한국   대만   중국   일본 
Саамы ? В?к?педыя Перайсц? да зместу

Саамы

З В?к?педы?, свабоднай энцыклапеды?
Саамы
( samit, са?мь )
Саамская сям'я, пачатак XX ст.
Агульная колькасць каля 135 - 140 тыс. чал.
Рэг?ёны пражывання   Нарвег?я  ? 37 890 (2011 г.)

  Швецыя ? каля 20 000 (2009 г.)
  Ф?нляндыя  ? 9 350 (2009 г.)
  Рас?я ? 1771 (2010 г.)

Мова саамск?я мовы
Рэл?г?я шаман?зм , хрысц?янства
Бл?зк?я этн?чныя групы ф?ны , карэлы , ком?

Саа?мы (саманазвы: Samit, са?мь ; старыя назвы руск. : Лопь, лопари , ф?нск. : Lappalaisiksi , шведск. : Lappar , нарв. : Lapper ) ? ф?на-вугорск? народ, карэннае насельн?цтва Скандына?скага ? Кольскага па?астраво?. Насяляюць земл? ? Нарвег?? (37 890 чал. у 2011  г. [1] ), Швецы? (каля 20 000 у 2009  г. [2] ), Ф?нлянды? (9 350 чал. у 2009 г. [3] ) ? Рас?? (1771 чал. у 2010  г. [4] ). Саамская дыяспара ?снуе ? ЗША ? некаторых ?ншых кра?нах. У 2009  г. на Беларус? жыло 2 чалавек?, як?я вызначал? сваю этн?чную тоеснасць як саамы [5] .

Паходжанне [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Продк? саама? ? людз?, як?я выраблял? тэкстыльную керам?ку, яны пачал? перамяшчацца з прарадз?мы ?ральск?х мо? (сярэдняга ? верхняга цячэння Волг?) на па?ночны захад у другой ? трэцяй чвэрцях другога тысячагоддзя да н. э. Групо?к? выкарысто?вал? старажытныя рачныя шлях? на по?начы Рас??, як?я ?жывал?ся тысячагоддзям?. Члены гэтых л?нгв?стычна заходне-уральск?х груп, як?я апынул?ся ? Азёрным кра? ?нутранай Ф?нлянды?, пазней стал? саамам? [6] . Яны дасягнул? цэнтральнай Ф?нлянды?, магчыма, прыбл?зна за 1600 ц? 1500 гадо? да н. э. [7] . Зыходзячы з распа?сюджанасц? тэкстыльнай керам?к?, члены гэтых абшчын, як?я першапачаткова разма?лял? на адной мове, таксама заставал?ся пам?ж Карэл?яй, Ладагай ? ?лмаярв?, а яшчэ далей на ?сход ? па?днёвы ?сход [6] .

Прарадз?ма саамскай мовы знаходз?цца ? раёне на по?дзень ад Ладаг? ? Анежскага возера. У гэтым раёне знойдзены самыя па?днёвыя тапон?мы саамскага паходжання, а словы-запазычанн? з мо?, кал?сьц? распа?сюджаных у гэтай мясцовасц?, ёсць у рэканструяванай старажытнай саамскай мове. Мяркуючы па запазычаннях, саамы мел? кантакты са скандынавам?, як?я ? той час перасялял?ся ? гэтую мясцовасць ? разма?лял? на германск?х дыялектах, а таксама з носьб?там? ф?нскай мовы, як?я знаходз?л?ся на тэрыторы? цяперашняй Эстон??. Карэнныя саамы таксама кантактавал? з невядомым?, вымерлым? групам?, як?я разма?лял? на па?ночна-е?рапейск?х мовах [8] .

