Янка Лучына

Зьвестк? зь В?к?пэды? ? вольнай энцыкляпэды?
Янка Лучына
Герб «Дамброва»
Герб ≪Дамброва≫
Асаб?стыя зьвестк?
Нарадз??ся 6 л?пеня 1851 ( 1851-07-06 ) [1]
Памёр 16 л?пеня 1897 ( 1897-07-16 ) [1] (46 гадо?)
Пахаваны
Жонка Ганна Грынев?ч
Л?таратурная дзейнасьць
Род дзейнасьц? паэт , перакладчык
Мовы беларуская , польская , расейская
Дэбют ≪Не ради славы иль расчёта…≫ // ≪ Минский листок ≫, №1, 1886
Значныя творы ≪ Паля?н?чыя акварэльк? з Палесься ≫
Творы на сайце Knihi.com
Творы на сайце Kamunikat.org

Я?нка Лучы?на (сапр. ? ?ван Люцыянав?ч Неслухо?ск? ; 6 л?пеня 1851, Менск  ? 28 л?пеня 1897, Менск ) ? беларуск? паэт - дэмакрат , мысьляр.

Б?яграф?я [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Паходжаньне [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Паходз?? з шляхецкага роду Лучы?ка-Неслухо?ск?х. Адз?н з далёк?х продка? ?вана Неслухо?скага ? Пшэбысла? Дамброва ? у сярэдз?не XIII стагодзьдзя вызначы?ся ? б?твах з татара-манголам? ? атрыма? ад князя Конрада Мазавецкага Цеханавецкае графства ? Драг?чынскай зямл?, дзе бы? маёнтак Неслух?. Адсюль, на думку У. Мархеля, ? пайшло прозьв?шча Неслухо?ск?я, а яго носьб?ты свой родавы герб назвал? Дамброва. У XVII стагодзьдз? Неслухо?ск?я мел? ?ладаньн? ? П?нск?м павеце  ? спачатку маёнтк? Моладава , Коса? , Сакаловая Воля, а затым Марочнае ? Зав?дчыцы, што належал? раней продкам Ф. М. Дастае?скага (цяпер гэта ? межах ?вацэв?цкага ? Яна?скага раёна?). Вайсковую службу продк? паэта адбывал? ? Вял?к?м Княстве Л?то?ск?м . Прадзед паэта, ?ван Неслухо?ск?, бы? ротм?страм Наваградзкага ваяводзтва , а дзед, Юры ?ванав?ч, ? межавым судзьдзёю Слуцкага павету . У паэтавага дзеда ? бабк?, Варвары Рымашка?ны, была вял?кая сям’я ? шэсьць сыно?: ?ван, ?ясафат, Валяр’ян, Юры, Юльян ? Люцыян.

Бацька паэта, Люцыян Неслухо?ск? (9 сакав?ка 1816?1880), пачына? службовую кар’еру канцылярыстам у Менск?м губэрнск?м пра?леньн?, куды паступ?? 10 кастрычн?ка 1853 году; потым ён працава? там п?сцом, калеск?м рэг?стратарам ?, нарэшце, памочн?кам столаначальн?ка [2] . 5 жн??ня 1840 яго прызначыл? столаначальн?кам Менскай палаты цыв?льнага суда. У сьп?с чыно?н?ка? Менскай губэрн? за 1842 год ён трап?? як чыно?н?к X клясы. У 1857 Люцыян Неслухо?ск? бы? ?жо сакратаром Менскай палаты, ме? чын калескага асэсара ? разам зь ?ншым? чыно?н?кам? бы? узнагароджаны бронзавым мэдалём у памяць вайны 1853?1856 [2] .

У 1871?1880 гадах Люцыян Юр’ев?ч прадста?ля? Слуцк? павет у Менскай шляхецкай дэпутацы? ? бы? павераным князё? Радз?в?ла? у атрыманьн? выкупных пазык за маёнтк?.

