Prezidenta palaco (grave neniigita pro tertremo la 12-an januaro 2010)
Portoprinco
(
Port-au-Prince
[
p??op???s
] en la
franca
; en
Haitia kreola
:
Potoprens
) estas la
?efurbo
kaj plej granda
urbo
de
Haitio
. ?ia kresko, ?efe en trolo?ataj kvartaloj sur proksimaj ebena?oj kaj montetoj, altigis la lo?antaron de la areo de Portoprinco al inter
2,5 kaj 3 milionoj
da lo?antoj. ?i situas sudokcidente en la lando kaj pli precize ?e la golfeto de
Gonave
. La formo de la urbo similas al tiu de
amfiteatro
; la komercaj distriktoj estas ?e maro; lo?ejaj kvartaloj situas en ?irka?aj montetoj.
La urbo estis fondita en
1749
de francaj koloniaj plantistoj de
sukerkano
. En
1770
?i anstata?is
Cap-Haitien
kiel ?efurbo de la kolonio de
Sante-Domingue
; en
1794
?i estis konkerita de la brita armeo, profitanta la malordon de la
Franca revolucio
, kaj en
1804
pro samaj kialoj ?i i?is la ?efurbo de Haitio, unua sendependa ?tato de
Latinameriko
.
Anta? la alveno de la unuaj e?ropanoj (hispanoj) la regiono ne estis da?re lo?ata: pro sia proksimeco al la maro kaj la dan?ero, ke indi?enoj de aliaj insuloj atakus transmare, la areo estis nur ?asejo.
Je la alveno de la hispanoj la ?istiama estro, Bohe?io, senfila, estis sukcedita de sia fratino,
Anakaona
, kiu klopodis paci?i kun la hispanoj, kiuj igis la landon protektoraton kaj postulis pli kaj pli da impostoj. Finfine, la hispana kolonia administrado volis rekte regi, kaj en
1503
la guberniestro Nicolas Ovando perfidis la tribestrinon kaj aliajn tribestrojn dum bankedo kaj mortigis ilin kaj ?in en posta publika ekzekutado. Per perforto kaj enportitaj malsanoj, la hispana koloniigo ka?zis milionon da mortoj en la tuta insulo
Hispaniolo
inter
1492
kaj
1507
.
Dum la
16-a jarcento
la hispanoj klopodis setligi urbon en la regiono, sed suferis la atakojn de francoj kaj britoj; finfine la hispanoj forlasis la regionon. Poste, kelkaj
piratoj
ekuzis la regionon kiel bazon por siaj veturadoj, kaj nederlandaj komercistoj ekvenis tien ser?e de
ledo
, abunda en la regiono. ?irka?
1650
, francaj piratoj (
filibustiers
) ekvenis tien ekde la norda
Testudinsulo
, kaj setligis kolonion en Trou-Borded. Post ties kresko ili instalis tie
hospitalon
en Turgeau. Pro tio la regiono estis konata kiel
Hopital
. Dum tiu epoko jure Hispanio da?re estis posedanto de la teritorio kaj sendis trupojn por forigi a? regi la kreskantan francan populacion, sed ili estis venkitaj, kaj en
1697
Hispanio subskribis la
traktaton de Ryswick
, rezignante sian postulon pri Hopital.
La francaj piratoj estis utilaj al Francio, ?ar ili forpu?is la britojn, sed ili estis sufi?e sendependaj kaj ne obeis la kolonian administradon. Vintre de
1707
, Choiseul-Beaupre, la guberniestro de la regiono, luktis kontra? la piratoj kaj finfine ili estis venkitaj kaj setlis kiel koloniuloj (la unuaj e?ropaj konstantaj lo?antoj en la regiono). Dum pliforti?is la franca kolonia administrado, la britoj interesi?is pri la teritorio, kaj defende la kapitano Saint-Andre vrakis en la golfeto en sia ?ipo
La Princo
, ?uste ?e la hospitalo. Pro tio la zono estis renomita kiel
Port-au-Prince
(Portoprinco), kvankam kaj la haveno kaj la regiono ?irka?e plu nomi?is Hopital. Kiam la francoj devis decidi pri lokigo de ?efurbo, ili konstruis tiam novan urbon, nome Portoprincon.
En la urbo okazis multaj intervenoj de la
Usona armeo
; tiu de aprilo
2004
En 1770, Cap-Francais (la aktuala Cap-Haitien) estis anstata?ita kiel ?efurbo de la kolonio de Sankta Domingo de Portoprinco, kaj en 1804 post la sendependi?o de Haitio disde Sankta Domingo, ?i i?as la nova ?efurbo. Anta? la sendependeco de Haitio, ?i estis konkerita de
britaj
trupoj la 4-an de junio 1794. Dum la
franca revolucio
, ?i estis konata kiel
Port Republicain
(Respublika haveno), anta? esti renomita Portoprinco de
Jacques la 1-a
, la unua imperiestro de Haitio. Kiam Haitio estis dividita la? norda regno kaj suda respubliko, Portoprinco estis la ?efurbo de la respubliko, regata de
Alexandre Petion
.