Прыбл?зна ? пачатку нашай эры мова саама? распа?сюдз?лася з мясцовасц? на по?дзень ад Ладаг? ? Анежскага возера на па?днёвае ?збярэжжа Ф?нлянды? ? ва ?нутраную Ф?нляндыю, выцесн??шы некальк? старажытных мо?, на як?х раней разма?лял? ? гэтым рэг?ёне. Карэнныя саамы, магчыма, мел? нейкую статусную перавагу, кал? сутыкал?ся мовы, ? таму носьб?ты ?ншых мясцовых мо? з цягам часу змян?л? сваю мову на саамскую [8] . Л?нгв?ст Антэ Айк?ё выказа? здагадку, што саамы распа?сюдз?л?ся на по?нач Фенасканды? ? дарымск? жалезны век (каля 650 ? 0 да н.э.) [9] [10] . Па меры распа?сюджвання мовы ? Ф?нлянды? ? Скандынав?? яна распалася на некальк? розных дыялекта?. Пазней гэтыя дыялекты ператварыл?ся ? сучасныя саамск?я мовы [8] . Зыходзячы з генетычных бацько?ск?х л?н?й, можна выказаць здагадку, што, кал? продк? ф?нна? прыбыл? ? Ф?нляндыю з Эстон??, то большасць продка? саама? па?днёвай Ф?нлянды? не м?гравал? ? ?ншае месца, а змян?л? сваю мову на балтыйска-ф?нскую [11] .

У сярэднявеччы саамы перасялял?ся ? цэнтральную Ф?нляндыю ? ?сходнюю Карэл?ю. У XVI стагоддз? саамы з’яв?л?ся ? Па?ночнай Савон??, у XVIII стагоддз? ? у Куусама. Аднак на ранняй стады? гало?ным напрамкам перасялення саама? ста? рух на по?нач, дзе яны сутыкнул?ся з носьб?там? невядомай мовы, як?я пасял?л?ся ? тым рэг?ёне на тысячы гадо? раней, кал? ледн?ковы перыяд адышо?. У сучасных саамск?х мовах аб гэтым сведчаць запазычаныя словы, як?я не знаходзяць адпаведн?ка? у продкавых формах н?воднай з вядомых мо? [12] .

У наш час ?снуе некальк? груп саама?, фактычна адасобленых адна ад адной.

Традыцыйная культура [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

До?г? час гало?ным? заняткам? саама? з’я?лял?ся паляванне ? рыбало?ства . Палявал? на працягу ?сяго года з дапамогай збро? ? пастак. З канца сярэднявечча важную ролю адыгрывала паляванне на футравых звяро?, пакольк? футра стала кашто?ным таварам для разв?цця гандлю . Рыбу лав?л? пераважна з берага . Некаторыя групы саама? спецыял?завал?ся на лове ? рэках ? азёрах , ?ншыя ? на марск?м узбярэжжы. У м?нулым рыба складала асно?ны рацыён у летн?я месяцы. На марск?м узбярэжжы таксама палявал? на ластаног?х . Зб?ральн?цтва забяспечвала ядомым? травам? ? карэннем , яйкам? птушак.

В?давочна, трыманне па?ночных аленя? ?снуе з эпох? жалезнага веку ? першапачаткова мела дапаможны характар. Традыцыйна пастух? клапац?л?ся пра статак тольк? ? халодныя месяцы, а ?летку адпускал? на вольны выпас. У XVII ст. з распа?сюджаннем на по?начы дзяржа?най улады ? скарачэннем колькасц? футравых звяро? с?туацыя змян?лася. Скуры аленя? стал? гало?ным таварам для гандлю ? выплаты падатка? . Гэта вымушала саама? павял?чваць статк? ? мяняць лад жыцця на па?качавы [13] . Ален? з’я?лял?ся крын?цай забеспячэння мясам , малаком , скурам?. Аленя? шырока ?жывал? для транспартыро?к?. У месцах, дзе вял?ся горныя работы, перавоз груза? на аленях бы? падатковым абавязкам або магчымасцю падзараб?ць. У 1887  г. на Кольск? па?востра? перасял?л?ся ком? , як?я распа?сюдз?л? сярод мясцовага насельн?цтва перагонны метад аленегадо?л? .

