La Reforma Movado de Litovio -
litove
Lietuvos Persitvarkymo S?j?dis
a? kutime simple mallonge
S?j?dis
(do "la movado") estis politika organizo kiu gvidis la lukton pri ?tata resendependi?o de
Litovio
fine de la
1980-aj
kaj komence de la
1990-aj jaroj
. La organizo establi?is la
3-an de junio
1988
kaj estis gvidita de
Vytautas Landsbergis
.
Meze de la
1980-aj jaroj
, la Komunisma Partio de Litovio hezitis bonvenigi la konceptojn de la
sovetunia
politika gvidanto
Mi?ailo Gorba?ovo
pri
perestrojko
kaj
glasnosto
. Post la morto de
Petras Gri?kevi?ius
, unua sekretario de la Komunisma Partio de Litovio, dum
1987
senhezite sekvis plia rigida komunisto,
Ringaudas Songaila
. Tamen, kura?igite per la retoriko de Mi?ailo Gorba?ovo, notante la forti?on de la opozicia organizo
Solidareco
en Pollando kaj kura?igite per la
katolika
papo
kaj la registaro de
Usono
, baltiaj sendependismaj aktivuloj komencis organizi publikajn demonstraciojn en
Rigo
,
Talino
kaj
Vilno
.
En renkonti?o ?e la
Litovia Akademio de Sciencoj
la
3-an de junio
1988
komunistaj kaj nekomunistaj intelektuloj kreis "iniciatan grupon S?j?dis" (
litove
S?j?d?io iniciatyvin? grup?
) por organizi movadon subtenan al
glasnosto
, demokratiigo kaj
perestrojko
en Litovio. La grupo konsistis el 35 membroj, plejparte artistoj. El ili, 17 estis anka? membroj de la komunisma partio. Celo de la grupo estis starigi la "Reforman Movadon de Litovio", kiu konati?is sub la mallonga nomo S?j?dis.
La
24-an de junio
1988
okazis la unua amasa kunveno de S?j?dis. Tie la delegitoj de la 19-a tutunia konferenco de la
Komunista Partio de Sovetunio
estis instruitaj pri la celoj de S?j?dis. Proksimume 100.000 homoj en la parko
Vingis
de Vilno salutis la delegitojn kiam ili revenis dum julio. Sekva amasa evento okazis la
23-an de a?gusto
1988
kiam 250.000 homoj kunvenis por protesti kontra? la
Ribbentrop-Molotov-pakto
kaj ?ia sekreta protokolo de anta? 50 jaroj, kaj pri la silentigo kaj mensoga aserto pri malekzisto de tiu pakto inter
Sovetunio
kaj
Nazia Germanio
fare de la ?tataj a?toritatoj de Sovetunio dum 50 jaroj.
La
19-an de junio
, unua eldono de la ?tate nepermesata gazeto
S?j?d?io ?inios
("movadaj nova?oj") estis publikigita, kaj ekde septembro S?j?dis publikigis ?tate permesitan gazeton kun la titolo "Atgimimas" ("renaski?o"). Entute proksimume 150 gazetoj subtenaj al S?j?dis estis publikigitaj dum tiu kaj la sekvaj jaroj.
Dum oktobro 1988 S?j?dis organizis sian oficialan fondan konferencon en Vilno. Elekti?is 35-persona gvida konsilio. Plej multaj el la konsilianoj estis membroj de la origina iniciata grupo.
Vytautas Landsbergis
, profesoro pri muziko kaj nemembro de la komunisma partio, i?is la konsilia prezidanto.
La movado subtenis la politikon de Mi?ailo Gorba?ovo, sed samtempe subtenis litovajn naciajn temojn kiel ekzemple la reoficialigo de la
litova lingvo
kiel oficiala ?tata lingvo de Litovio. La postuloj inkluzivis la publikigon de kritikaj kaj enhave veraj raportoj pri la epoko de
Stalinismo
, protekton de la medio, la haltigon de konstruado de tria nuklea reaktoro en la
nuklea centralo Ignalina
kaj la publikigon de la sekretaj protokoloj pri la
Nazia
-
Sovetia
pakto de reciproka ne-agreso, subskribita dum 1939.
