Samveldið Pennsylvania
(
enskt
:
Commonwealth of Pennsylvania
) er eitt stakriki i
Sameindu Statunum
við umleið 12,7 mio. ibugvum. Høvuðsstaðurin er
Harrisburg
og størsti byurin er
Philadelphia
. I
1787
bleiv Pennsylvania lutstatur i
USA
. I norðri hevur Pennsylvania mark við
New York
, i eystri við
New Jersey
, i suðri við
Delaware
,
Maryland
og
West Virginia
, og i vestri við
Ohio
og
West Virginia
. I utnorðri liggur
Erievatn
. Eyknevni er Lokasteinstaturin (
enskt
:
The Keystone State
).
Høvuðsmalið i Pennsylvania er
enskt
. Eisini eru storir
tyskttalandi
minnilutar i Pennsylvania ("
Pennsylvania Dutch
").
Stakrikið Pennsylvania eitur soleiðis, ti at ein teirra, ið grundlegði hesa koloniina, var eingilskmaðurin
William Penn
(1644-1718).
Indianarnir i Pennsylvania buðu i rætthyrntum træhusum. Teir voru i hjartarskinsklæðum, sum ofta voru prydd við perlum.
Ta ið
evropearar
komu til Pennsylvania, voru mangar ymiskar
indianamentanir
har, og hildið verður, at har buði eini 300.000 folk ialt. Miðskeiðis i
18. øld
voru tey nogv fækkað, m.a. av pokum. Mangir indianar doyðu eisini i striðnum við
niðurlendskar
,
bretskar
og
franskar
niðursetumenn eystantil. Fyrstu arini var sum oftast gott vinalag og samstarv imillum indianar og niðursetumenninar. Men
protestantiskir
og
katolskir
niðursetumenn royndu at umvenda indianarnar til
kristna
trugv og at faa teir at liva og hugsa sum
evropearar
. Tað vildu teir ikki, og ta hildu niðursetumenninir einki skeivt vera i at drepa teir.
I
18. øld
tørvaði niðursetumonnunum meiri dyrkilendi, og indianararnir jattaðu teimum tað. Eftir teirra hugsan kundi eingin eiga jørð, teir govu bara niðursetumonnunum rætt til at nyta hana. Men niðursetumenninir hildu seg hava rætt til at ognartaka jørðina og girdu hana inni og roku indianararnar langt vestureftir, fjart fra heimlondum sinum i Pennsylvania. I
1770
buðu umleið 430 000 folk i Pennsylvania.
Fleiri enn 59,000 amishfolk bugva i Pennsylvania, tey flestu a bygd ella i smaum byum.
[1]
Amishfolkini bugva uttanfyri
Philadelphia
- uti a landinum i m.a. Lancaster County, har ið tey eru a bondagørðum við ongum
ravmagni
. Amishfolkið liva uttan nymotans hentleikar; tey ynskja einki nutimans produkt, so streymur er forboðin. Fyri tey merkir amerikanski dreymurin um vælferð og viðgongd tað sama sum at liva við
brotsverkum
, harðskapi, rusdrekkamisnytslu og hjunaskilnaðum. Amishfolkið hevur i staðin valt tað einfalda livið. Tað sæst, hvar ið ein amish-bondagarður er, um bert eitt kertiljos er i vindeyganum um kvøldið, og tað annars er myrkt. Tey selja vistfrøðiligt grønmeti og aðrar hondgjørdar vørur so sum stolar, hondflættaðar kurvar og aðrar husvørur, og pynt eisini. Mong amishfolk bugva i rættiliga avbyrgdum dølum, og amishfolkið talar
pennsylvaniatyskt
.
Ovurstor stalverk i Pennsylvania. Myndin er tikin tætt við
Bethlehem
, Pennsylvania.
Pennsylvania er eitt tað fremsta idnaðarlandið i
USA
, og orsøkin til tað eru tey nogvu raevni, sum eru i statinum. Har er kopar, blyggj, silvur, gull, sink, jarn, o.a. Mesta jarnið varð høgt nærhendis bynum
Johnstown
(nu mest sum undangingið), meðan bestu kolalindirnar eru enn nær
Pittsburgh
. Nogvastaðni i Pennsylvania byggja tey storu feløgini, sum eiga idnaðarvirkini og namini, hus til arbeiðsfolkið.
Av ti at einki kol er i t.d.
Minnesota
, verður malmurin førdur við skipum til havnir við
Erievatn
og haðani koyrdur til
Pittsburgh
. Har verður so jarnið stoytt. Men hoast Pennsylvania hevur meiri jarnmalm enn nakað annað stat, so er tað so nogv ov litið. Nytslan er so stor i
USA
, at teir mugu flyta nogvan malm inn ur øðrum londum sum til dømis
Venesuela
og
Kanada
.
Teir 10 størstu byirnir i Pennsylvania eftir ibugvatali voru i 2018 hesir:
[2]
- Philadelphia
? 1 584 138
- Pittsburgh
? 301 048
- Allentown
? 121 433
- Erie
? 96 471
- Reading
? 88 495
- Scranton
? 77 182
- Bethlehem
? 75 790
- Lancaster
? 59 420
- Harrisburg
? 49 229
- York
? 44 118
Wikimedia Commons logo
Coordinates
:
41°0′0″N
77°30′0″W
/
41.00000°N 77.50000°W
/
41.00000; -77.50000