?ван Луцкев?ч
?ван Луцкев?ч, 1915 г.
Нав?на
Нараджэнне	28 мая ( 9 чэрвеня ) 1881 Ша?л? , Шавельск? павет , Ковенская губерня , Рас?йская ?мперыя
Смерць	20 жн??ня 1919 ( 1919-08-20 ) (38 гадо?) Закапанэ , Польшча
Месца пахавання	Новыя мог?лк? ? Закапанэ [d] мог?лк? Роса
?мя пры нараджэнн?	Ян Герман Луцкев?ч польск. : Jan Herman Łuckiewicz
Бацька	Ян Балясла? Луцкев?ч
Мац?	Зоф’я з Лычко?ск?х [d]
Веравызнанне	катал?цтва
Партыя	Беларуская сацыял?стычная грамада Беларуская сацыял-дэмакратычная работн?цкая група Беларуская сацыял-дэмакратычная партыя
Член у	Круг беларускай народнай прасветы ? культуры ( 1904 ) В?ленскае таварыства сябро? навук Беларускае таварыства дапамог? пацярпелым ад вайны Беларуск? народны кам?тэт Канфедэрацыя Вял?кага Княства Л?то?скага Беларуская сацыял-дэмакратычная работн?цкая група Беларуск? клуб Беларуск? наста?н?цк? саюз Беларускае навуковае таварыства В?ленская беларуская рада Рада БНР Л?то?ская Тарыба
Адукацыя	М?нская мужчынская г?мназ?я ( 1902 ) ?мператарск? Санкт-Пецярбургск? ?н?верс?тэт [d] Пецярбургск? археалаг?чны ?нстытут [d] ( 1904 ) Венск? ?н?верс?тэт
Дзейнасць	археалог?я
Месца працы	Наша Н?ва Выдавецтва ≪Нашай Н?вы≫ Беларускае выдавецкае таварыства Гоман В?ленская беларуская г?мназ?я
Медыяфайлы на В?к?схов?шчы

?ва?н Луцке?в?ч , народжаны Ян Ге?рман Луцке?в?ч (28 мая ( 9 чэрвеня ) 1881 , Ша?л? , Ковенская губерня ? 20 жн??ня 1919 , Закапанэ , Польшча ) ? беларуск? пал?тык ? грамадск? дзеяч , публ?цыст , археолаг , краязнавец , зб?ральн?к старажытнасця?. Адз?н з заснавальн?ка? Беларускай сацыял?стычнай грамады ? газеты ≪ Наша н?ва ≫. Акты?ны дзеяч Беларускага нацыянальнага адраджэння пачатку XX стагоддзя, зраб?? уплы? на мног?х удзельн?ка? тагачаснага беларускага руху.

Распрацо?ваючы ?дэю беларускага самавызначэння ад ?дэй краёвасц? ? Канфедэрацы? Вял?кага Княства Л?то?скага паступова прыйшо? да ?дэ? по?най незалежнасц? Беларус?. Сябра В?ленскай беларускай рады ? Рады Беларускай Народнай Рэспубл?к? . Удзельн?к пасяджэння Рады БНР 24?25 сакав?ка 1918 года, на як?м абвешчана незалежнасць Беларускай Народнай Рэспубл?к? .

Арган?затар беларускага культурнага жыцця ? В?льн? , зраб?? вял?к? ?клад дзеля адкрыцця В?ленскай беларускай г?мназ?? . Сабра? багаты збор старажытнасця?, як?я стал? асновай збору Беларускага музея ? В?льн?. Брат беларускага дзеяча Антона Луцкев?ча .

?мя [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

?ван Луцкев?ч бы? ахрышчаны паводле рыма-катал?цкага абраду пад ?мем Ян Герман . Дакладна невядома з якога часу ён пача? карыстацца формай ?мя ?ван . Людв?ка С?в?цкая (Зоська Верас) у сва?х перап?сках упам?нала: ≪ Пам?ж ?ншым, не ведаю, хто ? кал? пача? старэйшага Луцкев?ча называць ?ванам, бо ён у л?стах падп?сыва?ся Ян, маю пару яго л?сто? з так?м подп?сам ≫. Антон Луцкев?ч ? ?ншыя беларуск?я дзеячы называл? яго ?ванам. Пры гэтым выкарысто?валася таксама форма з ?мем па бацьку ?ван ?ванав?ч , што таксама адпавядае правасла?най традыцы?, але бацьку звал? Ян Балясла? ^[1] .

Паводле даследчыка Анатоля С?дарэв?ча , форма ?ван была больш зручнай у беларуск?м правасла?ным нацыянальным асяроддз? ^[1] . Таксама ?снуе думка пра тое, што пераход да формы ?мя ?ван можа быць звязаны з прых?льнасцю Луцкев?ча да ?н?яцтва ^[2] .

Б?яграф?я [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Паходжанне [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Паходз?? са збяднелага шляхецкага роду М?нскай губерн? герба Нав?на ^[3] . Род мае татарскае паходжанне ^[4] . Бацька ? Ян Балясла? (?ван Як?мав?ч) Луцкев?ч  (1831?1895) ? вайсковец Рас?йскай ?мперы? , удзельн?к Крымскай вайны ? чыне кап?тана, за баявыя заслуг? ? абароне Севастопаля бы? узнагароджаны крыжам? Святога Георг?я ? Святой Ганны ? двума медалям?. На вайне бы? паранены, з войска дэмаб?л?зава?ся. Сваёй маёмасц? Ян Балясла? не ме? ^[3] . Вядома, што ? 1860-х гадах бы? арандатарам маёнтка пана Вайн?лов?ча ? Тарасев?чах Бабруйскага павета М?нскай губерн?. Верагодна, у гэты час ён пазнаём??ся з В?нцэнтам Дун?ным-Марц?нкев?чам , з як?м у далейшым ме? прыяцельск?я стасунк?, Дун?н-Марц?нкев?ч у 1868 годзе прысвяц?? Луцкев?чу верш па-беларуску ^[3] . Першай жонкай Яна Баляслава была Каз?м?ра Асяц?мская, у ?х нарадз?л?ся дзве дачк?: Стан?слава (1877?1953) ? Марыя Алёйз?я (1876?1914). Пан? Каз?м?ра памерла ? 1878 ц? 1879 годзе ^[5] .