Па?качавы лад жыцця вымуша? саама? мець сталыя з?мовыя жытлы, як?я будавал?ся на мяжы тундры ? лясной зоны, а таксама часовыя летн?я. Да XVIII ст. найбольш распа?сюджаным тыпам сталага жытла была вежа  ? канструкцыя ? выглядзе ?сечанай п?рам?ды . Яе каркас ладз??ся з дра?ляных жэрдак, сцены  ? з дзёрну . Падлога высц?лалася гал?нам? ? скурам?. У цэнтры раб??ся агмень з камянё?. У Скандынав?? вежы мел? конусападобную форму, будавал?ся з бярвення? [14] [15] . Пазней з’яв?л?ся аднакамерныя бярвен?стыя хаты тупа . Распа?сюджаная часовая летняя пабудова ? конусападобны шацёр кувакса , як? накрыва?ся чахлом з аленевых cкур.

Асновай сацыяльнай арган?зацы? была с??да  ? тэрытарыяльная абшчына, якая кантралявала эксплуатацыю ?годдзя? ? рэгулявала м?жсямейныя аднос?ны. З XIX ст. большасць сем’я? малыя нуклеарныя. Главой сям’? л?чы?ся мужчына.

Саамы маюць багаты вусны фальклор  ? казк? , легенды , м?фы . ?снуе традыцыя эп?чных распева? пад музыку ёйк [16] . Эпас саама? бы? упершыню зап?саны ? апубл?каваны ? XIX стагоддз?. У другой палове XX ст. з’яв?лася прафес?йная л?таратура на саамск?х мовах . У 1987  г. у Нарвег?? бы? зняты першы мастацк? по?наметражны ф?льм Ofela? на саамскай мове [17] .

  • Саамы з аленем, канец XIX ст., Нарвегия
    Саамы з аленем, канец XIX ст., Нарвегия
  • Сучасная аленегадоўля, Швецыя
    Сучасная аленегадо?ля, Швецыя
  • Пабудова вежы
    Пабудова вежы
  • Жанчына ў традыцыйным капелюшы, Нарвегія
    Жанчына ? традыцыйным капелюшы, Нарвег?я

Рэл?г?я [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Да канца XVIII ст. сярод саама? была распа?сюджана традыцыйная рэл?г?я , для якой был? характэрны шанаванне баго? ? духа? прыроды , а таксама духа? наайды  ? пасрэдн?ка? пам?ж людзьм? ? багам?. Ад Скандынав?? да Па?ночнага Урала сустракаюцца сейды [18]  ? мегал?тычныя пабудовы саама?, што, верагодна, стварал?ся як тэрытарыяльныя або родавыя месцы шанавання. У саамск?м фальклоры ф?гуруюць м?ф?чныя ?стоты, накшталт небяспечных волата? стала ? вадзян?ка? цьецьеэлмай . Арган?зацыю рытуала? праводз?л? шаманы .

Хрысц?ян?зацыя саама? пачалася тольк? ? XVI ст. З аднаго боку ёй займал?ся лютэранск?я м?с?янеры, як?х падтрымл?вал? дацк?я ? шведск?я ?лады, з другога ? правасла?ныя манастыры [19] [20] . У наш час большасць верн?ка?-саама? спавядае хрысц?янства.

Саамы ? Нарвег?? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Будынак саамскага парламента ? Нарвег??

Больш за палову ?с?х саама? свету жывуць на тэрыторы? Нарвег?? , пераважна ? прав?нцыях Ф?нмарк , Нурлан ? Тромс . Яны падзяляюцца на 3 групы: так званых горных або па?ночных саама?, лульск?х саама? ? па?днёвых саама?. Апошн?я дзве групы вельм? бл?зк?я па культуры ? мове да саама? суседняй Швецы? , падтрымл?ваюць з ?м? шчыльныя стасунк?, традыцыйна займаюцца аленегадо?ляй.