Henri Christophe
renomis la urbon kiel
Port des crimes
(Krimohaveno) post la
murdo
de Jacques la 1-a en
Pont Larnage
, (nune konata kiel Ru?a Ponto, situa norde de la urbo).
Dum la tuta
19-a jarcento
Portoprinco atestis la historion de Haitio. Post la reunuigo de la lando, la franca re?o
Karlo la 10-a
sendis armeon al la insulo por rekonkeri Haition, kion haitianoj sukcesis haltigi post traktato kaj monkompenso. Sama atestado okazis dum la
20-a jarcento
.
Usono
invadis la landon ekde
1915
?is
1934
. Dum la dua duono de la jarcento okazis longa epoko diktatoreca fare de la familio Duvalier ?is
1986
, sed tiam ne venis stabileco al la haitia ?efurbo kaj da?ris la malstabileco inter partianoj de la diversaj politikistoj kaj kun partopreno de Usono, kiu ege intervenis en tiuj malfacila?oj, ekzemple en 2004.
Port-au-Prince, a? Portoprinco, Haitio
La
tertremo de Haitio en 2010
estis katastrofa
tertremo
de magnitudo 7 sur la
skalo de Richter
, kiu trafis la ?efurbon Portoprinco je la 16:53 (la? loka tempo). La
Internacia Ru?a Kruco
diris, ke almena? 3 milionoj da homoj suferis la sekvojn de la katastrofo, ?u kiel mortintoj, vunditoj a? homoj kiuj i?is senhejmaj kaj senhavaj, kun ver?ajne 100.000 mortintoj, la? la unuaj deklaroj de la ?efministro, kiu post kelkaj horoj parolis pri ?irka? 50.000.
La? la unuaj informoj ?io estas detruita en la ?efurbo Portoprinco, ne funkcias elektro, transportoj, a? telekomunikado, ?oseoj estas neuzeblaj, restintaj hospitaloj troplenigitaj kaj detruitaj la Parlamento, la Prezidantejo kaj la sidejo de
Unui?intaj Nacioj
.
[1]
Akcidento dum festo de
karnavalo
en Portoprinco la
17an de februaro
2015
okazigis 18 mortintojn.
Taptap (komuna taksio) en centra Portoprinco.
Aktuale la urbo eksportas
kafon
kaj
sukeron
, kaj iam eksportis aliajn varojn, kiel
?uojn
a? pilkojn por
basbalo
. Portoprinco posedas fabrikojn de man?eblaj plantoj,
sapo
,
teksa?oj
, kaj
betono
. La urbo dependas anka? de la industrio de turismo kaj la entreprenoj de
konstruado
.
?ar en Portoprinco la senlaboreco estas tre alta, estus pli precize diri, ke la laboristoj estas subdungitaj. Kiu promenas surstrate en Portoprinco povas vidi la altan nivelon de aktivado, ?efe inter personoj, kiuj vendas kaj varojn kaj servojn. En la priser?a libro de Simon Fass
Political Economy in Haiti: The Drama of Survival
oni asertas, ke vere neniu estas maldungita en Portoprinco, ?ar alimaniere oni ne povus pluvivi.
La ?efaj monumentoj kaj intereslokoj de la urbo estas jenaj: la
Universitato de Haitio
, la Re?a Palaco, la Nacia Muzeo, la Katedralo de Notre Dame, la Dujarcenta Monumento pri la Haitia Sendependo kaj la havenkajo.
En Portoprinco trovi?as la Palaco de la registaro, kie rezidas la ?tataj a?toritatoj, tio estas la Prezidento de la Respubliko kaj aliaj registoj.
Universitato Quisqueya
(france
Universite Quisqueya
) estas privata universitato, situanta en Portoprinco. ?i estis fondita en 1988.
Portoprinco sukcesis ?ui la turisman industrion spite al la politika malstabileco. La areo de Petion-Ville en Portoprinco estas la loko plej vizitata de la turistoj dum ties ?eesto. Eksterurbe estas la
Plaine du Cul de Sac
(Ebena?o de la Sakofundo), serio de ebena?oj kiu atingas e? la Domingan Respublikon. La katedralo plej vizitata de la turistoj pro sia arkitekturo estas la Katedralo de Portoprinco. alia grava loko estas la
Musee d'Art Haitien du College St Pierre
, kiu enhavas kelkajn el la plej bonkvalitaj arta?oj de la lando, kaj la Nacia Muzeo de Portoprinco, kiu enhavas kurioza?ojn kiaj la pistolo, per kiu sinmortigis la re?o
Henri Christophe
, kaj
ankro
la?dire de ?ipo de la ?iparo de
Kristoforo Kolumbo
, la
Santa Maria
.