado a regresar cara ao sur, onde puxo sitio a cidade de Nisibis, en Migdonia, que seguia defendida polo conecido Calimaco e, malia ser considerada totalmente inexpugnable, Luculo ocupouna durante unha noite de inverno escura e tormentosa.
[
31
]
Pero o descontento entre as suas tropas, que xa dera a Luculo moitos problemas, estourou con renovada violencia no campamento de Nisibis. Estas accions de descontento foron impulsadas ??polo seu propio cunado
Publio Clodio Pulcro
, quen o acusaba de prolonga-la guerra para os seus propios obxectivos persoais. En balde Luculo tratou de convencer ao seu exercito rebelde para renovar as operacions na primavera do ano
67 a. C.
, e mentres el permanecia inmobil en Nisibis, Mitridates, con oito mil soldados, a metade armenios, entraba no Ponto e o reconquistaba, doadamente, en poucos meses derrotando en varias accions sucesivas aos legados de Luculo,
Triarius
e Fabio.
Mentres tanto, os armenios avanzaron cara a rexion do
Tigris
e ocuparon os distritos do norte e case obrigaron a renderse a lexion dirixida por Fannius que foi salvada do desastre pola chegada do propio Luculo.
A comezos do 67 a. C., o rei de
Atropatene
, e xenro de Tigranes, foi enviado contra
Capadocia
onde combateu as guarnicions romanas estacionadas ali, as cales foron aniquiladas e no veran xa dominaba unha boa parte do pais. Asi, ante esta situacion e as criticas en Roma contra Luculo, que agora tinan o apoio parcial dos
optimates
, tivo que abandonar Armenia e avanzar cara ao Ponto para restablecer a situacion. Cando chegou a Ponto, Mitridates retirouse cara a
Armenia Menor
e cando quixo ir na sua persecucion o exercito amotinouse; polo que tivo que permanecer en inactividade todo o veran deixando o camino libre a Mitridates e Tigranes.
Enton chegaron a Asia os legados do Senado romano con ordes de resolver a situacion politica da zona, e de que Ponto tina que ser reducido a provincia romana, mais atoparonse que os romanos xa non dominaban o pais. Entre os legados estaba o irman do xeneral,
Marco Licinio Luculo
. As noticias chegaron a Roma e os adversarios do xeneral aproveitaron para desacreditalo; un decreto do senado transferiu o goberno de
Bitinia
e a direccion da guerra ao consul dese ano (
67
a. C.),
Manio Acilio Glabrion
, pero este home era completamente incompetente para a tarefa asignada, e cando chegou a provincia, e se decatou da realidade da situacion, non levou a cabo ningunha accion para muda-la situacion e asumi-lo mando, ao tempo que debiliou ainda mais a posicion de Luculo ao enviar un comunicado as tropas anunciando que o seu comandante fora substituido e liberandoos da sua obediencia. Ao remata-lo 69 a. C., tanto Mitridates como Tigranes recuperaran boa parte dos seus respectivos reinos, en tanto que Luculo apenas tina unha fraccion das suas anteriores forzas.
No 66 a. C.,
Pompeio
tomou o mando dunha guerra xa ganada, en tanto que Luculo foi abandonado polos seus ultimos homes. O seu sucesor so permitiu levar de regreso a Roma unha escolta de mil seiscentos soldados para o seu
triunfo
, un grupo de homes tan proclive ao motin que Pompeio considerabaos inutiles por completo para o servizo militar.
[
32
]
Pompeio aumentou ainda mais a irritacion do seu rival, procedendo a anular moitas das iniciativas que este presentara, mesmo antes de que el abandonase a provincia.
[
33
]
De volta a Roma, por mor das maquinacions dos seus inimigos, foi privado do mando e do seu triunfo sobre Mitridates (que se atrasou ate que
Ciceron
logrou que fose celebrado no
63 a. C.
)
[
34
]
pero non dun cuantiosisimo botin, estimado en mais de cen millons de
sestercios
.
