Малдо?ская Дэмакратычная Рэспубл?ка рум . Republica Democratic? Moldoveneasc?
← 1917 ? 1918 →
Сьцяг Герб
Аф?цыйная мова	румынская
Стал?ца	К?шынё?
Форма к?раваньня Прэзыдэнт	Рэспубл?ка ?ён ?нкулец
Незалежнасьць ? абвяшчэньне як а?таном?? ? складзе Расе? ? абвяшчэньне незалежнасьц? ? аб'яднаньне з Румын?яй	15 сьнежня 1917 24 студзеня 1918 27 сакав?ка 1918

Малдо??ская Дэмакраты?чная Рэспу?бл?ка ( па-румынску : Republica Democratic? Moldoveneasc? ) ? рэспубл?ка, абвешчаная па Люта?скай рэвалюцы? на тэрыторы? Бэсарабскай губэрн? Расейскай ?мпэры? . Пасьлядо?на абвешчаная спачатку як а?таном?я ? складзе фэдэраты?най Расе? ( 15 сьнежня 1917 году), потым ? як незалежная рэспубл?ка ( 24 студзеня 1918 году). Увайшла ? склад Румын?? 27 сакав?ка гэтага ж году ? канчаткова л?кв?даваная ?казам румынскага караля Фэрдынанда ? 10 сьнежня 1918 году.

Утварэньне ? першыя гады свайго ?снаваньня кантралявала тольк? частку сваёй тэрыторы?. Акерманск? павет на по?дн? кантралява?ся бальшав?кам? ? Адэскай Савецкай Рэспубл?кай , на тэрыторы? МДР вял?ся ба? м?ж с?лам? ?ншых дзяржава?: румынскай арм?яй, бальшав?кам? ? войскам? ?кра?ны . У вын?ку гэтага Сфатул Цэры, вярхо?ны орган у к?раваньн? кра?най, прагаласава? за ?вод румынск?х войска? у кра?ну, праз што МДР по?насьцю апынулася пад кантролем Румын??. Пасьля гэтых падзея? Сфатул Цэры сваёй большасьцю прагаласава? за ?ваходжаньне ? склад Румын??.

Г?сторыя [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Пасьля кастрычн?цкага перавароту па ?сёй Бэсараб?? актыв?завалася дзейнасьць Савета?, значную колькасьць месца? у як?х займал? бальшав?к?. Разам з гэтым, губэрнатар Бэсараб?? сышо? у адста?ку й перада? свае па?намоцтвы Канстантыну М?м?, як? заня? пасаду кам?сара Часовага ?раду Бэсараб??. Ягоным намесьн?кам ста? Уладз?мер Крыстэ.

З узьн?кненьнем Савета? рэзалюцыя пра прызнаньне савецкае ?лады спачатку была прынятая ? Бэндэрах на сумежным паседжаньн? эсэра?, сацыял-дэмакрата? ? прафха?руса? гораду, якое адбылося 28 кастрычн?ка 1917 году, 22 л?стапада савецкую ?ладу прызна? К?шынё?ск? савет. У Тыраспал? был? прадпрынятыя спробы пера?тварэньня савета? у органы ?лады ^[1] . Побач з гэтым? падзеям? мясцовы сялянск? кангрэс, як? адбы?ся ? кастрычн?ку 1917 году, прагаласава? за зацьвярджэньне на пасадзе кам?сара ?ёна ?нкулеца, якога з мэтай авалоданьня сытуацыяй пасла? Аляксандар Керанск? . Аднак ?нкулец сутыкну?ся з апазыцыяй у асобе арыстакраты?, таму ён бы? вымушаны стаць намесьн?кам Уладз?мера Крыстэ. Аднак прызнаньне Савета? у рэг?ёне, а таксама беспарадк? ? вясковай мясцовасьц? ? курс Цэнтральнае Рады ?кра?ны на атрыманьне незалежнасьц? прымус?л? Сфатул Цэры 15 сьнежня 1917 году прыняць дэклярацыю, у якой абвяшчалася ?тварэньне Малдо?скае Дэмакратычнае Рэспубл?к? ^[2] як а?таномнае частк? фэдэраты?най Расе? ^[3] .

Па абвяшчэньн? рэспубл?к? Крыстэ сышо? у адста?ку ? перада? свае па?намоцтвы ?нкулецу ^[4] . Тым часам у Сфатул Цэры ?шл? дэбаты з прычын назвы рэспубл?к?, у прыватнасьц?, адным з варыянта? была назва ≪Бэсарабская рэспубл?ка≫. Тым ня менш, на думку Ерхана назва рэспубл?к? мус?ла засно?вацца на назьве колькасна пераважнага народу, праз што гало?ным пунктам гледжаньня стала назва на аснове этнон?му ^[2] .

Дэклярацыя пра ?тварэньне МДР прадугледжвала ахову дэмакратычных право? ? свабода?, перадачу зямл? сялянам бяз выкупу, васьм?гадз?нны працо?ны дзень, кантроль над вытворчасьцю й спажываньнем, забесьпячэньне насельн?цтва таварам? першае неабходнасьц? ? харчаваньнем, павел?чэньне заробнае платы, утварэньне нацыянальнай арм??, ро?ныя правы для ?с?х нацыянальнасьця? ? г.д. У сваёй сутнасьц? гэтая дэклярацыя па?тарала дэклярацыю пра стварэньне самога Сфатул Цэры ^[1] .

