Morgacht
Oilibhear Cromail
(1656)
|
Ainm sa teanga dhuchais
| (en)
Oliver Cromwell
|
---|
|
Breith
| 25 Aibrean 1599
(Iulach)
Huntingdon (Riocht Shasana)
|
---|
Bas
| 3 Mean Fomhair 1658
(Iulach)
59 bliana d'aois
Palas Whitehall (Comhlathas Shasana)
|
---|
Siocair bhais
| Bas nadurtha
(
Malaire
)
|
---|
Ait adhlactha
| Abtheach Westminster
|
---|
|
|
Tiarna Cosantora
|
---|
|
|
16 Nollaig 1653 ? 3 Mean Fomhair 1658
|
Seansaileir Ollscoil Oxford
|
---|
1650 ? 1657
|
Ball Parlaiminte i bParlaimint Shasana
|
---|
|
1640 ? 1649
|
Ball Parlaiminte i bParlaimint Shasana
|
---|
1628 ? 1629
|
Feisire de Pharlaimint 1642-48
|
---|
|
|
|
Feisire de Pharlaimint 1648-53
|
---|
|
Feisire de Pharlaimint 1628-29
|
---|
|
|
Feisire de Pharlaimint 1653
|
---|
|
Feisire de Pharlaimint 1640-42
|
---|
|
|
|
Feisire de Pharlaimint Aibrean 1640
|
---|
|
|
|
|
Reiligiun
| Polaiti Comhthionolai
agus
Piuratanaigh
|
---|
Scoil a d'fhreastail se/si
| Colaiste Sidney Sussex
|
---|
Teanga dhuchais
| Bearla
|
---|
|
Reimse oibre
| Talmhaiocht
|
---|
Gairm
| ceannaire mileata
,
feirmeoir
,
polaiteoir
,
oifigeach airm
|
---|
Treimhse oibre
| 1643 ?
|
---|
Ball de phairti polaitiochta
| Fuig
|
---|
Ball de
| |
---|
Teangacha
| Bearla
|
---|
|
Ceim mhileata
| coirneal
|
---|
Coinbhleacht
| Cogadh Cathartha Shasana
,
Battle of Naseby
(en)
,
Battle of Preston
(en)
,
Battle of Dunbar
(en)
,
Battle of Worcester
(en)
,
Battle of Marston Moor
(en)
,
Battle of Langport
(en)
,
Battle of Gainsborough
(en)
agus
Second Battle of Newbury
(en)
|
---|
|
Suiomh a chartlainne
| |
---|
|
Ceile
| Elizabeth Cromwell
(1620–)
|
---|
Paiste
| Richard Cromail
,
Henry Cromail
,
Frances Cromwell
,
Robert Cromail
,
Elizabeth Claypole
,
Bridget Cromail
,
Mary Cromail, Cuntaois Fauconberg
,
Oilibhear Og Cromail
|
---|
Athair
| Robert Cromwell
agus
Elizabeth Steward
|
---|
|
|
|
|
|
|
Polaiteoir
agus
saighdiuir
Sasanach
ab ea
Oilibhear Cromail
, no
Cromail
mar a thugtar air de ghnath (as
Bearla
,
Oliver Cromwell
;
25 Aibrean
1599
-
3 Mean Fomhair
1658
). Bhunaigh se
deachtoireacht
mhileata sa
17u haois
agus rialaigh se
Sasana
,
Albain
agus
Eire
mar "Thiarna Cosantora".
Rugadh Cromail i
Huntingdon
i 1599. Ba le linn do a bheith ina mhac leinn i Sidney Sussex College,
Ollscoil Cambridge
, a d'iompaigh se ina Phiuratanach.
Toghadh mar bhall Parlaiminte e i mi Aibreain 1640. Bhi si seo ar na Parlaiminti ud a rinne a ndicheall cumhacht an Ri a shrianadh. Baineadh a chumhacht den ri
Searlas I
agus ghlac an Pharlaimint seilbh ar chursai
airgid
na riochta.
