Gasteiz Arabako hiriburua da; eta, izatez, Euskal Autonomia Erkidegokoa ere bada, 1980tik , egoitza nagusiak Gasteizen baitituzte bai Eusko Jaurlaritzak , bai Eusko Legebiltzarrak . 250,100 biztanle dituelarik, Euskal Herriko hiri jendetsuenetan bigarrena da, eta Euskal Herriko udalerririk luze-zabalenetan bigarrena, 276,81 kilometro koadrorekin. Jendez eta lurraldez Arabako udalerririk handiena da, alde handiz.

Gaztelaniaz Vitoria du izena, eta izen ofizialtzat Vitoria-Gasteiz erabiltzen da.

1025 . urteko Donemiliagako goldea agirian, Gastehiz izena ageri da, hamarrenak ordaintzen zituen Arabako herri bat izendatzeko. Bestalde, hiriaren sorrera foruak, 1181ekoak, honela dio: Placuit mihi libenti animo et sana mente populare vos in praefata villa, cui novum nomen imposui, scilicet Victoria, quae antea vocabatur Gasteiz .

Gasteiz hitzaren jatorria azaltzeko hamaika hipotesi eratu dira denboran zehar. Egun hipotesirik onartuena Alfonso Irigoienek plazaraturikoa da. Gaste askotan -a artikulua itsatsita agertzen da agirietan, Gastea forman. Zehaztu gabeko garai batean, antroponimoa toponimo bihurtu zen, latineko genitibotik datorren eta jabegoa adierazten zuen -i(t)z atzizkiaren bidez.

Gastea eta Gartzea (azkena, Gartzia/Garcia abizenaren jatorria) izen beraren bi aldaera lirateke, bata mendebaldeko euskalkietakoa eta bestea ekialdekoetakoa, bertze/beste , bortz/bost edo ortzegun/ostegun izenetan gertatu den bezalaxe.

Euskal Herriko zenbait herritako euskaran ? Arratian eta Debagoienean , kasu? Bitturi esaten zaio.

...gehiago irakurri

• Gasteizko auzoak : Abetxuku? ? Aretxabaleta-Gardelegi ? Adurtza? ? Aldaia ? Alde Zaharra ? Anglo-Vasco ? Arana ? Aranbizkarra ? Arantzabela ? Ariznabarra ? Arkaiate ? Arriaga-Lakua ? Babesgabeak ? Borinbizkarra ? Done Jakue ? Ehari-Gobeu ? Ekialdeko Nekazaritza Eremua ? Elejalde ? Gazalbide ? Hego-mendebaldeko Nekazaritza Eremua ? Ipar-mendebaldeko Nekazaritza Eremua ? Ibaialde ? Izarra ? Judimendi ? Koroatzea ? Larrein ? Lovaina ? Mariturri ? Mendizorrotza ? Olaran ? Pilar ? Salburua ? San Kristobal ? San Martin ? Sansomendi ? Santa Luzia ? San Tomas ? Txagorritxu ? Zabalgana ? Zabalgunea ? Zaramaga
• Gasteizko geografia : ? Gasteizko herriak ? Gasteizko Kuadrilla? ? Gasteizko mendiak ? Gasteizko plazak ? Gasteizko kaleak ? Gasteizko Eraztun Berdea
• Gasteizko eraikinak? : ?Gasteizko elizak? ? Gasteizko jauregiak? ? Gasteizko liburutegiak ? Gasteizko museoak? ? Gasteizko parkeak
• Gasteizko historia : Atxako aztarnategia ? Gasteizko gudua ? Gasteizko harresia ? Gasteizko martxoaren 3ko sarraskia ? Gasteizko setioa ? Mariturriko aztarnategia
• Gasteiztarrak : Gasteiztar ospetsuen zerrenda ? Ignacio Aldekoa ? Irati Anda ? Juanma Bajo Ulloa ? Almudena Cid ? Karra Elejalde ? Josu Feijoo ? Martin Fiz ? Frantzisko Vitoria ? Tinieblas Gonzalez ? Igor Gonzalez de Galdeano ? Lorena Gurendez ? Jesus Guridi ? Gorka Knorr ? Manuel Iradier ? Karmele Jaio ? Iker Jimenez ? Aitor Karanka ? Tania Lamarca ? Pablo Laso ? Eneko Llanos ? Hektor Llanos ? Modesto Lomba ? Ramiro Maeztu ? Toti Martinez de Lezea ? Estibaliz Martinez ? Xabier Montoia ? Eneko Pou ? Iker Pou ? Aitor Ocio ? Juanito Oiarzabal ? Jose Maria Palacio Ogeta ? Erramun Olabide ? Justo Antonio Olagibel ? San Prudentzi ? Alberto Schommer ? Gaizka Toquero ? Unax Ugalde ? Juan Vallejo ? Ernesto Valverde ? Alberto Zerain ...
• Gasteizko kultura : Gasteizen girotutako filmak? Gasteizko gastronomia ? Gasteizko jai eta jaialdiak ? Gasteizko liburutegiak ? Gasteizko museoak ? Gasteizko musika?
• Gasteizko garraioa : Gasteizko garraiobideak ? Gasteizko tranbia? ? Euskotranen geltokiak Gasteizen ? Gasteiz-Foronda aireportua ? Gasteizko autobus geltokia
• Gasteizko kirola : Saski Baskonia ? Deportivo Alaves ? Fernando Buesa Arena ? Mendizorrotza (futbol zelaia) ? Ogeta pilotalekua ? Bakh ? Gasteizko Aurrera
• Gasteizko elkarteak : Gasteiz Izan ? GEU Elkartea ? Kutxitril Ateneoa
• Gasteizko hedabideak : Canal Gasteiz ? El Correo ? GEU ? Hala Bedi ? Noticias de Alava ? Radio Vitoria ? TeleVitoria ? Alava TV
• Gasteizko politika : Ajuriaenea ? Arabako ahaldun nagusiak ? Arabako Biltzar Nagusiak ? Arabako Foru Aldundia ? Eusko Jaurlaritza ? Eusko Jaurlaritzaren egoitza ? Eusko Legebiltzarraren eraikina ? Gasteizko alkateak ? Gasteizko Udala ? Lehendakaritza
• Gasteizko ekonomia : Gasteizko enpresak ? Arabako Teknologia Parkea ? Arakako araztegia ? LEIA
• Gasteizko jai eta jaialdiak : Andre Maria Zuriaren jaiak ? Azkena Rock Festival ? Blusa eguna Gasteizen ? Gasteizko Jazzaldia ? San Prudentzio jaiak ? Zeledon