Дэпутаты Сфатул Цэры пра?нфармавал? аф?цыйнай тэлеграмай урад у Петраградзе. Рэспубл?ка была прызнаная Петраградзк?м Саветам ? Саветам Народных Кам?сара?. К?шынё?ск? савет эсэра? ? сацыял-дэмакрата? гарантава? падтрымку ? ажыцьця?леньн? дэкрэта? пра м?р, зямлю ? працо?ны кантроль ^[1] .

Малдаване левабярэжжа Днястра (Прыднястро?е) таксама брал? акты?ны пал?тычны ?дзел у стварэньн? рэспубл?к?. У гэтым рэг?ёне ?х дзеля ? пачатку ХХ ст. складала каля 50% ад насельн?цтва, ? гэтая тэрыторыя мела намер далучэньня да МДР. Па абвяшчэньн? МДР адбы?ся зьезд салдата? левага берагу Днястра, на як?м абмярко?валася мажл?вае далучэньне рэг?ёну да МДР. У наступным часе ? Грыгарыёпал? й Тыраспал? адбыл?ся яшчэ некальк? малдо?ск?х зьезда?, на як?х прысутн?чал? прадста?н?к? Сфатул Цэры. На зьездах был? прынятыя рашэньн? пра культурнае ды пал?тычнае адз?нства Бэсараб?? ? Прыднястро?я ?, адпаведна, пашырэньне МДР за кошт тэрыторы? гэтага рэг?ёну, аднак гэта так ? не было рэал?завана ? сувяз? зь цяжкай пал?тычнай сытуацыяй ^[5] .

Пал?тыка [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

7 сьнежня 1917 году бы? арган?заваны ?рад рэспубл?к?, вядомы як Рада Генэральных Дырэктара? (то бок, м?н?стра?). Ён склада?ся зь дзевяц? чальцо? на чале зь Ерханам, як? займа? яшчэ й пасаду м?н?стра селськае гаспадарк?. Был? прызначаныя кам?сары ? паветах, став?л?ся спробы стварэньня арм??, стварал?ся кам?тэты па выпрацо?цы закона?. Тым ня менш, Сфатул Цэры ня ме? дастатковых адм?н?страцыйных ? ф?нансавых магчымасьця? для падтрымк? грамадзкага ладу ? рэспубл?цы.

Тым часам адбывалася павел?чэньне ?плыву Савета?. Стварал?ся атрады Чырвонай гварды?, вызвалял?ся пал?тычныя вязьн?, зьдзяйсьня?ся кантроль на коштам?, канф?ско?вал?ся тавары ? спэкулянта?. Сытуацыю ? вёсках кантралявал? сялянск?я кам?тэты, як?я не дапускал? прадста?н?ко? Рады Генэральных Дырэктара? ? захаплял? абшарн?цк?я земл?; асабл?ва ?складнял? абстано?ку прысутнасьць частак расейскай арм??, якая на той момант у большасьц? сваёй распалася. Салдаты малдо?скай арм?? адма?лял?ся прыц?скаць аграрны рух ^[1] .

Пасьля стварэньня МДР у Бэсараб?? ?сталявалася шматуладзьдзе. Розныя рэг?ёны арыентавал?ся на розныя ?рады ды арган?зацы?, прызнаваючы Расейскую Рэспубл?ку, Савецкую Расею , МДР, УНР, Адэскую Савецкую Рэспубл?ку, Бэсарабскую ССР; у асобных рэг?ёнах Бэсараб?? й Буджаку ?лада адсутн?чала.

На к?раваньне па?днёвым усходам прэтэндава? г.зв. Румчарад ? Цэнтральны выкана?чы кам?тэт Савета? Румынскага фронту, Чарнаморскага флёту ? Адэсы. У выкана?чым кам?тэце арган?зацы? прысутн?чал? бальшав?к? й левыя эсэры. Румчарад таксама кантралява? усе рэвалюцыйна нак?раваныя войск? рэг?ёну, што ?складняла станов?шча ? Малдове. Расейск?я войск? Румынскага фронту перайшл? на бок УНР, камандаваньне гэтых войска? спрабавала выкаран?ць усе праявы бальшав?зму ? сва?х шэрагах. Румчарад спрабава? супрацьдзейн?чаць гэтым с?лам, у вын?ку чаго на тэрыторы? рэспубл?к? склалася супрацьстаяньне дзьвюх с?ла?, не зац?ка?леных у ?снаваньн? МДР.

Гэтыя ?мовы падштурхнул? Сфатул Цэры пачаць перамовы з Румын?яй пра ?вод войска? гэтае кра?ны ? Малдову. Зьвестк? пра факт гэтых перамова? трап?л? ? прэсу, што выкл?кала масавыя пратэсты насельн?цтва. Не чакаючы заканчэньня перамова?, два палк? румынскай арм?? 7 сьнежня 1917 году, з нагоды закупк? харчу, перайшл? Прут, занял? мястэчка Леова ? некальк? памежных сёла?. Бальшав?к? к?шынё?скага гарн?зону здолел? выстав?ць заслон румынск?м войскам, салдаты рэвалюцыйных погляда? узял? пад кантроль памежную станцыю ?нгены ^[1] .

