Alderdi politikoa
ideologiaz
eta helburuz kideko diren pertsonek osatzen duten erakundea da. Alderdi politikoa erakunde politiko egonkor eta iraunkorra da, eta, bere helburuak lortzeko,
aginte politikoaz
baliatzen da,
alderdi anitzeko demokrazietan
,
hauteskundeetan
lortutako ordezkarien bidez.
Sistema
partitokratikoetan
, alderdi politikoek herritarren esku-hartze politikoa bideratzeko helburua dute. Alderdi bakoitzak bere ideologia du, eta
ekonomia
,
gizartea
,
hezkuntza
eta hainbat arlori buruzko bere iritzia eta interesak ditu.
Gaur ezagutzen diren moduan, alderdi politikoak
XIX. mendean
sortu ziren,
herritarren esku-hartzea
eta
ordezkaritzako demokrazia
garatzearekin batera.
Alderdi politikoek honako modu honetan jarduten dute agintea eskuratzeko:
- Herritarrek hauteskundeetan agintean esku hartzeko ordezkariak bozkatzen dituzte.
- Hauteskundeen aurretik,
kanpaina
bat egiten da. Bertan, alderdi bakoitzak bere egitasmo politikoa azaltzen dio herritarrei, agintea lortzen badute zer ekintza egingo dituzten agertzeko.
- Ondoren, herritarrek, alderdi politiko horien artean, egokien irizten diotenari boza ematen diote.
- Bozen kopuruen arabera sortzen dira
ordezkarien ganberak
, eta, bakarrik edo beste hautagaitza batzuekin bat eginez, gehiengoa lortu duen alderdiak agintea eskuratzen du. Alderdiak, beraz, teorikoki aginte politikoaren eta biztanleen bitartekoak dira.
[1]
Alderdi politiko kontzeptua hainbat modutan definitu izan da, une historikoaren eta errealitate soziokultural espezifikoaren.
Stefano Bertolinik
honela definitzen du: ≪Norbanako-talde bat, hautagaiei kargu publiko adierazgarriak eskaintzera iristeko asmoz hauteskunde-lehian parte hartzen duena≫, eta
Ramon Cotarelok
, berriz, honela definitzen du:
≪
|
Denboran iraun dezakeen borondatezko elkarte oro, gizartearen gobernu-programa batez hornitua, interes jakin batzuk bideratzen dituena eta botere politikoa erabili edo horretan parte hartu nahi duena, hauteskunde-prozesuetan behin eta berriz aurkeztuz.
|
≫
|
Mende asko dira boterearen alde borrokatu diren hainbat fakzio politiko. Nolabaiteko protopartidismoa erakusten duten adibide historiko batzuk lirateke:
Erromako Senatuko
Optimate
eta
Populares
,
Erdi Aroko
guelfoak eta gibelinoak
edo
Frantzia iraultzailearen
jakobinoak
eta
girondinoak
,
Britainia Handiko
Whig eta Toryak. Hala ere, orain ulertzen dugun moduan, alderdi politiko modernoa
XIX. mendean
sortu zen Britainia Handiko Parlamentuan
Alderdi Kontserbadore
eta
Liberalekin
, hurrenez hurren, aipatutako talde politiko ingeles horien egiturazko antolamenduarekin
[2]
.
Hala, nazio gehienetan, hasiera batean, bi talde nagusi sortzen hasi ziren; botere-taldeen pribilegioak (bereziki
monarkien
eta
aristokrazien
pribilegioak) gorde nahi zituzten kontserbadoreak, eta
burgesia
indartsuaren ordezkari liberalak, espazio politiko berriak eta eragina bilatzen eta ez zuena, neurri handi batean bere eragin politiko hutsa parekatu nahi baitzuten eragin ekonomiko berriarekin, hein handi batean
plebeioak
zirelako
[3]
.? Borroka horiek, batez ere Europan gertatu ziren, non, indar liberal burgesen aurka, indar kontserbadoreek
nobleziaren
,
kleroaren
eta, bereziki,
monarkiaren
agintea babesten baitzuten (
Antzinako Erregimena
izenez ezagutzen dena)
[4]
[5]
[6]
.??? Kasu batzuetan, horrek,
Europan
, nahasmendua ekarri zuen,
iraultza burges
edo
iraultza atlantiko
ugariekin, hala nola
Iraultza Ingelesa
,
Frantziako Iraultza
,
Italiaren
eta
Alemaniaren
bateratzeak eta
Estatu Batuetako
eta
Latinoamerikako independentzia-gerrekin
[7]
.? Baina beste herrialde batzuetan, erreforma politikoak bitarteko baketsuagoen bidez lortu ziren, eta, hala, herrialde horietako askok odola isurtzea saihestu zuten, eta orain arte beren monarkiak gordetzea lortu dute, irudi apaingarri gisa bada ere.
