В?та?т

З В?к?педы?, свабоднай энцыклапеды?
В?та?т
Партрэт з брэсцкага аўгусцінскага манастыра. Невядомы аўтар, другая палова XVII стагоддзя. Прыжыццёвыя выявы Вітаўта не захаваліся.
Партрэт з брэсцкага а?гусц?нскага манастыра . Невядомы а?тар, другая палова XVII стагоддзя. Прыжыццёвыя выявы В?та?та не захавал?ся.
Герб Вітаўта з хронікі Ульрыха Рыхенталя
Герб В?та?та з хрон?к? Ульрыха Рыхенталя
Вял?к? князь л?то?ск?
4 жн??ня 1392  ? 27 кастрычн?ка 1430
Папярэдн?к Ягайла Альгердав?ч
Ск?ргайла Альгердав?ч (як намесн?к Ягайлы, 1386?1392)
Пераемн?к Св?дрыгайла Альгердав?ч
Нараджэнне каля 1350
Старыя Трок?
Смерць 27 кастрычн?ка 1430 ( 1430-10-27 )
Месца пахавання Кафедральны сабор Святога Стан?слава
Род Гедз?м?нав?чы
Бацька Кейстут
Мац? Б?рута
Жонка 1-я: Марыя Лукомская (?)
2-я: Ганна Святаслава
3-я: Юльяна Гальшанская
Дзец? Соф'я
Веравызнанне хрысц?янства ? язычн?цтва
Б?твы
Лагатып Вікісховішча  Медыяфайлы на В?к?схов?шчы

В?та?т (у хрышчэнн? Аляксандр , ~ 1350  ? 27 кастрычн?ка 1430 [1] ) ? князь гарадзенск? (1370?1382), князь луцк? (1370?1382), вял?к? князь л?то?ск? ( 1392 ? 1430 ), абвешчаны кароль гус?та? [2] . Сын Кейстута , пляменн?к Альгерда ? стрыечны брат Ягайлы .

Адз?н з найбольш вядомых к?ра?н?ко? Вял?кага Княства Л?то?скага, яшчэ пры жыцц? празваны Вял?к?м [3] .

Бы? ахрышчаны першы раз у 1382 годзе ? катал?цкаму абраду пад ?мем В?ганд, друг? раз у 1384 годзе ? правасла?наму абраду пад ?мем Аляксандр ? трэц? раз у 1386 паводле катал?цкага абраду таксама пад ?мем Аляксандр [4] .

?мя [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

?мя В?та?т ? з шэрагу старабалцк?х (старал?то?ск?х) двухасно?ных ?мёна?. Так?я ?мёны дайшл? з ?ндае?рапейскай эпох? ? ?ласц?выя ?менн?кам народа? ?ндае?рапейскага паходжання [5] .

Першая аснова Vy- знаходз?цца ? абла?тных дачыненнях з асновам? Vai-, Vei-, Vie-, Vi- [6] , як?я, у сваю чаргу, звязаныя з л?т. vyti ≪гнаць, даганяць≫ ? далей ?ндае?рапейск?м * ?ei - ≪рушыць, ?мкнуцца; гнаць≫, ад якога ? блр. вайна, ваяваць [7] .

Другая аснова Taut- звязаная з л?т. tauta [8] , лат. tauta ≪народ≫, пруск. tauto ≪кра?на≫, усё да ?ндае?рапейскага * teuta ≪народ; кра?на≫ [9] .

У ?мен? В?та?т, так?м чынам, спалучыл?ся ?менныя асновы, што пазначаюць паняцц? ≪вайны≫ ? ≪народу≫ (народу ? пляменным сэнсе), важнасць як?х сягае яшчэ раннел?то?скай эпох? [10] . Значэнне ?мя В?та?т можна перадаць як "той, хто ваюе за народ".

Б?яграф?я [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Ранн?я гады [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Нарадз??ся В?та?т каля 1350. Дакладная дата яго нараджэння невядомая. Хран?ст Конрад Б?тшын   (ням.)  ( бел. пры ап?санн? б?твы пад Рудавай (1370) згада?, што В?та?ту, як? ?дзельн?ча? у б?тве, было дваццаць гадо?. Па Кромеру , у 1430 В?та?ту было восемдзесят [11] . Бацька В?та?та Кейстут ? яго дзядзька Альгерд к?равал? сумесна ? не змагал?ся за ?ладу пам?ж сабой. Альгерд бы? вял?к?м князем ? займа?ся ?сходн?м? ? па?днёвым? справам?, Кейстут вё? упартую барацьбу з тэ?тонск?м? рыцарам? на па?ночным захадзе [12] . Мац? В?та?та была другая жонка Кейстута Б?рута , пра якую вядома вельм? мала.

