Nua-Eabhrac
|
---|
State of New York
(en)
|
|
|
|
New York State Capitol
(en)
|
|
Mana
| ≪
I Love New York
≫
|
---|
Siombail oifigiuil
| Gormean tarr-rua
|
---|
Leasainm
| The Empire State
|
---|
Ainmnithe in omos
| Diuc Eabhraic
|
---|
|
|
|
|
|
Stat ceannasach
| Stait Aontaithe Mheiricea
|
|
|
|
Priomhchathair
| Albany, Nua-Eabhrac
|
---|
|
Iomlan
| 20,201,249 (2020)
|
---|
• Dlus
| 142.97
hab./km²
|
---|
Lion na dteaghlach
| 7,417,224 (2020)
|
---|
Teanga oifigiuil
| luach ar iarraidh
|
---|
|
Cuid de
| na Stait Aontaithe comhtheagmhalacha
|
---|
Achar dromchla
| 141,300 km²
|
---|
• Uisce
| 13.62 %
|
---|
Suite i no in aice le limistear uisce
| Loch Erie
,
Abhainn Saint Lawrence
,
Sunda an Oileain Fhada
,
Lower New York Bay
(en)
,
Loch Ontario
,
Abhainn Niagara
,
Loch Champlain
agus
An tAigean Atlantach
|
---|
Airde
| 305 m
|
---|
Pointe is airde
| Mount Marcy
(en)
(1,629 m)
|
---|
Pointe is isle
| An tAigean Atlantach
|
---|
Ar theorainn le
| |
---|
|
Leanann se/si
| Province of New York
(en)
|
---|
Cruthu
| 26 Iuil 1788
|
---|
|
Comhlacht feidhmiuchain
| Rialtas Nua-Eabhrac
|
---|
Comhlacht reachtach
| Reachtas Nua-Eabhrac
|
---|
• Gobharnoir Nua Eabhrac
| Kathy Hochul
(2021?)
|
---|
Udaras breithiunach is airde
| Cuirt Achomhraic Nua-Eabhrac
|
---|
|
Lonnaithe i gcrios ama
| |
---|
|
Cod ISO 3166-2
| US-NY
|
---|
ID GNIS
| 1779796
|
---|
|
|
|
Suiomh greasain
| ny.gov
|
---|
Ceann de na 50 stat de chuid
Stait Aontaithe Mheiricea
is ea
Nua-Eabhrac
. Is e
Albany
priomhchathair an stait agus is i
Cathair Nua-Eabhrac
an chathair is mo agus is aitheanta ann. Usaidtear an giorruchan
NY
don phost.
Ta Stat Nua-Eabhrac suite ar chosta an
Aigein Atlantaigh
in oirthuaisceart na Stat Aontaithe. Ta Nua-Eabhrac ag criochantacht le
Ceanada
thuaidh, le
Vermont
,
Massachusetts
, agus
Connecticut
thoir, agus le
New Jersey
agus
Pennsylvania
theas.
Chuir daoine futhu san ait ina bhfuil Stat Nua-Eabhrac anois timpeall 10,000 bliain o shin. Treibheanna
Algancacha
a bhi i ndeisceart agus oirthear an stait le fada an la faoin am ar thainig na chead Eorpaigh. Bhi an pobal Lenape sa deisceart agus i ngleann an Hudson suas leath bealaigh go hAlbany, a bheag no a mhor; agus bhi na Mahican ni b'fhaide soir o thuaidh. Thainig na h
Iroquois
aneas as na sleibhte Apalaiseacha timpeall na bliana 800 agus chuir siad futhu in iarthar agus i dtuaisceart Nua-Eabhrac. Conaidhm de chuig threibh a bhi ann, mar ata (agus ag dul o oirthuaisceart Nua-Eabhrac siar) na
Mohacaigh
, Oneida, Onondaga, Cayuga agus Seneca. Chonaiodh na Mohacaigh taobh thuaidh de na Lenape. Ar theacht na nEorpach, threig na Tuscarora, treibh Iroquois eile, a nduiche i
Carolina Thuaidh
agus chuir siad futhu i Nua-Eabhrac mar an seu treibh den chonaidhm.
Thaiscealaigh roinnt Eorpach an costa Atlantach, agus ar an
11 Mean Fomhair
1609
rinne
Henry Hudson
,
Sasanach
i seirbhis na h
Isiltire
, a bhealach isteach i mBa uachtair Nua-Eabhrac. Ce go ndeachaigh na
Francaigh
isteach i dtuaisceart Nua-Eabhrac ar son taiscealaiochta, fionnaidh agus na hIndiaigh a iompu ina g
Caitlicigh
, ba iad na hOllannaigh na chead Eorpaigh a chur futhu sa stat, ag Fort Orangie ar shuiomh
Albany
an lae inniu, sa bhliain
1624
. Ba iadsan freisin a chuir cathair
Nieuw Amsterdam
("Amstardam nua") ar bun sa bhliain
1625
, agus, mas fior, cheannaigh
Peter Minuit
oilean
Manhattan
o na
hIndiaigh
ar bheagan ailleagan arbh fhiu $24 iad.
O 1609 go dti 1701 bhi Cogadh na m
Beabhar
ar siul, cogadh a thainig as an gcoimhlint idir na treibheanna maidir le tradail fionnaidh leis na hEorpaigh. Bhi an bua ag na hIroquois ar na treibheanna ar gach taobh diobh. Bhi ar na hIroquois geilleadh do na Francaigh i lar an 17u haois ach d'eirigh eatarthu an athuair. Shinigh ceannairi na nIroquois conradh ar tugadh Siochan Mor Montreal air sa bhliain 1701, rud a chuir crioch leis an gcogaiocht eatarthu ar choinniollacha i bhfabhar na nIroquois. Bhi na Sasanaigh ag dul i neart sa reigiun faoin am sin agus chonacthas do na hIroquois go mbeadh an lamh in uachtar acu fein ach an da ghrupa Eorpach a chur in eadan a cheile.
