Глядз?це таксама: Дз?к? Захад

Людз? на тэрыторы? ЗША ?першыню зьяв?л?ся, паводле ацэнак архэоляга?, ад 12 да 40 тысяча? гадо? таму. Як мяркуецца, яны трап?л? сюды праз Аляску , якая ? той час злучалася з Аз?яй .

Г?сторыя ангельск?х пасел?шча?, зь як?х пасьля сфармавал?ся ЗША, пачалася з заснаваньня Джэймста?ну ? В?рджын?? ? 1607 годзе. У 1696 годзе прыняцьце чарговага закону аб марапла?стве ? ?сталяваньне новага м?н?стэрства гандлю Вял?кабрытан?? заклал? асновы ?мпэрскай сыстэмы. На працягу дзевяц? дзесяц?годзьдзя? ?тварыл?ся трынаццаць калён?я? , там разьв?лася сыстэма раба?ладаньня, укаран?л?ся ангельская культура, ангельская мова ? брытанск?я пал?тычныя ?нстытуты.

Наступны пэрыяд калян?яльнай г?сторы? (1696?1763) бы? адзначаны малаважным? зьменам? ? сыстэме ?мпэрскае адм?н?страцы? ? пера?тварэньнем практычна ?с?х бако? жыцьця калён?я?. У гэты час адбыва?ся ня?х?льны рост насельн?цтва, разьв?валася дынам?чная, арыентаваная на экспарт, эканом?ка, умацо?ва?ся а?тарытэт асамблея??? незалежных ?нстытута? прадста?н?чай улады, рэл?г?йнае ? культурнае жыцьцё калён?я? дз?в?ла сваёй разнастайнасьцю. Усе сем дзесяц?годзьдзя? был? апаленыя пажарам? э?рапейск?х война?, як?я дакочвал?ся ? да амэрыканск?х бераго?. Гэтыя войны спрыял? кансал?дацы? калён?я? з мэтрапол?яй у агульным змаганьн? супраць француза? ? г?шпанца?, што асталявал?ся ? Амэрыцы. У вын?ку гэтых война? г?шпанца? выц?снул? з Флорыды , а француза??? з Канады , ? ад 13 калён?я? была адведзена пагроза зьнешняй агрэс??.

Агульная колькасьць насельн?цтва калён?я? перавыс?ла ? 1760-я гады 150 тысяча? чалавек ^[14] . У 1763 годзе брытанск? ?рад паспрабава? замацаваць свой кантроль над амэрыканск?м? пасел?шчам?. Новае ?мпэрскае заканада?ства выкл?кала бурную рэакцыю ? калён?ях. Сутыкну?шыся з апазыцыяй, у 1770 годзе Вял?кабрытан?я адмян?ла мыты на ?сё акрамя гарбаты , якая была прадметам раскошы ? калён?ях. На працягу трохгадовага пэрыяду спакою адносна невял?кая колькасьць радыкала? прыкладал? намаганьн?, каб працягнуць спрэчку. Найбольш уплывовым л?дэрам сярод радыкала? бы? Сэм’юэл Адамз з Масачусэтсу , як? строга прытрымл?ва?ся адной мэты?? незалежнасьц? ^[15] . У 1773 годзе ?плывовая кампан?я ≪?ст-?ндыя≫ атрымала ад Вял?кабрытан?? права на манапольны экспарт гарбаты да калён?я?. Па ?с?м Атлянтычным узьбярэжжы агента? кампан?? ≪?ст-?ндыя≫ вымагал? пайсьц? ? адста?ку, а новыя паста?к? альбо вяртал? ? Вял?кабрытан?ю, альбо складавал? ? портах. Уночы 16 сьнежня 1773?году група мужчына? на чале з Сэм’юэлам Адамзам, пераапранутая ? ?ндзейца?-мага?ка?, узышл? на борты трох брытанск?х судна?, што стаял? на якары, ? вык?нул? ?весь груз гарбаты ? Бостанскую бухту. Аф?цыйныя колы Вял?кабрытан?? амаль што аднадушна асудз?л? гэтую падзею, што атрымала назву ≪ Бостанскае чаяваньне ≫, як акт вандал?зму ? патрабавал? заканада?чых мера?, як?я б пастав?л? калян?ста? на месца.

