Цяперашн? Папа Рымск?
Франц?шак
Катал?цтва
,
катал?цызм
? к?рунак хрысц?янства, як? ахопл?вае так званае заходняе
хрысц?янства
(
Рымска-Катал?цкую Царкву
), што прызнае першынство б?скупа Рыма (Папы Рымскага), як? з’я?ляецца к?ра?н?ком Катал?цкага Касцёла. Катал?цтва з’я?ляецца найбуйнейшай гал?ной хрысц?янскай рэл?г??, да яго вызна?ца? належыць прыбл?зна 1 м?льярд 254 м?льёна? чалавек, што складае каля 17,7 % жыхаро? Зямл?
[1]
.
Г?сторыя катал?цтва з’я?ляецца часткай г?сторы? хрысц?янства, якое да IV ст. стварала пэ?нае адз?нства. У пачатку V ст. тэрм?н ≪катал?цтва≫ або ≪заходняе хрысц?янства≫ пачал? выкарысто?ваць у дачыненн? да хрысц?ян у заходняй частцы
Рымскай ?мперы?
. Павольна павял?чвалася розн?ца пам?ж хрысц?янствам на Усходзе ? на Захадзе. У 1054 годзе адбы?ся
канчатковы падзел
пам?ж усходн?м (
правасла?ным
) хрысц?янствам ? заходн?м (катал?цк?м).
Вучэнне Катал?цкай Царквы сфармавалася ? вын?ку сусветных ? памесных сабора?, як?я праходз?л? да сх?змы 1054 года ? пазней, як?я скл?ка?
Папа Рымск?
. Каротк? змест асно?ных пра?да? веры ?трымл?ваецца ?
С?мвале веры
.
Асно?ныя догмы катал?цкага вучэння:
- Бог адз?н у трох Асобах: Айцец, Сын, Святы Дух. Тры Божыя асобы ро?ныя пам?ж сабой.
- Божы Сын ста? чалавекам ?сусам Хрыстом, нарадз??шыся ад Дзевы Мары? дзеля зба?лення чалавецтва, заста?шыся Богам.
- Марыя зачала Божага Сына ад Святога Духа ? пасля нараджэння засталася Дзеваю.
- Богачалавек ?сус Хрыстос прыня? смерць праз распяцце на крыжы ? на трэц? дзень уваскрос з мёртвых.
- Пасля ?васкрасення ?сус Хрыстос узнёсся на Неба ? спасла? ад Айца Святога Духа, праз якога Ён к?руе супольнасцю сва?х вучня? на зямл? ? Царквой.
- Пасля смерц? кожнага чалавека чакае Божы суд, пасля якога чалавек атрымл?вае вечную ?знагароду ? Небе, праходз?ць часовае ачышчэнне ?
Чыстцы
або асуджаецца на вечную кару ?
Пекле
.
- Чалавек мае свабодную волю ? таму сам нясе маральную адказнасць за ?се свае рашэнн? ? ?чынк?.
Вышэйшым а?тарытэтам у справах веры з’я?ляецца Свяшчэннае П?санне (
Б?бл?я
) ? Святая Традыцыя. Выражэннем веры ? катал?цтве з’я?ляюцца выразы, што перадаюць яе змест ? падаюцца Катал?цк?м Касцёлам як абавязковыя да веры (догмы, дагматы, дагматычныя дэф?н?цы?). Так?я вызначэнн? зместу веры абвяшчаюцца на сусветных саборах або
Папам Рымск?м
. Папа Рымск?, кал? навучае ?рачыста як пераемн?к апостала Пятра (ex cathedra), не памыляецца ? пытаннях веры ? марал? (беспамылковасць Папы, непамыльнасць Папы).