Пасьля гэтых падзея? 20 сьнежня ? К?шынёве ды ?ншых гарадох был? распа?сюджаныя праклямацы? супраць Сфатул Цэры, у як?х ён абв?навачва?ся ? перадачы Бэсараб?? Румын??. Урад МДР адрына? гэтыя заявы. 21 сьнежня ? газэце ≪Бессарабская жизнь≫ была апубл?каваная ?нфармацыя, што сёлы Пагэнэшць, Сарат Рэзэшць ? Вайнэшць быццам бы аточаныя румынскай арм?яй, якая страляе па насельн?цтве. Рэзалюцы? супраць уводу румынск?х войска? таксама апубл?кавал? сялянск?я зьезды Хац?нскага ды Бельцкага павета?, друг? зьезд Ру?чараду ? г.д. ^[1]

28 сьнежня 1917 году на паседжаньн? Сфатул Цэры ? Сялянскай фракцы? Панцеляймон Ерхан выстав?? на галасаваньне пытаньне пра неабходнасьць уводу войска? у мэтах барацьбы з анарх?яй, аховы харчовых склада?, чыгунак ? заключэньня замежнага крэдыту. Гэтая прапанова была прынятая 38 галасам? ? большасьцю галасо? Сфатул Цэрыю. Вайсковы м?н?стар МДР Герман Пынця заяв??, што малдо?скае насельн?цтва, асабл?ва салдаты, раззлаваныя прыходам румына?, мяркуючы, што румынск?я с?лы канф?скуюць у ?х зямлю, здабытую ? вын?ку рэвалюцы? ^[1] .

У той жа дзень у К?шынёве пача? працу фронтавы аддзел Румчараду, дзейнасьць якога была нак?раваная на супрацьдзеяньне румынск?м войскам.

Абвастрэньне сытуацы? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

У пачатку студзеня румынск?я войск? перайшл? мяжу МДР ? занял? гарады Балград , Кагул , Леова, Унгены ды некальк? сёла?. 6 студзеня 1918 году атрадам трансыльванца? была прадпрынятая спроба ?вайсьц? ? К?шынё? з боку Разьдзельнай . Супраць ?х выступ?л? частку фронтавага аддзелу Румчараду ? малдо?ск?я атрады, як?я был? адпра?леныя на падтрымку румынск?м вйоскам Радай Генэральных Дырэктара?, але перайшл? на бок бальшав?ко?. Яны раззбро?л? трансыльванца? ? адправ?л? ?х у Адэсу ^[1] .

8 студзеня румынск?я войск? пачал? наступ на па?ночныя й па?днёвыя раёны МДР. У адказ на гэта Бельцк? павятовы кам?тэт сялянск?х дэпутата? ствары? рэвалюцыйны штаб па абароне Бэсараб?? ? чырвонагвардзейск? атрад. Таксама бы? створаны рэвалюцыйны кам?тэт выратаваньня Малдо?скае рэспубл?к?, як? склада?ся з Савета? К?шынёву, Бэндэра?, Тыраспалю ? Малдо?скага салдацкага кам?тэту Крыму . Тым ня менш, гэты кам?тэт ня здоле? аказаць супрац?? ? бы? вымушаны пак?нуць К?шынё?, як? 13 студзеня занял? румынск?я войск?. 10 студзеня ? Акермане адбы?ся зьезд прыдунайск?х земства? ? самак?раваньня?, на як?м была асуджаная пал?тыка Румын?? датычна Бэсараб??. У той жа дзень у Балградзе праходз?? зьезд шостай арм??. Падыход румынскай арм?? ста? для яе рапто?ным, таму ёй супрацьстаяла тольк? 800 чалавек. Увечары горад бы? заняты румынск?м? войскам?. Тым ня менш, частк? шостай арм?? схавал?ся ? навакольных вёсках ? вял? лякальныя ба? супраць румынскай арм??. У прыватнасьц?, адступленьне было праведзена ? к?рунку падкантрольнага бальшав?кам Акерману ? Маяко? ^[6] .

На гэты момант у суседняй Укра?не адбывал?ся ?зброеныя канфл?кты м?ж Укра?най ? савецкай уладай, на вызначанай частцы яе тэрыторы? ?жо ?снавала Савецкая ?кра?на. Яе ?лады ? ?лады РСФСР адрэагавал? на ?вод румынск?х войска? разрывам знос?на? з Румын?яй. Так?м чынам, Румын?я ?ступ?ла ? вайну з Савецкай Укра?най ? РСФСР. Укра?нская Народная Рэспубл?ка таксама выраз?ла незадавальненьне сытуацыяй, нак?рава?шы ? Румын?ю ноту зпатрабаваньнем спыненьня наступу на Хац?н, як? л?чы?ся УНР часткай тэрыторы? ?кра?ны ^[6] .

15 студзеня Сфатул Цэры з ?н?цыятывы ?нкулеца правё? урачыстае паседжаньне з нагоды прыёму румынскага генэрала Е. Брашцяну. У сва?х заявах Сфатул Цэры запэ?н?ва? насельн?цтва, што румынск?я войск? прыйшл? з мэтай пераадольваньня анарх?? ? аховы чыгунак ды складо?. той жа час румынск?я войск? пачал? канф?скаваць маёмасьць, за кошт якога плянавалася палепшыць эканам?чнае станов?шча ? пасьляваеннай Румын??. Апрача маёмасьц?, канф?скацы? таксама падлягал? прадукты харчаваньня са складо?.

