| Budapest
|
|
| Polityk
|
| Lan
|
Hongarije
|
| Provinsje
|
Haadsted Budapest
|
| Sifers
|
| Ynwennertal
|
1,721,556
(2010)
|
| Oerflak
|
525,16 km²
|
| Befolkingsticht.
|
3.241,5 / km²
|
| Stedekloft
|
3.271.110
|
| Hichte
|
m
|
| Oar
|
| Tiidsone
|
CET (
UTC
+1)
|
| Simmertiid
|
(UTC+2)
|
| Koordinaten
|
|
| Offisjele webside
|
| (in)
(du)
Webstee Budapest
|
Budapest
of
Boedapest
(
Hongaarsk
:
Budapest
) is de haadsted fan
Hongarije
. Yn de sted wennet likernoch in fiifde part fan alle ynwenners fan it lan.
De sted leit op beide iggen fan de rivier de
Donau
, en is in gearfoeging, ut
1873
, fan
Buda
en
Ald Buda
op de rjochter igge, en Pest op de lofterigge.
De sted spilet in dominante rol yn it lan op ungefear alle meden (bestjoer, hannel, yndustry, ferkear, kultuer). Butendat is de sted it wichtichste ferkearsknooppunt en (hieltiten mear) it kulturele hert fan Sintraal-Jeropa.
De iggen fan de Donau waarden eartiids al troch de
Kelten
bewenne. De Romeinen bouden op it plak fan it hjoeddeiske stedsdiel Obuda in legerkamp
Aquincum
der't letter in boargerlike delsetting untstie. Op it hichtepunt fan de Romeinske tiid herberge de sted 30.000 ynwenners en wie haadplak fan de Romeinske provinsje
Pannoonje
. Under de
Grutte Folkeferfarren
yn de 5e iuw rekke de sted yn ferfal en lutsen de oarspronklike bewenners fuort. Neikommers kamen,
Slavyske stammen
en ut dy tiid stammet nei alle gedachten de namme
Buda
('lyts hus','hut') foar it diel oan de rjochter igge en
Pest
('hol') foar de oare igge, miskien troch de protte hollen, dy't har der doe yn de heuvels befun. Iuwen letter yn de
10e iuw
ferskynde in oar folk, de
Hongaren
, dy't by Buda op in strategyske heuvel yn 1247 in kastiel bouden dat yn 1361 haadsted fan it keninkryk Hongarije waard.
Yn
1526
makkke de Turken in ein oan it Hongaarske ryk en ferovere de sted. Fan 1686 of wie Budapest yn
Eastenrykske
hannen en kaam under Habsburgsk bewald, dat oant 1918 oan de macht bliuwe soe. Yn dy tiid makket benammen Pest in manske groei troch, en op de ein fan de 19e iuw bedroech de befolking om-ende-by 730.000 ynwenners.
Yn de
20e iuw
waard de sted fierder utwreide mei de nije stedsdielen (Ujpest, Kispest, Angyalfold). De
Twadde Wraldkriich
wie dramatysk mei de deportaasje en ferneatiging fan de grutte joadske mienskip troch de
nazis
dy't de sted yn
1944
besetten. De befrijing troch de
Sowjet-Uny
wie feitlik in nije besetting mei as djiptepunt it delslaan fan de
Hongaarske opstan
yn
1956
troch deselde Sowjet-Uny. Dizze foarfallen hawwe alle har spoaren neilitten yn it stedsbyld. Begjin 80-jierren berikte de befolking fan de sted har omfang.
Sunt yn
1989
de nije Republyk Hongarije utroppen waard, is de sted it toaniel west fan grutte herfoarmingen. De weromkomst fan de frije merkekonomy hat it stedsbyld tige ferlibjend. De befolkingsgrutte is lykwols fierder ofnommen.
| Jier
|
1800
|
1830
|
1850
|
1880
|
1890
|
1900
|
1925
|
1980
|
1990
|
2005
|
| Befolkingsoantal
|
54.200
|
102.700
|
178.000
|
370.800
|
491.900
|
733.400
|
957.800
|
2.059.300
|
2.016.700
|
1.750.000
|
Buda leit op de heuveleftige rjochterigge fan de Donau (links op de kaart). Twa fan dy heuvels dominearre: de
Burchtheuvel
(
Varhegy
) en de
Gellertberch
.
Op de Burchtheuvel stean de wichtichste monuminten fan Buda:
De heuvel is mei in muorre omwale: de 18de-iuwske Burchtwyk yn de omwaling is goed bewarre bleaun (allinne it sudlike part hat swiere kriichskea late). It utsjocht oer de Donau mei har bregen en Pest is yn in protte lieten besjongen. Lykwols binne de measte attraksjes en grutte toeristelukers fan Budapest minder ald as se derut sjogge: sawol de Mattiastsjerke yn syn hjoeddeiske foarm as it Fisserskbastion binne boud yn de 19e iuw.
Millenniummonumint yn Budapest
Oare wichtige nijsgjirrichheden yn Buda:
Nijsgjirrichheden yn
Pest
:
Der binne njoggen bregen oer de Donau yn Budapest:
-
Terror Hus
-
Synagoge
-
Sint-Stefanusbasilyk
-
Mattiastsjerke
-
Fisserskbastion
-
Szechenyi Furd?