Evel ma tiskouez splann an anv ez eo Stadou-Unanet Amerika un unaniezh stadou dishenvel. Abaoe 1960 ez eus 50 anezho.

• Gwelout ar pennad Stadou ar Stadou-Unanet .

Ur republik bonreizhel hag ur stad kevreadel eo.

Trede brasan bro ar bed eo ar Stadou-Unanet war-lerc’h Rusia ha Kanada hag a-raok Republik Poblek Sina . An tiriad amerikan, en em led war 7?% eus douarou divoret ar blanedenn, zo ken bras ha kevandir Europa. Gorread ar Stadou-Unanet zo 17 gwech kement ha hini Frans ar c’hevandir. Brasoc’h eget Frans eo stad Alaska pe hini Texas . Ar bloc’had 48 stad, da lavaret eo an holl stadou war-bouez Alaska ha Hawaii , a vez anvet ≪? Mainland ?≫ a-wechou, zo dezhan ur stumm hag a denn d'ur pempkorneg, hag en em led war 4 gwerzhid-eur. 4 500?km hed zo etre ar Meurvor Atlantel (reter) hag ar Meurvor Habask (kornog) ^[4] . 2 500?km, a-hend-all, zo etre harzou Kanada hag harzou Mec’hiko. Ar ster Missouri hag ar ster Mississippi a zo 6 000?km a hed ganto o-div ha redek a reont dre greiz ar mainland . Ken hir int o-div hag ar ster Amazon a zo o redek e Suamerika .

12 034?km harzou ^[5] :

• 8 893?km gant Kanada (en o mesk 2 477?km gant Alaska ),
• 3 141?km gant Mec’hiko .

Un nebeud lec'hiou dibar:

• Ar beg uhelan ?: Denali en Alaska (6 168 metr)
• Al lec’h izelan ?: Badwater e Traonienn ar Marv e Kalifornia (- 86 metr)
• Ar ster bennan ?: ar Missouri - Mississippi zo ouzhpenn 6 000?km hed dezhi.
• Gorread ?: 9 826 676?km² (en trede plas war-lerc'h Rusia ha Kanada)
• Aod : 19 924?km
• An uhelderiou pellan : - 86 m > + 6 194 m

Liesseurt eo torosennadur ar Stadou-Unanet. En em led a ra a norzh da su dreist-holl. Er C'hornog eman ar Meneziou Roc'hellek ( Rocky Mountains ), al Lammou-dour hag ar Sierra Nevada , 4 500 metr well-wazh a uhelder dezho. En o zouez eman plateiziou ha diazadou Colorado . Plaenennou ha plateiziou bras-ec’hon kreiz ar Stadou-Unanet zo hollad ar steriou Mississippi ha Missouri o redek enno. Eus an dibab eo an douarou enno ivez. Er reter ez eus meneziou kozh, an Appalachou o anv ( Appalaches ), dezho 2 300 metr a uhelder. Plaenennou strizh zo e-touez ar meneziou-se hag ar Meurvor Atlantel.

An darn vrasan eus ar meneziou-tan bev zo er c’hornog, en Alaska hag en enezeg Hawaii?:

• Menez Rainier (4 392 m), Washington
• Menez Shasta (4 322 m), Kalifornia
• Mauna Loa (4 171 m), Hawaii
• Menez Adams (3 743 m), Washington
• Menez Hood (3 429 m), Oregon
• Glacier Peak (3 213 m), Washington
• Menez Redoubt (3 108 m), Alaska
• Menez Saint Helens (2 549 m), Washington

An holl zoareou hinou a ren war ar Stadou-Unanet, eus ar yenan ( hinad pennahelel en Alaska) d'an tomman ( Traonienn ar Marv ), eus ar glepan (Gwalarn, Stad Washington ) d’ar sec’han (hinad krin ha gouelec’hiou er Mervent). Gant an hinou hag an torosennaduriou a bep seurt zo bet er Stadou-Unanet ez eus bet stummet maeziou ha rannvroiou liesseurt enno.

