Comhaontu Aoine an Cheasta

Cineal	conradh siochana
Ainmnithe in omos	Aoine an Cheasta
Cuid de	Na Triobloidi
Data na bliana	10 Aibrean 1998
Teacht i bhfeidhm	2 Nollaig 1999
Tir	an Riocht Aontaithe
Baint le limistear udarais	Tuaisceart Eireann
Sinitheoir	an Riocht Aontaithe Eire Pairti Aontachtach Uladh Pairti Soisialta Daonlathach an Lucht Oibre Sinn Fein Pairti Comhghuailliochta Thuaisceart Eireann An Pairti Aontachtach Forasach Northern Ireland Women's Coalition (en) Ulster Democratic Party (en) Labour Coalition (en)

Is e Comhaontu Aoine an Cheasta (a dtugtar Comhaontu Bheal Feirste agus Comhaontu Stormont air freisin) ^[1] an comhaontu a shinigh rialtais na h Eireann agus na Breataine ar an 10 Aibrean 1998 le todhchai pholaitiuil Thuaisceart Eireann a shocru agus le deireadh a chur leis na Triobloidi . ^[2]

Chuir muintir Phoblacht na hEireann agus Thuaisceart Eireann a dtacaiocht in iul in dha reifreann ar an 23 Bealtaine , 1998 .

Priomhalt: Reifreann ar Chomhaontu Aoine an Cheasta, 1998

Culra [ cuir in eagar | athraigh foinse ]

1994ː An chead sos comhraic [ cuir in eagar | athraigh foinse ]

Ba e an chead sos comhraic de chuid an IRA ar 31 Lunasa 1994 a reitigh an bealach. Ba chor e nach raibh aon duine ag suil leis. ^[3] Ba e faoi ndear sos na nDilseoiri a fograiodh se seachtaine ina dhiaidh sin, ar an 13 Deireadh Fomhair 1994. ^[4]

Is chun an cheim chinniunach sin sa bhliain 1994 a ghlacadh a rinneadh an obair mhor ? le tiomantas Gerry Adams agus Martin McGuinness laistigh de ghluaiseacht na poblachta, rol John Hume ina chainteanna le Adams agus le rialtais na hEireann , na Breataine agus Mheiricea, chomh maith le diongbhailteacht Albert Reynolds . Lean scata ceannairi iad a raibh pairt mhor acu sa phroiseas polaitiuil ach ba e an chead sos sin sa bhliain 1994 a reitigh an bealach.

Ce gur theip ar an da shos cogaidh nios deanai (sa bhliain 1996), chuir siad deireadh leis an bhforeigean morscala sa Tuaisceart. ^[5]

Ar 9 Nollaig 1994 . tharla cainteanna foirmealta idir Rialtas na Breataine agus Sinn Fein don chead uair, i g Cnoc an Anfa , Beal Feirste.

1996ː Buamai i Sasana [ cuir in eagar | athraigh foinse ]

Ni raibh dha bhliain imithe o shiniu an tSos Cogaidh, nuair a chuir an tIRA ar ceal e ar an 9 Feabhra 1996 . Nios deireanai ar an la ceanna, phleasc buama leath-thonna i gceantar Canary Wharf i Londain, buama a rinne damaiste 85 milliun punt do larionad airgeadais na cathrach agus a mharaigh beirt dhaoine. ^[6]

Priomhalt: Buamail Docklands (1996)

Priomhalt: Buamail Mhanchain (1996)

Bhi Sinn Fein den tuairim go raibh teipthe ar an sos cogaidh, toisc nach raibh Rialtas na Riochta Aontaithe na comhchainteanna siochana a oscailt do na Poblachtanaigh sula ndichoimisiunodh an tIRA a chuid arm.

Thainig tuilleadh buamalacha sna sala ag an gceann seo, go hairithe an ceann i Manchain a scrios limistear mor i lar na cathrach ar an 15 Meitheamh 1996. B'e an t-ionsai buamala ba mho i stair na Breataine Moire i ndiaidh an Dara Cogadh Domhanda . Ce go rabhthas in ann lion na dtaismeach a iosmheidiu, a bhui is go raibh na seirbhisi eigeandala an-ghasta ag freagairt don reamhrabhadh teileafoin a tugadh don staisiun aitiuil teilifise, gortaiodh breis is dha chead duine mar sin fein. Bhi cuid acu taobh amuigh den teorainn slandala a cuireadh ar bun timpeall ar an ait dhainsearach.

1997ː An dara sos comhraic [ cuir in eagar | athraigh foinse ]

Nuair a thainig Tony Blair i gcumhacht sa Bhreatain i 1997 agus Bertie Ahern mar Thaoiseach, d’aontaigh an bheirt tabhairt faoi phroiseas na siochana in athuair. Ar an 19 Iuil 1997 d’fhogair an tIRA athnuachan a sos comhraic o mhean oiche. Reitigh se sin an bealach do phairtiocht Shinn Fein i gcainteanna, do Chomhaontu Aoine an Cheasta agus do roinnt na cumhachta in Stormont.

