Дендалар , йа Ренесса?нс ( фр.   Renaissance , итал. Rinascimento , схьадаьлла лат.   renasci ? Йуха дуьненна т?е вала, йухадевала ^[1] ) ? оьздангаллин-историн муьрех цхьаъ, Йуккъера б?ешерашна а, Керла заманан а йукъара Европин кагдаран историн мур, цуо биллина бух керла европин оьздангалллин (иштта хьалхара Керла зама ) ^[2] .

Италехь Дендаларан мур болабелла XIV б?ешарахь ? проторенессансан муьрехь, йа треченто (оьздангалла 1300-г?а шерашкара). Италихойн Дендалар хуьлу къегина XV?XVI б?ешерашкахь, цунна чохь билгалдоккху Лекха Дендалар (1490 ? г?а шерашна чаккхенгара хьалхара дакъа XVI б?ешеран доьлг?ачу декъера). Йуккъера а, Къилбаседа а Европин мехкашкахь Дендаларан мур т?екхечира т?ехьо, ийцира спецификин аматаш. Иштта йу Къилбаседа Дендар а, Французийн Ренессанс а.

Термин схьадалар [ нисйе б?аьра | нисйе ]

Италихойн дош ≪rinascita≫ хаало Гиберти Лоренцо ≪Комментарешкахь≫ (I Commentari, 1452?1455), цуьнан хенара исбаьхьалчех лаьцна жайнахь, и дош мичара эцна ≪ Уггаре г?арабевллачу суртдиллархойн, агархойн, архитекторийн дахарах дийцар ≫ (1550) Вазари Джорджос дийцина. Вазарис оцу дешца билгаладаьккхина шел хьалхарчеран г?уллакх, XVI б?ешеран йуххьера исбаьхьалчийн, ≪дуккха а шераш девлчачул т?аьхьа, йуккъера б?ешерийн а, варвараллин а йоьжначул≫. Цуо йаздора ≪адамийн хьекъал д?адуькъначу пардонах лаьцна, ≪Делан къинхетамца≫ исбаьлчашна гира ≪бакъ долу т?ех хазаниг≫. Цуьнан билгалонца, ≪дендар ? иза стеган йухаверзар ду шен ?аламан гармонин хьоле йукъаметтигашца ?аламца≫. Цундела ≪?алам ? иза васт, ткъа шира ? ишкол≫. Дендаларан хьалхара хенах гуманхоша олу ≪ бодане б?ешераш ≫ ^[3] .

1855 шарахь французийн историко Мишле Жюла ≪калька≫ делира италихойн терминан ворх?алг?а томан ≪Францин истореш≫ коьртан ^[4] . 1860 шарахь зорба тоьхна швейцарин историкан Якоб Буркхардтан ≪Италин оьздангалла Дендаларан муьрехь≫ (Die Kultur der Renaissance in Italien) къинхьегамна. Оцу хенахь дуьйна дешнаш ≪дендар≫ а, ≪ренессанс≫ а синонимаш хилира оьздангаллин исторехь кагдаран мур йукъара т?еэцна билгалбаккха. Нохчийн меттан г?иллакхехь массара а т?еэцна дац, амма леладо дош ≪дендар≫ йукъара маь?нехь а, италихойн оьздангаллин а, ткъа ≪ренессанс≫ ? алсама лелош ду Францин оьздангалла йуьйцуш.

Дендаларан оьздангаллин идейн баххаш [ нисйе б?аьра | нисйе ]

Дендаларан муьран къаста амат ? оьздангаллин дуьненан амал, цуьнан гуманизм а, антропоцентризм а, айаделла хьашт антикалле . Тезисан экономикин факторийн коьрта маь?на: махлелор а, сурсатийн-ахчанан а йукъаметтигаш шорйар, мануфактурин арахецар кхиар, царна х?инца к?езиг маь?на ло. Синмехаллин оьздангаллехь кагдар хилла, динан дуьнегаран эволюци а, гуонахьара дуьненах хетарг шордалар а бахьнехь. Говзаллин йукъаметтигашкахь гуш ду, йуккъера б?ешерийн говзанчашна антикаллех дерг хьалха а хаара, цуьнан кепаш а лелайора шайн кхолламашкахь ^[5] , амма, Вазаран билгалоца, уьш галдахар, ≪XV б?ешеран чаккхенгара ? XVI б?ешеран йуьххьера йеккъа Италехь хилла контаминаци ? органикца хаза кепаш иэр, уьш йина антикаллехь, керстачеран гуманизман а, пантеизман а≫ керла ойланашца ^[6] .

Йукъара амал [ нисйе б?аьра | нисйе ]

Керла оьздангаллин парадигма кхоллайелла Европин йукъараллин кардиналан хийцаман бахьнашца.

Башха маь?на Дендалар х?оттарехь хилла Византийн пачхьалх йожар а, шайца шайн библиотекаш а, говзаллин кхолламаш а схьаэцна Европе византихой бовдар а. Кхолламаш чохь дара дуккха а антикаллин хьосташ, уьш ца довзура йуккъера б?ешерийн Европина, цар иштта д?акхехьара антикаллин оьздангалла, Византехь иза цкъа а йиц ца лора. Иштта, визатийн лекторан къамелах битам хилла, Козимо Медичис кхоьллира Платонан академи Флоренцехь .

