?i tiu artikolo temas pri la franca urbo Lille. Por informoj pri la samnoma komunumo en Belgio, vidu
la artikolon
Lille
.
Placo Generalo de Gaulle
("Grand' placo")
Lillo
[1]
a?
Lilo
[2]
, origine
france
Lille
[
lil
] (
nederlande
Rijsel
) estas grava
nordfranca
komunumo
kaj ?efurbo de la
departemento
Nord
kaj de la
regiono
Hauts-de-France
. Ofte kromnomata ≪ ?efurbo de franca
Flandrio
≫, Lille havis 227 533 lo?antojn la? la plej lasta censo plenumita en
2011
. ?i tiel estas la plej granda urbo de la loka municiparo
Metropole europeenne de Lille
, kiu entute konsistas el 85 municipoj (inkluzive de
Roubaix
,
Tourcoing
kaj
Villeneuve-d'Ascq
) kaj havas ?irka? 1,2 milionojn da lo?antoj. Lille estas la? lo?antaro la kvara plej granda aglomera?o de Francio, post
Parizo
,
Liono
kaj
Marsejlo
.
?i cetere formas pli vastan urbaron kun la belgaj urboj
Muskrono
,
Kortrejko
,
Tournai
kaj
Menen
: tial naski?is en
2008
la
e?ropa metropolo Lille-Kortrijk-Tournai
, kun pli ol 2,1 milionoj da lo?antoj.
?ia nomo en la
malnovfranca lingvo
(
L’Isle
), samkiel en la
flandra
(
Rysel
[ri:s?l]) kaj en la
nederlanda
(
Rijsel
[re?s?l]) ver?ajne originas pro ?ia frutempa fondsituo, sur insulo ?irka?ata de mar?oj en la valo de la rivero
Deule
. Longtempe garnizonurbo, Lille spertis tumultan historion de
Mezepoko
?is la
Franca Revolucio
.
Fama kiel la plej ofte sie?ita urbo de Francio, ?i sinsekve apartenis al la
graflando Flandrio
, al la franca re?lando, al
Burgonjo
, al la
Sankta Romia Imperio
kaj al
Hispana Nederlando
anta? fina franca konkero okaze de la
milito de hispana sukcedo
. La urbon denove sie?is
A?strio
en
1792
. La du mondmilitoj de la 20-a jarcento ka?zis multajn dama?ojn kaj pereojn en Lille, kiu ?iufoje spertis okupadon.
La urbo estis fondita kun la latina nomo
Ad Insulam
, kiu signifas "?e la Insulo". ?i trovi?is en la limregiono inter mezepokaj variantoj de la franca kaj nederlanda lingvoj, kaj ricevis en amba? paralelajn tradukojn de la latina nomo. En la malnovfranca
a l’isle
kaj en la malnovnederlanda
ter IJssel
. El tiuj nomoj evoluis paralele la nuntempaj franca kaj nederlanda nomoj
Lille
kaj
Rijsel
. Se oni volus uzi en Esperanto nomon kiu respegulas la historian evoluon de la nomo en amba? lingvoj, ?i estus
L'Insulo
. Tamen la loka E-klubo de la urbo uzas la nomon
Lillo
. Tiu uzo estas transprenita de
UEA
en la varbado por la
Universala Kongreso
de 2015.
En Lille kaj ties ?irka?a?o lo?as pli ol 1 miliono da homoj. Tiel, Lille vici?as inter la plej ampleksaj urboj en Francio.
La
E?ropa metropolo Lille-Kortrijk-Tournai
-
france
Eurometropole Lille-Kortrijk-Tournai
a? plene francigite
Eurometropole Lille-Courtrai-Tournai
,
nederlande
Eurometropool Lille-Kortrijk-Tournai
a? plene nederlandigite
Eurometropool Rijsel-Kortrijk-Doornik
, foje anka? nomata per la pli konciza, pse?do
latina
titolo
Eurometropolis
- estas kunlabora regiono en la nordo de Francio kaj la okcidento de Belgio. ?i konsistas precipe el la franca urbo
Lille
kaj la najbaraj belgaj urboj
Mouscron
,
Kortrijk
,
Tournai
kaj
Menen
, aldone el 142 pliaj administraj komunumoj, kun sume pli ol 2 milionoj da lo?antoj.
[3]
La? legendo, Lillon fondis brava junulo, Lideriko, ?us venkinta teruran giganton en la jaro
640
p.K.
