Антарктыка
(супрацьлеглая
Арктыцы
, ад
стар.-грэч.
:
?ντ?
(anti) ? супраць,
грэч.
(arktikos) ? па?ночны,
?ρκτο?
(arctos) ? мядзведзь, па сузор’ю
В. Мядзведз?ца
) ? па?днёвая палярная вобласць
Зямл?
, якая ?ключае
мацярык
Антарктыду
(разам з астравам? ?
шэльфавым
ледав?ком
) ? прылеглыя да яе воды
Па?днёвага ак?яна
.
Мяжа Антарктык? ? па?ночнае размяшчэнне антарктычнага палярнага фронту, як? праходз?ць пам?ж 48° ? 60° па?днёвай шыраты. Плошча каля 52,5 млн км². Мацярык акружае
шэльфавая
паласа з глыб?ням? да 500?600 м. Круты мацерыковы сх?л на глыб?н? каля 3000 м зменьваецца шырокай паласой ак?янск?х катлав?н:
Афрыканска-Антарктычнай
,
А?страла-Антарктычнай
,
Бел?нсга?зена
?
Па?днёва-Антыльскай
з глыб?ням? 5000?7000 м. Найглыбейшая частка ?
Па?днёва-Сандв?ча? жолаб
(да 8428 м) з вял?кай сейсм?чнасцю.
На по?начы ад катлав?н знаходзяцца
Па?днёва-Антыльск?
?
Афрыканска-Антарктычны
хрыбты, А?страла-Антарктычнае ? Па?днёва-Ц?хаак?янскае ?звышша з тэтктан?чным? разломам? ? вулкан?чным? мас?вам?.
Антарктыка ? найбольш суровая вобласць Зямл? з н?зк?м? тэмпературам? паветра, снежным? зав?рухам?, моцным? вятрам? ? туманам?.
Мацярык ? вобласць пастаяннага марозу. У субантарктычных раёнах сярэдн?я тэмпературы паветра самага цёплага месяца 10 C, самага халоднага ад 0 да ?10 C. Ападка? 300?500 мм каля ?збярэжжа Усходняй Антарктыды ? да 1000 мм за год на па?ночна-заходн?м узбярэжжы
Антарктычнага па?вострава
? субантарктычных астравах.
Тэмпература антарктычных вода? ад ?1,8 да 2 C з?мой ? ад ?1,2 да 3,5 C летам.
Салёнасць
каля 34 ‰.
На па?ночнай перыферы? Антарктык? магутнае
антарктычнае цыркумпалярнае цячэнне
(перанос?ць ваду на усход), у 60-х шыротах с?стэма стацыянарных цыклан?чных кругаабарота? антарктычнага цячэння (перанос?ць ваду на захад, уздо?ж узбярэжжа Антарктыды).
Плошча, занятая марск?м? льдам?, у канцы з?мы 18-19 млн км², летам 2-3 млн км². Характэрны сталовыя
айсберг?
.
Арган?чны свет антарктычнай сушы вельм? бедны, у ак?янах ? багаты. На астравах
тундравая
расл?ннасць (
?мх?
,
л?шайн?к?
,
парасонавыя
, некаторыя
злак?
? ?нш.).
Шмат марск?х птушак ?
п?нгв?ны
,
буравесн?к?
,
паморн?к?
,
альбатросы
,
белы сявец
,
кон?к антарктычны
? ?нш.
У марской фауне
к?ты
(
ф?нвал
,
гарбач
,
с?н? к?т
,
сейвал
),
ластаног?я
(
марск? слон
,
марск? леапард
, цюлен?
Уэдэла
,
Роса
,
крабаед
,
маржы
), донныя арган?змы (
?гласкурыя
губк?
,
?мшанк?
? ?нш.).
Рыбы сямейства нататэн?евых, ёсць
анчо?сы
,
камбала
? ?нш.
У водах Антарктык? шмат рыбы ?
антарктычнага крыля
, як?я з’я?ляюцца кашто?ным? б?ялаг?чным? марск?м? рэсурсам?.
Ва Усходняй Антарктыдзе был? адкрыты раёны, перспекты?ныя для пошуку буйных радов?шча?
жалезнай руды
?
каменнага вуглю
, знойдзеныя праявы так?х цвёрдых карысных выкапня?, як
вальфрам
,
марганец
,
медзь
,
пол?металы
,
тытан
,
рэдказямельныя металы
,
апатыт
,
лазурыт
,
слюды
,
бор
,
золата
,
срэбра
,
алмазы
,
плац?на
. На кантынентальным шэльфе Антарктыды ? ? прылеглых да яго раёнах был? адкрыты шырок?я асадкавыя басейны, утрыманне ? як?х вуглевадароднай сырав?ны можа дасягнуць 70 млрд тон пал?ва. Аднак у адпаведнасц? з Пратаколам па ахове навакольнага асяроддзя да Дагавора пра Антарктыку любая дзейнасць у Антарктыцы ? дачыненн? да м?неральных рэсурса?, акрамя навуковай, забароненая.
У м?жнародным праве Антарктыка ? м?жнародная тэрыторыя, прававы рэжым якой рэгул?руецца
Дагаворам аб Антарктыцы
. Выкарыстанне марск?х жывых рэсурса? Антарктык? рэгул?руецца асобным? пагадненням? пам?ж удзельн?кам? Дагавора 1959: М?жнароднай канвенцыяй па рэгул?раванню к?табойнага промыслу (
2 снежня
1946
), Канвенцыяй аб захаванн? цюленя? Антарктык? (1972), Канвенцыяй аб захаванн? марск?х жывых рэсурса? Антарктык? (1980). Выкарыстанне м?неральных рэсурса? не дапускаецца Пратаколам 1991 да Дагавора аб Антарктыцы. ?снуе ?дэя абвясц?ць Антарктыку агульнай спадчынай чалавецтва.
- Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т.1: А ? Аршын / Рэдкал.: Г. П. Пашко? ? ?нш. ? Мн.: БелЭн, 1996. ? 552 с.: ?л.