Пасел?шчы продка? саама? на по?начы Скандына?скага па?вострава з’яв?л?ся шмат тысячагоддзя? таму. Яны сял?л?ся ?здо?ж ф?ёрда? , вусця? рэк ? ? гарах , дзе займал?ся пераважна рыбало?ствам ? паляваннем . З XVII ст. сярод саама? распа?сюдз?лася камерцыйная аленегадо?ля.

Кантакты пам?ж продкам? сучасных нарвежца? ? саама? мел? да?нюю г?сторыю, адлюстраваны ? скандына?ск?х сагах , п?сьмовых крын?цах ? вуснай народнай творчасц? сам?х саама?. Г?старычныя крын?цы сведчаць, што пам?ж нарвежцам? ? саамам? адбывал?ся як ваенныя сутычк?, так ? гандлёвыя ? шлюбныя знос?ны [21] . З эпох? сярэднявечча нарвежск?я калан?сты паступова асвойвал? саамск?я тэрыторы? ?здо?ж бераго? Па?ночнага Ледав?тага ак?яна . У м?нулым л?чылася, што гэты працэс уключа? ас?м?ляцыю саама? старажытным? нарвежцам?. Аднак сучасныя даследаванн? выяв?л?, што генетычная спадчына нарвежца? ? саама? Нарвег?? значна адрозн?ваецца [22] . Мяркуецца, што нарвежская калан?зацыя паступова ?залявала саама? ад узбярэжжа, вымушала ?х пераходз?ць да качавога ладу жыцця. Нарвежск?я манарх? ?мкнул?ся зб?раць з саама? дан?ну.

Дагаворы 1751  г. са Швецыяй ? 1826  г. з Рас?яй вызначыл? межы Нарвег?? на по?начы ? распа?сюдз?л? ?ладу нарвежскай дзяржавы на значную групу саама?, да якой перыядычна далучал?ся саамы-м?гранты з Ф?нлянды? ? Кольскага па?вострава . Нарвег?я прызнавала правы саама? ? абавязвалася абараняць ?х. Нарвежск?я ?лады ? лютэранская царква праводз?л? пал?тыку ас?м?ляцы? па?ночных тубыльца? праз хрысц?ян?зацыю ? распа?сюджванне адукацы? на нарвежскай мове [23] . Ужо ? XIX ст. практычна зн?кла традыцыйная рэл?г?я саама?. Але пал?тыка ас?м?ляцы? не за?сёды мела поспех, пакольк? ?снавал? групы саама?, што захо?вал? адрозны лад жыцця ? сваю тоеснасць.

З пачатку XX ст. фарм?руецца нацыянальны рух саама? Нарвег?? [24] . Яго першы этап ахап?? 1904 ? 1912  гг., кал? па?ночная ? па?днёвая групы саама? выступал? самастойна ? адстойвал? пераважна эканам?чныя правы. У гэты час з’яв?л?ся сродк? масавай ?нфармацы? , разл?чаныя менав?та на саама?. У 1917  г. у Тронхейме адбы?ся першы адз?ны кангрэс саамскага народа, на як?м таксама прысутн?чал? прадста?н?к? з Швецы?. У 1919 ? 1921  гг. дзейн?чала Цэнтральная рада саам?. Яна высо?вала патрабаванн? пашырэння пал?тычных право? ? ?сталявання нацыянальнай а?таном??. Аднак пасля 1925  г. саамск? рух згуб?? акты?насць з-за немагчымасц? высо?ваць пал?тычныя патрабаванн? без падтрымк? нарвежскай большасц?. Рух аднав??ся тольк? ? пасляваенны перыяд. У 1948  г. была складзена адз?ная л?таратурная мова , якую пачал? выкладаць у школах. У 1953  г. у Карашоку бы? арган?заваны агульнаскандына?ск? кангрэс саама?. Саамск?я арган?зацы? набыл? пал?тычную вагу пасля 1970  г., што звязана са зменай дзяржа?най пал?тык? Нарвег?? ? аднос?нах да нацыянальных меншасця?, а таксама поспехам? ? барацьбе за зямельныя правы.