По?нач МДР трап?? пад кантроль войска? А?стра-Вугоршчыны , чатыры румынск?я дыв?з??, што занял? астатнюю частку Малдовы, прадастав?л? кал?дор для перадысьлякацы? нямецк?х войска? у Адэсу. У К?шынёве пача? працу губэрнск? сялянск? зьезд, але ён бы? разагнаны, а ягоныя чальцы был? абв?навачаныя ? антыдзяржа?най пал?тыцы ? расстраляныя паводле загаду камэнданта К?шынёву Мав?лэ ^[1] .

Сутыкненьн? зь мясцовым насельн?цтвам [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

21 студзеня 1918 году румынск?я войск? прадпрынял? спробу заняцьця ?зма?лу. Матросы мясцовай флятыл?? аказал? супрац?? румынск?м войскам, супрац?ву аказал? падтрымку мясцовыя працо?ныя. Тым ня менш, 22 студзеня горад трап?? пад кантроль румынск?х с?ла? з прычыны пал?тычнае нявызначанасьц? мясцвых улада?, адна частка як?х падпарадко?валася МДР, ?ншая ? Румчараду.

23 студзеня Румчарад аб’яв?? Румын?? вайну. Румынск?я войск? працягвал? наступ углыб рэг?ёну, ? 25 студзеня была занятая К?л?я ? стратэг?чны порт мясцовасьц?. Па ?зяцьц? К?л?? на Дуна? пачал?ся ба? м?ж румынск?м флётам ? мясцовай флятыл??. Дунайская флятыл?я прадпрыняла спробу прарвацца да ?зма?лу, але атака была адб?тая, у адказ на гэта румынск?я с?лы пачал? наступ па вадзе. З 30 студзеня ?се ба? на Дуна? засяродз?л?ся каля В?лкава . Наступ на сушы ста? немажл?вым, бо горад бы? абкружаны пла?ням?. З гэтае прычыны цэнтральнае месца адводз?лася флёту. В?лкава было ?зятае ? пачатку лютага, што дазвол?ла румынск?м войскам пачаць наступ на Татарбунары ^[6] .

Тым часам 22 студзеня 1918 году м?н?стар Панцеляймон Ерхан пра?нфармава? Сфатул Цэры, што ?кра?нская Народная Рэспубл?ка абвясьц?ла незалежнасьць. На паседжаньн? ? ноч з 23 на 24 студзеня ва ?мовах дысьлякацы? ? Малдове румынск?х войска? Сфатул Цэры таксама абвясьц?? пра незалежнасьць. У выдадзенай дэклярацы? пра незалежнасьць абвяшчал?ся дэмакратычныя правы й вольнасьц?, ро?насьць нацыя?, перадача зямл? сялянам. Тым часам буйныя ба? вял?ся каля Белгараду-Днястро?скага. З 28 па 30 студзеня ? горадзе ?шл? вул?чныя ба? м?ж прых?льн?кам? Цэнтральнае рады УНР, якая, апрача Малдовы, таксама прэтэндавала на горад, ? бальшав?кам?. У вын?ку баё? горад трап?? пад кароткатэрм?новы кантроль бальшав?ко?. Тым часам, вызначаная частка насельн?цтва Малдовы працягвала супрац?? румынск?м с?лам ^[2] .

Так, абаронаю Бэндэра? к?рава? мясцовы штаб на чале з Г. Барысавым, сумесна з аддзелам Румчараду. Першая спроба ?зяцьця гораду была прадпрынятая 29 студзеня , аднак салдаты 5-га ды 6-га Заамурск?х палко?, працо?ныя атрады ? апалчэнцы здолел? адстаяць горад. 2 лютага румынск?я с?лы здолел? ?вайсьц? ? Бэндэры, але ?х дапамагл? адб?ць расейск?я войск?, як?я прыбыл? з-за Днястра, аднак 7 лютага горад бы? узяты.

Тым часам, румынская арм?я, заня?шы ?ншыя рэг?ёны Бэсараб??, паспрабавала фарсаваць Днестар . На гэта адрэагава? камандз?р групай войска? Чырвонай арм?? ва ?кра?не М?ха?л Мура?ё?, як? пасла? на Днестар 3000 салдата?. Гэтая групо?ка засяродз?лася вакол Тыраспалю й Бэндэра?, ёй таксама дапамагал? с?лы Адэскай рэспубл?к?. Румынск?я с?лы прадпрынял? яшчэ адну спробу фарсаваньня рак?, але яна правал?лася. У вын?ку гэтага было падп?сана зам?рэньне, уся Бэсараб?я апынулася пад кантролем Румын?? ^[6] .

Тым ня менш, бальшав?к? стварыл? калег?ю румынска-расейск?х справа?, якая справакавала адна?леньне вайны сва?м? патрабаваньням? пак?нуць Бэсараб?ю. Бальшав?к? асьцерагал?ся ?зяцьця румынам? Адэсы, праз што Мура?ё? патрабава? ад Адэсы вылучэньня 10 млн рублё? на працяг ваенных дзеяньня?. Румыны тым часам працягвал? наступ, нанесшы ?дар па бальшав?ках пры Рыбн?цы . Нягледзячы на гэта, Мура?ё? прапанава? наступ на Малдову й Румын?ю, пача?шы з гэтай экспанс?? г.зв. сусьветную рэвалюцыю. Аднак бальшав?к? ня мел? дастатковых рэсурса? для гэтага, а Антанта пачала ц?ск на румынск? бок. У вын?ку гэтага 8 сакав?ка 1918 году бы? падп?саны пратакол л?кв?дацы? расейска-румынскага канфл?кту ^[6] .