Kvankam estis lo?antoj en la regiono ekde la
prahistorio
, nenia spuro sugestas veran urbon en tiu loko anta? la
Mezepoko
. En Esquermes, periferia kvartalo de Lillo, oni malkovris
merovidan
tombejon
[1]
, kiu supozigas la ?eeston de sufi?e granda urbo jam inter la
5-a
kaj la
8-a jarcento
.
Tamen, la unua skribita mencio dati?as de
1054
. Tiam Lillo apartenis al
Graflando Flandrio
.
En la batalo de
Mons-en-Pevele
(
1305
),
Filipo la Bela de Francio
venkis la flandrianojn. Kvankam la packontrakto gardas la sendependecon de Flandrio, Lillo trapasis sub la Francion ?is
1369
; en tiu jaro, pro la geedzi?o de
Filipo la Maltima
, burgonja duko kaj filo de la franca re?o
Johano la 2-a
, kun
Margaretha van Male
, grafino de Flandrio, Lillo trapasis al
Duklando Burgonjo
. Dum la sekvantaj cent jaroj, ?i i?is ri?a kaj homoplena urbo.
Kiam la lasta burgonja duko,
Karlo la Brava
, mortis en
1477
, lia sola filino,
Maria de Burgonjo
, edzigis
Maksimilianon la 1-an de Habsburgo
, kiu poste i?os imperiestro de la
Sankta Roma Imperio
. Maria de Burgonjo mortis tre juna, do ?i neniam vidis sian nepon
Karolon
, unu el la plej potencaj imperiestroj en la tuta historio; ?ia geedzi?o kun ano de la familio Habsburgo influos la e?ropan historion dum jarcentoj.
Karolo la 5-a rezignis en
1555
kaj liaj poseda?oj estis dispartigitaj; Lillo estis donata (
1556
) al
Filipo la 2-a
, re?o de
Hispanio
.
Dum la sama jarcento, la
religiaj militoj
inter
katolikoj
kaj
protestantoj
atingis anka? Lillon. La nordaj provincaj de Flandroj, plejparte protestantaj, abandonis la sudajn provincajn (inkluzive de Lillo), kiuj estas plejparte katolikaj kaj restis sub la Hispanio.
Lillo i?is definitive franca urbo en
1667
pro anekso al Francio fare de
re?o
Ludoviko la 14-a
, konfirmita la postan jaron per la
Traktato de Aachen (1668)
.
En la
20-a jarcento
Lillo tre suferis pro la du mondmilitoj. De
1914
?is
1918
kaj de
1940
?is
1944
?i estis okupata de la Germanoj.
La
Kolono de la Diino
en la
Granda Placo de Lille
La
Belfrido de la komerca ?ambro de Lille
?e la Granda Placo.
- Katedralo de Lillo
- novkonstrua?o post barbara detruo dumrevolucia
- La
Kolono de la Diino
-
france
Colonne de la Deesse
- estas la populara nomo donita de la civitanoj de
Lille
(
Francio
) al la
Memorejo pri la sie?o de 1792
. La memorejo da?re situas en la centro de la
Grand' Place
(centra placo) de
Lille
, kaj ekde la jaro 1990 ?irka?i?as de fontano.
- La
Muzeo de Natura Historio
(
france
:
Musee d'Histoire Naturelle
) de
Lille
, estis fondita en 1822. ?i entenas
zoologiajn
kaj
geologiajn
kolektojn. ?iaj poseda?oj estis anta? nelonge ampleksigitaj per
etnografiaj
specimenoj el Muzeo Moillet kaj industriaj objektoj el la malnova
Muzeo Industria kaj Komerca de Lille
. La adreso de la muzeo estas N-ro 19 Rue de Bruxelles.
- La
Palaco de Belartoj
(
france
:
Palais des beaux-arts
) de
Lille
estas unu el la plej grandaj muzeoj de
Francio
kaj la plej granda regiona belarta muzeo rilate nombron de ekspoziciitaj verkoj. Tiritaj de fondo de ?irka?
60 000 verkoj
, la muzeo proponas ?irka?
2 000
al vizito. Estas interalie
200 pecoj
de skulpta?oj, de pentra?oj kaj artaj objektoj de mezepoka E?ropo kaj
Renesanco
, pli ol
500 verkoj
pentritaj de la 16-a ?is la 20-a jc., kelk-
135 skulpta?oj
de la 19-a jc., bela kolekto de ceramika?oj de la 16-a ?is frua 20-a jc. kaj
16 reliefaj mapoj
la? 6:100 skalo de urboj fortikitaj de
Vauban
. La muzeo anka? posedas kabineton de desegnoj kun
4 000 folioj
de desegnoj kaj stampa?oj de la 15-a ?is la 20-a jc. kaj
numismatikan
kolekton de pluraj miloj da moneroj kaj medaloj kaj anka?