У 1989  г. у Ф?нмарку адбылося першае пасяджэнне саамскага парламента Нарвег??. Ён складаецца з 39 прадста?н?ко? ? аказвае значны ?плы? на пал?тыку ?сёй кра?ны [25] . У 1992  г. пачала дзейн?чаць лютэранская царко?ная рада саама? у складзе Царквы Нарвег??. У 1997  г. Харальд V прызна?, што ≪нарвежская дзяржава складаецца з земля? двух народа? ? нарвежца? ? саама?≫ [26] .

Саамы ? Рас?? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Пашто?ка ≪Мурманъ. Лопарка≫ (1911).
Клас ? саамскамо?най школе (?люстрацыя з ≪Буквара на саамскай мове≫, 1933).
Саамская п?сьменн?ца Аляксандра Антонава з Лавозера

Як сведчаць г?старычныя крын?цы , даныя археалог?? ? тапан?м?к? , у м?нулым саамы насялял? значныя тэрыторы? на по?дзень ? ?сход ад сучаснага месца пражывання. На Кольск? па?востра? яны трап?л? ? перыяд неал?ту . У старажытнаруск?х п?сьмовых крын?цах саамы ?згадваюцца з XIII ст. У на?гародск?х ? маско?ск?х дакументах XIV  ? XVI ст. саамск?я пасел?шчы ф?ксуюцца на па?ночных берагах Ладажскага ? Анежскага азёр , у XVII ст. ? у Карэл?? . У канцы XIX  ? пачатку XX ст. саамы насялял? амаль увесь Кольск? па?востра?, акрамя яго па?днёвай частк?. [27] . У наш час жывуць пераважна ? Лавозерск?м раёне Мурманскай вобласц? , каля 40 % ? у гарадах , шырока распа?сюджаны шлюбы з прадста?н?кам? ?ншых народа? [28] .

Земл? саама? трап?л? пад кантроль Но?гарада ? XIII?XIV стст., Маско?скай дзяржавы ? у канцы XV ст. Саамы был? вымушаны выплочваць дан?ну, на ?х тэрыторыях сял?л?ся руск?я ? карэлы . З XVI ст. адбывалася паступовая хрысц?ян?зацыя саама? Кольскага па?вострава. Значную ролю ? распа?сюджванн? правасла?я адыгра? Печангск? манастыр , заснаваны ? 1533  г. Паводле граматы ?вана IV ад 1556  г., манастыр атрымо?ва? у карыстанне частку зямель саама?, а тубыльцы ператварал?ся ? залежных сялян. Кольск?я саамы до?г? час працягвал? падтрымл?ваць шчыльныя стасунк? са сваякам? з Нарвег?? ? Ф?нлянды? , наз?рал?ся перасяленн? саама?, выкл?каныя эп?дэм?ям? або наступствам? Крымскай вайны . У 1866  г. з’я?ляецца першае п?сьмовае пацверджанне ?снавання аленегадо?л? ? саама? Лавозера. Аднак перасяленне ком? ? 1887  г., што занял? пашы для камерцыйнага выпасу аленя?, выкл?кала незадаволенасць лавозерск?х саама?. Складаныя аднос?ны пам?ж саамам? ? нашчадкам? ком? за?важны ? ? нашы дн? [29] .

У 1927 ? 1928  гг. у Мурманскай вобласц? стварал?ся нацыянальныя сельск?я саветы саама?, але ?х насельн?цтва было давол? стракатым. У 1938  г. НКУС ?нсп?рырава? справу нумар 46197, нак?раваную на рэпрэс?? супраць саамскай ?нтэл?генцы? [30] . З 1980-х гг. адбываецца паступовае адраджэнне культуры рас?йск?х саама?. Мова саама? выкладаецца ? школах. З 1990  г. працуюць сродк? масавай ?нфармацы? на саамскай мове. ?снуе шэраг грамадск?х арган?зацый, як?я займаюцца падтрыманнем мясцовай культуры ? сувязя? з саамам? замежжа.