[
35
]
Daquela, Luculo buscou consolo nas artes e nas satisfaccions do lecer, retirandose da vida politica.
[
5
]
Construiuse unha espectacular mansion no
monte Pincio
, da cal hoxe so se conservan os chamados
Horti Lucullani
(como parte da
Vila Borghese
), un lugar tan fastuoso que non seria igualado ate os tempos de
Neron
e a sua
Domus Aurea
. Asi e que, vendo
Tuberon o Estoico
a sua gran vila na costa preto de
Napoles
, os outeiros suspendidos no aire por medio de dilatados
arcos
, as
fervenzas
precipitandose no mar, as
canles
e
estanques
para a
piscicultura
e os mil e uns luxos dos que dispuna, non puido menos de chamarlle "
Xerjes
togado".
Tina en Tusculo diferentes habitacions e miradoiros de fermosas vistas, e, ademais, certos claustros abertos e dispostos para paseos;
Pompeio o Grande
, ao velo, censurou que, dispondo aquela vila con tanta comodidade para o veran, a fixera case inhabitable para o inverno, ao que, sorrindose, contestoulle Luculo que por que ia el a ser menos que as
gruas
e as
cegonas
e non poder cambiar de casa coas estacions.
As ceas cotias de Luculo eran un malgaste de riqueza, non so en panos de
purpura
, en vaixela, pedreria, en entretementos, senon nos manxares mais raros, delicados e exquisitos. Nunha ocasion na que ceaba so, e os seus criados lle puxeran unha unica mesa e unha cea modesta, molesto, fixo chamar ao seu
mordomo
, e como este responderalle que non habendo ningun convidado creu que non quereria unha cea mais abundante, dixolle : "
Como
!
Non sabias que hoxe Luculo cea con Luculo?
" E a continuacion fixose servir un esplendoroso banquete do que gozou el so.
Asi mesmo, introduciu en Roma a
cereixa
, o
pexego
ou
maza persa
e o
albaricoque
.
Nos seus ultimos anos de vida foi perdendo progresivamente o xuizo, ainda que
Cornelio Nepote
indicaba que iso non foi debido a vellez ou a enfermidade, senon as beberaxes que lle ofrecera un dos seus
libertos
, un tal Calistenes. O seu irman, que ao parecer sentia grande afecto cara a el, encargouse do seu coidado e da sua cuantiosa facenda, seguindoo a tumba pouco despois.
Luculo casou duas veces: primeiro con
Clodia
, filla de
Apio Claudio Pulcro
, de quen se divorciou ao seu regreso da guerra contra Mitridates, por mor da sua conduta licenciosa e despilfarradora.
[
36
]
E en segundo lugar, con
Servilia
, filla de
Quinto Servilio Cepion
, e media irma de
Marco Porcio Caton
.
[
5
]
Con esta ultima tivo un fillo, de nome Lucio.
Descrito por
Plutarco
como "d
e gallarda estatura, de boa presenza e elegante no dicir
", Luculo pasaria a Historia por extravagancias como as mencionadas, convertido no prototipo eterno do luxo desmedido, a pesar do seu innegable talento, a sua intelixencia e a sua honestidade. Encerrado como un monstro indolente nos seus fastuosos palacios e xardins, fatigado de tantas contendas, dedicouse de maneira total ao exercicio e recreo da
filosofia
, entregado a investigacion da verdade e a meditacion en calma sobre as placidas doutrinas de
Epicuro
, confirmando co exemplo da sua propia carreira a tolemia da ambicion e a vaidade da virtude.
Recibiu unha excelente instrucion, e falaba correctamente as linguas
grega
e
latina
.
Lembrado como home de vastisima cultura, protector das artes e as letras, foi o unico romano notorio na
Republica
tardia que expresou interese na idea de construir unha
biblioteca
publica. Acerca da sua afeccion as letras, refirenos Plutarco que sendo ainda mozo, con ocasion de certa disputa que tivo co xurisconsulto Hortensio e o historiador
Sisena
, comprometeuse a escribir a historia da Guerra Social ou Marsica, en verso ou en prosa, en
grego
ou en latin, segundo lle pedise a sorte, e parece que esta determinou que fose en prosa grega.