Катал?цк? Касцёл вучыць, што чалавек можа пазнаць Бога ?ласным розумам, але гэта пазнанне датычыць больш самога факту ?снавання Бога. Розум жа, ≪асвечаны верай≫, з дапамогай асабл?вага божага дару можа пазнаць натуру Бога. У пазнанн? Бога ? дагмата? веры дапамагае божае аб’я?ленне. Чалавечы розум мае абмежаваныя магчымасц?, таму по?насцю пазнаць Бога немагчыма.
Як ? ?ншыя хрысц?яне, катол?к? вераць у аднаго Бога ? трох асобах (Найсвяцейшая
Тройца
): Бог Айцец, Сын Божы (
?сус Хрыстос
) ? Дух Святы. Бог з’я?ляецца ?семагутным стваральн?кам
Сусвету
з н?чога, усяго матэрыяльнага ? нематэрыяльнага. Бог ствары? ? чалавека ? вяршыню ?сяго стварэння. Чалавек складаецца з цела ? душы. Душа чалавека несмяротная ? пакл?кана Богам ?снаваць на яго падабенства (на вобраз Бога). Разам з тым, Бог ствары? свет духа? ?
анёла?
. Некаторыя анёлы па?стал? супраць вол? Бога ? стал? дзейн?чаць яму насуперак (
д'ябал
,
сатана
). Першыя людз? ?
Адам
?
Ева
? пад уплывам д’ябла не паслухал?ся Божых загада? ? ?чын?л?
першародны грэх
. Вын?к? гэтага ?чынку перайшл? на ?с?х людзей: пазба?ленне першаснай справядл?васц? ? святасц?, аслабленасць чалавечай натуры (≪выгнанне з раю≫). Пасля Адама ? Евы кожны чалавек нос?ць на сабе знак перашароднага граху, як? можа быць змыты на хросце.
Сын Божы (?сус Хрыстос) ста? чалавекам (уцелав??ся) ? памёр на крыжы, каб людзям вярнуць страчаны стан неба (раю). Хрыстос бы? пачаты Духам Святым ? нарадз??ся ? часе з
Дзевы (Панны) Мары?
. Разам з тым, ён ?снава? адвечна. Праз свае дабравольныя пакуты ? крыжовую смерць, а таксама праз уваскрасенне з мёртвых, Хрыстос зраб?? справу адкуплення. У вын?ку гэтай справы людз? вызвал?л?ся ад грахо? ? ?х наступства?.
Хрыстос мае дзве натуры ? боскую ? чалавечую. Ён адз?насутны Богу-Айцу ? бостве ? людзям у чалавецтве. Аднак, у адрозненне ад любога чалавека, Хрыстос не мае н?воднага граху.
Мац? Хрыста ? Марыя пры сва?м зачацц? не мела першароднага граху. Дагмат аб беззаганным зачацц? Мары? адсутн?чае ? правасла??. Марыя захавала дзявоцтва да канца жыцця. Пасля яго заканчэння яна з целам ? душой была ?зята на Неба (да Раю). Як мац? Бога, Марыя займае выключнае месца сярод святых, таму яе называюць найсвяцейшая.
Катал?цк? Касцёл вучыць, што на працягу г?сторы? чалавецтва адбываецца змаганне з с?лам? зла. Каб заставацца добрым, кожнаму чалавеку патрэбна дапамога ? божая ласка. Гэтую ласку для людзей выслужы? Хрыстос. ?снуе два тыпы ласк? ? дзейсная ласка ? асвячальная (пастаянная) ласка. Пастаянная ласка ? гэта пастаянная нак?раванасць жыць ? дзейн?чаць так, як гэтага жадае Бог. Дзейсная ласка дапамагае пры навяртанн? або асвячэнн?. Грэх ? гэта свядомае ? дабравольнае парушэнне божых загада?. Чалавек, як? роб?ць цяжк? грэх, страчвае асвячальную ласку. Кал? ён памрэ ? так?м стане, то трап?ць у
Пекла
, таму так?я грах? яшчэ называюць смяротным?. Вярнуць асвячальную ласку пасля цяжкага граху можна праз сакрамент
споведз?