Жыцьцяп?с [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Янка Лучына ? атачэньн? сваяко? на ганку маёнтка Зацярэва (параф?я Сьвержань Менскага павету ), як? арандавал? Неслухо?ск?я. Пра?дападобна, 1895 год. Першы справа сядз?ць Антон Неканда-Трэпка , сын роднай сястры Янк? Лучыны ? Антан?ны [3] .

Нарадз??ся ? сям’? Люцыяна Неслухо?скага ? Антан?ны М?калае?ны з Лукашэв?ча? 6 л?пеня [ ст. ст. 24 чэрвеня] 1851. Ме? брато? Антона, Юл?яна, Генрыха ? сясьцёр Антан?ну-Ал?ну ? В?кторыю. Сям’я Неслухо?ск?х жыла ? Менску ва ?ласным доме, як? стая? на вул?цы Юр’е?скай пад нумарам 23 (таксама з 1863 году сям’я арандавала ? князё? Радз?в?ла? фальварк? Мархачо?шчына ? Зацэржа?). Сярод ?ншага, Соф’я Кавале?ская ? сваёй кн?зе ≪Менск?я абразк?≫ адзначала, што дом Неслухо?ск?х належа? ≪да вельм? вядомых, неадлучных ад горада≫ дамо?, дзе зьб?ралася менская ?нтэл?генцыя [4] .

У 1860 Ян бы? аддадзены ? прыватны панс?ён наста?н?ка Ц?ля. Там, у дзевяц?гадовым узросьце, засумава?шы па бацько?ск?м доме, нап?са? свой першы верш. Пасьля паступ?? адразу ? трэцюю клясу Менскай клясычнай г?мназ?? (1865?19 чэрвеня 1870), якую, паводле зьвестак Л. Бэндэ, скончы? пасрэдна ? тольк? па трыганамэтры?, ф?зыцы ? касмаграф?? ме? адзнак? ≪весьма удовлетворительно≫ [5] . Наадварот, як адзначае Я. Бравер, пра выдатныя посьпех? ?. Неслухо?скага ? вучэньн? паведамляла газэта ≪Минские губернские ведомости≫ за 8 кастрычн?ка 1866. У перадавым артыкуле газэты за 18 л?пеня 1870 году паведамлялася, што сярод вучня?, як?я пасьпяхова скончыл? г?мназ?ю, бы? ? ?ван Неслухо?ск? [2] .

У жн??н? 1870 году паеха? у Санкт-Пецярбург ? з 31 жн??ня ста? студэнтам матэматычнага факультэту Пецярбурскага ?н?вэрсытэту , дзе правучы?ся тольк? адз?н год. Бы? вызвалены ад аплаты ? сувяз? зь бедным станов?шчам. Недзе пасьля 7 тра?ня 1871 году Ян Неслухо?ск? з дазволу рэктара выеха? у Менск . Вяртаючыся ? Пецярбург 14 жн??ня таго ж году будучы паэт пада? прашэньне аб выключэньн? з ун?вэрсытэту [5] .

Увосень 1871 паступ?? на мэхан?чнае аддзяленьне Санкт-Пецярбурскага дзяржа?нага тэхналяг?чнага ?нстытута , як? скончы? 10 верасьня 1877 году (вучобу ? ?нстытуце перапыня? на год, служы? на Варонескай чыгунцы). Атрыма?шы дыплём па спэцыяльнасьц? ≪?нжэнэр-тэхноляг чыгуначнага транспарту≫, працава? начальн?кам чыгуначных складо? [6] у Тыфл?се да 1879 году. На Ка?казе пазнаём??ся з Макс?мам Горк?м (пра ?х асаб?стае знаёмства Горк? згадва? у цягн?ку, на шляху з ?тал?? ? СССР у гутарцы зь беларуск?м? п?сьменьн?кам? [7] на перагоне Менск ? Негарэлае [8] ).