5 верасьня 1774 году ? Ф?ладэлф?? пача? сваю працу Першы Кантынэнтальны кангрэс , на як?м была прынятая дэклярацыя пра правы амэрыканск?х калён?я? на ≪жыцьцё, волю ? ?ласнасьць≫ ? прынята рашэньне аб’яв?ць гандлёвы байкот Вял?кабрытан??. У 1776 годзе калён?? прынял? Дэклярацыю незалежнасьц?. Да 1783 году мяцежныя калён?? заваявал? незалежнасьць с?лай збро? ? ?тварыл? вольную канфэдэрацыю пад назовам Злучаныя Штаты Амэрык?. У 1789 годзе сувэрэнным? грамадзянам? некальк?х штата? была ?хваленая канстытуцыя , якая заклала асновы новай дзяржавы.

Паводле першага перап?су 1790 году ? кра?не пражывал? каля 4?млн чалавек. За пэрыяд з 1790 па 1815 гады колькасьць насельн?цтва падво?лася, а да 1860 году дасягнула 31,5?млн. На працягу першай паловы XIX стагодзьдзя адбывалася м?грацыя амэрыканца? на захад. Насельн?цтва Па?ночна-Заходняй тэрыторы?, дзе ?тварыл?ся штаты Агаё , ?ндыяна , ?л?ной , М?чыган ? В?сконс?н , узрасло з 51 тысяча? у 1800 годзе да 6,9?млн у 1860 годзе. За той жа пэрыяд колькасьць насельн?цтва Новай Ангельшчыны ?зрасла з 1,2?млн чалавек да 3,1?млн. У 1790 годзе ? складзе насельн?цтва пераважал? выхадцы з Брытанск?х астраво?, але был? таксама прадста?н?к? ?ншых нацыянальнасьця?, як то немцы , вал?йцы , французы , швайцарцы , н?дэрляндцы . Этн?чны склад насельн?цтва фактычна застава?ся нязьменным да наплыву нямецк?х ? ?рляндзк?х ?м?гранта? у 1840?1850-я гады. У 1790 годзе афрыканцы, як?я был? даста?леныя сюды ? якасьц? рабо?, складал? пятую частку ?сяго насельн?цтва, аднак з-за заняпаду тытуняводзтва ?воз рабо? скарача?ся. Падчас Вайны за незалежнасьць у большасьц? штатах увоз рабо? бы? забаронены, ? ? 1808 годзе Кангрэс ЗША заканада?ча замацава? гэтую забарону. Аднак падпольны гандаль рабам? кв?тне? яшчэ до?г?я гады. Падчас рэвалюцы? рабы ? большасьц? па?ночных штата? здабыл? волю, аднак ?м рэдка даводз?лася атрымаць усе грамадзянск?я правы.

?мкненьне амэрыканца? пашырыць тэрыторы? на захад прывяло да шэрагу до?г?х война? з ?ндзейцам? ? г?шпанцам?. Купля тэрыторы? Лу?зыяны ? француза? у 1803 годзе амаль удвая павял?чыла памер кра?ны?? гэтая тэрыторыя значна пера?зыходз?ла сучасны аднайменны штат, распасьц?раючыся да Канады ^[16] . Сэрыя амэрыканск?х ваенных ?варваньня? у Флорыду прывяла да таго, што Г?шпан?я пав?нна была саступ?ць частку ?зьбярэжжа Мэксыканскага зал?ву ? 1819 годзе. У гэтыя часы шырока было пашырана буда?н?цтва чыгунк? .

З 1820 па 1850 гады Джэксанава дэмакратыя пачала падвяргацца шэрагу рэформа?, як?я ?ключал? пашырэньне выбарчага права для мужчына?. Гэта прывяло да ?зьн?кненьня дзьвюхпартыйнай сыстэмы з 1828 па 1854 гады. У 1845 годзе ЗША анэксавала Рэспубл?ку Тэхас . Арэгонская дамова 1846 году зь Вял?кабрытан?яй прывяла да ?сталяваньня кантролю ЗША сучасным амэрыканск?м па?ночным захадам. Перамога ? амэрыкана-мэксыканскай вайне прывяла да саступк? Мэксыкай Кал?форн?? ? вял?кай частк? сучаснага па?днёвага захаду ЗША. Залатая л?хаманка 1848?1849 гадо? у Кал?форн?? стымулявала м?грацыю ? заходн? рэг?ён кра?ны ? стварэньне дадатковых заходн?х штата?. Пасьля грамадзянскай вайны ? ЗША, новыя транскантынэнтальная чыгунка паскорыла перасяленьне на захад, ?, тым самым, павел?чэньнем канфл?кта? з карэнным? народам? Амэрык?.

