Кён?гсбергск? ?н?верс?тэт (Альберц?на)
? найстарэйшы ?н?верс?тэт
Прус??
, першы ?н?верс?тэт на тэрыторы? сучаснай Рас??. Кён?гсбергск? ?н?верс?тэт бы? адкрыты 17 жн??ня 1544 года герцагам
Альбрэхтам Гогенцолернам
? ста? другой пасля ?н?верс?тэта ?
Франкфурце-на-Одэры
(1506) вышэйшай акадэм?чнай установай будучай Пруска-Брандэнбургскай дзяржавы
[1]
.
Ун?верс?тэт бы? заснаваны стваральн?кам
Прускага герцагства
Альбрэхтам
у 1544 годзе. Ён бы? адным з найстарэйшых ун?верс?тэта?
Герман??
. Першапачаткова ?н?верс?тэт называ?ся ≪Акадэм?я≫
[1]
, але з 1656 года ? памяць пра заснавальн?ка атрыма? ?мя ≪Альберц?на≫. Ун?верс?тэт ме? значныя прыв?ле? ? свабоды, яго выкладчык? аднос?л?ся да вышэйшых слаё? грамадства, а студэнты аб'ядно?вал?ся ? карпарацы? са сваёй структурай ? традыцыям?.
Кён?гсбергская акадэм?я ≪Альберц?на≫ бы? арган?завана на ?зор ?ншых нямецк?х ун?верс?тэта? ? складалася з чатырох факультэта?: трох ≪вышэйшых≫ ? тэалаг?чнага (багасло?скага), юрыдычнага ? медыцынскага, ? аднаго ≪н?жэйшага≫ ? ф?ласофскага
[1]
. Прыродазна?чанавуковыя дысцыпл?ны ? матэматыка выкладал?ся на ф?ласофск?м факультэце.
Першым рэктарам ун?верс?тэта ста? запрошаны з
Франкфурта-на-Одэры
36-гадовы паэт-гуман?ст
Георг Саб?нус
(1508?1560), зяць аднаго са слупо?
Рэфармацы?
Ф?л?па Меланхтана
. Узначалены рэктарам выкладчыцк? корпус склада?ся з дзесяц?
прафесара?
, як?я ? большасц? сваёй прыехал? з-за межа? герцагства
[1]
. У год свайго адкрыцця ме? звыш трохсот студэнта?.
Першапачаткова ?н?верс?тэт бы? арыентаваны яго заснавальн?кам? на распа?сюджванне нямецкай культуры ?
лютэранства
на калан?заваных прыбалтыйск?х землях, ун?верс?тэт ахвотна прыма? у склад прафесара? выхадца?
Польшчы
?
Л?твы
. Гэта пал?тыка не супярэчыла нямецк?м стратэг?чным мэтам: праз польск?х ? л?то?ск?х выкладчыка?, а затым ? выпускн?ко? ун?верс?тэта ? наста?н?ка?, пастара?, чыно?н?ка?, як?я ведал?
польскую
,
л?то?скую
?
прускую
мовы,
Альбрэхт
намерва?ся ?караняць новае веравучэнне сярод ненямецкага насельн?цтва герцагства ? прапагандаваць лютэранства на землях суседзя?.
Для адм?н?страцы? ?н?верс?тэта (лекцы? па тагачаснай традыцы? праводз?л?ся на доме ? прафесара?) у 1569 годзе бы? пабудаваны новы будынак у па?ночна-?сходняй частцы вострава
Кнайпгоф
на беразе рак?
Новы Прэгель
, побач з
Кафедральным саборам
(будынак разбураны ? час
Другой сусветнай вайны
).
У 1770?1801 гадах прафесарам ун?верс?тэта бы? яго выпускн?к
?ману?л Кант
(у 1786 ? 1788 гадах бы?
рэктарам
ун?верс?тэта).