Пад кантролем бальшав?ко? заставалася частка па?днёвай Бэсараб?? й буйны горад Белгарад-Днястро?ск?. Па ?зяцьц? Татарбунара? румынск?я войск? змагл? пачаць наступ на гэты горад ? падкантрольныя бальшав?кам тэрыторы?.

У другой частцы лютага бальшав?к? разьб?л? румынск?я частк? на л?н?? Рэз?на ? Шалданешты ? нанесьц? ?дар у раёне мястэчка К?цканы . Румынск?я ?лады был? вымушаныя пайсьц? на перамовы з Саветам?. 5 сакав?ка румынск? бок падп?са? пратакол пра спыненьне румынска-савецкага канфл?кту, 9 сакав?ка яго падп?сал? бальшав?к?. Пагадненьне складалася зь дзевяц? пункта? ? прадугледжвала пак?даньне Бэсараб?? Румын?яй цягам двух месяца?, пераход мясцовага кантролю ? рук? м?л?цы? адразу па падп?саньн? дамовы, абмен арыштаваным? й палонным?, адмова румына? ад ваенных дзеяньня? датычна мясцовага насельн?цтва й Чырвонай арм??, наданьне Румын?? л?шка? ежы пасьля задавальненьня патрэба? бальшав?цк?х с?ла?, права на прытулак румынскай арм?? на тэрыторы? пад кантролем бальшав?ко? у выпадку неперадбачнае сытуацы?, атрэба ?стана?леньня кантакту м?ж камандаваньням? абедзьвюх арм?я? у выпадку сумеснага дзеяньня супраць трэц?х дзяржава?, абавязак весьц? перамовы пры пасярэдн?цтве ЗША, Вял?кабрытан?? й Францы? ? разе ?зьн?кненьня новых супярэчнасьця? ^[7] .

З савецкага боку пагадненьне падп?сал? Х. Рако?ск?, М. Брашаван, У. Юда?ск? ? М. Мура?ё?, з румынскага ? м?н?стар замежных справа? ? прадста?н?к рады м?н?стра? Аляксандар Авэрэску, але гэтае пагадненьне не пасьпела набыць моц. У вын?ку баё? з антыбальшав?цк?м? с?лам? Чырвоная арм?я была вымушаная адступ?ць за Днестар, а Румын?я, ня выкана?шы сва?х абавязка?, пачала далучэньне Бэсараб?? да Румын??, абап?раючыся на земле?ласьн?ка? ? Сфатул Цэры ^[1] .

На наступны дзень па спыненьн? агню Румын?я скасавала пагадненьне ? заняла Белгарад-Днястро?ск?, праз што Румын?я стала по?насьцю кантраляваць Бэсараб?ю. На канец сакав?ка баявыя дзеяньн? паступова спын?л?ся ^[6] .

Дзяржа?ная сымбол?ка [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Малдо?ская Дэмакратычная Рэспубл?ка мела герб ? некальк? сьцяго?. Першы сьцяг рэспубл?к? ня бы? зацьверджаны аф?цыйна. Ён прадста?ля? зь сябе чырвона-с?н? прастакутн?к, парадак колера? у як?м ня бы? упарадкаваны, праз што ён мог вешацца як с?н?м, так ? чырвоным колерам? дагары. Такая расфарбо?ка сьцягу атрымл?валася з-за выпарваньня белае стужк? на расейск?м сьцягу ^[8] .

Наступным сьцягом МДР ста? с?не-жо?та-чырвоны трыкалёр, як? склада?ся з гарызантальных стужак. Сьцяг ме? дугав?дна-прамы надп?с Republica Democratic? Moldoveneasc? ?i Independent? ( бел . ≪дэмакратычная й незалежная Рэспубл?ка Малдова≫ ) ? герб кра?ны.

Герб МДР стыл?стычна бы? падобны да гербу Малдо?скага княства , зьмяшчаючы выяву галавы тура , зорк?, ружы й маладз?ка.

Сфатул Цэры, як вышэйшы орган к?раваньня кра?най, таксама ме? уласны сьцяг. Ён бы? аналяг?чны дзяржа?наму, але зьмяшча? надп?с Sfatul ??rii ( бел . ≪рада кра?ны≫ ), пад як?м таксама знаходз??ся герб. Адзнача?ся й ?ншы сьцяг МДР, як? бы? падобны да сьцягу Сфатул Цэры, але адрозьн?ва?ся ад апошняга надп?сам R.M. (скарачэньне ад Republica Moldova ? ≪Рэспубл?ка Малдова≫). Гэты сьцяг выкарысто?ва?ся радзей.

Улада [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Фактычна МДР паводле формы дзяржа?нага к?раваньня зья?лялася парлямэнцкай рэспубл?кай . Яе парлямэнт, вядомы ? г?старыяграф?? паводле трансьл?тарацы? румынскае назвы ? Сфатул Цэры, узьн?кну? раней за саму рэспубл?ку 4 сьнежня 1917 году. Ягоным старшынём ста? эсэр ?ён ?нкулец, в?цэ-старшынём ? Панцеляймон Хал?па.