У сярэдз?не Х?Х стагодзьдзя ? вын?ку працяглых спроба? Расея прадае ЗША Аляску , якая ? 1959 годзе атрымала статус дадатковага штату кра?ны. Пазьней далучаныя Гава? й Пуэрта-Рыка, пры гэтым апошняя тэрыторыя дагэтуль ня мае статусу штату (аднак у рэг?ёне дзейн?чаюць рух?, мэтаю як?х зья?ляецца здабыцьцё статусу штату для тэрыторы?).

Злучаныя Штаты ?твараюць чацьвертую паводле плошчы кра?ну ? сьвеце пасьля Расе? , Канады й К?таю . Кантынэнтальная частка ЗША займае тэрыторыю ад Атлянтычнага да Ц?хага ак?яна?, ? пралягае пам?ж Канадай , Мэксыкай ? Мэксыканскай затокай. Аляска ?? самы вял?к? паводле плошчы штат. Ён аддзелены ад кантынэнтальнай частк? Канадай, бераг? Аляск??? на Ц?х?м ? Па?ночным ак?яне. Гава? ?твараюць арх?пэляг у Ц?х?м ак?яне на па?днёвы захад ад Па?ночнай Амэрык?. Пуэрта-Рыка ?? востра? у Карыбск?м моры . Тэрыторыя кра?ны амаль цалкам знаходз?цца ? Заходн?м пашар’? Зямл?, аднак выключэньне складае тольк? тэрыторыя Гуаму ? заходняя частка Аляск?.

Асно?ную частку тэрыторы? ЗША паводле асабл?васьця? рэльефу дзеляць на восем прав?нцыя?: Апалачы , Берагавыя ра?н?ны, Унутраныя ?звышшы, Унутраныя ра?н?ны, узвышша ля возера Верхняга, Скал?стыя горы , М?жгорныя плято ? Ц?хаак?янск?я Берагавыя горы. Аляска ? Гавайск?я астравы таксама зья?ляюцца самастойным? прав?нцыям?.

Найвышэйшы пункт кра?ны?? Дэнал? , якая месьц?цца ? штаце Аляска ? мае вышыню ? 6193 мэтры.

ЗША адрозьн?ваюцца вял?кай разнастайнасьцю кл?матычных умова?. На асно?най тэрыторы? кра?ны вылучаюць дзьве гало?ныя кл?матычныя вобласьц??? Усходнюю ? Заходнюю. Мяжа пам?ж ?м? праходз?ць прыкладна ?здо?ж мэрыдыяну 100° з. д.

Усходняя вобласьць у цэлым характарызуецца в?льготным кл?матам зь сярэдняй гадавой колькасьцю ападка? ад 500?мм уздо?ж мэрыдыяну 100° з.д. да больш 1500?мм на па?днёвым усходзе. Асно?ная крын?ца ападка??? цёплае в?льготнае паветра, якое паступае з боку Мэкс?канскага зал?ву, ??? у значна меншай ступен??? з боку Атлянтычнага ак?яну. Тэмпэратуры ? гэтай вобласьц? больш залежаць ад шыраты мясцовасьц?, чым ад вышын? паверхн?, ? давол? ра?намерна падвышаюцца з по?начы на по?дзень. У вын?ку лета на по?начы кароткае ? цёплае, на по?дн? працяглае ? гарачае, а з?ма на по?начы до?гая ? халодная, на по?дн? кароткая ? вельм? цёплая.