Саамы ? Ф?нлянды? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У нашы дн? на тэрыторы? Ф?нлянды? жывуць дзве кампактныя групы саама? ? так званыя горныя саамы, бл?зк?я па мове ? культуры да саама? Швецы? ? Нарвег?? , а таксама ?сходн?я або кольск?я саамы. Яны адрозн?ваюцца па веравызнанн?. Большасць верн?ка? з горных саама? спавядае пратэстантызм , кольск?х саама? ? правасла?е . У м?нулым колькасць мо?ных груп саама? была яшчэ большай. Яны не л?чыл? сябе адз?ным народам, але ? другой палове XX ст. пад уплывам знешн?х фактара? адбы?ся працэс ?х ?нтэграцы?. Ф?нск?я саамы насяляюць пераважна Лапландыю .

Продк? саама? з’яв?л?ся на тэрыторы? сучаснай Ф?нлянды? ? эпоху мезал?та . Яны рана ?вайшл? ? кантакт з продкам? сучасных ф?на? ? карэла? . В?давочна, у м?нулым мяжа рассялення саама? была значна далей на по?дзень, чым у сучасны перыяд. Аднак з першай паловы 1 тысячагоддзя да н. э. яна пачала паступова адсо?вацца на по?нач з-за м?грацы? ф?намо?нага насельн?цтва з Усходняй Прыбалтык? . З канца 1 тысячагоддзя заходн?я земл? саама? на па?ночна-?сходн?м узбярэжжы Батн?чнага зал?ва знаходз?л?ся пад уплывам скандына?ск?х в?к?нга? .

У XIII ст. Ф?нляндыя трап?ла ? склад Швецы? . Шведск?я манарх? разглядал? ?с?х саама? як сва?х падданых, хаця на самой справе кантралявал? тольк? частку з ?х. Аднос?ны да саама? заставал?ся жорстк?м?. Акт 1335  г., што забараня? рабства , не распа?сюджва?ся на саамскае насельн?цтва, пакольк? яно не спавядала хрысц?янства . Хрысц?ян?зацыя ф?нск?х саама? пачалася тольк? ? XVI ст. ? суправаджалася рэпрэс?ям? ? забаронам? паганск?х звычая?. У XVII ст. саамы фактычна згуб?л? правы на зямлю, бо не займал?ся земляробствам . Гэта адкрыла магчымасць далейшай калан?зацы? па?ночных рэг?ёна? з боку ф?на?. Саамск?я сем’? аказвал?ся ? залежным станов?шчы ад гандляро? ? дзяржа?ных чыно?н?ка?. С?туацыя ?стотна не змян?лася падчас уваходжання Ф?нлянды? ? склад Рас?? ? 1809 ? 1917  гг.

У незалежнай Ф?нлянды? саамы атрымал? ро?ныя грамадзянск?я правы з астатн?м насельн?цтвам, аднак каля 70 % тэрыторый, як?я яны насялял?, апынул?ся ? маёмасц? ?рада, астатн?я ? большасц? належал? ф?нам. З-за эканам?чных цяжкасця? ? беспрацо?я мног?я саамы пераязджал? ? гарады або на по?дзень, дзе хутка гублял? культурныя каран? ? родную мову. Гэты працэс набы? асабл?ва востры характар у пасляваенны перыяд. Тольк? ? 1991  г. бы? прыняты закон аб мове саама?, як? дазваля? карыстацца ёю ? мясцовым к?раванн? ? адукацы?. Новы закон аб саамскай мове, што дзейн?чае з 1 студзеня 2004  г., гарантуе магчымасць выкарыстання саамск?х мо? у судзе ? органах дзяржа?ных паслуг. У 1995  г. саамы атрымал? на канстытуцыйнай аснове правы карэннага народа [31] . Згодна з ф?нск?м заканада?ствам, саамам? могуць л?чыць сябе тыя, хто атаясняе сябе з саамск?м народам або разма?ляе на саамск?х мовах [32] . З 1996  г. дзейн?чае аф?цыйны орган ? Сход саама? Samediggi [33] .