S?j?dis uzis amasajn kunvenojn por anta?enigi siajn celojn. Unue, la Komunisma Partio malagnoskis tiujn kunvenojn, sed dum somero 1988 la partopreno en ili i?is politike ne plu evitebla. La amasan kunvenon de la
24-a de junio
1988
partoprenis
Algirdas Brazauskas
, tiutempe sekretario de la Komunisma Partio pri industriaj aferoj. Dum oktobro 1988, Brazauskas estis nomumita unua sekretario de la Komunisma Partio por anstata?igi Songaila. La komunistaj gvidantoj unue minacis disbatis la movadon S?j?dis, sed ne kura?is kiam ili konscii?is pri la amasa partopreno de evidenta popola plimulto en la protestoj. En la litoviaj elektoj de la
Kongreso de Popolaj Deputitoj
, la dum 1988 nove kreita supera parlamento de
Sovetunio
, la kandidatoj de S?j?dis gajnis la plejmulton da vo?oj en 36 el la 40 balotaj distriktoj de Litovio en kiuj ili kandidati?is, kaj sekve en Moskvo la
Litova Soveta Socialista Respubliko
reprezenti?is grandparte per deputitoj tre kritikaj pri Sovetunio.
Dum februaro 1989, S?j?dis publike deklaris ke Litovio estis perforte invadita kaj aneksita fare de Sovetunio kaj la fina celo de la movado estas atingi la nacian resendependi?on. La suvereneco de Litovio estis proklamita - komence sen ajna internacia rekono - dum majo 1989, kaj la enkorpigo de Litovio en Sovetunion estis deklarita kontra?le?a.
La
23-an de a?gusto
1989
, la 50-jara datreveno de la subskribo de la
Ribbentrop-Molotov-pakto
inter la tiamaj diktaturoj
Nazia Germanio
kaj
Sovetunio
, 600-kilometra ?eno el du milionoj da homoj konektis la urbojn
Talino
,
Rigo
kaj
Vilno
kaj fokusigis la atenton de la mondaj amaskomunikiloj pri la aspiroj de la enlo?antoj de
Baltio
. Tiu-?i demonstratio kaj la kunordigitaj streboj de la tri nacioj konati?is sub la nomo
Baltia Vojo
, kaj imprese videbligis la komunajn strebojn de la litovoj, latvoj kaj estonoj en senperforta "
kantanta revolucio
" akiri liberecon kaj ?tatan sendependecon.
Dum decembro, la Komunisma Partio de Litovio malali?is el la
Komunisma Partio de Sovetunio
(KPSU) kaj konsentis ne plu havi la monopolon pri ?tata potenco. Dum februaro 1990, reprezentantoj de S?j?dis gajnis absolutan plimultojn en la Supera Konsilio de
Litova SSR
. Vytautas Landsbergis elekti?is prezidanto de la Supera Konsilio. Tio preparis la ?tatan deklari?on pri sendependeco la
11-an de marto
1990
.
Nuntempe, S?j?dis da?re aktivas en Litovio, sed neniel plu havas la renversigan influon de la jaroj 1988 ?is 1990. La populareco de S?j?dis malplii?is kiam maleblis teni unuecon inter homoj kun tre malsamaj politikaj kredoj kaj la movado ne venkis la ekonomian krizon, kiun sekvigis la rusia ekonomia bojkotado de la baltiaj ?tatoj kaj la tre rapida ekonomia restrukturigo. La
Demokratia Labora Partio de Litovio
, la reformita anta?a
Komunisma Partio de Litovio
, klare venkis en la balotoj por la nacia parlamento
Seimas
dum februaro 1992.
En la esperanta vikipedio ?is nun estas artikoloj pri la sekvaj 2 el la entute 35 kunfondintoj de S?j?dis: