|
|
?i tiu artikolo bezonas
poluradon
, ?ar ?i montras stilajn kaj/a? gramatikajn kaj/a? strukturajn problemojn, kiuj ne konformas al
stilogvido
.
La priskribo de la problemo trovi?as
?i tie
. Bonvolu
?an?i
la enhavon por plibonigi la artikolon.
|
 Kiel legi la taksonomion
Leono
|
|
|
|
| Biologia klasado
|
|
|
|
|
Panthera leo
(
Linnaeus
,
1758
)
|
| Konserva statuso
|
|
|
 Natura
arealo
. La ru?a koloro montras la historian disvasti?on kaj la blua la nuntempan disvasti?on.
Natura
arealo
. La ru?a koloro montras la historian disvasti?on kaj la blua la nuntempan disvasti?on.
|
Sinonimoj
|
Felis leo
(
Linnaeus
,
1758
)
|
Aliaj Vikimediaj projektoj
|
|
|
|
|
|
La
leono
(
Panthera leo
) estas unu el la kvar
grandaj katoj
en la
genro
Panthera
kaj membro de la familio
Felisedoj
. Kun kelkaj virleonoj superpezante 250 kg.,
[2]
?i estas nuntempe la dua-plej peza el la grandaj katoj. Sova?aj leonoj ekzistas en
Afriko sude de Saharo
kaj en
Azio
kun
endan?erigita
resta lo?antaro de
Gir-arbara Nacia Parko
en
Barato
, malaperinte de
Nordafriko
kaj
Sudokcidenta Azio
en historiaj tempoj. ?is la malfrua
Plejstoceno
, proksimume 10,000 jaroj anta?e, la leono estis la plej grandnombra landa mamulo post la homo. Ili estis trovitaj en plejparto de Afriko, trans
E?razio
de okcidenta E?ropo al Barato kaj en la Amerikoj de
Jukonio
al
Peruo
.
[3]
La leono estas
vundebla specio
, poste eble nerevokebla lo?antaro malplii?o de tridek al kvindek pocento dum la pasintaj du jardekoj en ?ia afrika lo?ejo.
[4]
Leonaj lo?antaroj estas nesubteneblaj ekstere de rezervoj kaj naciaj parkoj. Kvankam la ka?zo de la malplii?o ne estas plene komprenita, viveja perdado kaj konfliktoj kun homoj estas nuntempe la plej grandaj ka?zoj de koncerno.
Leonoj vivas dum dek al dek kvar jaroj libere, kvankam mallibere ili povas vivi pli longe ol dudek jaroj. Libere, virleonoj neofte vivas pli longe ol dek jaroj, ?ar vundoj ricevitaj de kontinua batalado kun rivalaj virleonoj tre reduktas ilian vivda?ron.
[5]
Ili tipe lo?as en
Savano
kaj
Herbejo
, kvankam ili povas movi al arbustejo kaj
arbaro
. Leonoj estas nekutime
socia
komparitaj al aliaj katoj. Leonaro konsistas de rilataj inoj kaj idoj kaj malgranda nombro de plenkreskaj virleonoj. Grupoj de leoninoj tipe ?asas kune, predante plejparte grandaj
Hufulojn
. Leonoj estas
superaj
kaj
dominantaj
predantoj, kvankam ili man?as kadavrojn kiam ?anco permesas. Kvankam leonoj tipe ne ?asas homojn, kelkaj estis sciitaj fari tiel. Plej ofte la leoninoj zorgas la idaron kaj ?asas por si mem kaj sia familio; ?asado okazas ofte en grupo, la leonino ?irka?as a? persekutas la
predon
kaj se necesas forto por mortigi ?in, la leono povas aperi. ?iukaze ekzistas hierarkio por man?ado kaj unue man?as leonoj, poste leoninoj kaj poste la leonidoj. Leonoj povas rabi predojn el aliaj karnoman?oj kiel
leopardoj
.
Tre aparta, la vira leono estas facile rekonita per sia
hararo
kaj sia viza?o estas unu el la plej ?enerale rekonita kiel brutecaj simboloj en homa
kulturo
. Prezentadoj ekzistis de la
Supra Paleolitiko
periodo, kun ?iza?oj kaj pentra?oj de la
Groto Lascaux
kaj
Groto Chauvet
, tra preska? ?iuj antikvaj kaj mezepokaj kulturoj kie ili unuafoje okazis. Estis amplekse prezentita en
skulpta?oj
, en
pentra?oj
, sur naciaj
flagoj
kaj en nuntempaj
filmoj
kaj
literaturo
. Leonoj estis tenitaj en
mena?erio
ekde
Romaj tempoj
kaj estis kerna specio ser?ita por ekspozicio en
besto?ardenoj
la mondo super ekde la malfrua dekoka jarcento.
Besto?ardenoj
kunlaboras tutmonde en bredantaj programoj por la endan?erigita
Azia leono
.
La leono estas la plej alta (?e la ?ultro) de la felisedoj, kaj anka? estas la dua-plej peza felisedo post la
tigro
. ?ia kranio estas tre simila al tiu de la tigro, kvankam la anta?a regiono estas kutime pli malleveta kaj plati?a. La kranio de la leono havas pli lar?ajn nazajn malfermojn ol la tigro. Tamen, pro la kvanto de krania vario en la du specioj, kutime nur la strukturo de la pli malalta makzelo povas esti uzita kiel fidinda indikilo de specio.
[6]
Leona kolorado varias de luma flavo al flaveca, ru?eca a? malhela okra bruno. La subaj partoj estas ?enerale pli lumaj kaj la vosto finhararo estas nigra. Leonaj idoj naski?as kun brunaj rozetecaj makuloj sur sia korpo, kiel tiuj de leopardo. Kvankam ?i tiuj senkolori?as kiam leonoj atingas plena?econ, malfortaj punktoj ofte ankora? povas esti viditaj sur la kruroj kaj subaj partoj, precipe pri leoninoj.
Leonoj estas la nuraj membroj de la kata familio montrante evidentan
seksan duformismon
? tio estas ke
maskloj
kaj
femaloj
aspektas klare malsamaj. La? la sekso, ili anka? havas specifajn rolojn. Ekzemple, la leonino, la ?asisto, mankas dikan maloportunan hararon de la virleono. Tiu hararo ?ajnas malhelpi la kapablecon de la leono esti kamuflita ?asante la predon kaj trovarmigas la leonon ?asante. La koloro de la hararo varias de blondo al nigro, ?enerale pli malhelas kiam la leono maljuni?as.
Dum alfrontadoj kun aliaj, la hararo aspektigas la leonon pli granda.
Pezoj por plenkreskaj leonoj estas inter 150?250 kg por maskloj kaj 120?182 kg por inoj
[2]
. Nowell kaj Jackson raportas ordinarajn pezojn de 181 kg por virleonoj kaj 126 kg por leoninoj; unu leono pafite proksime al
Monto Kenjo
estis pezita ?e 272 kg. Leonoj emas varii en grandeco dependanta de sia medio kaj areo, rezultante en lar?a disvasto en registritaj pezoj. Ekzemple, leonoj en
suda Afriko
emas esti proksimume 5 pocente pli pezaj ol tiuj en
Orientafriko
, ?enerale
[7]
.
La longo de la korpo kaj kapo estas 170?250 cm pri maskloj kaj 140?175 cm pri inoj; ?ultra alto estas proksimume 123 cm por maskloj kaj 107 cm por inoj. La vosta longo estas 90?105 cm por maskloj kaj 70?100 cm por inoj.
[2]
La plej longa sciata leono estis nigra-harara masklo pafita proksime al Mucsso en suda
Angolo
en oktobro 1973; la plej peza libera leono sciita estis homo-man?anto pafita en 1936 ?us ekster
Hectorspruit
en orienta
Transvaal
,
Sud-Afriko
kaj pezis 313 kg.
[8]
Leonoj en malliberejo emas esti pli granda ol libera leonoj ? la plej peza leono oficiale estas masklo ?e Colchester Besto?ardeno en
Anglio
nomis Simba en 1970, kiu pezis 375 kg.
[9]
La plej aparta karakteriza?o en amba? inoj kaj maskloj estas, ke la vosto finas en vila vosto-harareto. Pri kelkaj leonoj, la vosto-harareto ka?as malmolan "spinon" a? "spronon", proksimume 5 mm longe, formita de la finaj sekcioj de vostaj ostoj fuzitaj kune. La leono estas la nura felisedo, kiu havas vosto-harareton ? la funkcio de la vosto-harareto kaj spino estas nesciata. Ne?eesta ?e nasko, la vosto-harareto evolui?as ?irka? 5½ monatoj de a?o kaj estas perceptebla ?irka? la 7-a monato.
[10]
Leonino
Leono
Estas ok agnoskitaj nune vivantaj subspecioj, el kiuj
P. l. senegalensis
, konata kiel
Okcidentafrika leono
, trovi?as en
Okcidenta Afriko
, el
Senegalo
al la
Centrafrika Respubliko
. ?ajne tiu subspecio estas pli proksima de la Azia leono ol de la leonoj de orienta kaj suda Afriko. La? La NRG Lionaid de Britio en la tuta Afriko estas nur ?irka? 15 000 leonoj vivantaj en naturo, kompare al la 200,000 kiuj estis anta? 30 jaroj. En 25 afrikaj landoj tiu specio jam malaperis, dum en pliaj 10 ?i estas plej ver?ajne anka?
formortinta
. Tio estas pli dramatika en Okcidenta kaj Centra Afriko kie restas nur ?irka? 645 individuoj, kompare al oriento kaj sudo el la afrika kontinento, kie restas ?irka? 15 000.
[11]
.
La leono trovi?as i.a. en jenaj
ekoregionoj
: la
angolaj mopanearoj
, la
angol-eskarpaj savano kaj duonarbaroj
, la
eto?a-salebena?aj halofitaroj
, la
nord-konga arbara-savana mozaiko
, la
okcident-sudana savano
kaj la
orient-sudana savano
.
La
Srilanka leono
estis prahistoria subspecio de leono, kiu lo?is en
Srilanko
. ?ajne ?i estis
formortinta
anta? modernaj homoj eniris tien, kiuj alvenis en 37 000 a.K.
En la specio de leono estas ?irka? 20-35 subspecioj, kvankam ilia preciza nombro estas pridisputata. Pluraj agnoskitaj subspecioj estas montritaj ?i tie:
- Konga leono
Panthera leo azandica
- Katanga leono
Panthera leo bleyenberghi
- Transvala leono
Panthera leo krugeri
- Barbarieleono
Panthera leo leo
(formortinta en natura medio)
- Maruzi lion (makula leono)
Panthera leo maculatus
- Masaja leono
Panthera leo nubica
- Azia leono
Panthera leo persica
(endan?erigita) la nura subspecio vivanta ekster Afriko
- Abisina leono
Panthera leo roosevelti
- Senegala leono
Panthera leo senegalensis
(kritike endan?erigita)
- E?ropa leono (
Panthera leo europaea
)
- Kableono (
Panthera leo melanochaita
)
- Fosilia leono (
Panthera leo fossilis
)
- Srilanka leono (
Panthera leo sinhaleyus
),
La specioj amerika leono (
Panthera atrox
) kaj kaverna leono (
Panthera spelaea
) anta?e estis konsideritaj apartenantaj al tiu specio kaj ekzistas disputo pri ili estante sendependaj specioj.
Ekzistas
proverboj
pri leono en la
Proverbaro Esperanta
de
L. L. Zamenhof
[12]
:
|
 | | ?
Kion rajtas leono, ne rajtas azeno.
”
|
|
|
| | ?
Ne naskas porko leonidon, nek korniko aglidon.
”
|
|
- ↑
Nowell & Bauer (2004).
Panthera leo
.
Internacia Ru?a Listo de Endan?eritaj Specioj
, eldono de 2006.
IUCN
2006. El?utita 11 May 2006. Database entry includes a lengthy justification of why this species is vulnerable
- ↑
2,0
2,1
2,2
Nowak, Ronald M. (1999). Walker's Mammals of the World - Mamuloj de Walker de la Monda (Baltimore (Marilando)). Johns Hopkins University Press - Johns Hopkins Universitata Gazetaro.
ISBN 0-8018-5789-9
.
Cita?a eraro Ne valida etikedo
<ref>
; la nomo "nowak" estas difinita plurfoje kun malsamaj enhavoj; $2
- ↑
Harington, CR (1996).
American Lion - Amerika Leono
.
Yukon Beringia Interpretive Centre website - Yukon Beringia Interpretive Centra retejo
. Yukon Beringia Interpretive Centre - Yukon Beringia Interpretive Centro. Kontrolita en 8 marto 2010.
- ↑
Nowell & Bauer (2004).
Panthera leo
.
Internacia Ru?a Listo de Endan?eritaj Specioj
, eldono de 2006.
IUCN
2006. El?utita 11 majo 2006. Datumara eniro inkluzivas longan pravigon de kial ?i tiu specio estas minacata.
- ↑
Smuts, G.L. (1982). Lion - Leono (Johanesburgo) 231. Macmillian South Africa (Publishers)(Pty.) Ltd. - Macmillian Sud-Afrikaj (Eldonejoj)(Pty.) Ltd..
ISBN 0-86954-122-6
.
- ↑
Heptner, V.G; Sludskii, A.A. (1992). Mammals of the Soviet Union, Volume II, Part 2 - Mamuloj de la Sovetio, Voluma II, Parto 2 (Leiden u..). Brill - *Brill.
ISBN 9004088768
.
- ↑
Scott, Jonathon; Scott, Angela. (2002)
Granda Kato Taglibro: Leono
, p. 80
- ↑
Wood, La Guinness Libro de Animalaj Faktoj kaj Atingoj. Sterlinga Drinkejo Co Inc (1983),
ISBN 978-0-85112-235-9
- ↑
?angalaj Fotoj Afrika Bestaj mamuloj?leono natura historio
Wood, G. 1983. La Guinness libro de Animalaj faktoj kaj atingoj. Sterlinga Drinkejo. Co. Inc. 3-a. redakcio. 256 pp.
- ↑
Schaller, p. 28
- ↑
Susana Gonzalez Viejo,
Africa se queda sin leones
,
El Pais
,
Madrido
,
12a de januaro
2013, pa?o 39.
- ↑
Lernu
. Arkivita el
la originalo
je 2011-12-25. Alirita 2008-12-20.
