Клайпедск? край ( л?т. : Klaip?dos kra?tas ) або Мемельск? край , або Мемельланд ( ням. : Memelland ) ? частка Малой Л?твы , якая раней уваходз?ла ? склад Усходняй Прус?? , размешчаная на по?нач ад рак? Нёман з цэнтрам у Клайпедзе . Паводле сучаснага адм?н?страцыйнага падзелу Л?твы адпавядае па?днёва-заходняй частцы Клайпедскага павета .

У 1919 годзе, ул?чваючы тое, што большасць жыхаро? края складал? л?то?цы , Версальск?м дагаворам край бы? аддзелены ад Герман?? ? часова падпарадкаваны французскай адм?н?страцы?. Клайпедск? край разам з Саарам ? Данцыгам бы? пад кантролем Л?г? Нацый . Этн?чныя л?то?цы ( пруск?я л?то?цы ) Клайпедскага края, прынял? ?дзел у Клайпедск?м па?станн? 1923 года ? вын?ку якога край бы? далучаны да Л?твы.

Край уя?ля? сабой паласу да?жынёй 140 км ? шырынёй 20 км, у 1939 годзе ? ?м пражывала 145 000 чалавек. Самым вял?к?м горадам бы? Мемель (Клайпеда) з 40 000 жыхарам?. Асно?нае насельн?цтва складал? немцы ? пруск?я л?то?цы (летув?н?нк?), як?х у Клайпедск?м кра? звал? таксама мемельландэры .

У 1939 годзе край бы? анексаваны нацысцкай Герман?яй , а пасля заканчэння Другой сусветнай вайны даста?ся ? 1945 годзе СССР , як? адпаведна вярну? яго Л?тве (тады ? Л?то?скай Савецкай Сацыял?стычнай Рэспубл?цы ). Мяжа, зацверджаная Версальск?м дагаворам , застаецца на ? ? наш час мяжой пам?ж Л?твой ? Кал?н?нградскай вобласцю Рас?? .

Г?сторыя [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Пасля заваявання ? 1252 годзе Тэ?тонск?м ордэнам па?днёвай тэрыторы? племя курша? ? буда?н?цтвам тут замка Мемельбург ? горада Мемель , тэрыторыя будучага Клайпедскага края стала часткай Дзяржавы Тэ?тонскага ордэна . У 1328 годзе Клайпеда была перададзена ? распараджэнне прускай гал?ны Тэ?тонскага ордэна ? з тых часо? л?чылася часткай Прус?? . Паводле Мельнскага м?ру ? 1422 годзе была вызначана мяжа з Вял?к?м Княствам Л?то?ск?м, якая не змянялася на працягу 500 гадо?.

Пасля рэфармацы? Дзяржава Тэ?тонскага ордэна стала пратэстанцк?м герцагствам Прус?я , а ? 1701 годзе карале?ствам Прус?я . У той жа час Усходняя Прус?я не з'я?лялася часткай Герман??, а была незалежнай дзяржавай. Тольк? абвяшчэнне Германскай ?мперы? ? 1871 годзе змян?ла гэты статус. У сваю чаргу ва Усходняй Прус?? вылучалася тэрыторыя Малой Л?твы , большасць насельн?цтва якой складал? л?то?цы, якая ахопл?вала ? тэрыторыю будучага Клайпедскага края. Суседняя л?то?ская тэрыторыя была ? складзе незалежнага Вял?кага Княства Л?то?скага (з 1569 года ва ун?? з Польшчай, а ? 1795-1914 гадах пад рас?йск?м к?раваннем).

Падчас Першай сусветнай вайны тэрыторыя Л?твы была акупавана Герман?яй. Л?тва была абвешчана незалежнай ? ? сакав?ку 1918 года прызнана Герман?яй.

Паводле Тыльз?цкага акту (л?стапад 1918 года) л?дары пруск?х л?то?ца? запатрабавал? аб'яднання Прускай Л?твы з Л?то?скай Рэспубл?кай . Большасць жа немца? ? анямечаных л?то?ца? не жадала аб'яднання з Л?твой.

У 1920 годзе паводле Версальскага дагавора , вобласц? Германскай ?мперы? на по?нач ад Нёмана ?тварыл? Клайпедск? край пад мандатам Л?г? нацый , а французск?я салдаты пав?нны был? забяспечваць спакой. У перыяд французскай адм?н?страцы? расла папулярнасц? ?дэя незалежнай Дзяржавы Мемельланда ? сярод мясцовых немца?. Арган?зацыя ≪Deutsch-Litauischer Heimatbund≫ (Нямецка-л?то?ская федэрацыя радз?мы) прасо?вала ?дэю Freistaat Memelland, паводле якой край пазней пав?нен бы? вярнуцца ? склад Герман??.

Мемельскае па?станне [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

10 студзеня 1923 года, адначасова з акупацыяй Рура Францыяй ? Бельг?яй больш за тысячу ?зброеных л?то?ца? занял? Мемельланд ? горад Мемель. Аф?цыйна яно звалася ?нутрымемельск?м па?станнем, але аперацыя вялася з дапамогай пал?цы?, якая ?варвалася з Л?твы. Мясцовыя ж л?то?цы стварыл? Вярхо?ны кам?тэт па выратаванн? Малой Л?твы ? мясцовыя органы к?равання на вызваленых тэрыторыях. Французская адм?н?страцыя не распачала н?як?х ?стотных мер проц?дзеяння мяцежн?кам, таму што ? гэты момант на працягу Рурскага крыз?су напружанне пам?ж Герман?яй ? Францыяй было вельм? высокм?. У сваю чаргу, Герман?я тайна падтрымл?вала дзеянн? Л?твы, асцерагаючыся росту польскага ?плыву ? Клайпедск?м кра? (чаму спрыяла французская адм?н?страцыя) ? спадзяючыся, што ? будучын? гэты край будзе лягчэй вярнуць, кал? ?м будзе к?раваць такая невял?кая дзяржава, як Л?тва.