• Missouri-Mississippi?: 6 270?km
• Missouri ?: 4 370?km
• Mississippi ?: 3 778?km
• Rio Grande ?: 3 060?km
• Arkansas ?: 2 348?km
• Colorado ?: 2 317?km
• Ohio ?: 2 102?km
• Columbia ?: 2 044?km
• Snake River ?: 1 670?km
• Tennessee ?: 1 049?km

Gorread hollek al Lennou Bras zo war-dro 250 000?km², bezet an hanter eus gorread Frans ar c’hevandir.

• Roll al Lennou meur, eus an hini vrasan d'an hini vihanan?:
  • Lenn Superior
  • Lenn Huron
  • Lenn Michigan
  • Lenn Erie
  • Lenn Ontario

• Al lennou pennan all?:
  • Lenn Pontchartrain
  • Lenn Sall Veur
  • Lenn Champlain
  • Lenn Mead
  • Lenn Powell
  • Lenn Utah
  • Lenn Tahoe

An Amerikaned zo o chom dreist-holl war an aodou ha tro-dro d’al Lennou Bras. Eus ar c’hantved hedredenn, eus tu ar c'hornog, betek ar Meurvor Habask hag en Alaska n'eo ket bras-tre an niver a annezidi, war-bouez en ur ger zistro bennak hag ivez e Kalifornia . Kalifornia zo ar Stad stadunanat ma'z eus an niver brasan a dud o chom enno ha kenderc'hel a ra ar Stad-se da zesachan an dud eus diabarzh pe eus diavaez ar Stadou-Unanet.

En tu all d’an tri c’hard eus an dud zo o chom e ker er Stadou-Unanet. megalopolenn BosWash zo e biz ar vro. Roll an tolpad-keriou pennan eus ar Stadou-Unanet, o stad kevreat hag an niver a dud zo o chom enno ^[6] ?:

1. New York (New York)?: 24 112 176
2. Los Angeles (Kalifornia)?: 18 313 809
3. Chicago (Illinois)?: 11 318 384
4. Washington (DC) - Baltimore (Maryland)?: 8 026 607
5. San Francisco (Kalifornia)?: 7 159 693
6. Philadelphia (Pennsylvania)?: 5 951 797
7. Dallas - Fort Worth (Texas)?: 5 931 956
8. Detroit (Michigan)?: 5 905 754
9. Miami (Florida)?: 5 726 495
10. Houston (Texas)?: 5 280 752
11. Atlanta (Georgia)?: 5 034 362
12. Boston (Massachusetts)?: 4 411 000

An Indianed e oa bet an dud kentan o chom er Stadou-Unanet. Tri meuriad indian a oa ha meur a gant yezh ha sevenaduriou dishenvel o doa. N’ouzer ket kalz a draou diwar o fenn, dreist-holl evit a sell ar poblou kantreat.

Er XVI ^vet kantved hag er XVII ^vet kantved e voe an Indianed o tarempredin Europiz evit ar gwechou kentan. Diazezan a reas dreist-holl ar Spagnoled er su, ar Saozon er reter hag ar Fransizien en norzh hag en draonienn ar Mississippi ha da-heul e voe enebet meur a sevenadur an eil ouzh egile.

E 1607 e tiazezas ar Saozon o c’heriadenn gentan, Jamestown hec’h anv. Da c’houde en em stalias trevadennou niverus a-hed an aod er reter. En o zouez e oa Plymouth , Boston , Salem , Williamburg . D'ar mare-se e voe krog da harluan ha da werzhan tud du eus Afrika da sklaved. Gant ar morianeta e voe diorroet ar plantadegou kotons er su dreist-holl ha diorroet e voe an danframmou.

C’hwennet e voe an Indianed gant ar c’hlenvedou-red (brec’h, ruzell) a oa bet degaset gant an difraosterien. Miliadou a Indianed all a voe lazhet en ur vrezelian gant Europiz ivez. E-pad ar brezel brasan ez aloubas ar Vreizhveuridi tiriadou ar C’hallaoued hag e-se e oant deuet a-benn da zaougementin gorread an douarou a oa dalc'het ganto betek ar mare-se.

Trizek trevadenn vreizhveuriat a c’hounezas o dizalc’hiezh diouzh Breizh-Veur d'ar 4 a viz Gouere 1776 . Degemeret e voe ganto Bonreizh Stadou-Unanet Amerika e 1787 . Ar vonreizh kentan bet degemeret e broiou ar c'hornog. Diazezet eo bet an identelezh amerikan gant an daou skrid-se.