Увесну 1880 года Ян Балясла? павянча?ся друг? раз ^[5] , з Зоф’яй Лычко?скай (1850?1918), дачкой уладальн?ка невял?кага фальварка Ракуцё?шчына , каля мястэчка Краснага . Зоф’я да фальварка дачынення ?жо не мела, але ? спадчыну ёй заста?ся невял?к? дра?ляны дом на Садовай вул?цы ? М?нску ^[3] . У Яна Баляслава ? Зоф’? было пяць дзяцей: Ян Герман (?ван) бы? ?х першым дз?цем, у далейшым нарадз?л?ся В?кторыя (памерла ? маленстве; ???), Антон (1884?1942), Эм?л?я (1886?1974), Стэфан (Сцяпан; 1889?1947). Стэфан бы? названы ? гонар дзядзьк? ? Стэфана Луцкев?ча, удзельн?ка па?стання 1863?1864 гадо? , як? заг?ну? у 1863 годзе ^[5] .

Сям’я была катал?цкай , у хаце гаварыл? па-польску ^[3] . ?ван Луцкев?ч наступным чынам згадвае светапогляд сям’?: ≪ …сям’я жыла ?спам?нам? аб напалеона?ск?м паходзе ? па?станнях 1831 ? 1863 гадо?, жыла ?дэалам? дэмакратызму з часо? французскае рэвалюцы? ? па?станчаск?м? настроям?, у ёй панава? за?сёды шчыра дэмакратычны дух, ? ? гэтым духам был? прасякнуты дзец?, што шукал? ? школе дружбы не пан?чо?, а сыно? мужыцк?х ≫ ^[6] .

Ранн?я гады [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Нарадз??ся 28 тра?ня (9 чэрвеня) 1881 года ? горадзе Ша?л? Ковенскай губерн? , дзе ягоны бацька ? той час працава? на чыгунцы. Не?забаве бацька бы? пераведзены па працы ? Л?баву . У 1890 годзе ?ван пачынае вучыцца ? Л?ба?скай М?калае?скай г?мназ??. У М?калае?скай г?мназ?? Л?бавы вучылася шмат латышо? ? л?то?ца? . У гэты перыяд адбывалася стана?ленне л?то?скага ? латышскага нацыянальнага руху, як?я адмяжо?вал? сябе ад паляка? ? немца? , таму ? школьным жыцц? бы? раздзел пам?ж польск?м? панск?м? дзецьм? ? простым? вясковым? дзецьм? ?ншых нацыянальнасцей ^[6] . ?ван Луцкев?ч сябрава? з л?то?цам?, у 13?14 гадо? ?ван наведва? л?то?ск? патрыятычны гурток пад к?ра?н?цтвам старога рэвалюцыянера Ёнаса Амбразайц?са ^{[lt] [7]} . У гэты перыяд у ?вана фармуецца нацыянальны светапогляд, ён разумее што беларусы маюць такое ж права на самавызначэнне ? разв?ццё ?ласнай мовы як л?то?цы ? латышы ^[6] . У 1895 годзе Луцкев?чы пераязджаюць у М?нск, але ?ван дзеля далейшага навучання застаецца ? Л?баве ^[6] . Праз па?года пасля пераезду пам?рае бацька Ян Балясла?. У 1897 годзе мац? заб?рае ?вана ? М?нск, дзе ён паступае ? пяты клас М?нскай губернскай г?мназ?? .

Антон Луцкев?ч адзнача?, што яшчэ ? М?нскай г?мназ?? ён ? яго брат ?ван усвядом?л?ся ? нацыянальна, ? сацыяльна, ? пачал? гуртаваць вакол сябе болей-меней свядомых беларуса? ^[6] . Пазнаём??шыся з беларуск?м паэтам, мастаком ? перакладчыкам Карусём Каганцом , браты Луцкев?чы арган?завал? г?мназ?чны гурток, у занятках якога значнае месца займала беларуская тэматыка. Браты мел? цесныя стасунк? з Генрыхам Франц?шкам Татурам , беларуск?м г?сторыкам, краязна?цам ? калекцыянерам ^[5] . Таксама ? брато? Луцкев?ча? зб?ра?ся ? ?нтэрнацыянальны гурток, у як?м яны займал?ся сацыяльным? пытанням? ^[6] . Браты заклал? беларускую б?бл?ятэчку з кн?жкам? па беларускай г?сторы? ? этнаграф?? ^[6] .

Пачатак пал?тычнай дзейнасц? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У 1902 годзе ?ван заканчвае вучобу ? г?мназ??, разам з Антонам яны едуць у Санкт-Пецярбург . ?ван паступ?? на юрыдычны факультэт Санкт-Пецярбургскага ?н?верс?тэта ? адначасова ? Археалаг?чны ?нстытут. У стал?цы Рас?йскай ?мперы? ? гэты час было шмат беларуск?х студэнта?, тут браты знаёмяцца з Вацлавам ?вано?ск?м . У гэтым жа годзе ?ван ? Антон Луцкев?чы разам з ?вано?ск?м арган?зо?ваюць ≪ Круг беларускай народнай прасветы ? культуры ≫; мэтай гуртка было стварэнне беларускай школьнай адукацы? ? выдавецтва беларуск?х кн?г ^[6] . Пры ?дзеле ?вана была выдадзена брашура ≪ Калядная п?санка на 1904 год ≫ ? зборн?к Янк? Лучыны ≪ Вязанка ≫ ^[8] .