Падчас апошняга прыезду ? родны Менск (у канцы 1879 ? пачатку 1880 году) на выхадзе з канцэрта яго нечакана разьб?? парал?ч . Пасьля падзеньня мог хадз?ць тольк? з дапамогай мыл?ц, як?я служыл? яму апорай, але пры гэтым наведва? тэатры ? нават хадз?? на паляваньне, што давала падставу для чутак пра тое, што ён сымулява? хваробу [8] . Па прыезьдзе ?ладка?ва?ся ? тэхн?чнае бюро Л?бава-Роменскай чыгунк? . Улетку 1889 знаходз??ся на лячэньн? ? Буску . У 1890 годзе раб?? захады, каб наладз?ць у Менску выданьне беларускай газэты [9] . У 1891 ажан??ся з Ганнай Грынев?ч.

Памёр у 1897 годзе, пахаваны на Кальварыйск?х мог?лках .

Творчасьць [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Вокладка зборн?ка верша? ≪Вязанка≫ (1903)

Дэбютава? вершам на расейскай мове ≪Не ради славы иль расчёта…≫, апубл?каваным у першым нумары газэты ≪ Минский листок ≫ у 1886 г. Першае выступленьне Неслухо?скага ? тым жа 1886 годзе ? польск?м друку ? публ?кацыя верша ≪Раскоша натхненьня≫ ? часоп?се ≪Kłosy≫ (≪Калосьсе≫). Пазьней друкава?ся ? альманаху ≪Северо-Западный календарь≫, польск?х часоп?сах ≪Głos Polski≫, ≪Kłosy≫, ≪Kraj≫, ≪Prawda≫, ≪?ycie≫ ? ?ншых выданьнях. Зьб?ра? фальклёр, супрацо?н?ча? зь вядомым этнографам Па?лам Шэйнам (дасыла? яму зап?сы народнага лялечнага тэатра ? батлейк? ). Вё? перап?ску з г?сторыкам М?трафанам До?нар-Запольск?м , у л?сьце да якога назва? свае вершы ≪стихоплётными начинаниями≫ [10] .

На беларускай мове пача? п?саць у 1887 годзе пад уражаньнем ад выступу ? Менску ?кра?нск?х артыста? трупы М?хайлы Старыцкага [11] . Першы яго беларускамо?ны верш ≪Усёй трупе дабрадзея Старыцкага беларускае слова≫ зьмяшчала наступныя радк? ≪Сьпявайце ж, братцы, сьмела ? звонка: ня зг?не песьня ? ?кра?на! Будзьце здаровы! Янка Лучына≫ [11] . Гэтым самым псэ?дан?мам падп?саны ? верш ≪Дабрадзею артысту Манько≫. Як беларуск? паэт ён дэбютава? у друку ? 1889 годзе, кал? зьмясьц?? у газэце ≪Минский листок≫ верш ≪Вясновай парой≫. Найвядомейшым яго творам ста? верш ≪ Роднай старонцы ≫.

Неслухо?ск? зья?ляецца а?тарам паэм ≪ Паля?н?чыя акварэльк? з Палесься ≫, ≪В?ялета≫, ≪Гануся≫, ≪Андрэй≫. Большасьць твора? прысьвечаны тэмам зь сялянскага жыцьця. У сваёй творчасьц? спалуча? элемэнты рэал?зму ? рамантызму . Яго вершы л?чацца адным зь першых узора? беларускай ф?лязофскай л?рык?.

У 1889 годзе ? Кракаве брашурай выйша? публ?цыстычны нарыс ≪З крывавых дзён: эп?зод з па?станьня 1863 году на Меншчыне≫, нап?саны паводле ?спам?на? менчуко? пра па?станьне 1863?1864 гадо? . Нарыс падп?саны крыптон?мам ≪S≫ ?, на думку дасьледн?ка? Адама Мальдз?са ? ?ладз?мера Мархеля , нап?саны Янкам Лучынам [12] .