Maria Sortzez Garbiaren katedrala edo Katedral Berria Gasteizko katedraletako bat da, erdigunean kokatuta, Lovaina inguruan. XX. mendeko lehen erdian eraiki zuten, estilo neogotikoa jarraituz.

Katedrala antzina Brigiden komentua zegoen solairuan dago, Florida parkearen alboan, eta Luiz Heinz, Cadena y Eleta eta Magdalena kaleen artean. 1907ko abuztuaren 4ean Julian Apraiz Arias eta Javier Luque arkitektoen planoen arabera eta garai hartan Gasteizko apezpikua zen Jose Cadena y Eletaren bultzadaz eraikitzen hasi zen, azken honek diozesiari -ordukoak Araba, Bizkaia eta Gipuzkoa barne hartzen zituen- bere eliz-barrutiko beharrei egoki eratzungo zien tenplu-egoitza nahi zuen, Alde Zaharrean dagoen Santa Maria katedral gotiko zaharra ordurako neurriz motz gelditzeaz gain, kontserbazio egoera kaskarra baitzuen.

Lehen harriaren ezartze ekitaldia bikaintasun osoz gauzatu zen, horretarako Alfontso XIII.a Espainiakoa eta Viktoria Eugenia Battenbergoa errege-erreginak, Maria Kristina Austriakoa ama-erregina eta Rinaldi monsionerea eta Vatikanoko nuntzioa, eliz probintziako ordezkariak, Espainiako Gorteetako, nahiz Espainiako Gobernuko eta Araba eta Gasteizko aginte erakundeetako ordezkariak bertaratu ziren.

Eraikuntza lanen lehen fasea abiadura biziz burutu zen, bertan Euskal Herria nahiz atzerriko beharginek lan egin zuten. 1914ean Melo y Alcalde apezpiku berriaren ailegatzearekin batera etenaldia egon zen, hasieran ezarritako 5 milioi pezetako aurrekontua gainditu baitzen, eta oraindik proiektatutako eraikinaren lau bosten altxatzeke baitzeuden. Lehen fase honetan kripta ( 1911an inauguratua), girola , bere bost nabeetako zutoinen behekaldea (8 metroko garaiera arte) eta kanpoaldeko paramentuen zatirik handienak amaitu ziren, eraikuntza eta apaindura materialak nagusiki Hego Euskal Herriko harrobietatik ateratako harri naturala eta marmola izan ziren.