Ullmhuchain [ cuir in eagar | athraigh foinse ]

Ar dtus, I mi Mhean Fomhair 1997, bhi an chuma ag teacht ar an sceal go bhfagfai Sinn Fein taobh amuigh. Ach shinigh Sinn Fein Prionsabail Mitchell, agus fuair polaiteoiri an phairti cead isteach sna comhchainteanna. B'iad na prionsabail seo na:

• go gcaithfeadh gach dream polaitiuil a bheith sasta leis go socrofai na heasaontais pholaitiula go siochanta;

• go gcuirfeadh na paraimileataigh a gcuid arm uathu;

• go dtiocfadh coimisiun neodrach neamhspleach ag fioru na di-armala seo, agus go mbeadh gach dream polaitiuil sasta aitheantas agus cabhair a thabhairt don choimisiun sin;

• nach rachadh aon dream i muinin na laimhe laidre le torthai na gcomhchainteanna a athru;

• go mbeadh gach dream sasta leis na comhairli a bheadh socraithe in eineacht;

• agus go n-eireofai as an dli paraimileata, is e sin, nach mbeifi ag bualadh daoine, a lamhachadh sa ghluin na a maru mar phionos as aon rud a mbeadh meas na coire air ag na paraimileataigh. Is e sin, chaithfeadh na dreamanna go leir bheith sasta cursai na poilineachta, an dli agus an phionois a fhagail faoi na hudarais chui.

Comhaontu [ cuir in eagar | athraigh foinse ]

Ar taobh amhain, bhi David Trimble ina cheannaire ar an UUP idir 1995-2005, agus tuairimi an-docht aige i dtaobh an Aontachais.

Ar an taobh eile, bhi John Hume agus Seamus Mallo n, de chuid an SDLP,, agus Gerry Adams agus Martin McGuinness de chuid Sinn Fein .

Thainig athru ollmhor ar mheon Trimble le linn 1997-1998 nuair a chonaic se go raibh an t IRA i ndairire dul ar aghaidh leis an bproiseas siochana. Leirigh an Trimbleach “crogacht thar na bearta” le linn na gcainteanna siochana, agus easaontas agus aighneas ina phairti fein, an UUP . ^[7]

Nios deanai sa bhliain 1998, bronnadh Duais Nobel ar Trimble agus John Hume mar aitheantas ar an obair a rinne siad ar mhaithe le Comhaontu Aoine an Cheasta thabhairt ar an saol.  

An teacs [ cuir in eagar | athraigh foinse ]

Sa Chomhaontu, cuireadh rialtas duchais ar bun don Tuaisceart in athuair, agus e bunaithe ar phrionsabal na cumhachtroinnte . ^[8] Bunaiodh Feidhmeannas Comhchumhachta sa bhliain 1999, agus an ceithre phairti ba mho pairteach ann, ina measc Sinn Fein.

Leasu eile ab ea bunu na seirbhise nua poiliniachta, ar tugadh Seirbhis Poiliniochta Thuaisceart Eireann uirthi. Cuireadh de dhualgas ar an tseirbhis poiliniochta nua cuota airithe iosmheide de Chaitlicigh a fhostu.

Raigeanna triobloide agus foreigin [ cuir in eagar | athraigh foinse ]

Ni raibh na paraimileataigh go leir sasta. Mar sin, scoilt grupai airithe paraimileata faoi cheist na siochana, agus thainig dreamanna nua ar an bhfod a thosaigh ag cur a gcogaidh fein beag beann ar an gcomhaontu.

B'e Forsa Oglaigh Uladh an chead ghrupa a thit as a cheile de dheasca an easaontais, nuair a bhunaigh na heasaontoiri drong ur, Forsa na nOglach Dilseach (LVF, Loyalist Volunteer Force) sa bhliain 1996.

I Mi na Nollag 1997, d'fheallmharaigh an t INLA Billy Wright , ceannaire na nOglach Dilseach, agus mharaigh na Dilseoiri roinnt Chaitliceach le cor a thabhairt in aghaidh an chaim.

Priomhalt: Billy Wright

Thairis sin, chrom dha ghrupa easaontoiri de chuid an IRA, an tIRA Leanunach ( Continuity IRA ) agus an Fior-IRA ( Real IRA ) ar an mbuamail, beag beann ar shos cogaidh na Sealadach.

I Mi Lunasa 1998, mharaigh buama de chuid an Fhior-IRA 29 sibhialtach san Omaigh .