Independentziaren ondoren, borroka hori
Amerikara
esportatu zuten, non liberalen eta kontserbadoreen arteko liskarrek nabardura bat hartu baitzuten. Babestu beharreko monarkiarik edo nobleziarik gabe, hala ere, bazegoen gizarte-aldaketetatik babestu nahi zuen aristokrazia kreole bat, eta,
Latinoamerikan
,
Eliza katolikoak
, kontserbadoreekin bat eginik, pribilegioei eutsi nahi izan zien. Horri aurre egin zioten ideia abangoardistak zituzten liberalek, zeinek
estatuaren sekularizazioa
sustatu eta pribilegio klerikalen aurka egin baitzuten.
Costa Rican
izan ezik (liberalak nagusi eta alderdi benetan kontserbadorerik antolatu gabe
[8]
), Latinoamerikako gainerako herrialdeetan gerra handiak izan ziren liberalen eta kontserbadoreen artean, XIX. mendearen zati handienean eta XX. mendearen hasieran
[9]
[10]
[11]
.
Hala ere, nahiz eta liberalek, askotan,
langile-klaseen
eskubideak sustatu zituzten, bai zeharka (gizartea demokratizatzeko beharrezkoak ziren erreforma politikoek eskubide politikoak
proletarioetara
zabaltzea eskatzen zutelako) edo zuzenean (jarrera
sozioliberalago
batera iristeagatik), praktikan, langile-klaseek, hasiera batean, ez zuten berezko ordezkari politikorik. Europako lehen alderdi
sozialisten
sorrerak (Industria Iraultzaren baldintza txarren ondorioz) aldatu egin zuen egoera hori. Langile-talde antolatu horiek Internazionala edo
Lehen Internazionala
izeneko Langileen Nazioarteko lehen Elkartea osatu zuten, elkartearen izaera internazionalista erakutsiz. Alderdi sozialistak hainbat herrialdetan sortu ziren, askotan beren testuinguruaren berezko ezaugarriekin.
Unitatea laster apurtuko zen, batez ere hiru talde handitan:
marxistak
, gizartearen aldaketa iraultzaile bortitz baten alde zeudenak
langileriaren diktadura
ezartzeko eta hauteskundeetan parte hartzea estrategikotzat hartzen zutenak
[12]
; erreformistak edo
sozialdemokratak
, erreformak bide baketsu eta demokratikoen bidez egin zitezkeela uste zutenak
parlamentu-sistema
eta
demokrazia liberala
mantenduz
[13]
, eta
anarkistak
, estatuaren eta era guztietako autoritarismoaren desegitea bultzatzen zutenak epe ertainean eta hauteskundeetako interesik ez zutenak. Haustura horrek zatiketa eragin zuen langile-antolakuntzaren barruan; hala ere, mendebaldeko herrialde gehienetan, sozialista demokratikoak hauteskunde-arrakasta handiak izaten hasi ziren, eta berehala bihurtu zen alderdi nagusietako bat, baita boterea lortu ere, ia beti liberalak gaindituz eta hirugarren indar baten izatera edo are gutxiagora zokoratuak
[Oh 1]
,
Alemanian
,
Erresuma Batuan
,
Frantzian
eta
Suedian
gertatu moduan
[14]
[15]
.