19 студзеня 1923 года французск?я войск? ? адм?н?страцыя пак?нул? кра?ну. 16 лютага 1923 года кра?ны Антанты прызнал? далучэнне Клайпедскага края да Л?твы ? фармальна перадал? ёй к?раванне рэг?ёнам.

А?таномны край у складзе Л?твы [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Паводле Мемельскага пагаднення, падп?санага пам?ж Л?гай Нацый ? Л?твой, у вобласц? бы? створаны асобны парламент, уведзены дзве дзяржа?ныя мовы, права на ?ласныя падатк?, змяненне мытных абавязка?, пададзена самак?раванне яго культурным? ? рэл?г?йным? справам?, асобная судовая с?стэма, унутраны кантроль сельскай гаспадарк? ? лесаводства, а таксама асобная с?стэмы сацыяльнага страхавання. Л?га Нацый прыняла гэтыя ?мовы ? пацвердз?ла а?таном?ю рэг?ёна ? межах Рэспубл?к? Л?твы. 8 мая 1924 года далейшыя пагадненн? аб Клайпедск?м кра? пацвердз?л? яго далучэнне да Л?твы, ? вын?ковае пагадненне пра а?таном?ю было падп?сана ? Парыжы . Тэрыторыя Мемеля была прызнана часткай Л?твы ? Веймарскай рэспубл?кай. 29 студзеня 1928 года Л?тва ? Герман?я падп?сал? дагавор аб мяжы.

Анекс?я дала л?то?цам кантроль над незамярзаючым балтыйск?м портам. Л?тва мадэрн?завала ? прыстасавала яго гало?ным чынам для экспарту сельскагаспадарчай прадукцы?. Рэканструкцыя порта была адным з найбольш працяглых ?нвестыцыйных праекта?, зробленым урадам Л?твы за м?жваенны перыяд .

Уваходжанне ? склад Трэцяга рэйха [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У канцы 1938 года Л?тва страц?ла кантроль над с?туацыяй у кра?. 23 сакав?ка 1939 года, пасля таго, як вусновы ?льтыматум прымус?? Л?то?скую дэлегацыю прыехаць у Берл?н ? за тыдзень да ?вядзення германск?х войска? у Прагу , л?то?ск? М?н?стр замежных спра? Юозас Урбшыс ? яго нямецк? калега ?аах?м фон Рыбентроп падп?сал? Дагавор аб перадачы Мемельланда Герман??. Л?тва адкл?кала свае войск? з рэг?ёна. Фармальна за Л?твой захо?валася зона свабоднага гандлю ? Мемел? ? права на свабоднае перамяшчэнне на 99 гадо?. На наступны дзень у Клайпеду прыбы? Адольф Г?тлер , як? выступ?? з урачыстай прамовай.

Заняцце Мемеля працягнула серыю бяскро?ных анекс?й тэрыторый, адарваных ад германскай ? а?стрыйскай ?мперы? паводле Версальскага дагавора , умовыя якога немцы ?спрымал? як зневажальныя. Саюзн?к? ? суседн?я кра?ны не давал? н?як?х саступак дэмакратычным германск?м урадам у часы Веймарскай рэспубл?к?; але кал? Г?тлер са сва?м? прых?льн?кам? захап?? уладу, гэтыя кра?ны распачал? крок? да ?рэгулявання аднос?н з нацысцкай Герман?яй.

Ваенны ? паваенны перыяд [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Кал? край бы? вернуты Герман?? ? 1939 годзе, шматл?к?я л?то?цы пачал? пак?даць Мемель ? суседнюю вобласць. Мемель бы? хутка пера?твораны немцам? ва ?мацаваную ваенна-марскую базу.

Пасля ня?дачы нямецкага ?варвання ? СССР ( Аперацыя Барбароса ), лёс Усходняй Прус?? ? Мемеля бы? прадказальны. У кастрычн?ку 1944 года жыхарам вобласц?, без этн?чнага адрознення, прыйшлося прымаць рашэнне: або застацца, або з'ехаць. Большая частка насельн?цтва пак?нула край пры набл?жэнн? Чырвонай Арм?? . Клайпеда была ?зята савецк?м? войскам? 28 студзеня 1945 года. Пасля яе захопу ? горадзе было знойдзена тольк? шэсць чалавек.

Паводле вын?ка? Патсдамскай канферэнцы? , Усходняя Прус?я часткова перайшла пад уладу Савецкага Саюза. 7 красав?ка 1946 года, была заснавана Кён?гсбергская вобласць (пазней пераназвана ? Кал?н?нградскую вобласць), якая была далучана да Рас?йскай СФСР . У той жа час Клайпедск? край, адразу пасля яго заняцця савецк?м? войскам?, бы? перададзены ? распараджэнне адм?н?страцы? Л?то?скай ССР, з прычыны таго, што захоп яго ? 1939 годзе нацысцкай Герман?яй л?чы?ся незаконным.

Былая тэрыторыя Клайпедскага края працягвае заставацца жыццёва важнай для Л?твы, з'я?ляючыся важнай гаванню, а таксама прамысловым ? сельскагаспадарчым цэнтрам.

Спасылк? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Joachim Арх?вавана 3 снежня 2010. (ням.)