Ва ?н?верс?тэце вучыл?ся
герцаг
Б?рон
, будучы прэз?дэнт
Пецярбургскай акадэм?? навук
граф
К?рыл Разумо?ск?
, граф
Андрэй Гудов?ч
, граф
М?ха?л М?ларадав?ч
. Усяго на працягу XVIII стагоддзя ва ?н?верс?тэце навучал?ся больш за сто рас?йск?х падданых.
Выпускн?кам? ?н?верс?тэта был? клас?к?
л?то?скай л?таратуры
Крысц?ёнас Данялайц?с
[1]
?
Людзв?кас Рэза
(рэктар у 1830?1831 гадах).
У часы працы
Беселя
(1813?1846)
Кён?гсбергская абсерваторыя
стала адным з вядучых даследчых цэнтра? у вобласц?
астраном??
сярод е?рапейск?х кра?н.
[1]
У дзень 300-годдзя ?н?верс?тэта (31 жн??ня 1844 года), кароль Прус??
Фрыдрых В?льгельм IV
закла? першы камень у падмурак новага будынка ≪Альберц?ны≫ на Парадэплац. Будынак, пабудаваны па праекце арх?тэктара
Фрыдрыха Шцюлера
?
неарэнесансным стыл?
з
галерэяй
, скульптурам? на даху ? барэльефам? на фасадзе з жо?тай
кл?нкернай цэглы
, бы? адкрыты 20 л?пеня 1862 года (пасля Другой сусветнай вайны будынак захава?ся ? в?дзе ру?н, у 1960-х гадах адно?лены ? ≪
хрушчо?ск?м стыл?
≫). У 1873 годзе бы? пабудаваны будынак ун?верс?тэцкай х?рург?чнай кл?н?к?, як? захава?ся дагэтуль.
Да 350-годдзя ? 1894 годзе ва ?н?верс?тэце навучал?ся 658 студэнта?, выкладал? 98 дацэнта? ? прафесара?. Самым буйным бы? медыцынск? факультэт.
[1]
Ун?верс?тэт у першай палове XX стагоддзя
[
прав?ць
|
прав?ць зыходн?к
]
Да пачатку стагоддзя ва ?н?верс?тэце навучал?ся больш за тысячу студэнта?. Жорстк? план набору адсутн?ча?, таму колькасць студэнта? змянялася год ад года.
[1]
Перад л?кв?дацыяй ун?верс?тэт склада?ся з 6 факультэта? (факультэт прыродазна?чых навук, сельскагаспадарчы, тэалаг?чны, юрыдычны ? грамадска-пал?тычных навук, медыцынск?, ф?ласофск?)
[1]
. Факультэты складал?ся з 40 ?нстытута?, сярод як?х был?, да прыкладу, ?нстытуты эксперыментальнай ф?з?к?,
м?нералаг?чны
, геолага-
палеанталаг?чны
(ме? буйную калекцыю
бурштыну
), батан?чны з
Батан?чным садам
, заалаг?чны з заамузеем. Ун?верс?тэту належал? астранам?чная ?
геаф?з?чная
абсерваторы?, 7 медыцынск?х кл?н?к, спортклуб ≪
Палестра Альберц?нум
[de]
≫, некальк? б?бл?ятэк (у тым л?ку знакам?тая
Сярэбраная б?бл?ятэка
[de]
.
17 жн??ня 1944 года ?н?верс?тэт адсвяткава? сваё 400-годдзе. Праз два тыдн?, у канцы жн??ня, цэнтр Кён?гсберга падвергся мас?раваным бамбардз?ро?кам
брытанск?м? ваенна-паветраным? с?лам?
, у вын?ку чаго больш за 80 % пабудо? ун?верс?тэта был? зн?шчаны
[1]
.
28 студзеня 1945 года было вырашана
эваку?раваць
ун?верс?тэт у
Грайфевальд
[1]
(недалёка ад
Фленсбурга
), а затым у
Гётынген
. На гэтым яго г?сторыя завяршылася.