Komunistek
,
jazarpen bortitzaz
gain, ez zuten sozialdemokratek mendebaldeko herrialde gehienetan zuten hauteskunde-arrakasta bera izango, zenbait herritarrek aukera sozialista moderatuagoak nahiago baitzituzten. Hala ere,
Alderdi Komunista
izateak funtsezko funtzioa izan zuen
teoria marxistaren
eta ezkerreko mugimenduen barruan. Sarritan
Mexikoko Iraultza
lehen iraultza
[Oh 2]
sozialtzat
hartzen den arren
[16]
(hau da, langile- edo nekazari-geruzetatik eratorria, eta ez iraultza burgesetik),
Errusiako Iraultza
da lehena benetan nazioarteko egoera aldatzen duena eta lehen gobernu iraultzaile sozialista ezartzen.
Hasieran ideologia askotako talde sozialistek osatu arren, laster
marxista-leninistak
inposatu, eta
Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna
sortu zen,
Sobietar Batasuneko Alderdi Komunistarekin
[17]
alderdi bakar gisa
[18]
.
Alderdi bakarreko sistema
, izan ere, erregimen absolutisten alde normala litzateke. Halaber, garrantzi handia izango zuen Europan sortutako mugimendu faxisten artean, hala nola
faxismo
italiarra
,
nazionalsozialismo
alemaniarra
eta
salazarismo
portugesa
.
1930eko hamarkadan,
Moskuk
, munduko alderdi komunista guztiak kontrolatzen zituen
Internazional Komunistaren
bidez, eta ≪
Fronte Popularrak
≫ sortzea sustatu zuen. Fronte horiek komunisten eta bestelako alderdi
antifaxisten
arteko aliantza bilatzen zuten
hauteskunde-koalizioen
bidez. Hala ere, dinamika hori
Errusiak
Alemania naziarekin
zituen momentuko harremanen mende egongo zen.
Bigarren Mundu Gerra
amaitu eta faxismoak izen ona galdu ondoren,
eskuin muturreko
alderdiek porrota jasan zuten, eta, herrialde gehienetan, boteretik kanpo gelditu ziren, existitzeari utzi gabe. Hala ere, gerra hotzean, norgehiagoka ideologiko nagusia
kapitalismoaren
eta
komunismoaren
artekoa izan zen.
Ordurako, XX. mendean zehar alderdi politikoek lagundu ohi zituen bi ezaugarri agertuko ziren: ≪
Internazionalen
≫ agerpenak, hau da, alderdi politikoen nazioarteko sareak, hainbat foro, biltzar eta batzar, hala nola
Internazional Sozialista
,
Zentroko Internazional Demokrata
,
Internazional Liberala
,
Internazional Komunista
, etab., eta hauteskunde-koalizioak sortzea agintera iristeko antzeko ziren boto-emaileen botoa sakabanatu gabe. Biak XIX. mendetik zirenak baina indarra XX. mendean hartu zutenak
[19]
[20]
.?
Amerikan
, langileen borrokak
Europan
baino beranduago iritsi ziren.
Langileen mugimendu politikoak
, batez ere, XX. mendearen hasieran antolatu ziren, baina,
Estatu Batuetan
izan ezik, alderdi sozialdemokratek indar politiko nagusietako bat bihurtu ziren Amerikako herrialde gehienetan, Europan gertatu zen moduan. Beste eragin garrantzitsu bat izan zen
Elizaren doktrina sozialetik
[21]
[22]
sortutako
kristau-demokraziarena
, eta, Europan nahiz
Latinoamerikan
, herrialde bakoitzeko indar politiko garrantzitsuenetariko bat izan zen maiz. Latinoamerikako eta Europako herrialde askotan,
alderdi-bitasuna
ezarri zen sozialdemokraten eta demokrata kristauen artean, kontserbadoreen eta liberalen artean zegoenaren antzekoa:
Kolonbia
(
PC
eta
PL
),
Venezuela
(
COPEI
eta
AD
),
Costa Rica
PLN
eta
PUSC)
,
Argentina
(
PJ
eta
UCR)
...