. Ад няцяжк?х грахо? можна ачысц?цца як на споведз?, так ? праз святую камун?ю (прычашчэнне, гл.
е?харыстыя
). Прабачэнне грахо? ? вызваленне ад ?х называецца апра?даннем чалавека. Катал?цкае вучэнне аб апра?данн? моцна адрозн?ваецца ад пратэстанцк?х.
Прыгатаванне даро? падчас
Е?харысты?
[2]
Божую ласку можна атрымаць праз сакраменты (та?нствы). У катал?цтве, як ? ? правасла??, прыняты сем сакрамента?: хрышчэнне, канф?рмацыя (м?рапамазанне, бежмаванне), Е?харыстыя, пакаянне (споведзь), алеепамазанне (намашчэнне хворых), святарства, сужэнства. Пры гэтым хрышчэнне з’я?ляецца першым сакраментам, прыняцце якога дазваляе прымаць ?ншыя ? роб?ць чалавека хрысц?ян?нам. Асабл?вае месца ? катал?цтве займае культ Е?харысты? (Святая ?мша, Святая Камун?я, Прычасце, Найсвяцейшыя Цела ? Кро? Хрыста, Божае Цела, адарацыя Найсвяцейшага Сакраменту). Е?харыстыя з’я?ляецца вяршыняй ? крын?цай духо?нага жыцця.
Усе людз? пакл?каны да святасц? ? по?н? хрысц?янскага жыцця ? дасканалай любов?, дзякуючы нормам паводз?н, як?я змешчаны ? божых запаведзях (дэкалог, дзесяць запаведзя?). Святасць ? гэта прысвячэнне сябе целам ? душой справе Божай славы ? служэнню бл?жняму, праз выконванне божай вол?.
Душа чалавека пасля смерц? трапляе ? Неба (
Рай
) або
Пекла
, залежнасц? ад таго, як пражы? сваё жыццё кожны пэ?ны чалавек. Душы, як?я памерл? ? стане асвячальнай ласк?, але не гатовы трап?ць у рай, перш, чым там апынуцца, праходзяць ачышчэнне ?
Чыстцы
. Дактрыны пра Чысцец няма ? правасла?ных хрысц?ян. Кал? Хрыстос прыйдзе друг? раз на зямлю (паруз?я), адбудзецца апошн? суд ? людск?я целы ?васкроснуць. Паводле гэтага суда ?сус аддасць кожнаму чалавеку паводле яго спра? ? па яго прыняццю або адк?данню ласк?
[3]
. Душы, што памерл? ? стане смяротнага граху, будуць вечна пакутаваць у пекле. Душы ? небе (ра?) будуць вечна шчасл?выя.
Катол?к? вызнаюць, што ?се памесныя цэрквы (
лац.
:
sui iuris
? ≪свайго закона≫) звязаны адз?нствам пам?ж сабою праз супрычасце з б?скупам Рыма (Папам Рымск?м), а кожны член Катал?цкага Касцёла праз хрышчэнне належыць да ?сяго Катал?цкага Касцёла ? да канкрэтнай памеснай Царквы.
Катал?цк? Касцёл вучыць, што яго к?ра?н?ком (галавой) з’я?ляецца Хрыстос, якога бачным намесн?кам ? пераемн?кам апостала Пятра з’я?ляецца б?скуп Рыма (
Папа Рымск?
).
Папа Рымск? выб?раецца калег?яй кардынала? на
канклаве
. Папа мае найвышэйшую ?ладу, з’я?ляецца к?ра?н?ком горада-дзяржавы
Ватыкан
.