Diskleriet e voe ar Brezel Diabarzh e 1861 abalamour d'ar sklavelezh ha da blegou fall an armerzh er Stadou-Unanet. Ne viras ket ouzh a vro avat da vont war-raok. Evit gwir e oa bet miliadou a dud o vont d'ober o annez ahont a-hed an XIX ^vet kantved. D'ar mare-se eo ivez e voe diorroet ar greantelerezh er vro hag e voe aloubet ar c’hornog pa voe diorret an hentou-houarn ahont.

En XX ^vet kantved eo deuet ar Stadou-Unanet da vezan galloudusan bro ar bed a-fet armerzh, sevenadur ha politikerezh (dreist-holl war-lerc'h an Eil Brezel Bed ), daoust m'o doa renerien ar vro c'hwitet war o zaol da vare ar brezel er Viet-nam . Gwall skoet e voe an Amerikaned gant se. Abaoe m'eo peurechu ar brezel yen hag abaoe ma n'eus ket mui eus an URSS (Unaniezh ar Republikou Sokialour ha Soviedel) eo ar Stadou-Unanet ar vro dreistgalloudekan nemeti er bed, evit a sell ar galloud milourel peurgetket.

Ar vro zo anezhi hanter-kant Stad kevreat a astenn o beli leun war meur a dachenn?: ur c'hevread eo.

Ar Stadou-Unanet zo anezho ur republik kevreadel prezidantel divgambr. Distag eo an tri galloud (galloud lezennin, galloud erounit ha galloud barn) an eil diouzh egile.

Dilennet e vez ar prezidant hag ar besprezidant asambles e-pad 4 bloaz, gant ar mouezhian hollek dieeun. Pep Stad a vez dileuriet gant ur skolaj dilennerien veur zo kenfeur well-wazh ouzh niver hec’h annezidi. Abaoe 1951 n’hall ket prezidant ar Stadou-Unanet ren war ar vro ouzhpenn daou respet. Daou strollad politikel bras zo er vro dreist-holl?: ar Strollad Republikan hag ar Strollad Demokratel .

Dilennet e oa bet George W. Bush da brezidant ar Stadou-Unanet e miz Du 2000 (d'an 20 a viz Genver 2001 e krogas e respet). E 2004 e oa bet dilennet en-dro. E 2009 e voe Barack H. Obama , eus ar strollad demokratel, dilennet da prezidant. Dilennet eo bet Donald Trump (Strollad Republikan) da brezidant d'an 8 a viz Du 2016 .

Al lez-veur eo ensavadur uhelan ar reizhiad lezvarnel kevreadel.

Gouarnamant ar Stadou-Unanet ne c'houlenn ket digant e geodediz petra eo o feiz. Dispartiet eo ar relijion diouzh ar Stad kevreadel en ur mod ofisiel. Asuret eo ar bennaenn-man gant ar vonreizh a ziogel ar frankiz kredin. Ar stad kevreadel ne zegas skoazell ebet da skol relijiel ebet ^{( Daveou a vank )} . Ar bedenn renket gant ar skol zo difennet abaoe 1962 gant an diferadenn ≪?Engel a-enep Vitale?≫.

Enklaskou prevez a bep seurt a ziskouez ez eus etre 75?% ha 90?% eus an Amerikaned a gred e Doue. Koulskoude emaint 44?% o lavaret o deus chenchet relijion ur wech da nebeutan en o buhez. Ha lavaret a reont ne votont ket hervez o c'hredennou.

Ar brotestanted eo ar re niverusan, met a-raok pell e vint dindan 50?%. Ur c'hard eus an Amerikaned zo katoliked roman . Bez' ez eus ivez tud dizoue (16%), yuzevien (1,7%), boudisted (0.7%), muzulmaned (0.6%), hindouisted ha kement zo.

Lenn ar pennadou er Rummad:Skiantourien SUA .