Priomhalt: Buamail na hOmai (1998)

B'e seo an buama ba mheasa riamh o thus na dTriobloidi, agus is iomai naisiunai Eireannach a ghlac col leis na heasaontoiri Poblachtanacha i ndiaidh an bhuama seo. Ghlac an tINLA fein leis an sos cogaidh i ndiaidh Chomhaontu Aoine an Cheasta sa bhliain 1998.

Tharla uafas na hOmai i 1998 agus ionsaithe eile de chuid easaontoiri poblachtacha. Bhi an tIRA Sealadach agus na dilseoiri on UVF, UDA agus RHC ciontach as eachtrai freisin.

O sin i leith, bhi cuid is mo den fhoreigean pharaimileata dirithe ar an taobh istigh - mar shampla, in ait a bheith ag ionsai na gCaitliceach, bhi na sceimhlitheoiri Protastunacha, cuir i gcas, ag ionsai Protastunaigh, mas Protastunaigh den chineal "mhicheart" iad ar chuis eigin. D'eirigh ina chogadh dearg idir an UDA agus an UVF faoi dho on mbliain 2000 i leith. Thairis sin, bhi "briogaidiri" eagsula an UDA ag cur cogaidh ar a cheile o am go ham, o theastaionn o gach duine acu an churadhmhir a fhail de bhrabus na coiriulachta proifisiunta a bhionn idir lamhaibh ag na sceimhlitheoiri.

Ni raibh na hOglaigh Phoblachtanacha chomh saite ceanna san fhaicseanaiocht eatarthu fein. Ach glactar leis gur mharaigh an ' Fior IRA ' Donncha Mac Donaill , duine a d'admhaigh go raibh se ag spiaireacht don Rialtas Briotanach sna 1980idi agus sna 1990idi.

Cuireadh i leith na Sealadach freisin go raibh siad ag imeaglu daoine agus, fiu, a maru ar chuiseanna pearsanta. Mar shampla, maraiodh fear og darbh ainm Robert McCartney sa bhliain 2005, i ndiaidh achrainn i dteach tabhairne le daoine a bhi ina mbaill den IRA Sealadach.

21 haoisː athmhuintearas agus seicteachas [ cuir in eagar | athraigh foinse ]

Ce go bhfuil na sceimhlitheoiri eirithe as, a bheag no a mhor, is iad na pairtithe is antoisci a bhfuil ag eiri leo sna toghchain o siniodh an Comhaontu.

Cuireadh Feidhmeannas Thuaisceart Eireann agus Tionol Thuaisceart Eireann ar fionrai sa bhliain 2002, nuair a thainig an scannal Stormontgate chun solais

Sa bhliain 2007, d'aontaigh Ian Paisley agus Gearoid Mac Adhaimh rialtas comhchumhachta a chur ar bun. ^[9]

Nios deireanai, bhaileodh Sinn Fein neart, gheobhadh siad an ceann is fearr ar an SDLP agus dhireodh an pairti ar a fheachtas uile-Eireann le duil cumhacht a bheith acu thuaidh agus theas.

Chuir an tIRA Sealadach in iul go raibh an chuid ba mho da gcuid arm tine dichoimisiunaithe o Lunasa - Mean Fomhair 2005, agus nach raibh siad abalta a thuilleadh oibriochtai morscala a chur i gcrich.

Is e Sinn Fein an pairti is mo ar an taobh Caitliceach inniu, agus ta Pairti Aontachtach Uladh nios laige na an DUP (Pairti Aontachtach Daonlathach). Thairis sin, nior bhain blianta na siochana moran den t seicteachas , agus ta criochdheighilt na gceantar idir na Protastunaigh agus na Caitlicigh fos ann.

Ta abhar dushlain nar comhlionadh fos i bprionsabail agus in aidhmeanna eile an Chomhaontaithe: comhphairtiocht, comhurraim agus comhionannas do chearta sibhialta, polaitiula agus cultuir, saoirse o leithcheal, athmhuintearas, agus fogairt chearta mhuintir an Tuaiscirt a bheith aitheanta mar a roghnaionn siad mar Eireannaigh no mar Bhriotanaigh. ^[10]

Feach freisin [ cuir in eagar | athraigh foinse ]

• Dearbhu Shraid Downing
• Oibriocht Chiffon
• Na Triobloidi
• Buamail Docklands (1996)
• Buamail Mhanchain (1996)
• Reifreann ar Chomhaontu Aoine an Cheasta, 1998

Naisc sheachtracha [ cuir in eagar | athraigh foinse ]

• Teacs an Chomhaontaithe as Gaeilge i bhfoirm PDF
• Tuairimi ^{[11] [12] [13] [14] [15] [10] [16] [17] [18] [19] [20] [21] [22] [23]}
• Fisean ^[24]

Tagairti [ cuir in eagar | athraigh foinse ]