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
Roimhe sin, thiar sa bhliain
1664
, gheill pobal Nieuw Amsterdam do fhorsa Sasanach. B'shin deireadh le smacht na nOllanach ar an gcoilineacht ar fad, o
Delaware
go dti na bolai taobh thuaidh de Fort Orangie. Thug na Sasanaigh "New York" ar limisteir an stait mar ata se inniu, le homos do Dhiuc
Eabhrac
i Sasana.
[7]
Bhi
Nua-Eabhrac
ina phriomhchathair i Stait Aontaithe Mheiricea ar feadh aistear gearr i ndiaidh
Chogadh na Saoirse
. Bhi an sclabhaiocht coitianta faoi riail na nOllannach agus na Sasanach araon i gCathair Nua-Eabhrac agus ina lan ceantar faoin tuath. Cuireadh deireadh leis an sclabhaiocht de reir a cheile i ndiaidh Chogadh na Saoirse agus saoradh an duine deireanach diobh sa bhliain 1827.
Sa bhliain 1917 tugadh cearta votala do na mna den chead uair.
Ar an 11 Mean Fomhair 2001, fuair breis is 2,600 duine bas san
Ionad Tradala Domhanda
in
Manhattan
, an t-ionsai sceimhlitheoireachta is mo i stair na Stat Aontaithe.
In 2011 thug Tionol Reachtais an stait cead do shaoranaigh an stait daoine den inscne cheanna a phosadh.
Ta sleibhte
na nAdirondack
i dtuaisceart an stait, agus cinn nios isle na iad, na
Catskills
, siar o dheas as Albany i lar an stait. Ta abhainn mhor an
Hudson
ag rith o theorainn
Cheanada
go dti cathair Nua-Eabhrac, agus seolann longa mora uirthi go dti Albany. Ba e togail an
Chanail Erie
, go deimhin, a chur bun leis an gceannas a bhi le fada ag cathair Nua-Eabhrac i gcursai trachtala. Ba mhor an ais an chanail chun earrai a thabhairt as gach cearn go dti an costa roimh aimsir na dtraenach.
Ba US$1.16 trilliun an olltairgeacht instait ag Stat Nua-Eabhrac sa bhliain 2010, rud a chuir an stat sa triu hait sna Stait Aontaithe, i ndiaidh
California
agus
Texas
.
[8]
Ta nios mo ceanncheathruna institiuidi airgeadais suite i gCathair Nua-Eabhrac na in aon chathair eile sna Stait Aontaithe. Is iomai duine ata ar fostu sna bancanna, comhlachtai arachais, tithe broiceireachta, agus stocmhalartain sa chathair sin, go mor mor i gCeantar an Airgeadais i ndeisceart
Manhattan
. Is sa cheantar sin a bhfuil
Stocmhalartan Nua-Eabhrac
agus an Stocmhalartan Meiriceanach suite.
I measc thionscail an stait, ta
foilsitheoireacht
,
clobhualadh
,
innealra
agus
feisteas tionsclaioch
,
innealra leictreonach
,
turasoireacht
, agus
feirmeoireacht
. Meastar e ar an seachtu hait maidir le tairgeadh tionscail. Togtar eallach agus
eanlaith clois
, agus fastar glasrai, torthai agus min. Ta tabhacht, leis, le fas caora finiuna agus deanamh fiona ar an
Oilean Fada
, i ngleann an
Hudson
agus in iarthar an stait.
Roinntear
cathair Nua-Eabhrac
inniu ina cuig bhuirg:
Bhi
daonra
8,008,278 i gcathair Nua-Eabhrac sa bhliain
2000
, rud a thugann tus aite di i measc chathracha na Stat Aontaithe. Ba i gcathair Nua-Eabhrac a thainig an-chuid inimirceach i dtir on Eoraip anuas go dti tus an fichiu haois, i ndeisceart Manhattan, in ait a dtugtar an Battery uirthi, agus tri Oilean Ellis ina dhiaidh sin. Ta an-eagsulacht fos ag baint le pobal na cathrach.
Sa la ata inniu ann, tagann a lan imirceach i dtir in
Aerfort John F. Kennedy
in Queens, no in
Aerfort Newark
, in New Jersey, ata suite 35 cilimeadar on gcathair.
Ta
An tOilean Fada
ag sineadh soir as cathair
Nua-Eabhrac
. Ta se os cionn 170 cilimeadar ar fad ach nil se moran thar 30 cilimeadar ar leithead in aon chuid de. De ghnath, fagtar
Queens
agus
Brooklyn
ar lar agus An tOilean Fada a lua, mar go bhfuil siad i gcathair
Nua-Eabhrac
, ce gur chuid den oilean iad maidir le
tireolaiocht
.
I measc chathracha mora eile an stait, airitear
Buffalo
(d. 292,648),
Syracuse
(d. 147,306),
Yonkers
(d. 196,086), agus
Rochester
(d. 219,773). Tugtar go minic
"Upstate"
ar an gcuid den stat ata o thuaidh o chathair Nua-Eabhrac agus on Oilean Fada, .i. morchuid an stait.
"Downstate"
a thugtar ar chathair Nua-Eabhrac agus ar an Oilean Fada.
| Is
siol
faoi thireolaiocht
Mheiricea
e an t-alt seo.
Cuir leis
, chun cuidiu leis an Vicipeid.
Ma ta alt nios forbartha le fail i dteanga eile, is feidir leat aistriuchan
Gaeilge
a dheanamh.
|