[
37
]
Por desgraza, esta obra esta hoxe perdida.
- ↑
Epigraficamente
, Lucius Licinius L f L n Lucullus
- ↑
Dion Casio,
Historia romana
, XXXVI
- ↑
Ciceron
,
Academica Prior, Libro II
- ↑
4,0
4,1
Plutarco
- ↑
5,0
5,1
5,2
Plutarco
- ↑
William Smith
(1870), p. 831
- ↑
Ciceron
- ↑
Plutarco,
Lucullus,
2.1
- ↑
Keaveney (2009), p. 21
- ↑
Keaveney (2009), pp. 21-22
- ↑
Keaveney (2009), pax. 22
- ↑
Fratantuono,
2017
, pp 20-21
- ↑
Tellford 2014, pp. 117-118
- ↑
Matyszak 2016, p. 55
- ↑
Frantantuono 2017, p. 20
- ↑
Plutarco,
Vida de Luculo
, II. 1-2.
- ↑
Plutarco,
Luculo
, 2;
Sila
, 11. Apiano,
Bellum Mitrhidaticum
33,51, 52 e 56. Orosio,
Historiarum adversus paganos
VI, 2
- ↑
Plutarco,
Lucullus
, 4; Ciceron,
Academica priora
II, 1.
- ↑
Plutarco,
Lucullus
, 1; Ciceron,
Academica priora
II, 1; Plinio,
Naturalis Historia
VIII, 7.
- ↑
Plutarco,
Lucullus
1. 4.
- ↑
Plutarco,
Luculus
, 5; Ciceron,
Academica priora
II, 1; Aurelio Victor,
De viris illustribus
, 74.
- ↑
Plutarco
Luculus
5, 6; Ciceron
pro Murena
15; Eutropio
Brevario
libro VI, 6
- ↑
Plutarco,
Lucullus
7, 8; Apiano,
Bellum Mitrhidaticum,
72
- ↑
Plutarco,
Lucullus
8-11; Apiano,
Bellum Mitrhidaticum
71-76; Tito Livio,
Epitome
XCV; Floro,
Epitome de la historia de Tito Livio
libro III. 6; Eutropio,
Brevario
libro VI. 6; Orosio,
Historiarum adversus paganos
, libro VI. 2; Ciceron,
Pro Lege Manilia
8,
pro Murena
15; Orelli,
Inscripcion Nº 545
.
- ↑
Apiano,
Bellum Mitrhidaticum
77; Plutarco,
Lucullus
12; Ciceron
Pro Lege Manilia
8,
pro Murena
15; Eutropio,
Brevario
VI. 6; Memnon. 42.
- ↑
Plutarco,
Lucullus
19, 23, 24; Apiano,
Bellum Mitrhidaticum
82, 83;
Memnon
. 45,47-54; Estrabon
Geografica
libro XII. p. 546, 547;. Salustio,
Historiae
libro II.fr. 28, libro IV.fr . 12, p. 240, ed. Gerlach
- ↑
Plutarco,
Lucullus
20, 23; Apiano,
Bellum Mitrhidaticum
83; Ciceron,
Academica priora
II. 1
- ↑
Plutarco,
Lucullus
23, 24 - 28; Apiano,
Bellum Mitrhidaticum
84, 85, 46;
Memnon
, 56,57; Eutropio,
Brevario
libro VI. 9; Tito Livio,
Epitome
XCVIII
- ↑
Plutarco,
Lucullus
29; Dion Casio,
Historia Romana
, libro XXXV. 2, Estrabon,
Geografica
libro XI. p. 532
- ↑
Apiano,
Siria
49.