Займа?ся перакладам? з польскай на беларускую ? расейскую твора? Уладз?слава Сырокомл? , з польскай на расейскую Адама Асныка , з расейскай на польскую ?вана Крылова , М?калая Някрасава , Вольг? Чум?ной ? ?ншых паэта?, зь нямецкай Гайнрыха Гайнэ , з старажытнагрэцкай пераклада? Гамэра .

Некальк? твора? Лучыны на расейскай мове ? аповесьць ≪Верочка≫ апубл?каваныя ? 1900 годзе. У 1903 годзе ? Санкт-Пецярбургу выйша? яго зборн?к л?рык? на беларускай мове ≪Вязанка≫. Дзеля таго, каб абысьц? цэнзуру, якая забараняла беларускамо?ны друк, зборн?к, складзены яшчэ ? 1891 годзе, бы? выдадзены Кругам беларускай народнай прасьветы ? культуры пад выглядам кн?г? на ба?гарскай мове [8] [11] [13] . Вершы Янк? Лучыны на польскай мове был? пасьмяротна апубл?каваныя ? 1898 годзе ? Варшаве ? зборн?ку ≪Паэз?я≫ (≪Poezye≫).

Тэматыка [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

На думку Л. М. Канаплян?к, адметным? рысам? мастацкай творчасьц? Я. Лучыны зья?ляюцца гуман?стычная нак?раванасьць, дэмакратызм ? арган?чнае зьл?цьцё жыцьця а?тара з жыцьцём народа. Псыхаляг?зм ? л?рызм а?тара супрацьстая? натурал?стычна-бурлескнай традыцы? ? беларускай л?таратуры ? адкрыва? шлях да паглыбленага ?нтэлектуал?зму.

На думку крытыка, Я. Лучына фактычна ствары? сацыяльна-ф?лязофск? ? антрапаляг?чна абумо?лены тып беларуса XIX стагодзьдзя зь яго тонк?м складам душы ? псыхаляг?чнай адметнасьцю асобы (лясьн?к Грышка ? паэме ≪ Паля?н?чыя акварэльк? з Палесься ≫). Паводле разуменьня а?тара, супярэчл?васьць сьветапогляду беларуса (вера ? сваю с?лу ? вера ? прадвызначанасьць свайго лёсу) характарызуе яго вял?к?я духо?ныя магчымасьц? ? ?нтэлектуальныя здольнасьц?, яго разуменьне суб’екты?насьц? ? адноснасьц? чалавечай свабоды. Усеагульны недахоп духо?насьц? паэт зьвязва? зь людзкой нядоляю, з вын?шчэньнем старога ?кладу ? нечакана агрэс??ным поступам навукова-тэхн?чнага прагрэсу. Тым ня менш, а?тар не пагаджа?ся з пэсым?змам ? абстрактным гуман?змам Шапэнга?эра , прая?ляючы ц?ка?насьць да асьветн?цкага ? дэмакратычнага бако? пазытыв?зму [14] .

У творчасьц? паэта таксама закраналася тэма няздольнасьц? грамадзтва ?спрымаць чульл?вую народную песьню праз тыя маральныя страты, як?я непазьбежна ?зьн?каюць у буржуазным сьвеце. Лучына асуджа? мэркантыльнасьць сучасьн?ка?, як?я не адчувал? сувяз? з айчынным? традыцыям? [15] .

А?тар насьледава? эп?чным творам А. М?цкев?ча ? паэтычнай традыцы? У. Сыракомл? . Паводле слова? Р. Зямкев?ча , Лучына ≪за?сёды трыма? пад рукою на б?бл?ятэчнай пал?цы Сыракомлю ? Някрасава≫ [9] . На думку Ул. Мархеля , вернасьць сыракомле?ск?м традыцыям утрымала Лучыну ад празьмернага захапленьня як польск?м пазытыв?змам , так ? праявам? мадэрн?зму . Таму ? тагачаснай крытыцы замацавалася думка, што ≪Неслухо?ск? бы? сапра?ды паэтам несучасным: новыя к?рунк? паэз?? на яго зус?м не ?плывал?; яго наста?н?кам? был? М?цкев?ч ? перш за ?сё Сыракомля≫ [16] .