- Выдатныя прафесары Альберц?ны был? ганараваны
медальёна?
на
фасадзе
будынк? ?н?верс?тэта:
Фрыдрых В?льгельм Бесель
,
Карл Фрыдрых Бурдах
,
Карл Готфрыд Гаген
,
Ёган Фрыдрых Гербарт
,
Карл Густа? Якоб?
,
Крысц?ян Якаб Краус
,
Карл Лахман
,
С?ман Дах
,
Ёган Георг Гаман
,
Тэадор Готл?б фон Г?пель
,
?ману?л Кант
,
Ёган Готфрыд Гердэр
.
- Студэнты ?н?верс?тэта прыдумал? ? якасц? свайго знака адрознення
шп?льк?
на адзенн?, што пасля прывяло да традыцы? выдачы выпускн?кам адметнага значка.
- Студэнты праводз?л? традыцыйныя спаборн?цтвы па
веславанню
на
Замкавым сажалцы
.
- Ва ?н?верс?тэце ?снавал? студэнцк?я
брацтвы
(як?я часта был? зямляцтвам?), як?я мел? свае
гербы
,
сцяг?
, памяшканн?, напрыклад, брацтвы
Мазов?я
,
Балтыя
,
Ганза
(Corps Hansea),
Л?тва
(Corps Littuania), Нарман?я (Corps Normannia).
У наш час
БФУ ?мя Канта
асацыюе ≪Альберц?ну≫ з сабой. Паводле
праграмы рэканструкцы? цэнтра Кал?н?нграда
плануецца адна?ленне будынка ?н?верс?тэта на
Кнайпгофе
, як? стане адным з карпусо? БФУ ?мя Канта.
Гл. таксама
- Георг Саб?нус
? рэктар (у
1544
?
1547
), 1552, 1553 гадах, нямецк? ф?лолаг ? паэт
- Мац?яс Мен?ус
? рэктар (у
1587
,
1593
?
1599
гадах), матэматык
- Крысц?ян Якаб Краус
? рэктар (у 1792, 1798), ф?лосаф ? эканам?ст.
- Людзв?кас Рэза
? рэктар (у 1830/31 годзе), паэт, крытык, ф?лолаг, перакладчык, пратэстанцк? пастар.
- Фрыдрых Бурдах
? рэктар (у 1841/42, 1844/45), анатам ? ф?з?ёлаг.
- кронпрынц
Фрыдрых В?льгельм Пруск? (будучы кароль Прус??
Фрыдрых В?льгельм IV
) (рэктар у 1807/08?
1829
гадах)
- Карл Лу? Фердынанд Л?ндэман
? рэктар (
1892
?
1893
), матэматык
- Ёган Гартман Крыстаф Грэф
? рэктар (у 1800/01, 1806/07), прарэктар (1801, 1810/11, 1812/13, 1818/19), пратэстанцк? тэолаг.
- Ганс Бернхард фон Грунберг
? апошн? рэктар Кён?гсбергскага ?н?верс?тэта (
1937
?
1945
),
эканам?ст
Гл. таксама
- Ганс Яка? фон А?эрсвальд
(1757?1833) ? генерал, обер-прэз?дэнт, а затым ландгофмайстар
Прус??
; выпускн?к, а пазней куратар ун?верс?тэта.
- Готл?б З?гфрыд Баер
(
1694
?
1738
) ? г?сторык, ф?лолаг.
- Фрыдрых В?льгельм Бесель
(
1784
?
1846
) ? астраном, матэматык.
- Эрнст Ёган Б?рон
(
1690
?
1772
) ?
герцаг
Курляндск?
,
рэгент
?вана VI
(не скончы? навучанне ва ?н?верс?тэце).
- Карл Эрнст фон Бэр
(
1792
?
1876
) ? эмбрыёлаг.
- Герман Вагнер
(
1878
?
1880
) ? географ.
- В?льгельм В?н
(
1864
?
1928
) ? ф?з?к.
