It haadgebou fan ferneatigingskamp
Auschwitz
Kaart mei kampen, getto's en transportrutes
Getto's yn Jeropa
De
Holokaust
(oflaat fan it
Grykske
?λ?καυστον
holokauston
, 'folslein ferbaarnd') of
Shoah
(ek
Shoa
of
Sjoa
;
Hebriuwsk
: ????
Ha-Shoah
, "katastrofe") is in begryp dat brukt wurdt foar de
genoside
op 'e likernoch seis miljoen Jeropeeske
Joaden
dy't yn de
Twadde Wraldkriich
ombrocht binne, troch it stribjen fan de
nazys
om harren as
etnyske groep
ut te rugjen. It beslut ta de saneamde
Endlosing
("einoplossing") fan wat de nazys as it "Joadske probleem" seagen, waard nommen op de
Wannseekonferinsje
yn
1942
. Ek oare groepen, lykas de
Roma
(Sigeuners), leden fan
Slavyske folken
,
homo's
,
Jehova's Tsjugen
,
frijmitselders
,
geastlik beheinden
,
lichaamlik beheinden
en
politike
tsjinstanners fan de nazys waarden systematysk utruge, mar de moard op dy groepen wurdt strikt nommen net ta de Holokaust rekkene.
Hongaarske joaden op it seleksjeperron fan Auschwitz, maaie 1944
Foar de
Endlosung der Judenfrage
wie it fan belang en meitsje in systeem.
Sa't de namme it oantsjut wie in
konsintraasjekamp
(of wurkkamp) in plak der't tsjinstanners byelkoar brocht waarden, yn dit gefal fral Joaden. Fan dere waarden de finzenen mooglik nei ferneatigingskampen ferfierd. In oare mooglikheid wie it bruken fan finzenen as arbeiders.
Yn in
ferneatigingskamp
waarden de finzenen dy't net sun genoch wienen om te wurkjen mei gas fermoarde. In stikmannich fan dy finzenen waarden ek brukt as arbeiders om it swiere wurk foar de nazysoldaten te dwaan. By eintsjebeslut soene hja ek deadien wurde. De ferneatigingskampen wienen meast yn
Poalen
:
In oar skaaimerk wie it bruken fan minsken foar medyske eksperiminten. Dutske dokters dienen sokke eksperiminten yn de kampen fan Auschwitz,
Dachau
,
Buchenwald
,
Ravensbruck
,
Sachsenhausen
en
Natzweiler
.
Meast ferneamd is de dokter
Josef Mengele
, dy't yn Auschwitz wurke. Syn part fan it spultsje wie it testen fan minsken yn drukkeamers, testen fan drugs, minsken ynfrieze, mei gemysk guod de eachklear fan bern besykje te feroarjen, amputaasjes en oare ferskriklike undersiken.
Sigeunerbern yn Auschwitz, ek slachtoffer fan de medyske eksperiminten
Wat er noch mear dien hat is net bekend omdat gans papieren mei gegevens troch Dr.
Otmar von Verschuer
fan it
Keizer Wilhelm Ynstitut
ferneatige binne. Minsken dy't in undersyk fan Mengele oerlibbe hienen waarden deadien.
Hy wurke meast mei Sigeunerbern. Hy soe har snuobbersguod en boartersguod jaan, en persoanlik nei de gaskeamer liede. Hja neamden him
Omke Mengele
.
Vera Alexander
wie in Joadin dy't yn Auschwitz finzen wie en naam 50 bern foar har noed:
| “
|
Ik tink noch oan ien twilling yn it bysunder: Guido en Ina fan fjouwer jier. Op in dei naam Mengele se mei. Doe't se weromkamen, wienen de bern striemin yn steat: hja hienen har mei de rech oan mekoar naaid, lykas in Siameaske twilling. De wunen wienen ynfektearre en der kaam dracht ut. Hja skriemden dagenlang. Doe regelden de alden?ik wit noch dat harren mem fan Stella hite?wat morfine en hja fermoarde de bern om har te ferlossen fan de pine.."
[1]
|
”
|
Wilens de Twadde Wraldkriich waarden der
getto
's makke troch de nazys om Joaden en Sigeuners yn op te sluten. In getto is in buert yn in sted mei muorren deromhinne, der't in soad Joaden byinoar wenje moasten. It begryp getto wurdt meast brukt, mar eartiids tsjutten de nazys it oan as 'Judischer Wohnberzirk' of 'Wohngebiet der Juden', it kin beide oerset wurde as
Joadsk Wengebiet
.
De nazys sette yn
1939
utein mei it ferfieren fan Poalske Joaden nei de ornearre buerten yn de Poalske steden. De earste grutte getto, dy fan
Piotrkow Trybunalski
, wie yn oktober 1939 ree. Om in getto hinne stiene muorren, eltse Joad dy't utnaaie woe waard deasketten. It
Getto fan Warsjau
wie it grutste getto, der hawwe 380.000 minsken yn opsletten sitten.
Fan de 852 Fryske Joaden oerlibje mar 235. It meastepart wenne yn
Ljouwert
. Der ha ek lytsere Joadske mienskippen yn
Harns
,
Gordyk
,
Snits
,
Drachten
en yn
de Lemmer
west.
[2]
.
- ↑
Berenbaum, Michael.
The World Must Know
, United States Holocaust Memorial Museum, side 194?195.
- ↑
Kooistra, J.
Een Laatste Saluut - Fryslan in de oorlog
side 24 (Ljouwert 2005)
Holokaustmonumint yn Berlyn