Вэрсыф?кацыйнае наватарства [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Янка Лучына як паэт працава? у с?лавым пол? трох мо?ных рытмаляг?чных стых?я?: беларускай народнай л?рык? (тан?чнай у сваёй аснове) польскага сыляб?чнага верша ? расейскай паэз?? (сыляба-тан?чнай). Пры гэтым ён ул?чва? законы вершаваньня антычнай (мэтрычнай) паэз?? (у адным зь л?сто? Я. Лучына разважае пра асабл?васьц? мэтру ? рытму ≪?л?яды≫), а таксама рытм?чныя пошук? сучаснай заходнеэ?рапейскай творчасьц?, што абумов?ла выразную спэцыф?ку ? нав?зну нешматл?кай паэтычнай спадчыны Я. Лучыны [17] .

У адрозьненьне ад В. Дун?н-Марц?нкев?ча ? Ф. Багушэв?ча, паэт аддава? перавагу больш пэрспэкты?наму для новай беларускай паэз?? вершу сыляба-тан?чнаму, прычым двускладовым яго памерам. У гэтым выяв??ся ?плы? на беларуска- ? расейскамо?ную творчасьць Я. Лучыны расейскай паэз??, якую ён вывуча? у Менскай г?мназ?? ? зь якою судакрана?ся ? Пецярбурск?м тэхналяг?чным ?нстытуце [17] .

Так, з 32 ягоных твора?, нап?саных на беларускай ? расейскай мовах, 27 (або 84%) належал? да сыляба-тон?к?. Зь ?х 12 нап?саныя трох-, чатырох- ? пяц?стопным харэем, 8 ? трох-, чатырох-, пяц?- ? шасьц?стопным ямбам, 6 ? двух-, трох- ? чатырохстопным анапэстам, 1 ? чатырохстопным дактылем [17] .

Разам з тым паэтычныя творы Я. Лучыны паказваюць веданьне прасадычных уласьц?васьця? беларускай мовы (рухомы нац?ск, по?нагалосьсе), для якой больш арган?чна сылябатон?ка. Сх?льнасьць паэта да ?сходнеславянскай мэтрык? ? значнай ступен? абумов?ла рытма-?нтанацыйны малюнак ? ягоных польск?х верша?, сабраных у пасьмяротнай кн?зе ≪Poezye Jana Niesluchowskiego≫ (Варшава, 1898). Большасьць твора? у гэтай кн?зе вытрыманыя ? кадэнцы? сыляба-тон?к?, што нехарактэрна для клясычнай польскай паэз?? ? што надзвычай складана для ?васабленьня праз асабл?васьц? польскай прасоды? (ф?ксаваны нац?ск на перадапошн?м складзе). Так, верш ≪Калыханка≫ нап?саны сыляба-тан?чным вершам з мужчынск?м? рыфмам?, як?я амаль не сустракаюцца ? польскай паэз?? [17] .

Акрамя арыг?нальнай творчай практык?, свае погляды на паэтыку Я. Лучына ?васабля? ? ? арыг?нальных тэарэтычных развагах. Напрыклад, акты?на абараня? мажл?васьць перакладу гамэра?скай ≪?л?яды≫ мэтрычным вершам. Таксама, апярэджва? свой час у поглядах на ?нтанацыялёг?ю, сьцьвярджаючы, што: ≪…сёньня н?хто ня будзе чытаць вершы скандуючы, чытаюць жа ?х звычайна так, як гавораць≫ [18] . Перакананасьць а?тара ? вядучай рол? ? вершы рытму, а ня мэтру супадае з сучасным разуменьнем паэтычнай ?нтанацы?. Адсюль ? вольнае карыстаньне п?рых?ям?, анакрузам?, шматл?к?я зьявы пераакцэнтуацы?, характэрныя для нямног?х паэта? другой паловы XX ст [17] .