- Герман Людв?г Фердынанд Гельмгольц
(
1821
?
1894
) ? ф?з?ёлаг ? пс?холаг.
- Ёган Готфрыд Гердэр
(
1744
?
1803
) ? г?сторык культуры.
- Ёган Хрыстафор Герыке
(1696?1759) ? пастар ? рэл?г?йны п?сьменн?к.
- Людв?г Ота Гесэ
(
1811
?
1874
) ? матэматык.
- Дав?д Г?льберт
(
1862
?
1943
) ? матэматык.
- Крысц?ян Гольдбах
(
1690
?
1764
) ? матэматык.
- Тэадор Гольдшцюкер
(1821?1872) ? пруск? санскрытолаг, перакладчык ? педагог
- Ёган Крыстаф Готшэд
?
нямецк?
п?сьменн?к
?
крытык
,
г?сторык л?таратуры
.
- Эрнст Тэадор Амадэй Гофман
(
1776
?
1822
) ? п?сьменн?к, кампаз?тар, мастак.
- Адольф Гурв?ц
(
1859
?
1919
) ? матэматык.
- В?льгельм Друман
(
1786
?
1861
) ? г?сторык ? археолаг.
- ?аан Яка? Замен
(1700?1769) ? бургам?стр Дэрпта (Юр'ева, цяпер Тарту).
- ?аан Дав?д Занд
(1748?1834) ? астраном.
- Арнольд Яганес В?льгельм Зомерфельд
(
1868
?
1951
) ? матэматык, ф?з?к.
- Тэадор Калуца
? матэматык, ф?з?к - тэарэтык.
- ?ману?л Кант
(
1724
?
1804
) ? ф?лосаф.
- Густа? Роберт К?рхгоф
(
1824
?
1887
) ? матэматык, ф?з?к.
- Рудольф Фрыдрых Альфрэд Клебш
(
1833
?
1872
) ? матэматык.
- М?хаэль Л?л?енталь
(
1636
?
1750
) ? тэолаг ? г?сторык, а?тар прац па г?сторы? Прус?? ? Кён?гсберга.
- Герман М?нко?ск?
(
1864
?
1909
) ? матэматык.
- Карл Готфрыд Нэйман
(
1832
?
1925
) ? матэматык.
- Марц?н Нот
(
1902
?
1968
) ? б?бле?ст.
- Ота Фердынандав?ч Рэто?ск?
(
1829
?
1925
) ? энтамолаг ? нум?змат.
- Франц Руль
(
1845
?
1916
) ? г?сторык.
- Альв?н Курт Тэадор Тыла
(1874 ? 1911) ? нямецк? п?сьменн?к ? паэт.
- Валянц?н Тыла
(
1607
?
1662
) ? паэт.
- Аляксандр Торнкв?ст
(
1868
?
1944
) ? геолаг ? палеантолаг.
- Вольдэмар Фойгт
(
1850
?
1919
) ? ф?з?к.
- Оскар Шадэ
(
1826
?
1906
) ? ф?лолаг, герман?ст.
- Генрых Тэадор фон Шон
(
1773
?
1856
) ? пруск? дзяржа?ны дзеяч, обер-прэз?дэнт Усходняй ? Заходняй Прус??.
- Якаб Шыпер
(1842?1915) ? ф?лолаг, рэктар Венскага ?н?верс?тэта.
- Карл Густа? Якаб Якоб?
(
1804
?
1851
) ? матэматык, заснавальн?к кён?гсбергскай матэматычнай школы.
Зноск?
- Кретинин Г. В., Брюшинкин В. Н., Гальцов В. И. и др.
Очерки истории Восточной Пруссии ? Калининград: Янтарный сказ, 2004. 536 с.
ISBN 5-7406-0502-4
- Лавринович К. К.
Альбертина: Очерки истории Кёнигсбергского университета: К 450-летию со времени основания ? Калининград: Калининградское книжное издательство, 1995. 416 с.
ISBN 5-85500-417-1