Ezker iraultzaileko
mugimenduek ere agertu ziren, eta haien errepresioa, beren
talde armatuekin
elkartuta, gerra zibil ankerrak eta gerra-gatazkak ekarri zituen sarritan, bi alderdien ekintza eztabaidagarriekin. Hala ere,
Gerra Hotzak
eragin zuzena izan zuen mendebaldeko munduko alderdi politikoen dinamikan, eta, gatazkan zeuden superpotentzia handien alde zeuden alderdien artean, liskarrak izan ziren. Horrek berak kapitalismoaren eta komunismoaren arteko alternatiba gisa aldarrikatzen ziren mugimendu politikoak sortzea ere ekarri zuen, hala nola sozialdemokrazia, kristau-demokrazia,
kristau sozialismoa
[23]
eta
eurokomunismoa
[24]
.
Estatu Batuetan ere, garrantzi politikoko alderdi sozialistarik inoiz agertu ez den arren, bi alderdi nagusien (Demokrata eta Errepublikanoa) eskuinaldeko edo ezkerraldeko jarrera nabarmen aldatu da denborarekin, eta, gaur egun,
Errepublikanoak
kontserbadoretzat eta
Demokratak
sozioliberaltzat jotzen dute beren buruek. Bi bloke politiko handi horiek direla eta, ideologikoki oso desberdinak dira biak eta era askotariko barne-talde eta ekintzak dituzte (adibidez,
libertarioak
, kontserbadore tradizionalak eta
fundamentalista erlijiosoak
Errepublikanoan, eta Demokratan
liberal klasikoak
,
liberal aurrerakoiak
,
sozialdemokratak
,
ekologistak
eta are
sozialista demokratikoak
); izan ere, interes-talde askok errazago aurkitzen dute lehendik dauden bi alderdietako batean parte hartzea beste bat osatzea baino
[25]
[26]
.
Azkenik, gerra hotzaren eta tentsio ideologikoak murriztu ondoren, alderdi politiko berriak sortzen hasi dira.
Mugimendu ekologikoak
70eko eta 80ko hamarkadetatik, eragin politikoa bilatzen hasi ziren
ingurumenarekiko
kezka orokorraren aurrean bereziki
[27]
, alderdi berdeak sortuz. Herritarren protesta mugimenduak, sistemaren kontrakoak eta libertarioak indar politiko berrietan antolatzen hasten dira, eta, askotan ezin dira erraz sailkatu ideologia klasikoetan, hala nola alderdi piratak
[28]
[29]
, haserretuen mugimenduak, animalia zaleen mugimenduak eta demokrazia likidoaren
[30]
[31]
[32]
edota
zuzenaren
[33]
[34]
bultzatzaileak.?? Izan ere, teorialari batzuek alderdi politikoak, zaharkituak izanagatik, ezabatzea ere proposatu dute. Nolanahi ere, mendebaldeko munduaren alde gehienetan, herritarren antolaketa politikoak alderdi politikoak eratzen jarraitzen du.
Ikuspegi instituzional batetik,
Maurice Duvergerrek
honela bereizten ditu:
Barne-sorkuntzako alderdiak
(koadro-alderdiak):
Parlamentuaren
baitan sortzen dira. Hasieran, boterea lortzeko borrokaren ekintza gisa aurkeztu ziren, hala nola
Toryak
(kontserbadoreak) eta
Whigak
(liberalak)
Ingalaterran
, batez ere XIX. mendean. Konnotazio negatiboa zuten, uste baitzen interes berekoiak bilatzen zituztela guztien ongiaren kontra. Baina, denborarekin, argi geratu zen ezinezkoa zela herriaren eta haren ordezkarien artean harreman zuzena izatea. Gizartearen eskaera berriei erantzuteko, antolaketa handiagoa behar da, eta, orduan, ez-organikotasunaren agertoki batetik gero eta organikoagoa den beste batera pasatzen da.