У маладосц?. Невядомы мастак, XVIII ст. [13]

Першыя звестк? аб В?та?це адносяцца да канца 1360-х гадо?. У 1368 ? 1372 гадах ён удзельн?ча? у паходах Альгерда на Маскву . У 1374 атрыма? у валоданне Гарадзенскае княства . У 1376 годзе ?жо як князь гарадзенск? ?дзельн?ча? у паходзе на Польшчу . З 1377 праводз?? самастойныя паходы ? земл? Тэ?тонскага ордэна [11] .

Пасля смерц? Альгерда ? 1377 Кейстут прызна? яго старэйшага сына ад другога шлюбу Ягайлу вял?к?м князем л?то?ск?м ? працягну? традыцыйную для сябе вайну з крыжакам? [14] .

Тым не менш, Ягайла бая?ся свайго ?плывовага дзядзьку, да таго ж супраць Кейстута яго наладжвал? мац? Ульяна Цвярская ? зяць Вайдыла [15] [16] .

У лютым 1380 Ягайла без узгаднення з Кейстутам заключы? пяц?месячнае перам?р’е з Л?вонск?м ордэнам для абароны сва?х спадчынных земля? у Л?тве, а таксама Полацка , тольк? што адабранага ? свайго брата ? канкурэнта Андрэя [14] .

31 мая 1380 года Ягайла ? вял?к? маг?стр Тэ?тонскага ордэна В?нрых фон Кн?продэ заключыл? тайны Давыдз?шка?ск? дагавор , падстав??шы тым самым пад удар крыжако? земл? Кейстута, на як?я дзеянне дагавора не распа?сюджвалася [17] .

Барацьба за ?ладу [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Асно?ныя артыкулы: Грамадзянская вайна 1381-1384 гадо? ? Грамадзянская вайна 1389-1392 гадо?
Ягайла змяшчае В?та?та ? Кейстута ? вязн?цу. В. Герсан , 1873

У лютым 1381 крыжак? ?варвал?ся ? земл? Кейстута ? рушыл? ? к?рунку Трока? . Бы? разбураны Новы Гарадок ? ?зята ? палон каля 3 000 чалавек [18] . Комтур   (руск.)  ( бел. Астэродэ Гюнтэр Гоенштейн паведам?? Кейстуту аб заключэнн? Давыдз?шка?скага дагавора [18] , пасля чаго Кейстут вырашы? пачаць вайну з Ягайлам. У канцы 1381 ён на чале войска адправ??ся ? Прус?ю , але па дарозе рэзка павярну? да В?льн? [15] . Незадаволены рашэннем бацьк? В?та?т адбы? у Драг?чын ? Гродна . Кейстут з лёгкасцю ?зя? В?льню, палан?? самога Ягайлу. Акрамя таго, ён выяв?? сакрэтны дагавор з Ордэнам, як?м змог даказаць В?та?ту планы Ягайлы [16] .

У час перамо? з Ягайлам у В?льн? ( 1382 ), В?та?та разам з Кейстутам схап?л? ? змясц?л? ? Крэ?ск? замак . У замку Кейстута задушыл?, аднак В?та?т пры дапамозе жонк? Ганны Святасла?ны здоле? уцячы.

У ходзе барацьбы са стрыечным братам В?та?т бы? вымушаны двойчы бегчы ва ?ладанн? Тэ?тонскага ордэна (1382?1384, 1389?1392) з перадачай ордэну Жамойц? . Праз Берасце ? Мазов?ю прыбы? у Прус?ю, дзе 21 кастрычн?ка 1383 прыня? катал?цтва ? ?мя В?ганд. Па вяртанн? на радз?му ? 1384 перайшо? у правасла?е ? атрыма? ?мя Аляксандр, аднак пазней вярну?ся ? катал?цтва, захава?шы другое ?мя.

У 1384 годзе ён атрыма? назад частку спадчыны свайго бацьк?.

Пасля ун?? Вял?кага Княства Л?то?скага з Польшчай у 1385 В?та?т узначал?? групо?ку феадала? ВКЛ, як?я был? супраць ун?? з Польшчай [1] . Ён змага?ся за незалежнасць княства ад Польшчы ? дамага?ся ад польскага караля Ягайлы прызнання за сабой (на правах намесн?ка ) Вял?кага Княства Л?то?скага. З дапамогай рыцара? Л?вонскага ордэна цягам вайны ( 1389 ? 1392 ) спрабава? ск?нуць намесн?ка Ягайлы на л?то?ск?м стальцы ? свайго стрыечнага брата Ск?ргайлу ? пачаць к?раваць дзяржавай незалежна ад польскага караля.

