Beningo Errepublika
|
---|
Republique du Benin
|
Ereserkia
:
L'Aube Nouvelle
(en)
|
Goiburua:
Fraternite, Justice, Travail
("Senidetasuna, Justizia, Lana")
|
|
Kokapena munduan
Mapa politikoa
|
|
Hiriburua
| Porto Novo
6°29′0″N 2°37′0″E
|
---|
Azalera
| 114.763 km²
|
---|
Punturik altuena
| Mont Sokbaro
(en)
(658 m)
|
---|
Punturik sakonena
| Beningo golkoa
(0 m)
|
---|
Kontinentea
| Afrika
|
---|
Mugakideak
| Burkina Faso
,
Niger
,
Nigeria
eta
Togo
|
---|
|
Gobernu-sistema
| demokrazia ordezkatzaile
|
---|
Beningo Errepublikako presidentea
| Patrice Talon
|
---|
Beningo Errepublikako presidentea
| Patrice Talon
|
---|
Legebiltzarra
| National Assembly
(en)
|
---|
Harreman diplomatikoak
| Ikusi mapa Wikidatan
|
---|
Zeren kide
| |
---|
|
Biztanleria
| 11.175.692
(2017)
1.166.943 (2013)
|
---|
Dentsitatea
| 97,38 bizt/km²
|
---|
Hizkuntza ofizialak
| |
---|
Erabilitako hizkuntzak
|
ikusi
- Tofin
(en)
,
Nateni
(en)
,
Foodo
(en)
,
Kyenga
(en)
,
Saxwe
(en)
,
Gun
(en)
,
Notre
(en)
,
Lukpa
(en)
,
Mbelime
(en)
,
Waama
(en)
,
Tammari
(en)
,
Dendi
(en)
,
Hausa
,
Gourmanchema
(en)
,
Kabiye
(en)
,
Lama
(en)
,
Yobe
(en)
,
Mokole
(en)
,
Ngangam
(en)
,
Tem
(en)
,
Phera
(en)
,
Yom
(en)
,
Phla
(en)
,
Waci
(en)
,
frantses
,
Fonera
,
Gen hizkuntza
,
Ife
(en)
,
Bariba
,
Ayizo
(en)
,
Chakosi
(en)
,
Aguna
(en)
,
Anii
(en)
,
jorubera
,
Tchumbuli
(en)
,
Borgu Fulfulde
(en)
,
Kotafon
(en)
,
Ci-Gbe
(en)
,
Western Niger Fulfulde
(en)
,
Kura Nago
(en)
,
Ede Ica
(en)
,
Ede Ije
(en)
,
Ede Nago
(en)
,
Gbe-Defi
(en)
,
Gbesi
(en)
,
Ede Idaca
(en)
,
Gbe-Weme
(en)
,
Eastern Xwla
(en)
,
Ede Cabe
(en)
,
Mahi
(en)
,
Northern Nago
(en)
,
Adja
(en)
,
Berba
(en)
eta
Boko
(en)
|
---|
Ezkontzeko adina
| genero guztiak
: 18
|
---|
Emankortasun-tasa
| 4,766
(2014)
|
---|
Eskolaratu gabeko umeak
| 827.619
(2015)
|
---|
Alfabetizazioa
| % 38,4
(2015)
|
---|
Bizi-itxaropena
| 60,907
(2016)
|
---|
Giniren koefizientea
| 37,8
(2018)
|
---|
Giza garapen indizea
| 0,525
(2021)
|
---|
|
BPG nominala
| 9.273.558.271,6474 $
(2017)
700.398.575,03616 (2016)
|
---|
BPG per capita
| 827 $
(2017)
39 (2016)
|
---|
BPG erosketa botere paritarioa
| 25.441.420.431 nazioarteko dolar
(2017)
1.851.690.321 (2016)
|
---|
BPG per capita EAPn
| 2.276,496 nazioarteko dolar
(2017)
106,786 (2016)
|
---|
BPGaren hazkuntza erreala
| 4 %
(2016)
|
---|
Inflazioa
| ?2,7 %
(2016)
?5 (2015)
|
---|
|
Sorrera data
:
1990eko
abenduaren 2a
|
|
Aurrezenbakia
| +229
|
---|
ISO 3166-1 alpha-2
| BJ
|
---|
ISO 3166-1 alpha-3
| BEN
|
---|
Ordu eremua
| |
---|
Elektrizitatea
| 220 V. 50 Hz.