У гэты час ?ван Луцкев?ч шукае кантакта? з рэвалюцыйным? арган?зацыям?, сыходз?цца з сацыял-рэвалюцыянерам? ? знаём?цца з сёстрам? ?змайлав?чанкам? з М?нска ^[8] . Увесну 1903 года пры падрыхто?цы да першамайскай дэманстрацы? ? Санкт-Пецярбургу ?ван арышто?ваецца на кватэры ?змайлав?чанак. Спярша ён бы? змешчаны ? Дом папярэдняга заключэння ^[ru] , а пазней пераведзены ? ≪ Кресты ^[ru] ≫. Прасядзе? у турме амаль да канца лета, за гэты час прыня? удзел у галадо?цы пал?твязня?, а ? ≪Крестах≫ захварэ? ? бы? змешчаны ? бальн?цу ? аддзел сухотн?ка? ^[9] . Увосень 1903 года браты Луцкев?чы разам з Вацлавам ?вано?ск?м засно?ваюць пал?тычную арган?зацыю Беларуская рэвалюцыйная грамада на базе ?жо ?снуючай Беларускай рэвалюцыйнай парты? . Мэтай арган?зацы? было змаганне супраць самадзяржа?най улады, за дэмакратычны лад: зямлю для сялян, фабрык? ? заводы для рабочых. Арган?зацыя патрабуе свабоды для беларуса?: школы на беларускай мове ? ро?ных право? у кра? ^[10] .

У 1904 годзе ?ван Луцкев?ч заканчвае Археалаг?чны ?нстытут ? атрымл?вае камандз?ро?ку для навуковых доследа? на Беларусь ? для далейшай навук? ? Вену . У Вене ён навучаецца ? ≪Славянск?м сем?нары≫ пры Венск?м ун?верс?тэце пад к?ра?н?цтвам прафесара Ватраслава Яг?ча ^[10] . Выезд за мяжу дазвол?? пазнаём?цца з рэвалюцыйным? ? нацыянальна-вызваленчым? рухам? ?ншых кра?н. У А?стра-Венгры? ?ван сустракаецца з ун?яцк?м м?трапал?там Андрэем Шаптыцк?м ^[11] . У Львове Луцкев?ч сыходз?цца з укра?нск?м нацыянальным рухам, а пазней у Кракаве ? Варшаве наладжвае кантакты з Польскай партыяй сацыял?стычнай ^[6] . У канцы 1904 ц? пачатку 1905 года ?ван Луцкев?ч знаём?цца з укра?нск?м дзеячам М?хайлам Грушэ?ск?м ^[11] . У пачатку 1905 года ?ван Луцкев?ч вяртаецца ? Санкт-Пецярбург дзеля заканчэння навучання на юрыдычным факультэце ?н?верс?тэта. У гэты ж час ён ад Беларускай рэвалюцыйнай грамады атрымл?вае мандат на з’езд прадста?н?ко? сацыял?стычных партый у Ф?нлянды? ^[10] .

У часе рэвалюцы? 1905 года ? М?нску, дзе праходз?ць найбольш шырокая дзейнасць парты?. ?ван Луцкев?ч выступае на м?тынгах па-беларуску, нацыянальны элемент у выступах пераважае пал?тычны ? сацыяльны. У час другой усеагульнай стачк? 1905 года ? М?нску была складаная с?туацыя, пасля Курло?скага расстрэлу 18 кастрычн?ка на фабрыках была п?льная ахова. У дзень стачк? ?ван Луцкев?ч, пераапрану?шыся, прайшо? на фабрыку Якабсона ? загада? рабочаму даць гудок, як? мус?? распачаць забасто?ку, пасля с?гналу ён выступ?? з прамовай перад рабочым?, пасля чаго тыя выйшл? на вул?цы ^[12] .

На II з’ездзе Беларускай сацыял?стычнай грамады (у яе была перайменаваная БРГ) разам Антонам Луцкев?чам , Аляксандрам Бурб?сам ? Вацлавам ?вано?ск?м абраны ? склад цэнтральнага кам?тэта парты?. У лютым 1906 года сумесна з братам Антонам пераходзяць на нелегальнае станов?шча, пераязджаюць у В?льню . Пераезд адбываецца з той прычыны, што распачалося следства ? справе замаху на м?нскага губернатара Па?ла Курлова . Замах здзейсн?л? ?ван Пул?ха? ? сёстры Аляксандра ? Кацярына ?змайлов?ч , як?я был? частым? гасцям? на м?нскай кватэры Луцкев?ча?, таму апошн?я а?таматычна падпадал? пад падазрэнне ^[13] . Ёсць звестк?, што з в?ленск?м? кантактам? Луцкев?чам дапамог Вацла? ?вано?ск? ^[14] . На нелегальным станов?шчы ? В?льн? браты жыл? да 1908 года ^[6] .

В?льня [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Жыве ? В?льн? на нелегальным станов?шчы, з фальшывым пашпартам на ?мя ?вана М?хальчука. ?ван Луцкев?ч разгортвае аг?тацыйную дзейнасць у правасла?най духо?най сем?нары?, чытае вучням лекцы? па г?сторы? Беларус?. Тут жа пашыраецца партыйная дзейнасць Беларускай сацыял?стычнай грамады, кансп?рацыйнай кватэрай якой ёсць кватэра Ала?зы Пашкев?ч (Цётк?) . З ?н?цыятывы ?вана Луцкев?ча з л?стапада 1906 года выходз?ць газета ≪ Наша н?ва ≫ ^[15] . У гэты ж час Луцкев?ч займаецца археалаг?чным? працам? ? зборам беларускага антыкварыяту, старадрука? ? рукап?сных кн?г, калекцыя захо?валася ? рэдакцы? ≪Нашай н?вы≫ на вул?цы Завальнай, 7 ^[16] . ?н?цыятар стварэння Выдавецтва ≪Нашай н?вы≫ ? 1907 годзе, пазней таксама ме? дачыненне да стварэння выдавецтва ≪ Наша хата ≫ (1908?1911) ? Беларускага выдавецкага таварыства .

