З?блэлтэ Социалис Б?гэдэ Найрамдаха Холбоото Улас Союз Советских Социалистических Республик
Холбоото улас
←   ←   ←   ← 1922 оной 12 ?арын 30  ? 1991 оной 12 ?арын 26 ↓
З?блэлтэ Холбооной туг З?блэлтэ Холбооной ??лдэ
Уряа Пролетарии всех стран, соединяйтесь! "Б?хы оронуудай пролетаринар, нэгэдэгты!"
Дуулал Интернационал (1922?1944) З?блэлтэ Холбооной т?рын дуулал (1944?1991)
Ниислэл	Москва
Ехэ хотонууд	Москва , Ленинград , Киев , Ташкент , Баку , Харьков , Минск , Горький , Новосибирск , Свердловск [1]
Хэлэн(??д)	Ород (1990-1991)
М?нгэн тэмдэгтэ	З?блэлтэ Холбооной рубль
Сагай б??э	+2…+12 [2]
Газар нютаг	22 402 200 км² [3]
Х?н зон	293 047 571 чел. [4]
Засаглалай хэлбэри	Нэгэ намтай з?блэлтэ б?гэдэ найрамдаха улас (1922?1936), Нэгэ намтай (1989 он ?мэнэ) парламентай б?гэдэ найрамдаха улас (1936?1991)
Баримта дээрэ ?ндэ?эл?эн тэрг??н
- 1922?1924	Владимир Ленин
- 1924?1953	Иосиф Сталин
- 1953	Георгий Маленков
- 1953?1964	Никита Хрущёв
- 1964?1982	Леонид Брежнев
- 1982?1984	Юрий Андропов
- 1984?1985	Константин Черненко
- 1985?1991	Михаил Горбачёв
Интернет домэйн	.su
Телефоной код	+7
?ндэ?э баримшад: ???лдэ: З?блэлтэ Ород ЗСБН Украина улас ЗСБН Беларусь улас ЗСБН Закавказ Холбооной улас Азербайджан Армени Беларусь Г?рж Казахстан Кыргызстан Латви Литва Молдав Ород Таджикистан Туркменистан Узбекистан Украина Эстон

З?блэлтэ Социалис Б?гэдэ Найрамдаха Холбоото Улас ( Орос : Союз Советских Социалистических Республик , СССР ) г?, али З?блэлтэ холбоото улас (м?н Советскэ Союз, Орос : Советский Союз , 1930-аад онуудта Совээд Соцалиис Холбоото респ??блиг??д ^[5] ) болбол 1922 он?оо 1991 он х?рэтэр Евразида оршон тогтони?он социалис орон байгаа.

З?блэлтэ холбоото улас 15 З?блэлтэ Б?гэдэ Найрамдаха Улас болон хэд хэдэн автономито улас, хизгаарнууд?аа тогто?он холбооной улас бай?ан. Энэ холбооной улас дэлхэйн хуурай газарай зургаанай нэгэниие хамар?ан 255 сая х?н зонтой ехэ империалис г?рэн байгаа. З?блэлтэ холбоото улас ?зэл ?урталай хубида дэлхэйн социалис лагериин т?р??лэгшэ, сэрэг улас т?рын Варшавын хэлсээнэй оронуудай гол х?сэн бай?ан юм.

Ородууд Ородой эзэнтэ г?рэнэй саг?аа дэлхэйн х?сэн, н?л?? ехэтэй орон боло?он болоод хожомой дэлхэйн анханай, эгээн томо социалист орон, ≪суперх?сэн≫ болохо З?блэлтэ холбоото улас эгээн томо, эгээн шухала хэ?эг болоо ?эн. Энэнь уралиг, шэнжэлхэ ухаанай б?хыл ?албарита амжалта ?з??л?эн. 1991 ондо ЗСБНУХ задар?анаар Ородой Холбооной Улас байгуулагда?ан болоод энэнь З?блэлтэ холбоото улас залгамжалагша гэжэ тоосогдодог.