Выкана?чы органам Сфатул Цэрыю ста? г.зв. Дырэктарат ? Рада генэральных дырэктара?. У яго склад уваходз?л? дзевяць м?н?стра? на чале з Панцеляймонам Ерханам. Гэты орган улады аб?ра?ся народым галасаваньнем. У 1917 годзе адбыл?ся першыя й адз?ныя выбары ? Сфатул Цэры ^[1] . У ?м было 150 месца?, зь ?х 105 мандата? мел? малдаване, 15 ? укра?нцы, 13 ? габрэ?, 6 ? расейцы, 3 ? ба?гары, па 2 ? немцы й гагавузы, па адным мандаце ? паляк, грэк ? армян?н; нацыянальнасьць уладальн?ка апошняга мандату невядомая ^[9] .

У па?намоцтвы Сфатул Цэрыю ?ваходз?л? найважнейшыя гал?ны дзейнасьц? дзяржавы. Прыкладам, менав?та ягоным? рашэньням? спачатку была зацьверджанае стварэньне МДР ? наступнае ?ваходжаньне ? склад Румын??. 10 сьнежня 1918 году, пасьля ?ваходжаньня Малдовы ? склад Румын??, Дырэктарат ? Сфатул Цэры был? скасаваныя ?казам караля Румын??.

Прадпрымал?ся спробы прыняцьця Канстытуцы?. У сакав?ку 1918 году група малдо?ск?х юрыста? распрацавала Канстытуцыю дзяржавы ^[1] , якая, тым ня менш, ня стала асно?ным законам кра?ны. Дырэктаратам став?л?ся спробы арган?зацы? арм??, распрацо?к? закона? ? ?парадкаваньня мясцовае ?лады, аднак падобныя захады не был? ажыцьця?леныя, а пасьля ?ваходжаньня ? склад Румын?? страц?л? сэнс.

Геаграф?я [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Дакладных гран?ца? у МДР не ?снавала. Незважаючы на гэта, заходняя мяжа рэспубл?к? праходз?ла былой румынска-расейскай мяжой (у цэлым супадаючы з сучаснай румынска-малдо?скай), разьмяшчаючыся па рэчышчах рэк Прут ? Дунай. На по?дн? мяжа выходз?ла да Чорнага мора , а на по?начы н?чым не абмяжо?валася. Вузкая прастора на па?ночным захадзе пам?ж Днястром ? Прутам межавала з Букав?най , якая належала тагачаснай А?стра-Вугоршчыне , гэты ?частак таксама ня ме? вызначанае мяжы. Паводле ??? Ун?вэрсалу , ракою Днестар праходз?? участак мяжы ?кра?ны. Адначасова гэтая рака служыла ? якасьц? мяжы Малдовы, аднак до?г? час пытаньне ?сходняе мяжы Малдовы было адкрытым. На ?сходзе межы рэспубл?к? таксама абмяжо?вал?ся Чорным морам ^[6] .

На захадзе МДР праходз?ла мяжа з Румын?яй, на па?ночным захадзе ? з А?стра-Вугоршчынай. На ?сходзе рэспубл?ка мела межы з УНР, Адэскай Савецкай Рэспубл?кай ? Бэсарабскай Савецкай Сацыял?стычнай Рэспубл?кай . Усе гэтыя дзяржа?ныя ?тварэньн? ? той ц? ?ншай ступен? мел? тэрытарыяльныя прэтэнз?? да Малдовы.

Адм?н?страцыйна-тэрытарыяльны падзел [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Стал?цай рэспубл?к? ста? горад К?шынё? , як? знаходз?цца ? цэнтральнай частцы сучаснае Малдовы.

Малдо?ская Дэмакратычная Рэспубл?ка, па?тараючы тэрыторыю былой Бэсарабскай губэрн?, падзялялася на восем павета? : Акерманск?, Бельцк?, Бэндэрск?, ?зма?льск?, К?шынё?ск?, Аргее?ск?, Сароцк? ды Хац?нск?. Адм?н?страцыйныя цэнтры трох павета? ? Акерманскага, ?зма?льскага й Хац?нскага (месты Белгарад-Днястро?ск?, ?зма?л, Хац?н адпаведна), на цяперашн? момант знаходзяцца ? складзе ?кра?ны. Акерманск? павет падчас ?снаваньня рэспубл?к? знаходз??ся пад кантролем Адэскае Савецкае Рэспубл?к?, але ?жо ? сакав?ку 1918 году ягоную тэрыторыю ?зял? пад кантроль румынск?я войск?.

З мэтаю забесьпячэньня к?раваньня на павятовым узро?н? Сфатул Цэры прызначы? у кожны павет па камэнданце ^[1] .

Насельн?цтва [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

У Малдо?скай Дэмакратычнай Рэспубл?цы пражывала прыкладна 2 700 тыс чал. ^[10] . Аснову насельн?цтва ? дзяржаве складал? малдаване , як?я найбольшую дзелю ад насельн?цтва складал? ? цэнтральных рэг?ёнах кра?ны. Найменшай адсоткавая дзеля малдавана? была ? Буджаку ? по?дн? былой Бэсарабскай губэрн?. Серад нацыянальных меншасьця? адзначал?ся расейцы , укра?нцы , гагавузы , немцы , ба?гары , габрэ? , цыгане , альбанцы ? г.д. Укра?нцы напачатку ХХ ст. складал? 20% ад насельн?цтва, габрэ? ? 11%, расейцы ? каля 8%, ба?гары ? 5%, гагавузы й цыгане ? 4 ды 0,6% адпаведна ^[11] .