Europlug
(en)
eta
Type E
(en)
|
---|
Internet domeinua
| .bj
|
---|
gouv.bj
|
Benin
[1]
(
frantsesez
:
Benin
), izen ofiziala
Beningo Errepublika
(
frantsesez
:
Republique du Benin
)
mendebaldeko Afrikako
estatu burujabea da. Mendebaldean
Togo
du,
Nigeria
ekialdean,
Burkina Faso
eta
Niger
iparraldean eta
Ozeano Atlantikoa
hegoaldean. 114.763 kilometro koadroko eremua hartzen du, eta
2018an
11,5 milioi biztanle zituen.
[2]
Hiriburua
Porto Novo
da, eta
Cotonou
hiririk handiena.
Mendebaldeko Afrikan
dago, ipar latitudeko 6° eta 13° artean, eta ekialdeko longitudeko 0° eta 4° artean. Mendebaldean
Togorekin
du muga,
Burkina Faso
eta
Nigerrekin
iparraldean,
Nigeriarekin
ekialdean, eta
Beningo golkoarekin
hegoaldean.
Herrialde nagusiki laua da Benin, iparraldeko mendigune batzuk izan ezik.
Sagboroa
(658 metro) da mendirik garaiena. Lau eskualde natural daude, hegoaldetik iparraldera:
[3]
Ibai nagusiek ipar-hego norabidea dute. Ekialdetik mendebaldera,
Couffo
,
Zou
eta
Oueme
dira garrantzitsuenak.
Niger
ibaiak egiten du Benin eta Nigerren arteko muga, herrialdearen ipar-ekialdean. Aintzirarik handienak hegoaldean daude:
Nokoue
eta
Aheme
.
[3]
Klima bero eta hezea da. Bi euri sasoi daude: apiriletik uztailera, eta irailetik azarora.
XVII. mendearen
hasieratik
1894
arte,
Dahomeyko Erresumak
hartu zuen egungo Beninen lurraldea. 1894-
1958
bitartean,
Dahomey
Mendebaldeko Afrika Frantsesaren
zati izan zen. 1958an, estatu autonomo bihurtu zen
Frantziar Batasunaren
barnean, eta
1960an
independentzia lortu zuen.
Independentziaren ondoren, zenbait estatu-kolpe izan ziren, eta ezegonkortasun politikoa nagusitu zen, etnien arteko gatazkek elikatua.
1977tik
1989ra
Batzar Iraultzaile Nazionala deiturikoak gobernatu zituen benindarrak. Ganbera bakarreko organo horrek hautatzen zuen Kontseilu Eragile Nazionalaren burua edo lehendakaria. Baimendutako alderdi bakarra
Beningo Herri Iraultzarako Alderdia
(PRPB) zen,
marxista-leninista
,
1972an
agintea eskuratu zuena;
Mathieu Kerekou
zuen buru.
1989an
Berlingo harresia
erori ostean, protesta-giroa nagusitu zen Beninen, Afrikako beste herrialde askotan bezala. Funtzionarioek, soldata eskasak zirela-eta, grebara jo zuten, eta ikasleak ere kalera irten ziren. Kerekou berehala ohartu zen protestak zapaltze hutsarekin ez zuela ezer aurreratzen eta, 1989ko abenduan, iragarri zuen
marxismoa
ez zela jada estatuko doktrina ofiziala, eta batzar nazional bat deitu zuen
1990eko
otsailerako. Batzar nazional horretan
gizarte zibila
eta erakundeak bildu ziren eta
Eliza Katolikoaren
hierarkiak paper garrantzizkoa jokatu zuen,
Cotonouko
artzapezpikua,
Isidore de Souza
, hautatu baitzuten konferentziako lehendakari. Hala, demokratizatze-prozesu guztiz azkar bat jarri zen abian: alderdi-aniztasuna onartu zen (berrogei alderdi eratu ziren, urtebetean), lehendakariaren aginpidea asko mugatzen zuen lehen ministro bat izendatu zuten (
Nicephore Soglo
, antzinako estatuburuaren iloba), udal eta auzoetako hauteskundeak egin ziren eta, 1990eko abenduaren 2an, konstituzio berri bat onartu zen, erreferendum bidez, gehiengo handiz (abstentzioa % 30 ingurukoa izan zen). Konstituzio berriaren indarrez, hauteskundeak 1991ko martxoan egin ziren. Lehen ministroa, Nicephore Soglo, ekonomialari onaren famaz baliaturik, garaile izan zen, botoen % 68 eskuratuta (% 36ko abstentzioa izan zen).