?ншыя б?скупы, як?я знаходзяцца ? лучнасц? з б?скупам Рыма, утвараюць калег?ю б?скупа? ? друг? ?зровень к?равання ? Катал?цк?м Касцёле. Калег?я б?скупа? л?чыцца спадкаемн?цай групы дванаццац? апостала? ?суса Хрыста. Сваю ?ладу калег?я б?скупа? выконвае тольк? ? лучнасц? пад к?ра?н?цтвам Папы Рымскага. Выкананне гэтай улады адбываецца: на сусветных саборах, што скл?каюцца папам; праз калег?яльныя дарадчыя органы б?скупа Рыма; Рымскую курыю. Найвышэйшую ?ладу катал?цтва называюць яшчэ Апостальскай Стал?цай.
Катал?цк? Касцёл складаецца з мясцовых (памесных) касцёла? (цэрква?). Прадста?н?кам? Папы Рымскага ? мясцовых касцёлах у розных кра?нах, тэрыторыях ? арган?зацыях з’я?ляюцца легаты (апостальск?я нунцы?, пранунцы?, ?нтэрнунцы?, апостальск?я дэлегаты).
Мясцовыя Касцёлы (цэрквы) складаюцца з
дыяцэз?й
або
арх?дыяцэз?й
(дыяцэз?й вышэйшага ?зро?ню); ва ?сходн?х катал?цк?х цэрквах прынята назва
епарх?я
?
арх?епарх?я
адпаведна. Гэта сталыя ? звычайныя адм?н?страцыйныя адз?нк? Катал?цкага Касцёла. З дыяцэз?ям? (арх?дыяцэз?ям?) маюць ро?ныя правы: тэрытэрыяльная пралатура, тэрытэрыяльнае абацтва, апостальск? в?карыят ? апостальская прэфектура, апостальская адм?н?стратура, ва ?сходн?х катал?цк?х цэрквах ?
экзархаты
. Функцыю дыяцэз?? выконвае таксама ваенны ардынарыят.
К?ра?н?ком мясцовага Касцёла (мясцовай Царквы) з’я?ляецца дыяцэз?яльны (епарх?яльны) б?скуп або зра?наны з ?м ?ерарх (пралат, тэрытэрыяльны
абат
, апостальск? адм?н?стратар, ваенны ардынарый; ва ?сходн?х цэрквах ? экзарх). Дыяцэз?яльны б?скуп можа мець так званага б?скупа-каад’ютара (г. зн. б?скупа, як? мае права спадкаемнасц?) ? дапаможнага б?скупа (аднаго або некальк?х).
У к?раванн? мясцовым? Касцёлам? б?скупам дапамагаюць: святарская рада, калег?я дарадца? (кансултара?), рада эканам?чных спра?, душпастырская рада, дыяцэз?яльны с?нод (ва ?сходн?х катал?цк?х цэрквах ? епарх?яльны канвент), кап?тулы канон?ка?, дыяцэз?яльная курыя.
Мясцовыя Касцёлы складаюцца з
параф?й
(прыхода?, парох?й) ? пастаянных супольнасцей верн?ка? акрэсленай тэрыторы?. К?ра?н?ком параф?? з’я?ляецца пробашч (настаяцель), якому можа дапамагаць в?карый або некальк? в?карыя?. Пробашча? ? в?карыя? прызначае дыяцэз?яльны б?скуп. Яны належаць да другой (пасля б?скупа?) ступен? святарства ? прэзб?тэра? (
ксяндзо?
). У выкананн? сва?х функцый ?м дапамагаюць дыяканы ? прадста?н?к? трэцяй (н?жэйшай) ступен? святарства.
Некальк? суседн?х параф?й могуць быць аб’яднаныя ? дапаможныя структуры ? дэканаты (раённыя в?карыяты). К?ра?н?ком такой структуры з’я?ляецца дэкан (раённы в?карый, протапрэзб?тэр), звычайна ?м з’я?ляецца заслужаны святар, пробашч адной з параф?й, што ?ваходзяць у дадзены дэканат.