Kanpo-sorkuntzako alderdiak
(masa-alderdiak): XIX. mendearen amaieran eta XX. mendearen hasieran, eskubide politikoak zabaltzeko borrokatik sortzen dira. Parlamentutik kanpo jarduerak egiten zituzten taldeekin lotura estua zuten, hala nola sindikatu, erakunde erlijioso eta egunkariekin. Adibidez,
Alderdi Laborista britainiarra
. Masa-alderdiek alderdi baten funtzionamenduak eskatzen zituen finantziazio-arazoak konpontzen zituzten afiliatuen erreklutamendu masiboaren bidez. Bere antolaketa egitura piramidal hierarkikoa izan ohi zen: oinarria militanteek eta gailurra alderdiko eliteko buruzagiak osatzen zuten. Militanteek ekarritako baliabideen truke, elite-buruzagiek beren afiliatuen interesak defendatzeko konpromisoa hartzen zuten, eta, horregatik, koadroetako alderdiek ez bezala, ideologia oso zehaztua zuten.
XX. mendean, bi alderdi-eredu horiek zaharkituta geratu ziren demokraziek izan zuten bilakaeragatik.
Otto Kirchheimerrek
eta beste autore batzuek alderdi-forma berriak proposatu zituzten, eta horien barne-antolaketa ez zen aurreko biena bezalakoa:
Ororen alderdiak
( ingelesez, Catch-all): Kircheimerrek sartutako berrikuntza da. XX. mendearen bigarren erdi aldean, hazkunde ekonomikoak eta
ongizate-estatuaren
garapenak hobetu egin zituzten biztanleen baldintza orokorrak, eta lausotu, langile-masen eta eliteen arteko bereizketa, eta gizarte-klase heterogeneoa sortu zen, muga zehaztugabeko klase sozial heterogeneoa,
erdi mailako klasea
. Horregatik, gero eta zailagoa zen alderdi sozialdemokrata tradizionalek lehen bezain babes zabala izatea. Horrek klase arteko estrategia zituzten erakundeak sortu zituen, eta haien mezu politikoa talde zabalagoei zuzentzen zitzaien. Aldi berean,
masa-komunikabideak
agertzearen ondorioz, alderdi asko hautesleak mugiarazten zituzten erakunde burokratiko izatetik egitura malguago izatera igaro ziren, ideiak zabaltzeko komunikabideetara jotzen zuena. Alderdi horiek (ideologia trinkoa zutenak) defentsa-alderdiak izateari utzi zioten, eta, ondorioz, hedabideetan mezuen bidez botoak, modu masiboan, hartzeko estrategia erasotzailea zuten erakundeak izatera pasa ziren. Horrek, zalantzarik gabe, karga ideologikoa galtzea ekarri zuen.
Kartel
alderdiak
: alderdi asko ondo zehaztutako erreferentziako talde soziala izateari utzi zituztenean, uko egin zioten baliabideen leialtasunari eta aurrekontu ideologiko askori. Finantziazio-aukera gisa, alderdi-egitura asko baliabide publikoen mende geratu ziren. Iturri horrek lehiakideek baliabide hori eskuratzea eragozten zuten, edo eragozten saiatzen ziren, eta horrek alderdiak
kartel
gisa funtzionatzera eraman zituen. Hori dela eta,
Konkurrentzia inperfektu
hori, ekonomistei hartutako
kartel
terminoaz deskribatzen dira.
Kartel
motako alderdiak nagusi dituen sistema batean, alderdi nagusiek klase politiko homogeneo bat osatzen dute, talde berrien lehia eragozten duena, eta horrek beren finantzaketa eta kideentzako onurak maximizatzen ditu. Alderdi horiek laguntza publiko gehienak erreserbatzeko erabiltzen dute beren jarrera hegemonikoa (diru-laguntzak edo edozein eratako prerrogatibak, hala nola hedapen-multimedietan doako espazioak izatea) alderdi minoritarioak baztertzeko. Egitura horiek
alderdi-bitasuna
laguntzen dute, eta, parlamentuan, ordezkaritza duten alderdien kopurua murrizteko joera dute.