З?блэлтэ Б?гэдэ Найрамдаха Уласууд [ За?аха | ?ндэ?эн бэшэгые за?абарилха ]

• ЗСБН Холбоото Ород Улас
• ЗСБН Украина улас
• ЗСБН Беларусь улас
• ЗСБН Узбек улас
• ЗСБН Казах улас
• ЗСБН Г?ржи улас
• ЗСБН Литва улас
• ЗСБН Азербайджан улас
• ЗСБН Молдави улас
• ЗСБН Латви улас
• ЗСБН Киргиз улас
• ЗСБН Таджик улас
• ЗСБН Армени улас
• ЗСБН Туркмени улас
• ЗСБН Эстони улас

Т??хэ [ За?аха | ?ндэ?эн бэшэгые за?абарилха ]

Октябриин хубисхал [ За?аха | ?ндэ?эн бэшэгые за?абарилха ]

СССР Ородой эзэнтэ г?рэнэй шууд залгамжалагша болон тэрэнэй газар нютагай диилэнхи хэ?эгтэ оршон тогтони?он юм.

Ородой эзэнтэ г?рэн 1917 оной хубисхал , эрхэтэнэй дайн, гадаадын интервенциин н?л??г??р газар нютаг?аан 90,000 км² нютаг, 49 сая х?н зоноо алдаа. Дайн, ?лэсхэлэн, тахал?аа болон олон сая х?нээ алдаба. (185,2 сая?аа 136,9 сая) 1917 оной Октябриин хубисхалай дараа Ородой эзэн хааниие буудажа эзэнтэ г?рэнэй т??хэ т?гэс?эншье тэрэниие залгамжалан СССР 1922 ондо бии бололгые тогто?он юм. Эдэй засагай хубида 19-р зуунай дунда нюрууда очитлоо доройто?он Россиин орониие СССР залгамжалан абаа ?эн.

З?блэлтэ Б?гэдэ Найрамдаха Уласуудай нэгэдхэл (1922?1923) [ За?аха | ?ндэ?эн бэшэгые за?абарилха ]

Росси, Украина, Беларусь, Кавказай холбооной уласуудай (хожом 1936 ондо Азербайджан, Армени, Г?ржи болон ?ала?ан) 1922 оной 12-р ?арада байгуул?ан хэрээгээр Ород улас Олон ?ндэ?этэн я?атанай бэе даанги, з?блэлн??дэй засаглалтай уласуудай холбоо г?, али З?блэлтэ Социалис Б?гэдэ Найрамдаха Уласуудай Холбоо байгуулагдаба.

Эдэ дараань:

• 1925 ондо Узбекистан , Туркмен
• 1929 ондо Таджикистан , 1936 ондо Казахстан , Киргизи
• 1939 ондо Молдави , Латви , Литва , Эстони уласуудые эзэмдэ?эн.

Нэгэдхэ?эн гэ?энэй ушарынь зарим уласые (эндэ Балтын оршомой оронууд , баруун Украина, баруун Беларусь) Германи -З?блэлтын 1939 оной хуйбалдаанай утаашань м?н зарим уласай ударидалгыень урбуулха замаар ( Б?гэдэ Найрамдаха Тува Арад Улас гэхэ мэтэ улас) х?с??р б?рилдэх??ндээ оруул?ан байна. ЗХУ байгуулагда?ан?аан хойшошье газар нютагаа ?ргэдхэхэ бодолго баримтал?аар ерэ?эн болон энэ бодолгонь Урда Сахалин , Курил аралнууд , Кёнигсберг зэргэ газарнуудые нэгэдхэ?энээр элиржэ байгаа.