Апрача параф?й, ?снуць асобныя цэнтры душпастырства (арган?зацы? к?равання верн?ка?) ? рэктараты. Таксама асобна ад параф?й служаць
капеланы
(апека над вязням?, хворым?, эм?грантам?, ваенным?, спартсменам? ? ?нш.).
Некальк? мясцовых Касцёла? утвараюць наддыяцэз?яльныя структуры: м?трапол?? (Касцельныя прав?нцы?), Касцельныя рэг?ёны ? Канферэнцы? б?скупа?. На тэрыторы? Касцельных прав?нцый могуць скл?кацца прав?нцыяльныя с?ноды. У вял?к?х кра?нах некальк? м?трапол?й могуць утвараць Касцельныя рэг?ёны з уласным? рэг?янальным? канферэнцыям? б?скупа?. Б?скупы адной кра?ны звычайна складаюць Канферэнцыю б?скупа? гэтай кра?ны.
Канан?чныя законы для ?сходн?х катал?цк?х цэрква? прадугледжваюць магчымасць ?снавання схода б?скупа? розных абрада?.
У Катал?цк?м Касцёле можна выдзел?ць шэсць гало?ных лац?нск?х абрадавых традыцый ? пяць усходн?х. Абрадам называюць асабл?вы спосаб выражэння катал?цкай веры супольнасцю верн?ка?, як?х яднае аднолькавая л?тург?чная спадчына, а таксама тэалаг?чнае, духо?нае ? дысцыпл?нарнае фарамаванне ? канкрэтных г?старычных ? культурных умовах. У рамках абрадавых традыцый у катал?цтве ?снуюць супольнасц? хрысц?ян, называныя су? юрыс (
лац.
:
sui iuris
? ≪свайго закона≫), як?я прызнаюць найвышэйшую ?ладу Катал?цкага Касцёла. Так?х супольнасцей на дадзены момант ?снуе 22. Вось сп?с Касцёла? (Цэрква?) су? юрыс:
Александрыйская традыцыя:
- копцк? (патрыярхат)
- эф?опск? (м?трапол?я)
Антыёхская традыцыя:
- маланкарск? (м?трапол?я)
- маран?цк? (патрыярхат)
- с?рыйск? (патрыярхат)
Халдэйская традыцыя:
- с?ра-малабарск? (вярхо?нае арх?б?скупства)
- халдэйск? (патрыярхат)
В?зантыйская (канстанц?нопальская) традыцыя:
- албанск?
- балгарск?
- беларуск? (
ун?яты
, грэка-катол?к?)
- венгерск?
- грэчаск?
- ?тальяна-албанск?
- мельх?цк?
- рас?йск?
- румынск? (м?трапол?я)
- рус?нск? (м?трапол?я)
- славацк?
- укра?нск? (вярхо?нае арх?б?скупства; ун?яты, грэка-катол?к?)
- харвацк?
Армянская традыцыя:
- армянск? (патрыярхат)
Лац?нская традыцыя:
- лац?нск? (патрыярхат)
Станам на жн?вень 2023 года, у
Беларус?
катал?цтва ? другая па колькасц? верн?ка?
канфес?я кра?ны
. У Беларус? Катал?цкая Царква прадста?лена двума абрадам? ?
лац?нск?м
(дакладней,
рымск?м
) ?
в?зантыйск?м
.
Рымска-Катал?цк? Касцёл
прадста?лены структурна 4
дыяцэз?ям?
, як?я ?твараюць
М?нска-Маг?лё?скую м?трапол?ю
. Агульная колькасць катал?ко? рымскага абраду ? каля 1,4 млн асоб, у прыватнасц?,
М?нска-Маг?лё?ская арх?дыяцэз?я
мае 610 490 верн?ка?,
П?нская дыяцэз?я
? 50 115,
Гродзенская дыяцэз?я
? 591 000,
В?цебская дыяцэз?я
? 151 000 верн?ка?.
Зноск?