Вял?кая частка ?сходняй вобласьц? зазнае частыя зьмены надвор’я, гало?ным чынам таму, што струмен? цёплага паветра з по?дня часта перарываюцца масам? халоднага паветра, якое пран?кае з по?начы. Асабл?ва зьменл?вае надвор’е ? Новай Ангельшчыне, дзе ветраныя дажджл?выя пэрыяды хутка зьмяняюцца бясхмарным? ? сух?м?.

У Заходняй вобласьц? горны рэльеф аказвае вял?к? ?плы? на цыркуляцыю атмасфэры. Кал? в?льготныя паветраныя масы, як?я рухаюцца ад Ц?хага ак?яну на ?сход, падымаюцца над высок?м? гарам?, там выпадаюць ападк?. Адпаведна наветраныя заходн?я сх?лы гор значна лепш забясьпечаныя в?льгацьцю, чым шырок?я арыдныя тэрыторы?, разьмешчаныя з зац?шнога боку ? дажджавым цен? гор. Хоць у цэлым Заходняй вобласьц? ?ласьц?выя арыдны кл?мат, сярэдняя гадавая колькасьць ападка? вагаецца ад меней 120?мм у пустын? Санора да больш 2500?мм у некаторых мясцовасьцях Берагавых хрыбто?.

Тэмпэратуры ? Заходняй вобласьц? залежаць ад шыраты ? вышын? мясцовасьц?, а ? прыбярэжных раёнах адчуваецца ?зьдзеяньне ак?яну. Самыя высок?я частк? гор знаходзяцца ? з?мовых умовах, тады як у самых па?днёвых пустынях вял?кую частку году пераважае гарачае надвор’е. Скал?стыя горы абараняюць ?х ад уварваньня халодных паветраных мас з по?начы.

Амаль усе рэк? асно?най тэрыторы? ЗША ?падаюць у Атлянтычны ? Ц?х? ак?яны . Вял?кая частка рачнога сьцёку нак?ро?ваецца ? Мэксыканск? зал?? , як? зья?ляецца часткай Атлянтычнага ак?яну. Ягоны вадазборны басэйн распасьц?раецца да Скал?стых гор на захадзе, Апалача? на ?сходзе ? мяжы з Канадай на по?начы. Некаторыя рэк?, як напрыклад Рыё-Грандэ , працякаюць непасрэдна ? Мэксыканск? зал??. Большасьць рэк належыць да г?ганцкай сыстэмы, сфармаванай ракой М?сысып? (да?жыня?? 3757 км) ? ейным гало?ным прытокам ракой М?зуры (да?жыня?? 4127 км). Мноства рэк, пераважна каротк?х, упадае ? Атлянтычны ак?ян. Самыя до?г?я зь ?х, працягласьцю ? некальк? сотня? к?лямэтра?, пачынаюцца ? Апалачах. Сьцёк з вобласьц? Вял?к?х азёра? нак?раваны на па?ночны ?сход па рацэ Сьвятога Ла?рэнц?я , якая ?падае ? Атлянтычны ак?ян на тэрыторы? Канады.

На Захадзе ЗША сыстэмы рэк Калумб?я , Каларада ? Сакрамэнта-Сан-Хоак?н утвараюць асно?ныя вадазборныя басэйны ? ?падаюць у Ц?х? ак?ян. Аднак у арыдных ? сэм?арыдных раёнах, аддаленых ад узьбярэжжа ак?яну, мноства перасыхаючых рэк ? некальк? рэк са сталым сьцёкам упадаюць у азёры ? замкнёных катлав?нах. Невял?кая частка тэрыторы? ЗША, пераважна ? штатах М?нэсота ? Па?ночная Дакота , прымеркаваная да вадазборнага басэйну, сьцёк зь якога нак?раваны да по?начы праз возера В?н?пэг , раку Нэльсан ? Гудзона? зал?? у Арктычны ак?ян .

У ЗША знаходз?цца мноства азёра?. Сам?м вял?к?м зь ?х?зья?ляецца М?чыган (57 440 кв. км), адз?нае зь пяц? Вял?к?х азёра?, цалкам зьмешчанае ? межах ЗША. Другое памерам??? Вял?кае Салёнае возера ? штаце Юта (2850 кв. км).