Сталинай дэглэм (1923?1953) [ За?аха | ?ндэ?эн бэшэгые за?абарилха ]

Владимир Ильич Ленин на?а бара?анай дараа 1920-д оной дундуур засагай эрхын т?л?? тэмсэл хурсадан Сталинай гансаар дарангылха дэглэм тогтожо засагай эрхэ нэгэ х?нэй гарта т?блэр??. Энэ ?едэ хэрэгжэжэ эхил?эн Шэнэ Эдэй Засагай Бодолго (НЭП) ?амууржа х?ндэ ?йлэдбэрижэхэ, х?с??р хамтаралжуулха ?йлэ ябасаар ?олигдобо. Т?рын б?тэсэ, ??ргые коммунис нам дангаар г?йсэдхэжэ нэгэ намай, нэгэ х?нэй ударидалга ноёрхолоо. Б?хэ орон даяар хэтэ т?блэр?эн ударидалгатай сэрэгэй ( Дотоодо Хэрэгэй Арадай Комиссариад  ? НКВД) хиналтатай системэ тогтобо. 1934 он?оо улас т?рын хэлмэгд??лэлтэ эхил?энээр мянга мянган абьяаслиг сэхээтэн??д, сэрэг, улас т?рэ, уралиг соёлой з?тгэлтэн??д худалаар хардагдан саазалуулжа б??н??р хорихо х?дэлмэриин лагерь ГУЛаг руу зуу зуун мянгаараа эльгээгдэжэ ниигэмэй б?хы дабхарга айдаста абатан социалис ?зэл ?анаан, коммунизмын гэрэлтэ ерээд?йдэ этигэхэ этигэл алдар эхилбэ.

1941 ондо Нацис Германи этигэл эбдэн добтолжо ≪Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайн≫ эхил?эн бэлэй. Дайнай ?едэ Сталин ?ндэ?энэй ?с??нхи болохо татар , хальмаг , герман , т?рэг??дые газар нютаг?аань х?с??р н??лгэн шэлж??лжэ байгаа. Дэлхэйн хоёрдугаар дайнда илалта байгуул?анаар СССР олон уласай табсанда ?ндэр нэрэ оло?он болобошье коммунис ?зэл ?урталые х?с??р экспортировалан арадшалалые нухашан даража (1956 ондо Унгарта , 1968 ондо Чехословакида сэрэгээ оруул?ан) бай?ан ба ??рынг?? орондошье олон ургалша ?зэл, тодо бэшэ байдалые хаан боогдуулжа ≪ Эмшэнэрэй хэрэг ≫ ба ≪ Ленинградай хэрэг ≫ зэргэ зохёомол хэрэг??д ??схэн тэрг??нэй сэхээтэн??дээ хэлмэгд??лэн даража байба. Энэ дайнда СССР 25 сая х?н, ?ндэ?энэйнгээ баялигай 28,7%-иие алдажа 1172,3 тэрбум доллар зарсуулаа. Дайнай дараа ажа?йлэдбэрилгэ , дэд б?тэсэеэ ?эргээхэ, х?д?? ажахые х?гж??лхэдэ илангаяа З?блэлтэ холбоото уласай европынхи хэ?эгтэ маша ехэ х?рэнгэ оруулалта хэхэ шаардалга гара?ан. Гэбэшье Гитлердэ эсэрг?? дайнда холбоотон бай?ан оронууд эдэй засагай хубида СССР-ые гансаардуулжа улас т?рэ, ?зэл ?урталай хубида эсэрг??сэлые зогсохо болоо ?эн.

Сталинай дараахи З?блэлтэ холбоото улас: ≪Хрущёвэй дулааралга≫ (1953?1964) [ За?аха | ?ндэ?эн бэшэгые за?абарилха ]

1956 ондо З?блэлтэ холбоото уласай Коммунис Намай (КПСС-эй) алдарта 20-р ехэ хурал дээрэ Никита Хрущев нэгэ х?ниие тахин ш?тэхын хоро холбогдолые элишэлэн хурса элидхэл табяаа ?эн. Хрущев засагай эрхэдэ байха ?едээ хэлмэгд??лэлтые зогсоон улас арадай ажахын х?гжэлые эршэмж??лжэ, эрхэтэдэй орон ?уусын н?хэсэлые ?айжаруулан, х?нгэн ?йлэдбэриие х?гж??л?энээр улас ороной эдэй засаг, арад т?мэнэй ажабайдал мэдэгдэхысэ дээшэлжэ ерэбэ. Оюунай болон материалай н??сые з?б зохистой зал?анаар олон амжалтада х?рэбэ.