У вын?ку гэтай барацьбы пам?ж ?м ? Ягайлам у 1392 годзе было заключана кампрам?снае Востра?скае пагадненне , паводле якога была прызнана фактычная вярхо?ная ?лада В?та?та ? ВКЛ, але Ягайла дэ-юрэ захо?ва? тытул вял?кага князя л?то?скага [1] . В?та?ту был? вернуты вотчынныя земл? Троцкага княства , раней аднятыя Ягайлам ? перададзеныя Ск?ргайле. В?та?т станав??ся намесн?кам Ягайлы ? Л?тве, фактычна ? к?ра?н?ком.

В?та?т праводз?? пал?тыку цэнтрал?зацы? дзяржавы ? ?мацавання вел?какняжацкай улады. Вё? акты?ную знешнюю пал?тыку. Падчас В?та?та ВКЛ працягвала падтрымл?ваць Цвярское ? Разанскае   (руск.)  ( бел. вял?к?я княствы супраць Масквы [1] . У 1395 уключы? у склад ВКЛ Смаленскае княства .

Б?тва на Ворскле [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Асно?ны артыкул: Б?тва на Ворскле, 1399
Б?тва на Ворскле. М?н?яцюра XVI ст. з ?люстраванага летап?снага зводу   (руск.)  ( бел. .
Касцёл В?та?та ? Ка?насе , пабудаваны каля 1400

Пасля паражэння Тахтамыша ад войска Тамерлана ? 1395 годзе, спусташэння ? паслаблення Залатой Арды вял?к? князь В?та?т да? прытулак Тахтамышу на сваёй тэрыторы?, а пасля сыходу Тамерлана на Бл?зк? Усход распача? некальк? пахода? углыб татарскай тэрыторы?. Л?то?ская арм?я спачатку перайшла Дон ? нанесла паражэнне татарскай ардзе пабл?зу Волг? , узя?шы тысячы палонных. У 1397 В?та?т з’яв??ся ? Крыме , дзе зно? атрыма? перамогу над татарам?, варожым? Тахтамышу.

В?та?т ?мкну?ся да таго, каб Папа Рымск? абвясц?? крыжовы паход , як? дазвол?? бы яму сцерц? Залатую Арду , заваяваць руск?я земл? ? атрымаць карале?скую карону [19] .

В?та?т вё? пастаянную барацьбу супраць татар, ачысц?? ад ?х усю тэрыторыю пам?ж Дняпром ? Азо?ск?м морам . У 1399 у б?тве на Ворскле ?значаленае В?та?там аб’яднанае войска, якое ?ключала во?на? Вял?кага Княства Л?то?скага, паляка?, руск?х князё?, крыжако? ? татара? збеглага ? Л?тву хана Тахтамыша , пацярпела по?нае паражэнне ад войска? хана Ц?мура Кутлуга ? цемн?ка   (руск.)  ( бел. Эдыгея   (руск.)  ( бел. [1] . Войска В?та?та фарс?равала раку ? абрынулася на войск? Ц?мура Кутлуга, але ? гэты час войск? Эдыгея абышл? яго з фланга?, прыц?сну?шы да рак? ? амаль цалкам зн?шчы?шы. Сам В?та?т бы? паранены ? ледзь не патану?.

У вын?ку гэтага сарвал?ся планы В?та?та панавання над ус?м? землям? кол?шняй Рус? . Нягледзячы на гэта, В?та?т захава? кантроль ВКЛ над Па?ночным Прычарнамор’ем.

Паражэнне на Ворскле аслаб?ла паз?цы? В?та?та. Яму давялося адмов?цца ад амб?цыйных плана? на ?сходзе. Было зно? страчана Смаленскае княства . Па патрабаванн? Польшчы ? 1401 годзе была заключана В?ленска-Радамская ун?я [1] , якой бы? замацаваны прадугледжаны Крэ?ск?м актам сюзерэн?тэт Польшчы ? дачыненн? да Л?твы. В?та?т ? яго падданыя был? вымушаны прынесц? п?сьмовае абяцанне аб вернасц? Польшчы; ён бы? прызнаны вял?к?м князем л?то?ск?м, але тольк? пажыццёва: перададзеныя яму ? валоданне земл? пасля смерц? пав?нны был? адысц? да Ягайлы ? Карале?ства Польскага.