Дзяржа?ны лад ЗША?? прэзыдэнцкая рэспубл?ка. Прэзыдэнт аб?раецца на дзьвюхступенных выбарах. Кандыдаты ад пал?тычных партыя? спачатку пав?нны перамагчы ? праймэрыз (як?я ? некаторых штатах маюць назву кокусы ). У выбарах удзельн?чае ?сё насельн?цтва кра?ны ва ?зросьце ад 18 гадо? незалежна ад плоцевай ды расавай праналежнасьц?. Заканада?чую ?ладу ? кра?не ажыцьця?ляе Палата прадста?н?ко? . Г?старычна склалася, што большасьць месца? у Палаце Прадста?н?ко? маюць сябры дзьвюх партыя??? Рэспубл?канскай ды Дэмакратычнай , што дало падставу л?чыць амэрыканскую пал?тычную сыстэму дзьвюхпартыйнай. Уладу ? штатах прадста?ляюць губэрнатары, як?я аб?раюцца мясцовым насельн?цтвам. Прэзыдэнт кра?ны аб?раецца паводле традыцыйнае сыстэмы, вядомай як калег?я выбарца? .

Дзяржава складаецца з 50 штата? , як?я зья?ляюцца ра?напра?ным? суб’ектам? фэдэрацы?, ? стал?чнай фэдэральнай акруг? Калюмб?я .

Кожны штат мае сваю канстытуцыю , заканада?чую, выкана?чую ? судовую ?лады.

Штаты падзяляюцца на акруг? (у Лу?зыяне г?старычна скла?ся тэрм?н ≪прыход≫ ( parish ); у Алясцы ?жываюць тэрм?н ≪бора≫ ( borough ),?? драбнейшыя адм?н?страцыйныя адз?нк?, як?я звычайна ня маюць ?стотных урадавых функцыя?. Найболей вядомай функцыяй графства? зья?ляецца к?раваньне дзяржа?ным? школам?. Мясцовым жыцьцём населеных пункта? к?руюць мун?цыпал?тэты.

Эканом?ка Злучаных Штата? абап?раецца на кап?тал?стычныя прынцыпы ? падс?лко?ваецца багатым? прыродным? рэсурсам? ? высокай прадукцыйнасьцю. Паводле зьвестак М?жнароднага валютнага фонду , СУП ЗША складае $20,9?трлн ^{[1] [17]} . Нацыянальны СУП паводле парытэту пакупн?цкай здольнасьц? бы? прыкладна на 9% большым у пара?наньн? з Э?рапейск?м зьвязам , насельн?цтва якога больш на 62% за насельн?цтва Злучаных Штата?. Паводле Сусьветнага банку, нам?нальны СУП ЗША ацэньваецца ? $ 21,4?трлн па стане на 2019 год, што на трац?ну больш за паказчык Э?рапейскага зьвязу ^[17] . З 1983 па 2008 гады рэальны гадавы рост СУП склада? 3,3%, што больш ? пара?наньн? зь сярэдн?м паказчыкам астатн?х кра?на? G7 , як? маюць каля 2,3% ^[18] . Кра?на займае дзявятае месца ? сьвеце па нам?нальным СУП на душу насельн?цтва. Даляр ЗША зья?ляецца асно?най рэзэрвовай валютай у сьвеце ^[19] .

Злучаныя Штаты зья?ляюцца найбуйнейшым ?мпартэрам тавара? ? друг?м паводле вел?чын? экспартэрам, не зважаючы на тое, што экспарт на душу насельн?цтва зья?ляецца адносна н?зк?м?. У 2010 годзе агульны гандлёвы дэф?цыт ЗША склада? $635 млн ^[20] . Канада , К?тай , Мэксыка , Япон?я й Нямеччына зья?ляюцца гало?ным? гандлёвым? партнэрам? кра?ны ^[21] . У 2010 годзе нафта была найбуйнейшай ?мпартным таварам, у той час як транспартнае абсталяваньне зья?лялася найбуйнейшым экспартным таварам ^[20] . К?тай зья?ляецца найбуйнейшым замежным трымальн?кам дзяржа?нага до?гу ЗША ^[22] . Паводле справаздачы М?жнароднага энэргетычнага агенцтва (Парыж, Францыя), у л?пен? 2013 году здабыча вуглевадарода? у ЗША перасягнула 22?млн бочак (3,498?млрд л?тра?) за дзень у сувяз? з распрацо?кай лупняковых радов?шча? Бакен у Па?ночнай Дакоце ? ?гл-Форд у Тэхасе. У вын?ку ЗША выперадз?л? Расею па нафтаздабычы ? занял? 2-е месца ? сьвеце пасьля Сауда?скай Араб??. Рост нафтаздабычы з лупняко? у ЗША ? наступныя гады ?стотна абн?з?? цэны на нафту на сусьветным рынку, бо дагэтуль ЗША працяглы час был? адным? з найбольшых ?мпартэра? нафты ? сьвеце ^[23] .