Bhris cogadh cathartha amach agus ba lena linn a thuill Cromail cail mar cheannaire mileata. D'eirigh go hiontach leis i gCath Marston Moor lena mharcshlua, ar ar tugadh 'Roundheads'
[1]
no 'Ironsides'
[2]
mar leasainm ar Chromail fein no ar a shaighdiuiri.
Cloiodh arm an ri faoi dheireadh ag Cath Naseby i 1645, agus bhi an-tionchar ag Cromail ar na hidirbheartaiochtai a lean e. Ni raibh muinin ag cuid mhor daoine as afach agus bhris cogadh amach aris. Ruaig Cromail 110 ball on bParlaimint agus bhunaigh se
deachtoireacht
mhileata.
Rinne Cromail ionradh ar Albain. Rialaigh se
Sasana
,
Albain
agus
Eire
mar "Thiarna Cosantora" o
16 Mi na Nollag
go la a
bhais
.
Bhi tionchar mor ag
Cogadh Cathartha Shasana
ar
Eirinn
i rith na
1640i
. Ghlac na plandoiri taobh na Parlaiminte ach bhi na Gaeil agus na Gall-Ghaeil ag tacu leis an ri. Buaileadh taobh an ri ar deireadh, agus cuireadh an
Ri Searlas I Shasana
, chun bais ar
30 Eanair
1649
. Thainig Cromail go hEirinn ar
15 Lunasa
1649
mar rialtoir mileata agus sibhialta na Parlaiminte le smacht a chur ar an tir. Cuimhnitear air go hairithe mar gheall ar an slad a rinne se i n
Droichead Atha
ar
11 Mean Fomhair
1649
agus i mbaile
Loch Garman
ar
11 Deireadh Fomhair
1649
. Tar eis do
Chill Chainnigh
geilleadh do ar
27 Marta
1650
, d'fhag Cromail an tir ar
25 Bealtaine
1650
.
Ina dhiaidh sin, lean Cromail ar aghaidh mar dheachtoir mileata go bhfuair se
bas
.
Ar
20 Meitheamh
1649
, cheap an Pharlaimint Oilibhear Cromail mar cheannaire an airm a chuirfeadh an t-
eiri amach
in Eirinn faoi chois. Bhi moran Riogaithe cruinnithe in Eirinn faoin am seo agus sa bhliain 1649 rinne siad comhaontas le Comhcheangal Chaitlicigh na hEireann, rud ar mhor an chontuirt e don Pharlaimint. Bhi an Comhcheangal ag iarraidh stat a bhunu, agus bhi
Cill Chainnigh
mar
phriomhchathair
acu.
Chreid Cromail agus na ginearail Shasanacha eile na scealta uafasacha a foilsiodh faoin drochide a tugadh do choilinigh in Eirinn i gcaitheamh eiri amach na bliana 1641.
[3]
D’fhag seo a rian ar iompar na saighdiuiri, ce gur lean Cromail fein, trid is trid, na rialacha cogaidh mar a bhi siad ag an am: da ngeillfeadh baile mor ar an bpointe, ni dheanfai diobhail da raibh istigh ann.
Thainig Cromail i dtir in Eirinn ar
15 Lunasa
1649
ag
an Rinn
, gar do
Bhaile Atha Cliath
. Bhi 35
long
in eineacht leis agus iad lan de shaighdiuiri agus de threalamh. Thainig a chliamhain Henry Ireton ina dhiaidh le seachto long eile. D'eirigh le forsai na Parlaiminte i m
Baile Atha Cliath
an
chathair
a chosaint faoi cheannas an Choirneil Michael Jones agus bealach isteach a thabhairt do thabhairt do Chromail da bharr. Bhi se mar aidhm ag Cromail na bailte ba thabhachtai a ghabhail, agus ba ghearr go raibh an chuid ba mho den oirthear agus den
tuaisceart
faoi smacht fhorsai na Parlaiminte.
Gheill moran bailte mora, ach theip ar Chromail
Port Lairge
a ghabhail, agus chaill se suas le 2,000 fear sa troid ag
Cluain Meala
i Mi Bealtaine, 1650, sular gheill an baile mor.