Alderdien ereduen arteko alderaketa
|
Koadro-alderdia
|
Masa-alderdia
|
Ororen alderdia
|
Kartel
alderdia
|
Garai
hegemonikoa
|
XIX. mendea
|
1880-1960
|
1945-
|
1970-
|
Sufragio mota
|
Errolda-sufragio
|
Sufragio luzatua/
Sufragio unibertsala
|
Sufragio unibertsala
|
Sufragio unibertsala
|
Helburuak
|
Pribilegioak banatu
|
Gizarte aldatu
(Karga ideologiko handia)
|
Hobekuntza sozialak
(Aldaketa estrukturalik gabe)
|
Politika profesio gisa
(Politikari kudeatzaileak)
|
Hauteskunde lehiaketaren
dinamika
|
Kudeatua eta kontrolatua
|
Hauteslearen
mobilizazioa
|
Hautesle komunen
aldeko borroka
|
Alderdi nagusien
artean koordinatua
|
Militantzia mota
|
Urria eta elitista
|
Masiboa, homogeneoa
eta aktiboa
|
Gainbeheran, heterogeneoa
eta pasiboagoa
|
Eskasa,
funtzio garrantzitsurik gabea
|
Baliabide-iturria
|
Hautagaiaren
kontaktu pertsonalak
|
Militanteen kuotak
eta ekarpenak
|
Hainbat iturriren
ekarpenak
|
Estatuaren diru-laguntzak
|
Ereduaren teorikoa
|
Maurice Duverger
|
Maurice Duverger
|
Otto Kirchheimer
|
Richard Katz
Peter Mair
|
Ikuspegi soziologiko edo generiko batetik, ordea, garrantzia hartzen dute
estatu nazionalen
eta ekonomia modernoaren eraketa-prozesuan gertatutako egiturazko gizarte-zatiketa batzuek. Korronte horren barruan,
Seymour Lipset
eta
Stein Rokkan
nabarmentzen dira, zeinek garatzen baitute
klibaje
historikoen teoria. Lau pitzadura garrantzitsuri dagozkie:
- Herrialde zentralen eta periferikoen arteko gatazkak: hainbat herrialdek aurre egiten diete potentzia kolonizatzaile handien inposaketa linguistiko, erlijioso edo politikoei. Talde batzuen nortasun kulturala aldarrikatzen duten eskualdeko alderdiak sortzea.
- Elizaren eta Estatuaren arteko harreman arazoak: hezkuntzaren kontrola eta gizarte-eskaeren antolamendua dira lehian. Alderdi konfesionalen eta laikoen sorkuntza.
- Landaren eta hiriaren arteko desberdintasunak: hiri- eta nekazaritza-alderdiak sortzen dira.
- Kapitalisten eta langileen arteko tentsioak: Jabetzaren eta enpresa askearen defentsak aurre egin behar die sindikatuen erreklamazioei. Alderdi sozialistak eta langileen mugimenduak sortzen dira. Eskuineko eta ezkerreko alderdien arteko bereizketa finkatzen da.
- ↑
Erregimen Zaharra
erabat gaindituta, eta klase ertaina eta langile-klasea sozialistekin hobeto ordezkatuta, oro har, liberalen garrantzia bigarren mailara igaro zen. Hala ere, ezin uka daiteke alderdi kontserbadoreak
liberalismo ekonomikoaren
aldekoak izatera pasatu zirela praktikan, eta are, ironiaz ere, ideia sozialisten kontrajarriak izan zirela, noizbait aurkakoak izan zituzten
liberalismo klasiko
eta
indibidualaren
printzipio ideologikoen alde eginez.
- ↑
Iraultza sozialen aurrekari batzuk izan baziren ere, hala nola
Parisko Komuna
eta
Bavariako Sovieta
, oso iragankorrak izan ziren, eta ez ziren izan Mexiko eta Errusiakoa bezalako iraultza arrakastatsuak.
- ↑
Alderdi politikoak ? Infogunea.
(Noiz kontsultatua: 2021-03-12)
.
- ↑
≪
El liberalismo ante el siglo XXI.
≫
- ↑
[
https://web.archive.org/web/20120220200631/http://www.artehistoria.jcyl.es/historia/contextos/1056.htm
≪ARTEHISTORIA - Protagonistas de la Historia - Ficha Revoluci?n burguesa≫]
web.archive.org
2012-02-20
(Noiz kontsultatua: 2024-03-16)
.
