| Rusia Imperio
|
|
|
22-a de oktobro 1721 ? 1-a de septembro 1917
|
|
|
|
|
|
| historia lando ?
imperio
?
suverena ?tato
? plurkontinenta lando
|
Geografio
 Imperio en la limoj de 1914 (malhelverda estas influsfero,
Alasko
estis ?is 1867 parto de la imperio)
|
|
| ?efurbo
:
|
|
| Lo?antaro
|
Kvanto de lo?antoj:
|
181 537 800
|
|
|
|
|
|
|
| ?tat-strukturo
|
|
|
|
| Anta?aj ?tatoj:
|
Postsekvaj ?tatoj:
|
| Elstaraj historiaj eventoj
|
| Diplomatiaj Rilatoj
|
| Usono
?
Japana Imperio
|
|
Russian Empire?United States relations ? Empire of Japan?Russian Empire relations
|
|
Sankta Alianco
|
|
|
Plena versio de la blazono de la Rusia Imperio
Gorskii 04422u
La
Rusia Imperio
(
ruse
Российская империя
, Rossijskaja imperija) estis
imperio
de
Rusio
, kiu da?ris de
1721
?is
1917
. ?i estis fondita de caro
Petro la Granda
en
1721
, kiu proklamis sin imperiestro. Per tio Rusia Imperio fari?is la unua imperio en E?ropo, kie imperiestroj ne estis elektataj, sed heredis sian postenon.
Petro la Granda movis ?efurbon de la lando al la de li fondita nova urbo
Sankt-Peterburgo
(ekde
1914
Petrogrado
). Per tio li volis pli rapide reformi la tutan vivon de la granda lando la? la okcidenta maniero.
Ekde
1772
?is
1795
jaro Rusia Imperio, kune kun A?stro-Hungaria imperio kaj Prusia Imperio dividis inter si
Respublikon de Amba? Nacioj
.
Katerino la 2-a
estis amanto de la pola re?o
Stanislao A?gusto Poniatowski
kaj malpermesis lin protekti sian landon. Post abdiko de tiu re?o
Tadeusz Ko?ciuszko
organizis
insurekcion en 1795
sed ne povis savi Pollandon-Litovion. Poste Poloj aliancis kun
Napoleono Bonaparte
kaj gajnis la malgrandan
Varsovian Dukejon
. Post venko de Rusio super Napoleono Rusia Imperio aneksis Varsovian Dukejon proponante ke caro
Aleksandro la 2-a
estu la re?o de Pollando.
La
Rusa-persa milito de 1826?1828
estis la lasta grava milita konflikto inter la Rusia Imperio kaj
Irano
.
Revokado de naciaj libera?oj por
poloj
estis ka?zo de la unua tutpola ribelo nomata
Novembra Ribelo
en
1830
, kiu vanis. Poste en
1863
proksima al sukceso estis
Januara Ribelo
, post kiu imperiestro likvidis Pollandon en sia Imperio kaj malpermesis praktiki polan kulturon kaj lingvon. Pollando sendependi?is nur en
1918
. Tempo de tiu okupacio estis tamen tre profita por la
rusa kulturo
. Rusaj artistoj de pola origino estis ekzemple
Vaslav Nijinsky
? dancisto,
Kazimir Malevi?
? pentristo,
Henryk Wieniawski
? violonisto kaj aliaj. Multaj geavoj de grandaj rusoj estis poloj ? ekzemple de
Dmitrij ?ostakovi?
a?
Mstislav Rostropovi?
. Pri "malbonaj poloj" oni kreis gravajn operojn kiel
Ivan Susanin
de
Mi?ail Glinka
.
La imperio rigardis sin posteulo de
Bizanca imperio
.
Interalie, Rusia Imperio etendis e?ropan civilizon al
Siberio
, aneksis centran
Azion
.
En la
19-a jarcento
la
rusa literaturo
floris:
Aleksandr Pu?kin
,
Fjodor Dostojevskij
(la?teorie devenante de rusigita pola familio Dostojewski de blazono Radwan),
Lev Tolstoj
ka.
Fine de la
19-a jarcento
teritorio de la imperio estis 21,8 mln km² (sesono de la tuta seka tersurfaco en la mondo), per kio ?i okupis la duan lokon post la
Brita Imperio
. En la lando lo?is 128,2 milionoj de homoj (la? rezulto de la sola censo, okazigita en
1897
).
En
1905
, la imperio estis tiel malforta, ke
Japanio
venkis ?in en milito en
Man?urio
. La
Unua mondmilito
plue malfortigis la imperion tiel, ke ?i estis renversita en la
Rusia revolucio
.
Sekve de la
revoluciaj okaza?oj
Rusio en marto
1917
i?is respubliko, nome
Rusia Respubliko
, kun
provizora registaro
kaj en novembro la regadon transprenis sistemo de
sovetoj
, kiuj konsistis el deputitaj laboristoj kaj soldatoj. De tiam oni parolis pri
Soveta Rusio
. Soveta Rusio perdis grandan parton de la teritorio pro forlaso de la Unua mondmilito kaj eko de la
enlanda milito
. En 1922 ?i kiel
Rusia Federacia Socialisma Soveta Respubliko
(RSFSR) fari?is parto de la nove fondita
Sovetunio
, kiu unuigis plejparton de la teritorio de la iama imperio.
En
1991
Rusia Federacio
en la limoj de la iama RSFSR denove fari?is komplete memstara ?tato, Sovetunio dissolvi?is.
- Inter la jaroj
1795
kaj
1821
Rusia Imperio estis la sola
ortodoksa kristana
kaj la sola
slava
memstara ?tato en la mondo.
- ?is kiam Unui?inta Re?lando de Britio kaj Irlando plene akiris por sia regado
Hindion
en
1857
, Rusia Imperio estis la plej granda ?tato en la mondo.
- Anka?
Bjalistoko
, la naski?loko de
L.L. Zamenhof
, situis siatempe en la litova parto de la rusa imperio
[1]
, dum ?i intertempe i?is
pola
urbo.
- ↑
(nl) Evert de Vos,
Verbeter de wereld, spreek Esperanto
, De Groene Amsterdammer, la 20-an de decembro 2023