...gehiago irakurri

Almudena Cid ( Gasteiz , Araba , 1980ko ekainaren 15a - ) gimnasta eta modelo arabarra da. 2008ko Olinpiar Jokoetan parte hartu ondoren, bere ibilbide profesionalari agur esan zion.

1996an Atlantako Joko Olinpikoetan parte hartu zuen lehenengo aldiz eta finalera ailegatu zen. Hurrengo bi edizioetan, finalista izaten ere lortu zuen, Sydneyn 2000n eta Atenasen 2004an . Munduko lehen emakume bihurtu zen hiru finaletan jarraian sailkatuz.

Greziako Patrasen egindako 2007ko munduko txapelketan 11. sailkatu zen. Beijingo 2008ko Olinpiar Jokoetan parte hartu zuen, finaletarako sailkatu zen eta zortzigarren postuan bukatu zuen diploma olinpikoa lortuz.

...gehiago irakurri

Gasteizko aireko ikuspegiak ? Artea Gasteizen ? Gasteizko zubiak ? Gasteizko eraikinak ? Gasteizko jai eta jaialdiak ? Gasteizko klima ? Gasteizko ekonomia ? Gasteiz, 2012ko Europako Hiriburu Berdea ? Gasteiz eta Arabako Euskal Herriko Unibertsitatea ? Gasteizko historia ? Gasteizko mapak ? Gasteizko monumentu eta oroitarriak ? Gasteizko museoak ? Gasteizko musika ? Gasteizko natura ? Gasteizko auzoak ? Gasteiz gauez ? Gasteizko ikuspegi panoramikok ? Gasteiztarrak ? Gasteizko politika ? Gasteizko kirola ? Gasteizko plazak ? Gasteizko kaleak ? Gasteizko garraioa ? Gasteizko herriak

1976ko martxoaren 3ko Gasteizko sarraskia ? Ajuriaenea ? Ignacio Aldekoa ? Andre Maria Zuriaren plaza ? Andre Maria Zuriaren jaiak ? Andre Mariaren Jasokundearen eliza ? Arabako Arkeologia museoa ? Arabako Foru Aldundia ? Arabako Natura Zientzien museoa ? Antso Jakituna Fundazioa ? Arabako Arma museoa ? Arabako Biltzar Nagusiak ? Arabako Fournier Karta Museoa ? Arabako Teknologia Parkea ? Armentiako basilika ? Artium Museoa ? Azkena Rock Festival ? Blusa eguna Gasteizen ? Dato kalea ? Deportivo Alaves ? Almudena Cid ? Karra Elejalde ? Estibalizko Andre Mariaren santutegia ? Eusko Legebiltzarraren eraikina ? Fernando Buesa Arena ? Florida parkea ? Foru plaza ? Gasteizko Alde Zaharra ? Gasteizko autobus geltokia ? Gasteizko Eraztun Berdea ? Gasteiz-Foronda aireportua ? Gasteizko Jazzaldia ? Gasteizko harresia ? Gasteizko historia ? Gasteizko setioa ? Gasteizko tranbia? ? Gasteizko Udala ? Alvaro Gonzalez de Galdeano ? Igor Gonzalez de Galdeano ? Jesus Guridi ? Hala Bedi ? Hurtado de Andatarren dorrea ? Manuel Iradier ? Gorka Knorr ? Lehendakaritza ? Ramiro Maeztu ? Mendizorrotza estadioa ? Mendoza dorretxea ? Montehermoso jauregia ? Plaza Berria ? Radio Vitoria ? Jose Maria Palacio Ogeta ? Ogeta pilotalekua ? Juanito Oiarzabal ? Olabide ikastola ? Otxanda Andrearen dorrea ? Eneko Pou ? Iker Pou ? Salburua ? San Frantzisko Asiskoa eliza ? San Prudentzio jaiak ? Santa Maria katedrala ? Saski Baskonia ? Juanma Bajo Ulloa ? Frantzisko Vitoria ? Zabalgunea ? Zadorra ? Zaramaga ? Zeledon ...