- ↑
Michel Mollat y Philippe Wolff,
Ongles bleus, jacques et ciompi - les revolutions populaires en Europe aux XIVe et XVe siecles
, Calmann-Levy, 1970
- ↑
Revolte de la Harelle
fr:Revolte des Tuchins
fr:Revolte des Maillotins
- ↑
HILTON, Rodney (ed.) (1976, 1977 en espanol) La transicion del feudalismo al capitalismo, Barcelona, Critica,
ISBN 84-7423-017-9
; ANDERSON, Perry,
El estado absoluto
, Madrid: Alianza ISBN
- ↑
Jean Regne,
Les prodromes de la Revolution dans l'Ardeche et le Gard - la Revolte des Masques Armes dans le Bas-Vivarais pendant les annees 1782-1783
, fuente citada en Revolte des Masques Armes.
Emmanuel Le Roy Ladurie
,
Les paysans de Languedoc
, fuente citada en
fr:Revolte de Roure
- ↑
≪Costa Rica. El golpe de Tomas Guardia (1870) y la etapa liberal (1871- 1940).≫
web.archive.org
2010-06-12
(Noiz kontsultatua: 2024-03-16)
.
- ↑
Reyes Heroles, J. ,
El liberalismo mexicano
, pp. 134
Archivado el 23 de marzo de 2015 en Wayback Machine
- ↑
Constancio Franco V. (1877). Apuntamientos para la historia: La guerra civil de 1876 y 1877. Santa Fe de Bogota: Imprenta de La Epoca (de Ignacio Borda).
- ↑
honduras.com, ed. (2008). ≪
Francisco Morazan
≫. Archivado desde el original el 8 de julio de 2008. Consultado el 1 de abril de 2010
- ↑
Diccionario sovietico de filosofia
. Montevideo, Uruguay:
Ediciones Pueblos Unidos
. 1965. p. 121.
- ↑
≪Internacional Socialista - Politicas Progresistas Para un Mundo Mas Justo≫
web.archive.org
2013-09-24
(Noiz kontsultatua: 2024-03-16)
.
- ↑
Sejersted, Francis. (2011).
The age of social democracy : Norway and Sweden in the twentieth century.
Princeton, N.J. : Princeton University Press
ISBN
978-0-691-14774-1
.
(Noiz kontsultatua: 2024-03-16)
.
- ↑
Gombert, Tobias (2009).
Foundations of social democracy
(PDF). Berlin: Friedrich-Ebert-Stiftung. p. 8.
ISBN 9783868722154
.
OCLC 641342893
. Consultado el 24 de junio de 2014
- ↑
≪
Dia de la Revolucion Mexicana (20 de Noviembre)
≫. Consultado el 6 de abril de 2010
- ↑
(Gaztelaniaz)
Palmowski, Jan. (1998-09).
Diccionario de historia universal del siglo XX.
Editorial Complutense
ISBN
978-84-89784-57-4
.
(Noiz kontsultatua: 2024-03-16)
.
- ↑
≪ABC MADRID 06-02-1990 pagina 32 - Archivo ABC≫
abc
2019-08-23
(Noiz kontsultatua: 2024-03-16)
.
- ↑
(Ingelesez)
The American Political Science Review 1972-03: Vol 66 Iss 1.
Cambridge University Press 1972-03
(Noiz kontsultatua: 2024-03-16)
.
- ↑
Leege, David C., Kenneth D. Wald, Paul D. Mueller, and Brian S. Krueger (2001).
The Politics of Cultural Differences: Social Change and Voter Mobilization Strategies in the Post-New Deal Period
(PDF) (ingelesez). Princeton:
Princeton University Press
.
- ↑
≪Compendio de la Doctrina Social de la Iglesia≫
www.vatican.va
(Noiz kontsultatua: 2024-03-17)
.
- ↑
Pontificio consejo ≪ Justicia y paz ≫. ≪Compendio de la Doctrina Social de la Iglesia, Cap. III, 104≫.