У чэрвен? 1908 года едзе ? Прагу на Усеславянск? з’езд прагрэс??ных студэнта?, дзе к?руе беларускае секцыяй ? адкрыта крытыкуе рас?йск?я ?лады за нацыянальны прыгнёт ^[17] . У 1909 годзе ?дзельн?ча? у стварэнн? Беларускага хору ? Тэатральнай дружыны, як?я дэбютавал? на Першай беларускай вечарынцы ? В?льн? 12 лютага 1910 года. Разам з братам Антонам бы? сярод заснавальн?ка? у 1910 годзе ? В?льн? масонскай ложы ≪Еднасць≫ ( польск. : Jendo?? ). Ложа была створаная паводле ?н?цыятывы рас?йск?х масона?, сябра? парты? кадэта? ^[6] . У ≪Еднасц?≫ был? прадста?лены ?се асно?ныя народы беларуска-л?то?скага краю. Луцкев?чы прытрымл?вал?ся краёвай ?дэалог?? ^[6] . Прытрымл?ваючыся краёвай ?дэалог??, ?ван Луцкев?ч супрацо?н?чае з ?ншым? нацыянальнасцям?. У 1910 годзе, кал? ладз?лася польскае Таварыства прыяцеля? навук (Towarzystwo Przyjacioł Nauk) ён зраб?? багата працы для арган?зацы? яго музея, а таксама перада? шмат сва?х рэча?, як?я вярну? пасля пачатку Першай сусветнай вайны ^[18] . Супрацо?н?чае з Укра?нск?м царко?ным музеем у Львове, дасыла? туды рэчы, звязаныя з ун?яцтвам, ладз?ць там беларуск? аддзел. Публ?куецца ? часоп?сах ≪ Lietuvi? tauta ^[lt] ≫ ? ≪ Rocznik Towarzystwa Przyjacioł Nauk w Wilnie ^[d] ≫. Напярэдадн? выбара? у ??? Дзяржа?ную думу Рас?? Беларуская сацыял?стычная грамада, сярод л?дара? якой ?ван Луцкев?ч, засно?вае ? В?льн? газеты ≪Kurjer Krajowy≫ ? ≪Вечернюю газету≫, у як?х прасо?вае ?дэ? краёвасц? для польскамо?ных ? рускамо?ных чытачо?. Перад Першай сусветнай вайной удзельн?чае ? з’ездзе а?танам?ста?-федэрал?ста? у Маскве, пасля наведвае Санкт-Пецярбург ? Ф?нляндыю ?з?мку 1914?1915 гадо? ^[18] . У гэты час у яго пагаршаецца здаро?е, абвастраецца старая сухотная хвароба ^[18] . Вайну сустракае ? В?льн?.

Першая сусветная вайна [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У час эвакуацы? з В?льн? рас?йск?я ?лады хацел? вывезц? ?вана Луцкев?ча разам з яго калекцыяй старажытнасця?, абяцаючы для гэтага цэлы вагон. На гэта ?ван каза?: ≪Мая пав?ннасць ? аставацца ? родным краю ? бароцца за мой народ незалежна ад таго, як?я войск? будуць тут гаспадарыць! ≫ ^[19] . Каб не быць прымусова эвакуяваным, апошнюю ноч перад рас?йскай эвакуацыяй ён правё? не ? сябе дома. Удзельн?ча? у арган?зацы? ≪лятучых дружын≫, як?я п?льнавал? парадак у горадзе ? час змены ?лада?, раздабыва? для дружынн?ка? зброю ? праводз?? з ?м? ночы ^[19] . Нямецк?я войск? ?вайшл? ? В?льню 18 верасня 1915 года.

?ван Луцкев?ч акты?на ?дзельн?чае ? працы Беларускага таварыства дапамог? пацярпелым ад вайны , адз?н з арган?затара? Беларускага народнага кам?тэта , як? дзейн?ча? пад прыкрыццём таварыства дапамог? пацярпелым ад вайны ? пры як?м канцэнтруецца беларуская асветн?цкая праца ^[20] . Бы? адным з трох дэлегата? ад беларуса? у В?ленска-ковенск?м абывацельск?м кам?тэце ^[19] . У 1915 годзе закладзены блок беларуск?х, л?то?ск?х, польск?х ? я?рэйск?х арган?зацый Канфедэрацыя Вял?кага Княства Л?то?скага , арган?затарам якога ста? ?ван Луцкев?ч. У снежн? 1915 года выдадзены першы ≪?н?версал≫ Канфедэрацы?, нап?саны ?ванам Луцкев?чам. На той час браты Луцкев?чы прытрымл?вал?ся ?дэй ≪ краёвасц? ≫. У 1916 годзе Беларуск? нацыянальны кам?тэт, старшынёй якога бы? Антон Луцкев?ч, ухвал?? канфедэрацыйную канцэпцыю Злучаных Штата? ад Балтыйскага да Чорнага мора. Пасля Люта?скай рэвалюцы? 1917 года выказвалася ?дэ? за ?ключэнне ? склад будучай беларуска-л?то?скай дзяржавы ?с?х беларуск?х зямель, за наданне дзяржа?нага статуса ?с?м мясцовым мовам, школьнае навучанне на роднай мове. Аднак, паводле Антона Луцкев?ча, ?дэя канфедэрацы? была разб?тая л?то?ск?м нацыянал?змам ^[21] .

У 1915 годзе ? В?льн? адкрылася першая беларуская пачатковая школа, але квал?ф?каваных наста?н?ка? не хапала. У снежн? ?ван Луцкев?ч ? Ала?за Пашкев?ч стварыл? наста?н?цк?я курсы, на ?х ?ван Луцкев?ч выкладае краязна?ства. Працуе скарбн?кам кааператыва ≪Райн?ца≫. Арган?затар Беларускай сацыял-дэмакратычнай работн?цкай групы . Улетку 1916 года пры акты?най працы ?вана Луцкев?ча адрываецца Беларуск? клуб , ён станов?цца яго старшынёй. Таксама ?летку 1916 года разам з Вацлавам Ласто?ск?м удзельн?чае ? III канферэнцы? народа?, якая была арган?заваная Саюзам народа? 27?29 чэрвеня ? швейцарскай Лазане , у мемарыяле беларускай дэлегацы? была выкладзена канцэпцыя Канфедэрацы? Вял?кага Княства Л?то?скага ^[22] .