Зноск? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

  1. ↑ Sami in Norway
  2. ↑ Riina Heikkila, The language situation in Sweden : the relationship between the main language and the national minority languages
  3. ↑ eduskunta.fi
  4. ↑ Национальный состав населения Российской Федерации Арх?вавана 23 снежня 2021.
  5. ↑ belstat.gov.by
  6. ↑ а б Valter Lang: Homo Fennicus ? Itamerensuomalaisten etnohistoria , s. 256?257. Suomalaisen kirjallisuuden seura, 2020.
  7. ↑ Valter Lang: Homo Fennicus ? Itamerensuomalaisten etnohistoria , s. 104. Suomalaisen kirjallisuuden seura, 2020.
  8. ↑ а б в https://kalmistopiiri.fi/2020/02/06/saamelaiskielten-leviaminen-suomeen-ja-skandinaviaan/
  9. ↑ http://mnytud.arts.klte.hu/onomural/kotetek/ou4/08aikio.pdf
  10. ↑ https://www.sgr.fi/sust/sust266/sust266_aikio.pdf
  11. ↑ Valter Lang: Homo Fennicus ? Itamerensuomalaisten etnohistoria , s. 276?282. Suomalaisen kirjallisuuden seura, 2020.
  12. ↑ Risto Pulkkinen: Suomalainen kansanusko , s. 25-26. Gaudeamus, 2018. ISBN 9789524953405 .
  13. ↑ Sanna (Jennifer Foster), Reindeer Herding in Norway
  14. ↑ ЖИЛИЩА, УТВАРЬ, ПИЩА СААМОВ. Арх?вавана 30 верасня 2015.
  15. ↑ Традиционные поселения и жилища Арх?вавана 22 лютага 2015.
  16. ↑ Kathleen Osgood Dana, Sami Literature
  17. ↑ Arctic movie: “Ofelas” (1987), a Sami classic from Norway
  18. ↑ Сейды Арх?вавана 21 лютага 2015.
  19. ↑ The Decline of the Sami People’s Indigenous Religion
  20. ↑ СААМЫ В СОСТАВЕ РОССИИ. Арх?вавана 1 кастрычн?ка 2015.
  21. ↑ Doug Simms, The Early Period of Sami History, from the Beginnings to the 16th Century
  22. ↑ Norwegian Sami differs significantly from other Norwegians according to their HLA profile
  23. ↑ Samenes historie
  24. ↑ Regnor Jernsletten, The Sami Movement in Norway: ideology and practice 1900?1940
  25. ↑ The Sami in Norway have more influence on politics than the Swedish Sami (недаступная спасылка) . Арх?вавана з першакрын?цы 24 красав?ка 2015. Праверана 7 чэрвеня 2015.
  26. ↑ Eva Josefsen, The Saami and the national parliaments: Channels for political influence P. 9
  27. ↑ Народы России: Энциклопедия / Главный редактор В. А. Тишков. ? М.: Большая Российская Энциклопедия, 1994. С. 310
  28. ↑ Образ жизни саамов Арх?вавана 5 сакав?ка 2016.
  29. ↑ История саамов Арх?вавана 5 сакав?ка 2016.
  30. ↑ Алексей КИСЕЛЕВ, СААМСКИЙ ЗАГОВОР (Дело № 46197)
  31. ↑ World Directory of Minorities and Indigenous Peoples: Sami
  32. ↑ The Lapps ? the Indigenous People of Lapland
  33. ↑ samediggi.fi

Спасылк? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

commons: Саамы на В?к?схов?шчы
Узята з " https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Саамы&oldid=4751478 "