На по?дн? Буджаку раманамо?ныя народы складал? 27%, у навакольлях места Белгарад-Днястро?ск? ? 23% ^[6] .

Аб'яднаньне з Румын?яй [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Асно?ны артыкул: Аб’яднаньне Бэсараб?? з Румын?яй

У сакав?ку 1918 году бы? апубл?каваны праект Канстытуцы? МДР, распрацаваны групай малдо?ск?х юрыста?. Паводле Канстытуцы? прадугледжвалася, у прыватнасьц?, што Малдо?ская рэспубл?ка складае незалежную й непадзельную дзяржаву, тэрыторыя якой ня можа быць адчужанай. Нягледзячы на гэта, рэальная ?лада МДР распа?сюджвалася тольк? на частку яе тэрыторы?.

К?ра?н?к? Сфатул Цэры ?ён ?нкулец ? Дум?тру Чугурану некальк? разо? ладз?л? паездк? ? Ясы з мэтаю кансультацыя? па пытаньн? аб’яднаньня МДР ? Румын?? з румынск?м урадам, як? знаходз??ся ? гэтым горадзе з прычыны акупацы? Нямеччынай Бухарэсту . У вын?ку перамова? было вырашана, што рашэньне пра аб’яднаньне прыме Сфатул Цэры, пасьля аб’яднаньня Бэсараб?я захавае а?таномны статус, а Сфатул Цэры засанецца органам вышэйшае ?лады ? будзе аб?рацца ?сенародным галасаваньнем.

27 сакав?ка 1918 году адбылося наступнае паседжаньне Сфатул Цэры, на як?м было паста?лена пытаньне пра аб’яднаньне Румын?? й Бэсараб??. Падчас галасаваньня будынак, дзе адбывалася паседажньне, бы? абкружаны румынск?м? вайско?цам?, на галасаваньн? прысутн?чал? румынск?я вайсковыя ?лады. Зьбянтэжы?шыся прысутнасьцю румынск?х войска? у К?шынёве, прадста?н?к? ба?гарскай, нямецкай, гагавускай меншасьця? у сваю чаргу заяв?л? пра сваё ?стрыманьне ад галасаваньня ^[12] ? пал?чыл? яго незаконным ^[9] . Прадста?н?к? сялянскае фракцы? В. Цвганко ? прадста?н?к расейскае культурнае л?г? В. Гракула? заяв?л? пра мажл?васьць вырашэньня пытаньня далучэньня або самастойнасьц? тольк? шляхам рэфэрэндуму. Тым ня менш, гэтыя аргумэнты ня ?зял? ва ?л?к ? адбылося пайменнае галасаваньне. За далучэньне прагаласавала 86 дэпутата?, супраць ? 3, устрымал?ся ? 36, адсутн?чал? пры паседжаньн? ? 13 ^[1] .

У рэг?ёне пачал? адзначацца забасто?к? ? па?станьн?. У красав?ку баставал? к?шынё?ск?я чыгуначн?к?, да як?х у тра?н? ? чэрвен? далучыл?ся чыгуначн?к? ?сёй Бэсараб??. У Бэндэрах, Унгенах ? Окн?цы стал? падпальвацца ? выбухо?вацца румынск?я склады, у Каменцы ? шматл?к?х сёлах адзначал?ся сялянск?я хваляваньн?. На левым беразе Днястра пача?ся партызанск? рух.

У л?стападзе пачалася парыхто?ка да м?рнае канфэрэнцы? ? Парыжы , на якой Румын?я жадала даб?цца м?жнароднага прызнаньня аб’яднаньня. Румынск? ?рад арган?зава? скл?каньне Сфатул Цэрыю з мэтаю прыняцьця рашэньня пра аб’яднаньне, але ?жо без а?таном??. Так, генэральны кам?сар Бэсараб?? пераконва? дэпутата? Сфатул Цэрыю ? адмове ад а?таном??.

На паседжаньн? з 25 па 26 л?стапада 1918 году ? прысутнасьц? кворуму з 45 галасо? з 125 было прынята рашэньне пра далучэньне Бэсараб?? да Румын??, паводле якога л?кв?давал?ся ?мовы акту ад 27 сакав?ка 1918 году. Пасьля прыняцьця рашэньня Сфатул Цэры спын?? ?снаваньне. Значная частка дэпутата? патрабавала ад румынскаг ?раду адна?леньня а?таном??, аднак рэакцы? на гэта не пасьледавала.

Наступны г?старычны пэрыяд акрэсьл?ва?ся ?снаваньнем Бэсараб?? ? складзе Румын?? ? якасьц? адм?н?страцыйна-тэрытарыяльнай адз?нк? з той жа назвай ? захаваным? межам? павета?. Наступныя 22 гады Бэсараб?я знаходз?лася ? складзе Румын??, тады як малдо?ская частка левага берагу Днястра атрымала статус а?таном?? ? складзе УССР (спачатку ? якасьц? а?таномнай вобласьц?, а потым ? а?таномнай ССР). Па атрыманьн? СССР кантролю над Бэсараб?яй (што нярэдка вызначаецца ? г?старыяграф?? як акупацыя) яе тэрыторыя была аб’яднаная з Малдо?скай АССР з утварэньнем новае саюзнае рэспубл?к? ? Малдо?скай ССР .