Незалежн?цкая паз?цыя, якую выказва? ?ван Луцкев?ч на лазанскай канферэнцы?, занепако?ла нямецк?я акупацыйныя ?лады. Немцы ставяць брато? Луцкев?ча? пад асаб?сты нагляд шп?ёна Эдмунда Зузэм?ля, як? на той час бы? прызначаны беларуск?м перакладчыкам пры Управе друку. Пад Зузэм?ля рэкв?зуецца частка в?ленскай кватэры Луцкев?ча?, ? ён мае магчымасць сачыць за ?м? ^[21] . ?ван Луцкев?ч арган?зо?вае Беларуск? вучыцельск? саюз , як? высо?вае Луцкев?ча сва?м прадста?н?ком у Цэнтральнае бюро прафес?йных саюза?. Зузэм?ль настойвае на тым, каб вучыцельск? саюз высуну? ?ншага кандыдата, але кал? новы сход Саюза зацвердз?? свой выбар, арган?зацыя была закрытая нямецк?м? ?ладам? ^[23] .

У 1916 годзе дапамагае ? арган?зацы? беларуск?х школ на В?леншчыне, Гродзеншчыне, Беласточчыне. Адз?н з заснавальн?ка? ? фактычных рэдактара? газеты ≪ Гоман ≫ ^[24] , а?тар артыкула? у ёй ^[25] . У 1917 годзе нямецк?я ?лады рыхтуюцца да арган?зацы? л?то?скага прадста?н?чага органа ? Тарыбы , дзе беларусам вызначаецца адно месца. Акупацыйныя ?лады шукаюць кандыдата?, як?я б был? цалкам лаяльныя да нямецкай адм?н?страцы?, таму Зузэм?ль высо?вае кандыдатам Вацлава Ласто?скага ^[23] . 16 верасня 1917 года на сацыял?стычным м?тынгу партый ус?х нацыянальнасця?, прамо?цы сярод беларуса?, м?ж ?м? ?ван Луцкев?ч, кляймяць пал?тыку немца? ? тых л?то?ца?, як?я пайшл? на згоду з ?м?.

18?23 верасня 1917 года ? В?льн? праходз?ць Л?то?ская канферэнцыя, якая аб?рае прадста?н?чы орган Л?твы ? Тарыбу . У адказ на гэта 30 верасня ? Беларуск?м клубе пад старшынствам ?вана Луцкев?ча адбываецца беларуск? м?тынг, як? вынос?ць ноту пратэсту супраць аднос?н да беларуса? ? патрабуе ? нямецк?х улада? дазволу на скл?канне ? В?льн? беларускай нацыянальнай канферэнцы? для ?тварэння беларускага прадста?н?чага органа ^[23] . Не?забаве дазвол на правядзенне бы? атрыманы, Арган?зацыйны кам?тэт дзеля скл?кання Беларускай канферэнцы? паведамля? аб сва?м аф?цыйным заснаванн? 17 л?стапада 1917 года. ?ван Луцкев?ч акты?на займаецца арган?зацыяй канферэнцы?, прадаючы рэчы з сваёй калекцы? старасвеччыны дзеля ф?нансавага забеспячэння. У справах канферэнцы? едзе ? Беласток , дзе прадста?н?к? нямецк?х улада? спрабуюць пераканаць яго ? карысц? далучэння да Герман??, на што ?ван Луцкев?ч адказвае: ≪ Я маю на гэта яшчэ адз?н аргумент. Кал? ? нашым манархам стане В?льгельм , дык нам не прыйдзецца раб?ць свае асобнае рэвалюцы?, каб ск?нуць яго: гэта зроб?ць сам нямецк? народ! ≫ ^[23] .

23 студзеня 1918 года бы? зацверджаны статут Беларускага навуковага таварыства , ?ван Луцкев?ч бы? адным з закладальн?ка? таварыства.

Беларуская Народная Рэспубл?ка. Апошн?я гады [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Удзельн?к Беларускай канферэнцы? ? В?льн?, якая праходз?ла 25, 26 ? 27 студзеня 1918 года. Канферэнцыя абрала ?вана Луцкев?ча адным з члена? Беларускай Рады , якая стала гало?ным прадста?н?цтвам беларуса? на тэрыторы? нямецкай акупацы?. У часе канферэнцы? ? Менску пам?рае мац? Луцкев?ча? ^[23] . 18 сакав?ка некальк? сябро? В?ленскай беларускай рады, сярод як?х Антон ? ?ван Луцкев?чы, Дам?н?к Сямашка , Язэп Туркев?ч , Вацла? Ласто?ск? , был? ?ключаныя ? склад Рады Беларускай Народнай Рэспубл?к? , якая дзейн?чала ? Менску ^[26] .

Дэлегацыя В?ленскай беларускай рады, у склад якой уваходз?л? Антон Луцкев?ч, ?ван Луцкев?ч, Янка Станкев?ч , Дам?н?к Сямашка, Язэп Туркев?ч, едзе ва ?жо заняты немцам? Менск, каб прыняць удзел у пасяджэнн? ? Рады Беларускай Народнай Рэспубл?к? . У ноч з 24 на 25 сакав?ка 1918 года на пасяджэнн? Рады была прынятая Трэцяя Уста?ная грамата , паводле якой была абвешчаная незалежнасць Беларускай Народнай Рэспубл?к? , браты Луцкев?чы был? адным? з ?н?цыятара? яе абвяшчэння. Не?забаве вяртаецца ? В?льню. Паводле Антона Луцкев?ча, паездка ? Менск моцна падарвала здаро?е брата ^[27] .