[4]
Ni raibh garastun
Dhroichead Atha
(a bhi faoi cheannas an tSasanaigh Chaitlicigh Arthur Aston) sasta geilleadh. Nuair a gabhadh an ait faoi dheireadh tar eis ionsai trom le gunnai mora, maraiodh beagnach 3,500 duine ar na sraideanna. I nDeireadh Fomhair 1649 tharla sleacht eile i
Loch Garman
, ce go raibh Cromail ag iarraidh socru a dheanamh ag an am.
[5]
Lean an troid go ceann beagnach tri bliana tar eis do Chromail imeacht ar 16 Bealtaine 1650. Gheill
Gaillimh
i Mi Aibreain 1652, agus gheill na saighdiuiri deireanacha Caitliceacha i Mi Aibreain 1653. Coisceadh cleachtadh an Chaitliceachais agus ma rugadh ar
shagart
, cuireadh chun bais ar an bpointe e.
Meastar gur cuireadh timpeall 12,000 duine chun na n
Indiacha Thiar
mar
sclabhaithe
. Tugadh iarracht ar Caitlicigh nar d’aicme na gceardaithe agus na sclabhaithe iad a chur siar chun
Connacht
no chun
Contae an Chlair
, agus ar eigean a fagadh breis is 8% de thalamh na tire i seilbh na g
Caitliceach
. Baineadh feidhm as an n
gorta
chun na hEireannaigh a chloi; scriosadh barra agus maraiodh eallach.
Henry Ireton agus Edmund Ludlow a smachtaigh an tir tar eis Chromail, ach bhi na Sasanaigh a gcra gan stad ag treallchogaithe (na “Toraithe”), dream a fuair didean ar na portaigh agus in iarsmai na gcoillte tar eis gur briseadh airm an Chomhcheangail.
[6]
Creidtear go bhfuair Cromail bas le
seipticeime
no
malaire
(no fiu nimhiu e).
Ce gur ainmniodh a mhac Risteard Cromail, mar oidhre i gceannas an Chomhfhlaithis, ni raibh cion ar bith ag muintir na Breataine air agus cuireadh
Searlas II
ar ais i gcoroin nuair a d'fhill se on bhFrainc sa bhliain 1660. Ar 30 Eanair
1661
, togadh corp Chromail as a uaigh agus 'cuireadh chun bais' aris e ar ordu an ri nua, mar dhioltas ar bhas an Ri Searlas I.
Na an abairt bearla " to hell or to Connaught "
- ↑
http://dictionary.reference.com/search?r=2&q=Roundheads
- ↑
http://dictionary.reference.com/browse/ironsides
- ↑
Feach Peter Beresford Ellis (1975).
Hell or Connaught! The Cromwellian Colonization of Ireland 1652-1660
, Hamish Hamilton, SBN 241890713, lch 21.
- ↑
Kenyon & Ohlmeyer, lch.100.
- ↑
Fraser, Antonia (1973).
Cromwell, Our Chief of Men,
agus
Cromwell: the Lord Protector
(Phoenix Press),
ISBN 0-7538-1331-9
lgh344-46.
- ↑
Beresford Ellis, lgh 34-35, 61
| Is
siol
a bhaineann leis an m
Breatain Bheag
e an t-alt seo.
Cuir leis
, chun cuidiu leis an Vicipeid.
Ma ta alt nios forbartha le fail i dteanga eile, is feidir leat aistriuchan
Gaeilge
a dheanamh.
|
| Is
siol
faoi
Shasana
e an t-alt seo.
Cuir leis
, chun cuidiu leis an Vicipeid.
Ma ta alt nios forbartha le fail i dteanga eile, is feidir leat aistriuchan
Gaeilge
a dheanamh.
|
| Is
siol
faoi
Albain
e an t-alt seo.
Cuir leis
, chun cuidiu leis an Vicipeid.
Ma ta alt nios forbartha le fail i dteanga eile, is feidir leat aistriuchan
Gaeilge
a dheanamh.
|