- ↑
Plutarco,
Lucullus
30-32, Apiano,
Bellum Mitrhidaticum
87; Dion Casio
Historia Romana
libro XXXV. 4-7
- ↑
Plutarco,
Lucullus
33-35; Apiano,
Bellum Mitrhidaticum
88-91; Dion Casio
Historia Romana
libroXXXV. 80-10, 12-17, Ciceron,
Pro Lege Manilia
2, 5, 9,
Epistulae ad Atticum
libro XIII. 6; Eutropio,
Brevario
libro VI. 11
- ↑
Plutarco,
Lucullus 36, Pompeius 31;
Dion Casio,
Historia Romana, libro XXXVI. 29
- ↑
Plutarco,
Lucullus
37, Caton el Menor 29; Ciceron,
Academica priora
libro II. 1; Veleio Paterculo, Historia Romana libro II. 34
- ↑
Nicolet (2001), pax. 110
- ↑
Plutarco,
Lucullus
38.
- ↑
Plutarco,
Luculo
1.
- Fontes clasicas
- Fontes modernas
- Christ, Karl (2006).
Pompeyo
(en
castelan
)
. Traducido por Roberto Bernet. Barcelona: Herder.
ISBN
8425424550
.
- Frantantuono, Lee (2017).
Lucullus: The Life and Campaigns of a Roman Conqueror
(en
ingles
)
. Barnsley: Pen & Sword Military.
ISBN
978-1473883611
.
- Goldsworthy, Adrian (2003).
Grandes generales del ejercito romano
(en
castelan
)
.
Barcelona
: Ariel.
ISBN
978-84-3446-770-5
.
- Goldsworthy, Adrian (2006).
Cesar: la biografia definitiva
. Traducido por Teresa Martin Lorenzo.
Madrid
: La Esfera de los Libros.
ISBN
978-84-9734-658-0
.
- Holland, Tom (2016).
Rubicon: Auge y caida de la Republica romana
. Barcelona: Atico de los libros.
ISBN
9788416222360
.
- Keaveney, Arthur (2005).
Sulla. The Last Republican
(en ingles)
. 2ª edicion revisada.
Londres
: Routledge.
ISBN
978-0415336611
.
- Keaveney, Arthur (2009).
Lucullus. A Life
(en ingles)
. 2ª edicion revisada. Piscataway: Gorgias Press.
ISBN
978-16-072-4078-5
.
- Matyszak, Philip (2016).
Mithridates the Great: Rome's Indomitable Enemy
. Pen & Sword Military.
ISBN
978-1473828902
.
- Mommsen, Theodor
(2003).
Historia de Roma
. Vol. 3 (Dende a reunion de Italia ate a submision de Cartago e de Grecia). Traducido por
Alejo Garcia Moreno
.
Madrid
: Turner.
ISBN
978-84-7506-606-6
.
- Mommsen, Theodor (2003).
Historia de Roma
(en
castelan
)
. Vol. 4 (A revolucion). Traducido por Alejo Garcia Moreno. Madrid: Turner.
ISBN
978-84-7506-607-3
.
- Nicolet, Claude (2001 [1979]).
Rome et la conquete du monde mediterraneen 264?27 av. J.-C. Vol. 1, Les Structures de l'Italie romaine
. Col. Nouvelle Clio, l'Histoire et ses problemes
(en
frances
)
. Paris: Presses universitaires de France.
ISBN
978-2130519645
.
- Smith, William
(1870). "Lucullus (4)".
Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology
(en
ingles
)
2
. pp. 831?837.
- Tellford, Linda (2014).
Sulla: A Dictator Reconsidered
. Pen & Sword Military.
ISBN
978-1783030484
.
- Plutarco
:
Vidas paralelas
.
- Ciceron
:
Luculo
(Lucullus).
- Guglielmo Ferrero:
Grandeza e decadencia de Roma
(
Grandezza e decadenza dei Roma
, 1901-1907), en 5 volumes; texto espanol no
sitio
da Biblioteca Terceiro Milenio.