250 sigelilojn
de sigeloj de la 13-a ?is la 19-a jc.
- La
Granda Placo
estas ?efa kerna centro de la urbo.
- La
Granda Palaco
a?
Lilla Granda Palaco
(
france
:
Lille Grand Palais
) estas konstrua?o pripensita de
Rem Koolhaas
, apud la urbocentro kaj la stacidomoj. ?i kungrupigas tri ejojn:
kongresejon
,
ekspoziciejon
kaj
spektaklejon
Zenith Arena.
- La
?ardeno de la Plantoj
(
france
:
Jardin des plantes
) estas
botanika ?ardeno
situanta en la sudo de la urbo, en kvartalo Moulins. ?i estis enskribita kiel
Monumento historia
en decembro
1997
[4]
.
- La
Kirko Sankta Ma?rico
, proksime de la stacidomo
Lille-Flandres
.
- La
Belfrido de la urbodomo de Lille
- La
Belfrido de la komerca ?ambro de Lille
?e la Granda Placo.
- La
Citadelo de Lillo
estas fortigita konstrua?o rimarkinda pro sia grandeco, la kvalito de sia arkitekturo, kaj sia bona stato de konservo. Hodia?, la ena parto enhavas la Rapid-reagan Korpuson, organizo de
NATO
kaj la franca armeo, kaj la ekstera parto estas publika ?ardeno, la plej granda de la urbo.
La Lilla metropolo enhavas tri
universitatojn
: (1) pri
sciencoj
kaj teknikoj, (2) pri
juro
kaj san-scienco kaj (3) pri
lingvoj
,
literaturo
kaj
arto
.
Dum la unua
semajnfino
de ?iu septembro okazas la
Lilla Brokantado
, kiu ?iujare ricevas 2 milionojn da vizitantoj ? kio igas ?in la dua plej ampleksa aran?o en E?ropo post la
Munkena
bierkermeso!
En 2016, la Brokantado, kiu estus okazonta la semajnfinon de la 3-a kaj 4-a de septembro, estis nuligita pro terorista minaco.
Inter aliaj la partneraj urboj de Lillo estas jenaj:
Buffalo
,
Usono
Erfurto
,
Germanio
, ekde
1988
Esch-sur-Alzette
,
Luksemburgo
?ajfo
,
Israelo
?arkovo
,
Ukrainio
- Kolonjo
,
Germanio
Leeds
,
Britio
Lie?o
,
Belgio
Nablus
,
Palestina A?tonomio
, ekde
1998
Roterdamo
,
Nederlando
- Safed
,
Israelo
Saint-Louis (Senegalo)
,
Senegalo
Torino
,
Italio
U?da
,
Maroko
Valadolido
,
Hispanio
Vroclavo
,
Pollando
Lille kun
?enovo
estis dum la jaro
2004
la
E?ropa Kultura ?efurbo
. ?i estis kandidato en
1995
por la
Olimpikoj
de
2004
. Por tiaj aferoj utilas la
Granda Palaco
.
Lille kandidati?is en
2001
por organizi la
Universalan Kongreson
en
2005
, tiel memorfestonte la centjari?on de la unua Kongreso de Esperanto, kiu okazis en
1905
en
Bulonjo-?e-Maro
(samregione). Tiam fine la UK okazis en
Vilno
,
Litovio
, sed en Lille okazis la
100-a UK
en
2015
, la? decido de la estraro de UEA je la
24-a de marto
2013
[5]
.
Estas gastiganto de
Pasporta Servo
en Lillo.
La minuto preskribita por la sturmo
estas romano de la franca verkisto
Jerome Leroy
, origine publikigita en franca en 2008 kiel
La Minute prescrite pour l'assaut
kaj tradukita en Esperanton de Armela LeQuint kaj ?ak Le Puil, kaj eldonita de
Eldona Fako Kooperativa
de
SAT
en decembro de 2014. Temas pri apokalipsa rigardo al la moderna socio kiel historio inter du ?us amantoj Kleber kaj Saraho, li verkisto kaj ?i policano. La agado okazas ?efe en Lilo, kaj ne hazarde la libro aperis dum 2015 kiam okazis tie la
Universala Kongreso de Esperanto
.
La "Granda Placo" (
Grand'Place
) de Lillo
En Lillo kaj ties najbara urbo Villeneuve-d'Ascq estas aktiva Esperanto-grupo nomita
Lille-Villeneuve-Esperanto
.