У падзяку за выратаванне вял?к? князь закла? у Ко?не касцёл Ушэсця Найсвяцейшай Дзевы Мары? , вядомы цяпер як касцёл В?та?та. Акрамя гэтага храма, князем заснаваныя касцёлы Звеставання Найсвяцейшай Панне Мары? ? Святога Бенедыкта ? Старых Троках, касцёл Найсвяцейшай Дзевы Мары? ? Новых Троках, ?ншыя храмы ? манастыры. Царко?ная пал?тыка В?та?та мела на мэце развеяць распа?сюджаныя ? Заходняй Е?ропе ?я?ленн? аб л?то?цах як язычн?ках, ? спын?ць агрэс?ю нямецк?х рыцара?.

У вын?ку стаяння на Угры (1408) вызначы? усходнюю мяжу ВКЛ па рэках Угра ? Ака .

Вял?кая вайна ? Грунвальдская б?тва [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Асно?ныя артыкулы: Вял?кая вайна, 1409-1411 ? Б?тва пад Грунвальдам, 1410
Ян Матэйка . ≪ Грунвальдская битва ≫ , 1878. Фрагмент карц?ны з выявай В?та?та
В?та?т ? Ягайла моляцца напярэдадн? Грунвальдскай б?твы . Я. Матэйка , 1855

В?та?т ? Ягайла был? арган?затарам? разгрому нямецк?х рыцара? пад камандаваннем маг?стра Тэ?тонскага ордэна Ульрыха фон Юнг?нгена ? Грунвальдскай б?тве 1410 годзе. Ролю В?та?та, прызначанага Ягайлам гало?накамандуючым [1] , у гэтай знакам?тай б?тве вял?кая, нягледзячы на тое, што ход б?твы ? ацэнка дзеяння? удзельн?ка? працягваюць выкл?каць спрэчк?. Б?тва пад Грунвальдам паклала канец гегемон?? ордэна ? змян?ла геапал?тычнае станов?шча Вял?кага Княства Л?то?скага. Ордэн па Торунск?м дагаворы саступа? В?та?ту Жамойць (у пажыццёвае валоданне), гэта значыць па?ночна-заходнюю частку тэрыторы? сучаснай Л?твы , захопленую Тэ?тонск?м ордэнам ( 1398 ). З-за Жамойц? Л?тва яшчэ двойчы ?ступала ва ?зброеныя канфл?кты з Тэ?тонск?м ордэнам ( 1414 , 1422 ), пакуль немцы канчаткова не адмов?л?ся ад Жамойц? ? Мельнск?м м?рным дагаворы ( 1422 ) [1] .

Унутраная пал?тыка [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

На вял?какняжацк?м стальцы. Невядомы мастак, 1555

Праводз?? пал?тыку цэнтрал?зацы? дзяржавы ? ?мацавання вел?какняжаскай улады. Паступова л?кв?дава? буйныя ?дзельныя княствы, аддава? родным ? стрыечным братам менш значныя ?дзелы. Да дзяржа?нага к?равання (удзел у соймах ? радзе) прыцягва? ваеннаслужбовы стан ?баяр-шляхту, за службу раздава? яму земл?.

Найвышэйшыя пасады пры В?та?це займал? баяры, што паходз?л? з беларускай этн?чнай тэрыторы? , з ?х складалася ? атачэнне вял?кага князя. Напрыклад, на Сал?нскай сустрэчы 1397 годзе з крыжацк?м пасольствам В?та?та суправаджал? княз? п?нск? Юрый , засла?ск? М?хал , старадубск? Аляксандр , ?ван Гальшанск? ? друцк? ?ван [20] .

За В?та?там старабеларуская мова (тады часта называлася ≪л?то?скай≫) па-ранейшаму мела статус аф?цыйнай; лац?на пачала ?жывацца ? дачыненнях з Заходняй Е?ропай ? ? катал?цк?м касцёле [21] .

У 1413 годзе падп?са? Гарадзельскую ун?ю [1] , якая дэ-юрэ давала катал?кам пераваг? ? заняцц? дзяржа?ных пасад, але дэ-факта В?та?т прызнача? на пасады гледзячы тольк? на сваё ?ласнае меркаванне. Заснава? у ВКЛ правасла?ную м?трапол?ю незалежную ад маско?скай, першым м?трапал?там якой на Новагародск?м саборы бы? абраны Рыгор Цамблак . Падчас В?та?та ? 1420 годзе В?цебск , Полацк ? В?льню наведа? Геран?м Пражск?  ? паплечн?к Яна Гуса . У 1422 годзе ? Чэх?ю прыбы? намесн?к В?та?та Жыг?монт Карыбутав?ч з 5-тысячным войскам, так?м чынам В?та?т змага?ся за вяртанне Жамойц?. Паводле Мельн?цкага дагавора (1422) Ордэн перада? Жамойць В?та?ту ? пажыццёвае валоданне.

