Тата?ры
(татарск.
tatarlar, татарлар
) ? агульная назва некальк?х цюркск?х народа?
Усходняй Е?ропы
, ? Па?ночнай Аз??). Татарам? называюць татар казанск?х (
Татарстан
,
Паволжа
?
Урал
), крымск?х,
беларуск?х (л?то?ск?х)
(
Беларусь
,
Л?тва
,
Польшча
), астраханск?х ? с?б?рск?х (
С?б?р
). У дыяспары татары жывуць ?
Сярэдняй Аз??
,
С?ньцьзяне
,
Ф?нлянды?
, на
Бл?зк?м Усходзе
.
Агульная назва, якую рас?йск?я землепраходцы ? пасяленцы (а ?след ?м ? царск?я чыно?н?к?, ? рас?йская геаграф?чная навука дасавецкага перыяду) давал? самым розным
цюркск?м
(а часам ? ? няцюркск?м) народам у Е?ропе, С?б?ры, Сярэдняй ? Цэнтральнай Аз??, на Ка?казе ? Далёк?м Усходзе.
Татары
? тэрм?н народны, таму распа?сюджаны выключна на тэрыторыях, як?я Рас?йская ?мперыя спрабавала захап?ць ? асво?ць, ? ? вын?ку ? прыходз?ла ва ?заемадзеянне з мясцовым цюркск?м насельн?цтвам. Для абазначэння цюркск?х народа? ?ншых рэг?ёна? тэрм?н татары кал? ? ?жыва?ся ? то тольк? спарадычна.
Адно з плямён
Мангол??
(магчыма нават не
цюркскае
, а
тунгуса-манчжурскае
) было адным з першых аб’екта? мангольскай агрэс?? ? часы
Чынг?схана
. Аказала трывалы адпор. Было пераможана, але неаднойчы па?ставала. Было зн?шчана манголам? пагало?на (гл.
генацыд
), як народ непрыгодны для падпарадкавння ? вын?ку чарговага па?стання. Аднак, з мэтай скарэння татар манголам? был? выпрацаваныя метады падпарадкавання народа? ? арган?зацы? ?х у войска, выкарыстаныя надалей пры
мангольск?х заваяваннях
. Наступныя паняволеныя плямёны (? ?х прадста?н?к?) атрымл?вал? арган?зацыю ? статус татар, ? па гэтым статусе мангольск?я павадыры называл? ?х
татарам?
.
Упершыню
этнон?м
татары з’яв??ся сярод мангольск?х плямён, вандруючых у
6
?
9 ст.
на па?днёвы ?сход ад
Байкала
. У
13 ст.
з мангола-татарск?м? набегам? на захад назва
татары
стала вядомай у
Е?ропе
. У 13?
14 ст.
яна была распа?сюджаная на некаторыя ?ншыя народы
Е?раз??
, як?я ?ваходз?л? ? склад
Залатой Арды
.
Вопратка мужчын ? жанчын складалася з
шаравара?
з шырок?м шагам ? кашул? (у жанчын дапа?нялася вышытым нагрудн?кам), на якую апрана?ся бязрука?ны
камзол
. Верхняй вопраткай служы?
казак?н
, а з?мою сцёганы
бешмет
або
шуба
. Гала?ны ?бор ?
цюбiцейка
. Традыцыйны абутак ? скураныя
?чыг?
з мяккай падэшвай, на вул?цы паверх ?х абувал? скураныя
калошы
.
Першыя татары был? запрошаныя ?
Вял?кае Княства Л?то?скае
з
Залатой Арды
?
Крыма
? канцы 14 ? пачатку 15 ст. на ваенную службу ? зал?чаны ? сасло?е феадала?. Склад татар неаднойчы папа?ня?ся за кошт як ваеннапалонных, так ? вольных перасяленца? з
Крыма
, як?я набывал? ?
Вял?к?м Княстве
статус
шляхты
ц? пасялял?ся ? гарадах, насяляючы цэлыя Татарск?я вул?цы, Татарск?я канцы (у
М?нску
? Татарская слабада), займал?ся тут гародн?цтвам ? ?ваходз?л? ? склад
мяшчанства
.
Хутка
татарская мова
была забыта, ? татары перайшл? на беларускую, утвары?шы асобную супольнасць
беларуск?х татар
з адмысловай п?сьмовай культурай (гл.
К?табы
). Месца беларуск?х татар м?ж ?ншых народа? аспрэчваецца. Некаторыя беларуск?я нацыянал?сты з-за мовы далучаюць ?х у беларускую нацыю ? якасц? асобнай этнаканфес?йнай групы, нягледзячы на паходжанне. Был? таксама спробы разглядаць ?х як этнал?нгв?стычную групу татар (аславяненых цюрка?). Аднак ? няма татарскага народу, групай якога магл? б быць беларуск?я татары: Татарстан ? далёка, ? адсутнасць роднасц? з ?м вельм? добра ?с?м вядомая, Турцыя ? яшчэ далей, роднасныя крымск?я татары ? таксама нябл?зк?я, да таго ж ? недастаткова ?плывовыя, каб з ?м? можна было ?сталяваць сталыя сувяз?. Таму запанавала меркаванне аб самастойнасц? беларуск?х татар.
У 1897 годзе адносна кампактныя групы татар жыл? ? М?нск?м (1217 чал.), Навагрудск?м (874), Гродзенск?м (813), ?гуменск?м (766), Слуцк?м (692), Брэсцк?м (480), Кобрынск?м (252), Пружанск?м (183), Слон?мск?м (178), В?ленск?м (137) паветах.
Пазнейшыя татарск?я перасяленцы ? Беларусь (прынамс?, Савецкага часу) звычайна сял?л?ся ? гарадах, асобна ад традыцыйных пасел?шча? беларуск?х татар, не мел? магчымасц? займацца традыцыйным? для татар промыслам?, часта захо?вал? татарскую мову, ? не мел? магчымасц? засво?ць беларускую. Таму зал?чваць ?х у
беларуск?я татары
можна х?ба фармальна.
Па перап?се 1970 года сярод татара? Беларус? (савецкая статыстыка не вылучала беларуск?х татар асобна) л?чыл? роднай мовай татарскую больш за 24 % (гэта ? в?давочна позн?я перасяленцы, або, нават ? вын?к адваротнай ас?м?ляцы? (прынамс? ? с?мвал?чнай) беларуск?х татар прыезджым?, бо сам? беларуск?я татары страц?л? татарскую мову яшчэ ? XVI ст., кал? не раней), беларускую ? больш за 34 % (а вось гэта ? несумненна беларуск?я татары, больш так? адказ даваць няма каму). Станам на 1999 год ус?х татар на Беларус? было каля 13 тыс. чал. Самая вял?кая ?х супольнасць ?
???
.
- Богдан С., Пабеданосцава-Кая А. Яс?нск?я, Луцкев?чы, Александров?чы ? ?се нашы татары // Наша г?сторыя, № 5, 2018, с. 68-75. ISBN 2617?2305