Тоошобол,

• 1954 ? т?р??шын атомай сахилгаан станци
• 1957 ? т?р??шын хэмэл дахуул х??ргэбэ
• 1961 ? сансарта анха х?н ниидэ?эн зэргэ байна.

Энэнэй зэргэсээ олон уласай харилсаадашье наашатай дулаан уурал амисхал бии боложо 1963 ондо с?мэй зэбсэгые хизгаарлаха хэрээ байгуулагдажа байба. Гэбэшье намай ударидалгадахи хуушансаг (консерватив) х?сэн Хрущевые улас т?рын табсан?аа зайлуулан коммунис дарангылалай системэеэ дахин тогтоожо шада?анаар социализм ≪?унгадаг≫ маягаар оршон тогтони?он юм.

Улас т?рын хубида [ За?аха | ?ндэ?эн бэшэгые за?абарилха ]

Нэгэ нам (Брежнев, тэрэниие тойрон х?реэлэгшэд) т?рын эрхэдэ гаража ниитын тусай тулада нэрэтэйшье нэгэ хэ?эг б?лэг х?н??дэй тус тулада арад т?мэн х?дэлмэрилжэ байба. Арадшалал хэлбэриин харагдалга бай?ан?аа агуулга тоталитар дэглэм байгаа.

?зэл ?урталай дайн г?, али х?йтэн дайн [ За?аха | ?ндэ?эн бэшэгые за?абарилха ]

Дэлхэй ниитэ?ээ хаалтатай, зохёомол социализм коммунизмын ?зэл ?урталда баригда?ан, олон ургалша ?зэл, тодо бэшэ байдал хорёотой. 20-р зуунда ?рнэ?эн дайнай гол шалтагааниинь ?зэл ?уртал?аа ехэхэн хамаар?ан байдаг. Нацис Германиин х?сэрхэг армиие СССР ила?аниинь тэдэнэй нэрэ х?ндые маша ехэ ?схэжэ дэлхэйдэ гол тоглогшонь СССР боло?он байба. Дараань дэлхэйн II-р дайн д??ргэ?энэй дараагаар дэлхэй ?ндэ?эндээ 2 лагерьта хубаагдажа энэ хоёр ?зэл ?урталай алинь з?б болохые баталах гэ?эн ?йлэдэлые АНУ , СССР хоёр хэжэ бай?ан юм. Жэшээлбэл Юрий Гагарин сансарта анха ниидэхэдэ ниитэ америкынхид СССР-?ээ ехэд эмээжэ бай?ан гэдэг яагаад гэбэл дэлхэйдэ эгээн т?р??шын коммунис х?н сансарта ниидэ?эн ушар?аа тэдэ энэ удаада АНУ тэдэн?ээ ?л?? гэдэгээ баталжа шада?анг?й. Тэрэнэй дарааша?аа АНУ ?ара руу ниидэ?эн. 1950-яад оной ?едэ СССР эдэй засаг, улас т?рэ, эрдэм шэнжэлэл , болбосорол , сэрэг арми зэргээрээ АНУ-?аа холо хойнодожо бай?ан юм. Дэлхэй ниитээр Коммунис засаг б?рилдэжэ эхилхэ ?уури табигдаба.

М?н ?зэхэ [ За?аха | ?ндэ?эн бэшэгые за?абарилха ]

• Ородой Холбооной Улас

З??лтэ [ За?аха | ?ндэ?эн бэшэгые за?абарилха ]

Энэ богони ?г??лэлые утадхажа болоно. Энэниие дэлгэрэнгы болгожо Википеэдидэ ту?алаарай.