Падчас В?та?та ВКЛ дасягнула найбольшай магутнасц? ? памера?: ад пско?скай мяжы да Чорнага мора ? ад Ак? ? Курска да Гал?цы? .

Усходняя пал?тыка [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У 1397 В?та?т разбуры? Разанскае княства   (руск.)  ( бел. ? адсутнасць вял?кага князя Алега ?ванав?ча , у чым яму не перашкаджа? зяць, маско?ск? князь Вас?ль , з як?м яны паважна сустрэл?ся ? Каломне .

У 1404 В?та?ту ?далося вярнуць Смаленск   (руск.)  ( бел. з дапамогай польск?х войска? [1] , але незадаволены збл?жэннем В?та?та з Польшчай Св?дрыгайла Альгердав?ч ад’еха? на маско?скую службу ? атрыма? ад Вас?ля Дзм?трыев?ча некальк? гарадо? у кармленне (пасля паходу Едыгея на Маскву вярну?ся ? Л?тву). В?та?т умешва?ся ? справы На?гародскай ? Пско?скай рэспубл?к ? тройчы (1406?1408) урываецца ? межы Маско?скага княства .

Валоданн? княства Л?то?скага пры В?та?це на ?сходзе дасягал? вярхо?я? Ак? ? Мажайска . В?та?т адабра? у татара? Па?днёвую Падол?ю ? пашыры? свае ?ладанн? на по?дн? да Чорнага мора . За час яго пра?лення ? Прычарнамор’? з’я?ляюцца так?я гарады ? крэпасц? : Даша?   (бел. (тар.))  ( бел. ( Ачака? ), Саколец   (бел. (тар.))  ( бел. ( Вазнясенск ), Балаклей   (бел. (тар.))  ( бел. (на Бугу ), Замак Каравул ( Рашка? ), Хаджыбей   (руск.)  ( бел. (пазней Адэса ).

Дачка В?та?та Соф’я была выдадзена замуж за вял?кага князя маско?скага Вас?ля Дзм?трыев?ч . У сва?м завяшчанн? Вас?ль (1423) аддава? жонку ? сыно? пад абарону В?та?та [22] , пасля чаго ? 1427 Соф’я аф?цыйна перадала Маско?скае княства пад руку В?та?та, як? прыкладна ? гэты ж час заключы? дагаворы з князям? цвярск?м (1427), разанск?м (1430) ? пронск?м? (1430), паводле як?х яны станав?л?ся яго васалам?.

Самым крайн?м усходн?м валоданнем В?та?та была Тульская зямля , якая ? 1430?1434 гады перадавалася яму па дамове з разанск?м князем ?ванам Фёдарав?чам   (руск.)  ( бел. .

Рэл?г?йная пал?тыка [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Падп?са?шы пад нац?скам польскага кл?ру В?ленска-Радамскую ( 1401 ) ? Гарадзельскую ( 1413 ) ун??, В?та?т фактычна да? катал?кам пераваг? ? дзяржа?ным жыцц? кра?ны, што зраб?лася адной з прычын працяглай рэл?г?йнай барацьбы ? Л?то?скай дзяржаве ? значна аслабляла яе.

Каб дагадз?ць правасла?ным жыхарам Л?твы ? Л?то?скай Рус?, В?та?т у 1415 г. устав?? у Вял?к?м Княстве Л?то?ск?м а?такефальную Л?то?ска-К?е?скую м?трапол?ю . Першым а?такефальным м?трапал?там правасла?най царквы Вял?кага Княства на Новагародск?м саборы абрал? Рыгора Цамблака .

Аднос?ны з Залатой Ардой [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У 1422 В?та?т да? прытулак хану Залатой Арды Мухамеду , разгромленыя Баракам   (руск.)  ( бел. . У 1424 войск? вял?кага князя нанесл? вырашальную паразу прэтэндэту на трон Залатой Арды Худайдату   (руск.)  ( бел. , як? здзейсн?? набег на Адое?скае княства . У канцы таго ж года В?та?т падтрыма? Мухамеда, як? выступ??шы з Л?твы, авалода? спачатку Крымам , а ? 1426 ? Сараем   (руск.)  ( бел. [23] .

З’езд у Луцку [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

В?та?т Вял?к? на кангрэсе ? Луцку. Ё. Макяв?чус, 1934

В?та?т двойчы адма?ля?ся прыняць карале?ск? тытул, нарэшце згадз??ся на гэта.