Ушанаваньне памяц? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

?мя Янк? Лучыны нос?ць адна з вул?ца? Менску (м?крараён Лошыца ).

Дадатковыя зьвестк? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Крын?цы [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

  1. ^ а б Jan Niesłuchowski // Польск? б?яграф?чны ?нтэрнэт-сло?н?к   (пол.)
  2. ^ а б в Бравер Я.  Арх?вы расказваюць. Новыя матэрыялы да б?яграф?? Янк? Лучыны // Полымя . ? 1971. ? № 7. ? С. 226.
  3. ^ а б Глаго?ская Л.   Пра Янку Лучыну пры нагодзе аднаго здымка // Н?ва . ? 2001. ? В. 2379. ? № 50.
  4. ^ Kowalewska Z. Obrazki mi?skie: 1850?1863. ? Wilno, 1912, s. 35
  5. ^ а б Бэндэ Л.  Новыя матэрыялы аб Янку Лучыне // Полымя . ? 1945. ? № 9. ? С. 155?161.
  6. ^ Бас ?.  Янка Лучына на Ка?казе // Л?таратура ? Мастацтва . ? 1977. ? В. 2848. ? № 9. ? С. 13.
  7. ^ Садо?ск? Я.  Яго веда? Макс?м Горк? // Вячэрн? М?нск . ? 1971. ? В. 1157. ? № 192. ? С. 3.
  8. ^ а б в Рублевская Л. Не ради славы иль расчета… (недаступная спасылка) // Советская Белоруссия. ? 30.08.2006.
  9. ^ а б Зямкев?ч Р.  Ян Неслухо?ск? (Янка Лучына) ? яго невядомыя творы // Нёман . ? 1932. ? № 2. ? С. 59.
  10. ^ Да М. В. До?нар-Запольскага // http://yankalychina.ru/
  11. ^ а б в г Арло?, Уладз?мер (31 студзеня 2007) ?мёны Свабоды: Янка Лучына (6.7.1851, Менск ? 16.7.1897, Менск. Пахаваны на менск?х Кальварыйск?х мог?лках) . Радыё ≪Свабода≫ .  Праверана 6 кастрычн?ка 2018 г.
  12. ^ Бузук У. Б?блейск?я матывы ? творчасц? Янк? Лучыны. Да 150-годдзя з дня нараджэння // Наша вера. ? 2001 ? № 2 (16).
  13. ^ Содаль У. Рыбак ? паля?н?чы // Наша Н?ва. ? № 28 (237) ? 2001.
  14. ^ Мысл?цел? ? асветн?к? Беларус?: Энцыкл. даведн?к / Беларус. Энцыкл.; Гал. рэд. ≪Беларус. Энцыкл.≫: Б. ?. Сачанка (гал. рэд) ? ?нш.; Маст. Э. Э. Жакев?ч. ? Мн.: БелЭн, 1995. ? С. 479?480. ? 671 с.
  15. ^ Мархель У. ?. Л?рн?к вясковы: Сыракомля ? беларуска-польск?м л?таратурным узаемадзеянн? / Рэд. А. ?. Мальдз?с. ? Мн.: Навука ? тэхн?ка, 1983. ? С. 161?162. ? 192 с.
  16. ^ Chrzanowski I.  Z poezyj po?miertnych // Słowo . ? 1899. ? № 107. ? С. 1.
  17. ^ а б в г д Рагойша В.  ≪Папярэджва? разв?ццё беларускай верс?ф?кацы?…≫ Янка Лучына ? вершаскладальн?к // Роднае слова . ? 2001. ? № 8. ? С. 24?27.
  18. ^ Лучына Янка. Творы. ? С. 198

Л?таратура [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Вонкавыя спасылк? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Атрымана з ≪ https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Янка_Лучына&oldid=2345749 ≫