Baina hurrengo hauteskundeetan,
1996an
, benindarrek, hala politikariek nola herritarrek, argi eta garbi erakutsi zuten arazorik gabe onartzen zutela gobernu-aldaketa demokratikoa. Demokraziarako trantsizioaz harro bazeuden ere, ez zeuden konforme lehendakari berriak lortutako emaitzekin.
Nazioarteko Diru Funtsak
ezarritako doikuntza-neurrien eta
1994ko
urtarrileko CFA frankoaren baliogabetze gogorraren eraginez (ia erdira jaitsi zen Frantziako liberarekiko) sekulako prezio-gorakada jasan behar izan zuten. Soglok, barnean gero eta aliatu gutxiagorekin, ordenantza bidez gobernatzen zuen.
Nepotismoaren
akusaziopean, gutxigatik izan bazen ere, 1996ko martxoko lehendakaritzarako hauteskundeen bigarren itzulian
Mathieu Kerekouk
irabazi zion, botoen % 52,5arekin (% 20ko abstentzioa).
Kerekouk, politikarako sen aparta erakutsiz, antzinako erregimen marxistaren aurkako oposizioan nabarmendutako politikariei deitu zien gobernuko postuetara, gehiagorekin batera,
Albert Tevoedjre
tartean zela (BIT edo Lanaren Nazioarteko Bulegoko zuzendari nagusiaren laguntzaile izana eta nazioartean oso errespetatua). Gainera, bere formula ospetsua erabiliz, ekonomiari buruzko batzar nazional bat antolatu zuen 1996ko urrian, herrialdearen ekonomia-norabideak zehaztearren. Nazioarteko begiraleak zertxobait urduritu ziren Kerekou berriro agintean ikusita, baina nola izan zen eta jakin zutenean herrialdeak bizi zuen egonkortasuna egiaztatu eta gero, berriro lasaitu ziren.
1999ko
martxoko legebiltzarreko hauteskundeak Sogloren alderdiak irabazi zituen, 27 ordezkarirekin, eta lehendakaritzarako hauteskundeetarako artean bi urte falta zirenez, Kerekouk oposizioarekin batera gobernatu beste aukerarik ez zuen izan.
Thomas Boni Yayik
irabazi zituen 2006ko presidentetzarako hauteskundeak, botoen % 75ekin.
[4]
, eta
2011n
berriz hautatua izan zen.
[5]
2016ko hauteskundeetan, Thomas Boni Yayi ezin izan zen aurkeztu, eta
Patrice Talon
nagusitu zitzaion bigarren itzulian
Lionel Zinsouri
.
[6]
1990ean onartutako konstituzioaren arabera, Benin errepublika presidentzialista da. Errepublikako presidentea da estatuburua eta gobernuburua; sufragio unibertsalez aukeratzen da, bost urteko agintaldirako. Legebiltzarra (
Assemblee Nationale
) ganbera bakarrekoa da; 83 kide ditu, lau urtetik behin hautatzen direnak sufragio unibertsalaren bitartez.
[7]
Benin 12
departamendu
eta 77
udalerritan
banaturik dago,
1999an
lehengo 6 departamenduak bitan zatitu zituztenetik.
11.485.044 biztanle zituen 2018an.
[2]
Batez besteko dentsitatea 95 biztanle/km
2
ingurukoa da, baina hegoaldean, itsasertzeko hiri handienetan, 200 biztanle/km
2
-rainokoa ere bada; izan ere, benindarren lautik hiru, gutxi gorabehera, hegoaldean bizi dira. Barnealdeko eskualde batzuetan, aldiz, oso jende gutxi bizi da. Adineka, honela dago banaturik biztanleria: 0-14 urte bitartekoak % 42,3 dira, 15-24 urte bitartekoak % 20,5, 25-54 urte bitartekoak % 30,7, 55-64 urte bitartekoak % 3,6, eta 65 urtetik gorakoak % 2,9. Bizi itxaropena 62,7 urtekoa da; 61,2 urtekoa gizonezkoena eta 64,2 urtekoa emakumezkoena (2018ko zenbatespenak).