У В?льн? працягвае дзейнасць у В?ленскай беларускай радзе, але найперш займаецца культурнай працай, працуе над адкрыццём беларускага музея. Ладз?ць выста?к? беларускай старасвеччыны ? В?льн? ? Менску, па вяртанн? з менскай выста?к? до?га лечыцца ? пасцел? ^[27] .

Пасля ваеннага паражэння ? Л?стапада?скай рэвалюцы? ? Герман??, нямецк?я ?лады дазваляюць л?то?цам закласц? ?рад у В?льн?, пры гэтым забараняючы беларускую пал?тычную дзейнасць. У гэтых умовах беларусы ?дуць на супрацо?н?цтва з л?то?цам?. Л?то?цы абяцаюць беларусам 6 месца? у Тарыбе ? М?н?стэрства беларуск?х спра? пры Урадзе, выбар м?н?стра застаецца за В?ленскай беларускай радай ^[27] . Беларуская рада зб?раецца пад старшынствам цяжка хворага ?вана Луцкев?ча ? аб?рае 6 члена? у Тарыбу (?ван Луцкев?ч, Вацла? Ласто?ск? , Ян Станкев?ч , Дам?н?к Сямашка , кс. Уладз?сла? Талочка , Каз?м?р Фалькев?ч ), м?н?страм беларуск?х спра? ста? Язэп Варонка . ?ван Луцкев?ч дапамагае ? арган?зацы? беларуск?х павета? ? беларускага войска . Пасля таго, кал? ?ван Луцкев?ч убачы?, што л?то?цы не гатовыя супрацо?н?чаць з беларусам? на ро?ных умовах, ён выйша? са складу Тарыбы, тое ж зраб?ла бальшыня беларуск?х дзеяча? ^[27] .

Адз?н з арган?затара? В?ленскай беларускай г?мназ?? , якая адкрылася 1 лютага 1919 года ? Базыльянск?х мурах . У канцы сакав?ка Рада М?н?стра? БНР прызначыла ?вана Луцкев?ча на пасаду беларускага кам?сара В?леншчыны ^[28] . Прынамс? двойчы бальшав?к? праводз?л? ператрусы ? ?вана Луцкев?ча (у сакав?ку, ? 18 красав?ка 1919 года), В?льня на той час ёсць стал?цай Л?то?ска-Беларускай ССР .

У сярэдз?не чэрвеня 1919 года ?ван Луцкев?ч выеха? з занятай палякам? В?льн? для лячэння на польск? курорт Закапанэ . Памёр 20 жн??ня 1919 года ? Закапанэ, пахаваны тут жа на Новых мог?лках 23 жн??ня ^[29] .

Прыбл?зна ? 1963 годзе маг?ла ?вана Луцкев?ча была прыбраная з рэестра. У 1991 годзе г?сторык Алег Латышонак знайшо? месца маг?лы Луцкев?ча, аднак там ужо было новае пахаванне ^[29] . Ён узя? грунт з маг?лы, ? 18 тра?ня 1991 года адбылося ?рачыстае с?мвал?чнае перапахаванне на мог?лках Роса ? В?льн? ^[29] .

Асаб?стае жыццё [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У чэрвен? 1915 года ?ван Луцкев?ч пазнаём??ся ? В?льн? з Юл?янай Мэнке , якая паходз?ла з в?ленск?х немца?. Не?забаве ? ?х завязал?ся стасунк?, як?я працягвал?ся да смерц? ?вана. Пара не пабралася шлюбам ? не была заручоная, бо ?ва ?мовах вайны ? складанага ф?нансавага станов?шча ?ван Луцкев?ч не хаце? ?сц? ? прымы да сям’? Мэнке ^[30] . Улетку 1916 года Луцкев?ч падары? Юл?яне сямейны заручальны пярсцёнак ^[30] , як? ?жо пасля Другой сусветнай вайны Юл?яна вярнула сям’? Луцкев?ча?, бо л?чыла што рэл?кв?я мус?ць захо?вацца ? ?х ^[31] .

У 1922 годзе Юл?яна Мэнке выйшла замуж за беларускага нацыянальнага дзеяча ? арх?тэктара Лявона В?тан-Дубейка?скага . Прысвяц?ла ?вану Луцкев?чу некальк? ?спам?на?, пад сва?м ?мем Юл?яна В?тан Дубейка?ская ? пад псе?дан?мам Кветка В?тан.

Пал?тычная ? культурная дзейнасць [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Разам з Антонам Луцкев?чам ? ?нш., ?ван Луцкев?ч распрацо?ва? пытанн? дзяржа?нага самавызначэння Беларус? ? ад канцэпцы? краёвай а?таном??, адна?лення на канфедэраты?най аснове дзяржа?най ун?? Беларус? ? Л?твы (1906?1918) да абвяшчэння незалежнай Беларускай Народнай Рэспубл?к? ? яе этнаграф?чных межах. Л?чы? дэнацыянал?зуючай у аднос?нах да беларуса? ролю рэл?г?йна-царко?ных правасла?ных ? катал?цк?х структур на Беларус? як правадн?ко? пал?тыка-?дэалаг?чных ?нтарэса? Рас?? ? Польшчы. Выступа? за адна?ленне на Беларус? царко?най ун?? дзеля паяднання рэл?г?йнага ? грамадска-пал?тычнага руха? у адз?ным нацыянальна-адраджэнск?м працэсе. Паводле яго ?н?цыятывы ? з асаб?стым яго ?дзелам пытанне аб нацыянальным самавызначэнн? беларускага народа ?першыню прагучала на м?жнародных форумах ? канферэнцы? сацыял?стычных ? рэвалюцыйных партый (Ф?нляндыя, 1905), Славянск?м з’ездзе прагрэс??ных студэнта? ( Прага , 1908), М?жнароднай канферэнцы? нацый ( Лазана , 1916). Бы? прых?льн?кам ра?напра?ных аднос?н Беларус? з Рас?яй , Польшчай , Укра?най , Л?твой .