Г?аланаш-республикаш т?екхетаро, т?етоьхна чкъоьрийн ?аткъам, цара дакъа ца лаьцна феодалийн йукъаметтигашкахь : говзанчийн а, пхьерийн а, махлелочеран а, банкирийн а. Царна массарна а иерархин мехаллин система неха хетара, иза кхоьлллинера йуккъераб?ешеран, дукхаха дерг килсийн оьздангаллин, цунан халбаталла, эсала син. Цуо далийна гуманизме ? йукъараллин-философин боламе, иза адаме хьожу, цуьнан къонахалле, цунан парг?атоне, цуьнан жигара, кхуллу г?уллакхе лакхара мах болу а, йукъараллин институтийн мехаллин билгалонашка.

Г?аланашкахь кхоллайала йуьйлайелира дуьненан ?илман а, говзаллин а центраш, церан г?уллакх килсан тергонехь дацара. Керла дуьнене хьажар дирзира антикалле , цунна чохь гора гуманизман а, халбатхочун доцу а йукъаметтигаш. XV б?ешеран йуккъехь Жайнаш зорба тохар кхолларо йоккха роль ловзийна антикаллин т?аьхье йерриг Европехь йаржорехь.

Дендалар Россехь [ нисйе б?аьра | нисйе ]

Россехь йацара Ренессанс йуьхьанцара маь?нехь оцу терминан.

Билгалдахарш [ нисйе б?аьра | нисйе ]

Комментареш [ нисйе б?аьра | нисйе ]

  Коммент:

Хьосташ [ нисйе б?аьра | нисйе ]

Литература [ нисйе б?аьра | нисйе ]

• Возрождение, эпоха // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). ? СПб. , 1890?1907.
• Пясецкий В. Н. Архитектурные формы раннего возрождения в Италии. Обзор архитектурных форм раннего Возрождения вместе с историческими сведениями о них с указанием причин их появления в итальянском искусстве. Описание различных деталей памятников итальянского зодчества XV века с чертежами и рисунками. С 142 чертежами на десяти отдельных листах и 10 рисунками в тексте. ? С.-Петербург: Издание редакции журнала ≪Строитель≫. Типография Е. Евдокимова. Троицкая ул., № 18. 1897. ? 106 с.
• Абрамсон М. Л. От Данте к Альберти / Отв. ред. З. В. Удальцова ; АН СССР . ? М .: Наука , 1979. ? 176, [8] с. ? ( Из истории мировой культуры ). ? 75 000 экз.
• Гарэн Э. Проблемы итальянского Возрождения: Избранные работы. ? М .: Прогресс , 1986. ? 400 с. ? 40 000 экз.
• Искусство раннего Возрождения.. ? М .: Искусство , 1980. ? 257 с.
• История искусства: Ренессанс.. ? М .: АСТ , 2003. ? 503 с.
• Затюпа С. В. Ренессанс: точка отсчёта. История западноевропейского искусства XIV?XVI веков. По материалам частной коллекции. ? М .: Центр Искусств. Москва, 2020. ? 115 с. ? ISBN 978-5-6045971-2-5 .
• Яйленко Е. В. Итальянское Возрождение.. ? М .: ОЛМА-ПРЕСС , 2005. ? 128 с.
• Андреев М. Л. Инновация или реставрация: казус Возрождения // Вестник истории, литературы, искусства. Т. 1. ? М.: Наука , 2005. С. 84-97.
• Государство как произведение искусства: 150-летие концепции : Сб. статей / Институт философии РАН , Московско-Петербургский философский клуб; Ответственный редактор Абдусалам Гусейнов . ? М.: Летний сад , 2011. ? 288 с. (PDF-версия)
• Рыков А. В. Вокруг Леонардо да Винчи: модернизм, террор, грезы и метаистория // Вестник Санкт-Петербургского университета . Сер. 15. 2015. Выпуск 4. С. 98-108
• Степанов А. В. Искусство эпохи Возрождения. Италия. XIV?XV века.. ? СПб. : Азбука-классика , 2005. ? 504 с. ? ( Новая история искусства ). ? ISBN 5-352-00597-6 .
• Степанов А. В. Искусство эпохи Возрождение. Италия. XVI век.. ? СПб. : Азбука-классика , 2007. ? 640 с. ? ( Новая история искусства ). ? ISBN 978-5-352-02083-8 .
• Холл М. Б. Наука Ренессанса. Триумфальные открытия и достижения времен Парацельса и Галилея. 1450-1630. ? М .: Центрполиграф, 2014.
• Горфункель А. Х. Ренессансные предпосылки возникновения классической механики // Механика и цивилизация XVII-XVIII вв. Под ред. А. Т. Григорьяна и Б. Г. Кузнецова. ? М .: Наука, 1979. ? С. 21?44 .
• Джон Гриббин , Мэри Гриббин. Происхождение эволюции. Идея естественного отбора до и после Дарвина = John Gribbin, Mary Gribbin. ON THE ORIGIN OF EVOLUTION.. ? М .: Альпина нон-фикшн, 2022. ? С. 294. ? ISBN 978-5-00139-681-9 . .

Хьажоргаш [ нисйе б?аьра | нисйе ]

• Society for Renaissance Studies
• Ливанова Т. История западноевропейской музыки до 1789 года (Эпоха Возрождения)