З'езд   (англ.)  ( бел. , як? адбы?ся ? Луцку з 9 па 29 студзеня 1429 г., пры ?дзеле караля Герман?? (Рымскага караля) ? будучага ?мператара Свяшчэннай Рымскай ?мперы? Жыг?монта , В?та?та, Ягайлы, легата Папы Рымскага, князё? разанск?х, адое?ск?х, на?гародск?х, пско?ск?х, а таксама пасланн?ка? вял?кага князя маско?скага ? цвярскога князя, Тэ?тонскага ордэна, Залатой Арды, Княства малда?скага, дацкага караля, в?зантыйскага ?мператара, паказа? узрослую ролю Вял?кага Княства Л?то?скага. Падчас з’езду Жыг?монт падня? пытанне пра каранацыю В?та?та. Ягайла пагадз??ся з каранацыяй, але польская знаць прымус?ла яго адкл?каць згоду. Тым не менш, падрыхто?ка каранацы? ?шла ? абыход Польшчы.

Прызначаная на Ражство Найсвяцейшай Дзевы Мары? (8 верасня 1430) цырымон?я не адбылася, пакольк? паляк? не прапусц?л? дэлегацыю ад Жыг?монта, якая везла вырабленыя ? Нюрнбергу кароны В?та?та ? яго жонк? Ульяны. У кастрычн?ку ? В?льн? Ягайла, в?даць, прапано?ва? кампрам?с, дапуска? каранацыю, з тым, каб пасля яго смерц? карона караля л?то?скага адыходз?ла б да аднаго з сыно? Ягайлы. Апошн?я л?сты В?та?та сведчаць аб тым, што ён згаджа?ся на такое рашэнне. Аднак яго ?мкненне каранавацца каралём ? забяспечыць суверэн?тэт дзяржаве не ажыццяв?л?ся: В?та?т раптам памёр 27 кастрычн?ка 1430 г. у Троках. ?снуе верс?я, што карону перахап?л? польск?я шляхц?чы .

Пахаванне В?та?та. М?н?яцюра, 1443

В?та?т двойчы адма?ля?ся прыняць карале?ск? тытул, нарэшце ? 1429 згадз??ся на гэта ? на 1430 была прымеркавана яго каранацыя, але ён памёр напярэдадн? яе, кал? ?жо сабрал?ся госц? з усёй Е?ропы, бо бы? ужо вельм? стары. Пасля смерц? В?та?та вял?к?м князем бы? абраны Св?дрыгайла , як? канчаткова разарва? ун?ю з Польшчай.

Вын?к? ?ладарання [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Вял?кае Княства Л?то?скае пры В?та?це

За В?та?там Вял?кае Княства Л?то?скае дасягнула найбольшай магутнасц? ? памера?: ад Пско?скай мяжы да Чорнага мора ? ад Ак? ? Курска да Гал?цы? . З мэтай узмацн?ць м?жнародны прэстыж дзяржавы ? сваё станов?шча ён двойчы (у 1429 ? 1430 ) раб?? захады ? ?чыня? з’езды наймагутнейшых валадаро? Е?ропы , каб прыняць карале?ск? тытул ? карону. Але польск?я магнаты затрымал? ?мператарск?х пасло?, што везл? карону. Састарэлы В?та?т не вытрыма? гэтага дыпламатычнага паражэння ? памёр у Троках . Пахаваны ? В?ленск?м кафедральным касцёле .

Падчас княжання В?та?та самак?раванне паводле Магдэбургскага права атрымал? Берасце ( 1390 ) ? Горадня ( 1391 , няпо?нае).

У 1413 г. В?цебск , Полацк , В?льню ? Горадню ? почце В?та?та наведа? Геран?м Пражск? (паплечн?к Яна Гуса ), як? пераконва? В?та?та прыязна став?цца да гус?та? [24] . У 1422 на дапамогу нацыянальна-вызваленчаму руху гус?та? у Чэх?ю прыбы? намесн?к В?та?та, унук Альгерда , Жыг?монт Карыбутав?ч з 5-тысячным л?то?ск?м войскам. На чале сва?х гус?цк?х паплечн?ка? у 1424 ён заня? Прагу , дзе абвясц?? сябе каралём ? пэ?ны час ?мкну?ся ?мацаваць сваю ?ладу. Але з прычыны ?складненай с?туацы? ? Вял?к?м Княстве Л?то?ск?м вярну?ся на бацька?шчыну.

Пасля смерц? В?та?та вял?к?м князем прызначыл? Св?дрыгайлу . У хутк?м часе яго ск?ну? ? заня? вел?какняжаск? трон брат В?та?та Жыг?монт Кейстутав?ч .

У л?таратуры ? мастацтве [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Паэт-лац?н?ст М?калай Гусо?ск? ? паэме ≪ Песня пра зубра ≫ (1523) паказвае В?та?та легендарным князем ≪залатога века≫, ?зорам прав?целя [25] .

Па загаду л?то?скай ?лады М. Дабужынск?м нап?саны партрэт В?та?та [26] .