Беларуская сацыял?стычная грамада , адным з заснавальн?ка? ? л?дара? якой бы? ?ван Луцкев?ч, была гало?най с?лай беларускага нацыянальнага руху пачатку XX стагоддзя ^[12] . Практык-арган?затар, таленав?ты прамо?ца, ?ван Луцкев?ч спрыя? ажы?ленню культурна-асветнай працы, абуджэнню нацыянальнай самасвядомасц? вучнё?скай ? студэнцкай моладз?, ?нтэл?генцы?. Па?плыва? на творчы лёс Янк? Купалы , Якуба Коласа , Макс?ма Багданов?ча , Зм?трака Бядул? , Макс?ма Гарэцкага ? ?нш.

Ян Луцэв?ч (Янка Купала) упершыню сустрэ?ся з братам? Луцкев?чам?, а таксама з ?ншым? дзеячам? БСГ, улетку 1904 года ? М?нску ^[32] . Паводле Янк? Купалы, як? дагэтуль п?са? тольк? па-польску, тая сустрэча па?плывала на далейшы лёс, бо да яго ? рук? патрап?л? беларускамо?ныя рэвалюцыйныя пракламацы? ? беларуск?я кн?г?, пасля прачытання як?х ён канчаткова вырашы? што ён беларус ? мус?ць служыць свайму народу ^[32] . У 1908 годзе браты Луцкев?чы пакл?кал? Янку Купалу ? В?льню, дзе ён знаходз??ся каля года, дагэтуль працава?шы на бровары ? вёсцы. У В?льн? Луцкев?чы ?ладкавал? Купалу памочн?кам б?бл?ятэкара ? б?бл?ятэцы ≪Знание≫ Барыса Дан?лов?ча ^[33] , таксама па сумяшчальн?цтве яму давал? працу па адб?ранн? ? рэдагаванн? тэкста? у ≪Нашай н?ве≫ ^[34] . Друг? раз Янка Купала прыеха? у В?льню ? кастрычн?ку 1913 года, у пачатку сакав?ка 1914 года ?ван ? Антон Луцкев?чы дал? яму пасаду рэдактара ≪Нашай Н?вы≫, у сярэдз?не тра?ня Купала замян?? Аляксандра Уласава на пасадзе аф?цыйнага выда?ца газеты ^[35] . Таксама Луцкев?чы пазнаём?л? Луцэв?ча з рас?йск?м? творцам? ? В?льн?, так?м? як Валерый Бруса? ^[36] . Пры гэтым бл?зк?х стасунка? пам?ж Луцкев?чам? ? Купалам не было, праз свавольнасць ? апал?тычнасць апошняга. У час савецк?х пал?тычных рэпрэс?й 1930-х гадо? у СССР Купала падтрыма? нападк? на беларуск?х дзеяча?, назва?шы ? тэксце для газеты Звязда 1937 года ?вана ? Антона Луцкев?ча? ≪бандай≫ ? пара?на?шы ?х з царскай цэнзурай ^[37] .

Якуб Колас у л?сце да Льва Клейнбарта ад 18 чэрвеня 1927 года ?спам?на?: ≪ Выхад у свет беларускай газеты бы? найвял?кшай падзеяй у ма?м жыцц?. Я цалкам адда?ся беларускай паэз??, ста? гарачым прапагандыстам беларускага адраджэння. Я ? канцы 1906 года, ужо будучы без месца, прыязджа? у В?льню, каб пазнаём?цца з рэдакцыяй ? застацца там. Мяне сустрэл? там вельм? ветл?ва. Там я пазнаём??ся з братам? Луцкев?чам?, як?я был? душою беларускага адраджэння ≫ ^[38] . У канцы тра?ня 1907 года Якуб Колас прыязджае ? В?льню, працуе ? ≪Нашай н?ве≫ загадчыкам л?таратурнага аддзела ? жыве ? памяшканн? рэдакцы? ^[38] . Паводле Аляксандра Уласава , менав?та ?ван Луцкев?ч прапанава? Тэрэзе Гардзялко?скай стварыць прыватную беларускую школу, куды ск?рава? Якуба Коласа наста?н?кам ^[38] . Вядомы л?ст Канстанц?на М?цкев?ча (Якуба Коласа) да ?вана Луцкев?ча ад 23 жн??ня 1914 года, як? пачынаецца так?м? словам?: ≪ Даражэньк? Яне! Забяга? каб пабачыцца з Вам?, але Вас не было тутака. Я ?чора прыеха? з П?нска, дзе дума? жыць, але мяне зно? заб?раюць на вайну, ? справа наша дрэнна... ≫ ^[39] .

Улетку 1911 года Макс?м Багданов?ч наведа? Беларусь па запрашэнн? ?вана ? Антона Луцкев?ча? ^[40] . Ён правё? лета ? родавым маёнтку мац? Луцкев?ча? ? Ракуцё?шчыне , як? на той час належа? Вацлаву Лычко?скаму, дзядзьку Луцкев?ча? ^[41] . Таксама паэт наведа? В?льню ? рэдакцыю ≪Нашай н?вы≫, дзе чыта? свае вершы, азнаём??ся са зборам старажытнасця? ?вана Луцкев?ча, у тым л?ку слуцк?м? паясам? . Вын?кам вандро?к? Багданов?ча стал? цыклы верша? ≪ Старая Беларусь ≫ , ≪Места ≫, ≪ У вёсцы ≫ ? ≪ Веран?ка ≫ ^[42] . Вершы цыкла? ≪ Старая Беларусь ≫ ? ≪ Места ≫ спадабал?ся Антону Луцкев?чу, як л?таратурнаму крытыку ? рэдактару, таму ён прапанава? ?вану Луцкев?чу выдаць ?х коштам ≪Нашай н?вы≫, на што той пагадз??ся ^[42] .