- ↑
Bravo, Gian Mario (1976) [1971]. Historia del socialismo 1789-1848. El pensamiento socialista antes de Marx [Storia del socialismo, 1789-1848. Il pensiero socialista prima di Marx]. Barcelona: Ariel.
ISBN 84-344-6508-6
- ↑
Eurocomunismo
, DRAEren aburuz
- ↑
Eric Black, Minnpost, October 8, 2012, Why the same two parties dominate our two-party system, Accessed Aug. 12, 2013, “...SMDP (single-member districts, plurality) voting system.... This forces those who might favor a minor party candidate to either vote for whichever of the two biggest parties the voter dislikes the least, or to risk the likelihood that their vote will be “wasted” or, worse, that they will end up helping the major-party candidate whom the voter dislikes the most to win. Minor parties aren’t banned, but they seldom produce a plurality winner, and their lack of success often causes the minor parties to wither and die....”
- ↑
(Ingelesez)
≪Why America is a two-party system≫
History Learning Site
(Noiz kontsultatua: 2024-03-17)
.
- ↑
Domenique Simonnet (1979); "L'ecologisme" (Francia). Traduccion : Pilar Sentis.
- ↑
≪
What's in a name?
≫. Pirate Party UK. 4 de mayo de 2010. Consultado el 10 de abril de 2012
- ↑
≪
FAQ
≫. Pirate Party Australia. Archivado desde el original el 22 de abril de 2012. Consultado el 10 de abril de 2012
- ↑
≪El Partido X sale del anonimato “preparado para presentarse a las europeas de 2014 y a las municipales de 2015″≫
web.archive.org
2014-02-08
(Noiz kontsultatua: 2024-03-17)
.
- ↑
≪madrilonia ≫ ¿Todavia no sabes que es la Democracia 4.0?≫
web.archive.org
2014-04-24
(Noiz kontsultatua: 2024-03-17)
.
- ↑
(Gaztelaniaz)
≪Derecho a voto real y permanente≫
partidox.org
(Noiz kontsultatua: 2024-03-17)
.
- ↑
(Ingelesez)
≪About Switzerland≫
www.eda.admin.ch
(Noiz kontsultatua: 2024-03-17)
.
- ↑
(Ingelesez)
≪About Switzerland≫
www.eda.admin.ch
(Noiz kontsultatua: 2024-03-17)
.
- (Gaztelaniaz)
Duverger, Maurice. 1957.
Los Partidos politicos
. Fondo de Cultura Economica, Mexico D.F.
- (Gaztelaniaz)
Luis Aznar - Miguel De Luca (Coordinadores) “Politica, Cuestiones y Problemas”. Capitulo 6: “Partidos politicos y sistemas de partidos” de Luciana Cingolani. Buenos Aires, Editorial emece, 2006.
- (Gaztelaniaz)
Robert E. Dowse - John A. Hughes “Sociologia Politica”. Capitulo 11: “Organizaciones politicas, I: Partidos”. Madrid, Alianza Editorial, 1975.
- (Gaztelaniaz)
Roman Castro (Coordinador) “Temas clave de Ciencia Politica”. Capitulo 4: “Partidos politicos y sistemas de partidos” de Miguel Gonzalez Tornes. Barcelona, Ediciones Gestion 2000 S.A., 1995.
- (Gaztelaniaz)
Julio Pinto “Introduccion a la Ciencia Politica”. Capitulo 7: “Los partidos politicos” de Andres Malamud. Editorial EUDEBA, 1995.
- (Gaztelaniaz)
Mario Justo Lopez “Introduccion a los Estudios Politicos”. Capitulo 14: “Las fuerzas politicas”. Editorial Depalma.
- (Gaztelaniaz)
Michels, Robert
. "Los partidos politicos" Volumen 1. Amorrortu, 2010
ISBN 978-950-518-197-1
- (Gaztelaniaz)
Michels, Robert
. "Los partidos politicos" Volumen 2. Amorrortu, 2010
ISBN 978-950-518-198-8
- (Gaztelaniaz)
Koessl, Manfredo (2005) “Problemas de contabilizacion de los partidos politicos”. Revista Estudios Politicos N° 27. Universidad de Antioquia, Colombia.
[1]