Князю В?та?ту пасвечана п’еса Аляксея Дударава ≪Князь В?та?т≫.

У 2013  г. ? Нацыянальным акадэм?чным Вял?к?м тэатры оперы ? балета прайшла прэм’ера балета ≪В?та?т≫ кампаз?тара Вячаслава Кузняцова [27] .

Памяць [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У гонар вял?кага князя В?та?та названы мноства аб’екта? у Л?тве , Беларус? ? Польшчы . В?та?тас   (руск.)  ( бел.  ? папулярнае ?мя ? Л?тве ( л?т. : Vytautas ), менш папулярнае ? Беларус? (В?та?т) ? Польшчы ( польск. : Witold ). ?мя В?та?та Вял?кага нос?ць ун?верс?тэт у Ка?насе .

Помн?к? вял?каму князю ?стано?лены ? Ка?насе , Кярнаве , В?льнюсе , Сяне?-Трака?   (л?т.)  ( бел. , Б?рштанасе , Бятыгале   (л?т.)  ( бел. , Пярла? , Вялюане   (л?т.)  ( бел. ? мног?х ?ншых гарадах Л?твы   (л?т.)  ( бел. , а таксама ? Гродне (з суцэльнага дубу). Скульптурная выява князя В?та?та таксама з’я?ляецца часткай манумента ≪Тысячагоддзе Рас??≫   (руск.)  ( бел. [28] ? помн?ка ≪Грунвальд≫   (польск.)  ( бел. у Кракаве [29] .

25 л?пеня 2009 года ? Брэсце адкрылася скульптурная кампаз?цыя , прысвечаная 990-гадовай г?сторы? горада. Сярод шасц? бронзавых ф?гур у кампаз?цы? помн?ка тры скульптуры г?старычных дзеяча? ? В?та?та, М?калая Радз?в?ла ≪Чорнага≫ ? князя Вас?лькав?ча [30] .

Апошн? па часе помн?к усталяваны 23 верасня 2010 года ? в. Пеляса Ворана?скага раёна Гродзенскай вобласц? Беларус?. А?тар ? л?то?ск? скульптар Альг?мантас Сакала?скас   (л?т.)  ( бел. . Скульптура вышынёй больш за 6 метра? з асабл?вай пароды дуба.

Назву ≪В?та?т≫ нос?ць тралейбус АКСМ-420 вытворчасц? Белкамунмаш (2007).

У беларускай тапан?м?цы [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Памяць пра В?та?та стала замацавалася ? беларускай тапан?м?? XVI?XVII стагоддзя?. Даследчык? адзначаюць, што ? дакументах гэтага перыяду ф?гуруе дастаткова шмат назва? геаграф?чных ? ?ншых аб’екта?, зн?таваных з ?мем В?та?та. Вось тольк? некаторыя з ?х:

У фальклоры [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У канцы XIX стагоддзя на Смаленшчыне зап?сана паданне, згодна з як?м В?та?т ме? беларускае сялянскае паходжанне, а перад смерцю наказа? разбудз?ць яго, кал? на дзяржаву нападуць вораг?. Пасля смерц? В?та?та людз? вырашыл? праверыць абяцанне ? разбудз?л? яго проста так, за што ён пракля? ?х ? асудз?? на вечныя бунты . [31]

Галерэя [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Гл. таксама [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Зноск?