• George Washington ?: brezel dizalc’hiezh
• George Armstrong Custer ?: Brezel disrannidigezh ha brezeliou indian
• Robert E. Lee ?: Brezel disrannidigezh
• Ulysses S. Grant ?: Brezel disrannidigezh
• William T. Sherman ?: Brezel disrannidigezh ha brezeliou indian
• George S. Patton ?: Eil Brezel Bed
• Omar Bradley ?: Eil Brezel Bed
• Douglas McArthur ?: Eil Brezel Bed ha brezel Korea
• Dwight D. Eisenhower ?: Eil Brezel Bed
• William Westmoreland ?: Eil Brezel Bed ha brezel Viet-Nam
• Colin Powell ?: Brezel Koweit (Brezel kentan ar Pleg-mor)
• Tommy Franks ?: Brezel Irak (Eil Brezel ar Pleg-mor)

Lenn pennadou ar Rummad:Livourien SUA .

• Edward Hopper 1882-1967
• Jackson Pollock 1912-1956
• Andy Warhol 1928-1987
• Jean-Michel Basquiat 1960-1988

Lenn pennadou ar Rummad:Luc'hskeudennourien amerikan .

• Jacob Riis 1849-1914
• Alfred Stieglitz 1864-1946
• Ansel Adams 1902-1984
• Robert Capa 1913-1954
• Diane Arbus 1923-1971
• Richard Avedon 1923-2004
• Irving Penn 1917

• Robert Caro
• Robert Paxton
• Robert Utley
• Howard Zinn

Lenn ivez ar pennad Prezidanted Stadou-Unanet Amerika

• Alexander Hamilton , sonjer politikel, politikour
• George Washington , Prezidant kentan ar Stadou-Unanet, 1789-1797
• Thomas Jefferson , trede prezidant, bet ijinet gantan lezennou war ar berc’henniezh kefredel
• Abraham Lincoln
• Theodore Roosevelt
• John Adams
• Woodrow Wilson
• John Fitzgerald Kennedy
• Franklin D. Roosevelt
• Bill Clinton , Prezidant, 1993-2001
• Barack Obama

Gwelet Sonerezh Stadou-Unanet Amerika

Lenn pennadou ar Rummad:Filmaozerien SUA .

Lenn ar pennad Lennegezh amerikan .

• Calvin Klein
• Nike
• Reebok
• Tommy Hilfiger

• Benjamin Franklin , kefredour ha politikour e-pad ar brezel dizalc'hiezh
• Thomas Alva Edison , krouer ha den afer
• Howard Hughes , nijer, produer sinema hag un oristal a zen a afer
• Stan Lee , senarioer comics, seurt bannou-treset a bouez er Stadou-Unanet
• Allan Pinkerton , a grouas un ajans bras a igounierien brevez
• Paul Revere , dispac’her e-pad ar brezel dizalc’hiezh
• Harriet Tubman , a roas skoazell da gantadou a sklavourien da dec’hel kuit e norzh ar Stadou-Unanet a-raok ar brezel disrannidigezh
• Wilbur Wright , unan eus an nijerien vrudet kentan.

• Dispignou an armeou?: 400 miliard a USD (e 2004)
• Linennou pellgomz?: 268 milion a USD (e 2003) [2]
• Pellgomzeriou hezoug?: 219 milion a USD (e 2005) [2]
• Skingomzeriou?: 575 milion a euroiou (e 1997)
• Skinweleriou?: 219 milion a euroiou (e 1997)
• Pellgomzeriou?: 659 evit 1000 annezad
• Implijerien Genrouedad?: 205 milion a USD (e 2005) [2]
• Pourchaserien moned war ar Genrouedad?: 7 800 (en 2000)
• Hentou?: 6 407 637?km (en o zouez 4 164 964?km hentou terduet) (e 2004) [2]
• Hentou-houarn?: 226 605?km (en 2004) [2]
• Hentou?: 41 009?km (en 2004) [2]
• Niver a aerborzhiou?: 14 858 (en o zouez 5 119 aerborzh gant roudennou terduet) (e 2006) [2]

• Stadou ar Stadou-Unanet

Lec’hiennou ofisiel:

• (en) Porched ofisiel Stadou-Unanet Amerika
• (fr) Programmou keleier etrebroadel skignet gant Servij kelaouin departamant-Stad ar Stadou-Unanet