Skiekunde
of
gemy
is in
natuerwittenskip
dy’t him rjochtet op de studzje fan de eigenskippen fan stoffen, de gemyske feroarings dy’t dy stoffen undergean kinne en de wetmjittichheden dy’t derut te of te lieden binne, dat allegear binnen it teoretyske ramt dat alle matearje opboud is ut lytse dieltsjes, te witten
molekulen
,
atomen
en noch lytsere dieltsjes.
De basis fan de skiekunde as moderne natuerwittenskip waard lein yn it tiidrek 1780-1860 troch it wurk fan in tal wittenskippers, fan wa’t
Antoine Lavoisier
,
John Dalton
en
Amadeo Avogradro
de wichtichste bydragen leveren oan de begrypsfoarming. Har ynsichten kamen by elkoar yn de
klassike atoomteory
, dy’t starichwei akseptearre waard yn de jierren nei
1860
, doe’t in grut kongres fan skiekundigen halden waard yn
Karlsruhe
. Kearnstik fan de klassike atoomteory is it ynsjoch dat it atoom de undielbere basisboustein fan alle matearje is en dat mear atomen har kombinearje kinne ta in gruttere ienheid, in molekule.
De klassike atoomteory is foar de skiekunde itselde as wat de klassike meganika fan Newton is foar de natuerkunde: It is in teory dy’t troch de lettere untjouwingen utwreide en oanpast is, mar dy’t foar in moai grut tal ferskynsels noch altyd in befredigjende ferklearring jout.
De untdekking fan under oare de ferskynsels fan de
elektrisiteit
en de
radio-aktiviteit
yn de rin fan de njoggentjinde iuw late yn it tiidrek fan ruchwei 1910-1940 ta de formulearring fan de
moderne atoomteory
en de
kwantummeganika
. Neffens de moderne atoomteory binne de atomen fan de klassike atoomteory opboud ut wer lytsere dieltsjes mei de namme
proton
,
neutron
en
elektron
. De kwantummeganika lit it idee los dat dy dieltsjes in dudlik te bepalen plak en snelheid ha.
Neffens de
dieltsjes-natuerkunde
ut de jierren santich fan de tweintichste iuw binne der folle mear
subatomere dieltsjes
as allinne de trije fan de moderne atoomteory.
Skiekunde is sterk besibbe oan de
natuerkunde
. De tuke fan wittenskip dy’t beide ferbynt is de
fysyske gemy
. Ek mei oare natuerwittenskippen binne oan it grinsflak nije dissiplines untstien, lykas de
biogemy
en de
geogemy
.
- Bernard Jaffe
-
Crucibles: The story of Chemistry. From ancient alchemiy to nuclear fission
. New York 1976.