[7]
Fonak
(biztanleriaren % 38,4) eta
adjak
(% 15,1) dira etnia nagusiak eta, batez ere, hegoaldean bizi dira. Iparraldeko etnia jendetsuenak
baribak
(biztanleriaren % 9,6) eta
fulak
(% 8,6) dira.
Jorubak
, berriz, hego-ekialdean bizi dira, eta % 12 inguru dira.
[7]
Frantsesarekin
batera,
fonera
eta
jorubera
dira hizkuntza nagusiak.
[7]
Hizkuntza ofiziala frantsesa bada ere, benindar gehienak beren jatorrizko hizkuntzetan mintzatzen dira.
Biztanleen % 48,5
kristauak
dira (% 25,5
katolikoak
, % 13,5
protestanteak
, % 9,5 beste kristauak), % 27,7
musulmanak
, % 11,6
vudu
praktikatzaileak, eta % 5,8 erlijiorik gabeak.
[7]
Nigeria aberatsarekin mugan, garraio-azpiegitura itxurazko baten jabe direla, benindarrek, batez ere, salerosketatik ateratzen dute dirua, eta are gehiago kontrolatu gabeko salerosketatik merkataritza araututik baino. Jarduera horiek, ia beti, Nigeriako diruaren truke-balioaren aldaketen mende egoten dira. Hirugarren sektoreak
BPGaren
% 50 baino gehiago hartzen du ofizialki eta, izatez, ondotxoz gehiago.
Beningo ekonomiaren bigarren zutabea
nekazaritza
da (
BPGaren
% 26,1 2017an).
[7]
Ustiatze-zentro txiki eta burujabeek ekoizten dituzte nekazaritza-produktuen % 90 inguru. Barne-kontsumorako gai nagusiak
artoa
,
manioka
,
basartoa
,
batatak
,
artatxikia
,
arroza
,
kakahueteak
eta
babarrunak
dira. Merkataritzarako, berriz, batez ere hegoaldean,
palma olioa
, palmondo-haziak,
kotoia
(esportazio ofizial guztien erdia),
kafea
eta
kokoak
ekoizten dira. Iparraldeko belardietan,
behiak
,
ardiak
eta
ahuntzak
hazten dituzte. Oihan-ustiapenak eta salmentarako arrantzak ez dute pisu handirik ekonomian. Oihanetik urtero ateratzen dituzten 4,7 milioi metro kubo zuretatik ia guztiak erregaietarako erabiltzen dira. Era berean, barne-kontsumorako erabiltzen dira ibai eta aintziretan arrantzatzen diren arrain gehienak.
Beninek esportatzen dituen lehengai mineralen artean
petrolioa
da garrantzizkoena.
Kareharria
ere ateratzen dute
porlana
egiteko.
Diamante
gutxi batzuk ere esportatzen dituzte, baina gainerako mea-baliabide gehienak ustiatu gabe daude. Industria-jarduerak ez daude oso garatuak, baina janariekin zerikusia duten produktuak ekoizten dituzte, batez ere:
palmondo-olioa
, koko-haziak,
garagardoa
,
azukrea
, eta
kotoizko
ehunak.
Merkataritza-balantzari dagokionez inportazioak askoz gehiago dira esportazioak baino. Esportazio nagusiak petrolio gordina eta palmondotik, kotoitik eta kokoetatik eratorritako produktuak dira; inportazioak, berriz, ehunak, jantziak eta makineria dira.
India
,
Thailandia
,
Bangladesh
,
Txina
,
Frantzia
,
Ukraina
,
Niger
eta
Nigeria
dira Beninekin merkataritza-harreman gehien dituzten herrialdeak.
[7]
16.000 kilometro inguruko errepide-sarea du estatuak.
[7]
Errepide nagusiak
Cotonoutik
Parakoura
doana eta, hegoaldean, itsasertzaren paraleloan doazenak dira. Burdinbide nagusiak ere (600 kilometro ingurukoa) Cotonou eta Parakou batzen ditu; kostatik doazen burdinbideak ere baditu,
Togorekin
eta
Nigeriarekin
loturak dituztenak. Cotonouk itsas portua eta nazioarteko aireportua ditu.