У л?стападзе 1914 года Макс?м Гарэцк? пасля франтавога ранення ляжа? у в?ленск?м я?рэйск?м шп?тал? ≪М?шмерас Хойлем≫. Доктар Ром, загадчык шп?таля, бы? бл?зк?м прыяцелем ?вана Луцкев?ча, таму пасля наведвання шп?таля Луцкев?чам у ?м был? створаныя найлепшыя ?мовы для Гарэцкага ^[43] .

У навуцы [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

?ван Луцкев?ч ? а?тар навукова-публ?цыстычных прац па г?сторы?, мастацтве, кн?жнай культуры Беларус?. Увё? у навуковы ?жытак помн?к? старабеларускай л?таратуры XVI ст., п?саныя арабскай граф?кай ≪ Аль-К?таб ≫. Зб?ральн?к ? даследчык беларуск?х старажытнасцей. Яго асаб?стая калекцыя стала асновай Беларускага музея ? В?льн? , адкрытага ? 1921 годзе.

Карыста?ся псе?дан?мам? Ян М?хальчык , Нашан?вец , Шчасны , Palissander Нев.

Ушанаванне памяц? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У першыя ?годк? смерц? ?вана Луцкев?ча была выдадзеная кн?га ≪ Памяц? ?вана Луцкев?ча ? першыя ?годк? смерц? яго ≫ пад рэдакцыяй Антона Луцкев?ча . У кн?зе змешчаныя тэксты пра ?вана Луцкев?ча а?тарства Антона Луцкев?ча, Лял? (Юл?яны) Мэнке , Юрыя (Ежы) Янко?скага ^[pl] , Адвардага (Эдварда) Будзьк? , Макс?ма Гарэцкага , Леапольда Родзев?ча , А. Сегеня , М?ха?ла Каханов?ча , Язэпа Сала?я , Кла?дз?я Дуж-Душэ?скага , Зм?трака Бядул? . У 1921 годзе ? В?льн? бы? адкрыты Беларуск? музей ?мя ?вана Луцкев?ча , створаны на аснове калекцы? Луцкев?ча, л?кв?даваны савецк?м? ?ладам? ? 1944 годзе, калекцыя была падзеленая пам?ж музеям? Л?тССР ? БССР , частка адабраная ? РСФСР . У 2001 годзе ? В?льнюсе беларускай дыяспарай было закладзенае грамадскае аб’яднанне ≪Беларуск? музей ?мя ?вана Луцкев?ча≫, якое дзейн?чае станам на 2022 год ? мае на мэце працяг традыцый Беларускага музея В?льн?.

За нямецкай акупацыяй М?нска ? Другую сусветную вайну цяперашн?я вул?ца ? завулак Талстога нас?л? ?мя ?вана Луцкев?ча ( ням. : Luzkewitschstrasse ? ням. : Luzkewitsch Gasse ) ^[45] .

У 1993 годзе ? М?нску створана Фундацыя сацыяльных ?н?цыяты? ? даследавання? ?мя брато? Луцкев?ча?. У прыватным музе? Анатоля Белага ёсць памятная дошка ≪Заснавальн?кам БНР≫, на якой размешчаны, сярод ?ншых, барэльеф ?вана Луцкев?ча ^[46] . У 2006 годзе Белпошта выпусц?ла канверт, прысвечаны ?вану Луцкев?чу (мастак М?кола Рыжы ). 7 сакав?ка 2018 года ? М?нску ? рамках мерапрыемства? да 100-годдзя Беларускай Народнай Рэспубл?к? бы? усталяваны памятны знак у гонар брато? Антона ? ?вана Луцкев?ча?. Памятны знак паста?лены на месцы дамо? Зоф’? Луцкев?ч па кол?шняй Садовай вул?цы (цяпер парк ?мя Янк? Купалы ), дзе браты жыл? ? 1896?1906 гадах ^[47] . 20 жн??ня ? 11 верасня 2019 года ? Дзяржа?ным л?таратурным музе? ?мя Янк? Купалы адбылася першая персанальная выста?ка пра ?вана Луцкев?ча, прысвечаная 100-годдзю з дня яго смерц? ^[48] .

?мя ?вана Луцкев?ча нос?ць вул?ца ? Драг?чыне .

Выбраная б?бл?яграф?я [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Прадки // Минск?й листокъ . ? 1902. ? № 15 сент.
• Heb Palissander  The white russians; A nation drinen back into fue Middle Ages under Musconite Rule // The Anglo-Russian . ? 1904. ? № 12.
• ?. Л.   Вайна ? налог? // Наша Н?ва  : газэта. ? В?льня : 4 кастрычн?ка 1914. ? № 40. ? С. 1. Арх?вавана з першакрын?цы 6 лютага 2022.
• Iwan Łuckiewi?   Ab biełaruskim mastactwie // red. Jazep Saławiej Homan  : ?asapi?. ? Wilnia : 6 wiera?nia 1918. ? № 70 (266). ? С. 2.
• ?ван Луцкев?ч   Ай К?таб // Зборн?к Наша Н?ва . ? В?льня: Беларускае выдавецкае таварыства , 1920. ? № 1. ? С. 28?31.
• ?ван Луцкев?ч   Ай-К?таб-К?цёп. // Беларускае жыцьцё  : часоп?с / рэд. Франц?шак Аляхнов?ч . ? В?льня : 11 сакав?ка 1920. ? № 6(28). ? С. 2.

Крын?цы [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Л?таратура [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Спасылк? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

	?ван Луцкев?ч у В?к?крын?цах
	?ван Луцкев?ч на В?к?схов?шчы

• ?ван Луцкев?ч на сайце анлайн-энцыклапеды? ≪ Беларусь у асобах ? падзеях ≫

Гэты артыкул уваходз?ць у л?к добрых артыкула? беларускамо?нага раздзела В?к?педы?.