≪Бэсарабскае пытаньне≫ [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Далучэньне рэг?ёну да Румын?? спрычын?лася да ?зьн?кненьня г. зв. Бэсарабскага пытаньня ? савецка-румынскага дыспуту наконт прыналежнасьц? Бэсараб??. Савецк? бок аргумэнтава? сваю пазыцыю тым, што Бэсараб?я да 1918 году не ?ваходз?ла ? склад Румын??, ? трап?ла ? склад Расе? ? 1812 годзе паводле вын?ка? вайны з Асманскай ?мпэрыяй . Частка мясцовага насельн?цтва ?дэнтыф?кавала сябе як малдаване ^[1] ? жадала стварэньня або незалежнае малдо?скае дзяржавы альбо а?таном?? ^[1] . Румынск? бок настойва? на волевыя?леньн? народу ? асобе Сфатул Цэрыю.

Эканам?чнае станов?шча [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Эканом?ка МДР зазнала значныя страты праз вын?к? Першае сусьветнае вайны ? грамадзянскае вайны ? Расе?, пры гэтым эканом?ка рэг?ёну была ? кепск?м стане яшчэ да рэвалюцы?. Аднак у пара?наньн? з 1913 годам колькасьць прадпрыемства? скарац?лася з 14 500 да 10 000, кошты на тавары ?зрасьл? ? сярэдн?м у 7-12 разо?, колькасьць пасе?ных плошча? скарац?лася на 19% ^[13] . Значны ?плы? на тагачасную малдо?скую эканом?ку аказа? адток працо?ных рук. Працаздольных мужчына? прызывал? ? арм?ю ? адпра?лял? на фронт, у сувяз? з чым не хапала працо?ных рук у сельскай гаспадарцы ? прамысловай вытворчасьц? ^[13] . У сувяз? з крыз?сам у кра?не, павял?чылася колькасьць спэкулянта?, але зь ?м? змага?ся ?рад МДР.

Малдова была пераважна аграрнай кра?най. У сёлах пасьля кастрычн?цкага перавароту адбывалася пераразьмеркаваньне зямель, у прыватнасьц? падзел былых абшарн?цк?х уладаньня?. Для ажыцьця?леньня гэтага на мясцовым узро?н? стварал?ся сялянск?я кам?тэты.

На тэрыторы? МДР знаходз?л?ся ваенныя склады з харчом, як?м? карыстал?ся ? гарадох кра?ны. Румын?я, якая таксама панесла страты ? вын?ку вайны, вырашыла ?знав?ць яе з дапамогаю бэсарабскай. Для гэтага румынск?я войск? атрымо?вал? загад па канф?скацы? ?сёй маёмасьц? былой Расейскай ?мпэры? ^[6] . Дамовай ад 9 сакав?ка 1918 году гэты працэс бы? фактычна ?законены ^[7] .

Крын?цы [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Л?таратура [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

• Дыков И. Г. Румчерод и борьба за установление Советской власти на Румынском фронте // Исторические записки. ? М., 1956. ? Т. 57.
• И. Э. Левит. Год судьбоносный. От провозглашения Молдавской Республики до ликвидации автономии Бессарабии. Ноябрь 1917 ? ноябрь 1918. ? Кишинёв: Центральная типография, 2000.
• Худяков В. В. В цветущих акациях город… Бендеры: люди, события, факты. ? Бендеры: Полиграфист, 1999. ? С. 108?112. ? ISBN 5-88568-090-6
• Молдавская Советская Социалистическая Республика. ? Кишинёв: Главная редакция Молдавской Советской Энциклопедии, 1979. ? С. 108?110.
• История Молдавской ССР. С древнейших времён до наших дней. ? Кишинёв: Штиинца, 1982.
• Alexandru V. Boldur. Istoria Basarabiei. ? Bucure?ti: Editura Victor Frunz?, 1992.
• Alexandru Bobeica. Sfatul ??rii: stindard al rena?terii na?ionale. ? Chi?in?u: Universitas, 1993. ? ISBN 5-362-01039-5
• Ion Calafeteanu, Viorica-Pompilia Moisuc. Unirea Basarabiei ?i a Bucovinei cu Romania 1917?1918: documente. ? Chi?in?u: Hyperion, 1995.
• ?tefan Ciobanu. Unirea Basarabiei : studiu ?i documente cu privire la mi?area na?ional? din Basarabia in anii 1917?1918, Universitas, Chi?in?u, 1993 ISBN 5-362-01025-5 // Alfa, Ia?i, 2001
• Gheorghe E. Cojocaru. Sfatul ??rii: itinerar, Civitas, Chi?in?u, 1998 , ISBN 9975-936-20-2
• Dinu Postarencu. O Istorie a Basarabiei in date si documente (1812?1940), Editura Cartier, Chi?in?u, 1998
• Marin C. St?nescu. Armata romana si unirea Basarabiei ?i Bucovinei cu Romania : 1917?1919, Ex Ponto, Constan?a, 1999, ISBN 973-9385-75-3
• Mihai Ta?c?. Sfatul ??rii ?i actualele autorit??i locale, Timpul, no. 114 (849), June 27, 2008 (ст. 16)
• Ion ?urcanu. Unirea Basarabiei cu Romania : 1918 : preludii, premise, realizari, Tipografia Central?, Chi?in?u, 1998, ISBN 9975-923-71-2