  1. ↑ а б в г д е ё ж з ? Витовт // Биографический справочник. ? Мн. : ≪Белорусская советская энциклопедия≫ имени Петруся Бровки, 1982. ? Т. 5. ? С. 116. ? 737 с.
  2. ↑ Turnbull S.   (англ.)  ( бел. , McBride A.   (англ.)  ( бел. The Hussite Wars 1419-36 // Men-at-arms series. ? 409. ? Oxford: Osprey Publishing, 2004. ? 51 p. ? P. 47. ? ISBN 1-84176-665-8 .
  3. ↑ Aeneas Sylvius. De Lituania//Scriptores rerum Prussicarum. Band 4. Leipzig. 1870. S. 237?239.
  4. ↑ Шабульдо Ф. М. В?товт // Енциклопед?я ?стор?? Укра?ни. ? Т. 1. ? К.: Наукова думка, 2005. ? С. 580?581.
  5. ↑ T. Milewski. Indoeuropejskie imiona osobowe. Wrocław-Warszawa-Krakow, 1969. С. 11-13.
  6. ↑ Z. Zinkevi?ius. Lietuvi? asmenvard?iai. Vilnius, 2008. С. 154, 159?160.
  7. ↑ J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Worterbuch. Bern / Munchen 1959 / 1969. C. 1124.
  8. ↑ Z. Zinkevi?ius. Lietuvi? asmenvard?iai. Vilnius, 2008. С. 148?149.
  9. ↑ J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Worterbuch. Bern / Munchen 1959 / 1969. C. 1084.
  10. ↑ С. Валянтас. Двусоставные антропонимы ? реликты поэзии балтов // Балто-славянские исследования. XVI. Сборник научных трудов. М., 2004. С. 203, 213?214.
  11. ↑ а б Барбашёв А. И . Витовт и его политика до Грюнвальдской битвы (1410 г.).  ? СПб.: Типография Н. Н. Скороходова, 1885. ? Глава II. ? С. 18.
  12. ↑ Rowell S. C . Baltic Europe // Michael Jones . The New Cambridge Medieval History c.1300?c.1415. ? V. VI. ? Cambridge University Press, 2000. ? pp. 709?710. ? ISBN 0-521-36290-3 .
  13. ↑ Чаропка В. Великий князь Витовт. ? Минск: ФУАинформ, 2010. С. 5.
  14. ↑ а б Kiaupa Z. Kiaupien? J., Kunevi?ius A . The History of Lithuania Before 1795 / English ed. ? Vilnius: Lithuanian Institute of History, 2000. ? P. 124?126. ? ISBN 9986-810-13-2 .
  15. ↑ а б Koncius J. B . Vytautas the Great, Grand Duke of Lithuania. ? Miami: Franklin Press, 1964. ? pp. 21-23.
  16. ↑ а б Барбашев А. И. Витовт и его политика до Грюнвальдской битвы (1410 г.). ? СПб.: Типография Н. Н. Скороходова, 1885. ? Глава II. ? С. 21?22.
  17. ↑ Jonynas I . Dovydi?k?s sutartis // Vaclovas Bir?i?ka. Lietuvi?koji enciklopedija. ? VI. ? Kaunas: Spaudos Fondas, 1937. ? P. 1341?1344.
  18. ↑ а б Ivinskis Z . Lietuvos istorija iki Vytauto Did?iojo mirties. ? Rome: Lietuvi? katalik? mokslo akademij, 1978. ? P. 271?273.
  19. ↑ Bumblauskas A . Senosios Lietuvos istorija 1009?1795. ? Vilnius: R. Paknio leidykla, 2005. ? ISBN 9986-830-89-3 . ? P. 146. (л?т.)
  20. ↑ М. ?. Ермалов?ч . В?та?т // Энцыклапедыя г?сторы? Беларус? . У 6 т. Т. 2: Бел?цк ? Г?мн / Рэдкал.: Б. ?. Сачанка (гал. рэд.) ? ?нш.; Маст. Э. Э. Жакев?ч. ? Мн.  : БелЭн , 1994. ? 537 с. ? 20 000 экз.  ? ISBN 5-85700-142-0 . С. 305.
  21. ↑ ЭнцВКЛ 2005 .
  22. ↑ Вернадский Г. В. Россия в средние века .
  23. ↑ Почекаев Р. Ю. Цари ордынские. Биографии ханов и правителей Золотой Орды. ? СПб. : Евразия, 2010. ? 408 с. ? ISBN 978-5-91852-010-9 .
  24. ↑ А. Будилович. Не был ли православным человеком Иероним Пражский? // Христианское чтение. 1870, ч. I.
  25. ↑ М?кульск? Ю. Князь В?та?т вачыма нашых продка?// Беларуская думка. ? 2012. ? № 5.
  26. ↑ Горный Сергей.   ≪Витовт≫ М. В. Добужинского // Наше эхо . ? Ко?на: 1931. ? № 698. Арх?вавана з першакрын?цы 14 жн??ня 2017.
  27. ↑ Бунцэв?ч Н. Балет ≪В?та?т≫: В?там?ны перамог? ц? по?ны а?т?// Беларуская думка. ? 2013, ноябрь. -№ 11.
  28. ↑ Смирнов В. Г. Россия в бронзе. Памятник ≪Тысячелетию России≫ и его герои. ? [2-е изд., перераб. и доп.]. ? Москва: Вече, 2002. ? 302 c. ? ISBN ? 5-945382-01-9.
  29. ↑ Urba?czyk A. Pomnik Grunwaldzki w Krakowie . ? Krakow: Wydawn. Literackie, 1974. ? 153 s. ? S. 151
  30. ↑ В?та?т, Радз?в?л Чорны ? князь Вас?лькав?ч // ≪ Наша Н?ва ≫, 26 л?пеня 2009 .
  31. ↑ [1]

Л?таратура [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Спасылк? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Узята з " https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=В?та?т&oldid=4745067 "