У 2009 годзе прыватны сэктар, паводле ацэнак, склада? 86,4% ад эканом?к?, з ул?кам фэдэральнай урадавай дзейнасьц? ? 4,3% ? дзйнасьц? органа? мясцовага самак?раваньня ? ?рада? штата? у 9,3% ^[24] . Не зважаючы на тое, што эканом?ка кра?ны дасягнула пост?ндустрыяльнага ?зро?ню разьв?цьця й ягоныя сэктары паслуг складаюць 67,8% ад СУП, Злучаныя Штаты па-ранейшаму зья?ляюцца буйной ?ндустрыяльнай дзяржавай ^[25] .

Х?м?чная прамысловасьць зья?ляецца асно?най сфэрай прамысловасьц? ? ЗША ^[26] . Злучаныя Штаты зья?ляюцца трэц?м паводле вел?чын? вытворцам нафты ? сьвеце, а таксама ейным найбуйнейшым ?мпартэрам. ЗША зья?ляюцца гало?ным у сьвеце вытворцам электрычнай ? ядзернай энэрг?? , а таксама вырабн?цтва звадкаванага прыроднага газу , серы , фасфата? ? сол?. У 2023 годзе на атамныя электрастанцы? прыпадала 19,6?% вытворчасьц? электраэнэрг?? ? ЗША ^[27] . Акрамя таго ?ншым? асно?ным? гал?нам? прамысловасьц? зья?ляюцца мэталюрг?я , машынабудаваньне , аэракасьм?чная, электронная, харчовая ? вайсковая прамысловасьц?. У гэты ж час на сельскую гаспадарку прыходз?цца крыху менш за 1% СУП ^[25] аднак Злучаныя Штаты зья?ляюцца найбуйнейшым у сьвеце вытворцам кукурузы ? соевых бабо? ^{[28] [29]} .

Разам з тым для ЗША характэрныя высок? зьнешн? до?г, вял?к?я карпараты?ныя да?г? ? запазычанасьц? па ?патэцы , н?зк? ?зровень ашчаджэньня?, падзеньне кошту на нерухомасьць, то бок праблема ?нвэставаньня, вял?к? плацёжны дэф?цыт. Узровень беспрацо?я?? 9,5% (травень 2009). Асно?ныя сэктары: сельская гаспадарка (0,9%), прамысловасьць (20,6%), сфэра паслуг (78,5%).

Глядз?це таксама: Greencard

Згодна са зьвесткам? Бюро перап?су насельн?цтва ЗША насельн?цтва кра?ны цяпер складае амаль 318,5?млн чалавек ^[30] , уключаючы 11,2?млн нелегальных ?м?гранта?. Насельн?цтва ЗША павял?чылася амаль у чатыры разы за XX стагодзьдзе, ад прыкладна 76 м?льёна? у 1900 годзе да сёньняшняга паказчыку ^[31] . Злучаная Штаты зья?ляюцца трэцяй самай населенай кра?най у сьвеце, пасьля К?таю ? ?нды? , аднак ЗША зья?ляецца адз?най буйной прамыслова разьв?тай кра?най, у якой прагназуецца значнае павел?чэньне колькасьц? насельн?цтва ^[32] . Самым густанаселеным штатам зья?ляецца Кал?форн?я з насельн?цтвам у 36 893 799 чалавек. Паводле Бюро перап?су, самы хутк? рост насельн?цтва з 1990 па 2000 год наз?ра?ся ? штатах Нэвада (66,3%), Арызона (40%) ? Каларада (30,6%).

Злучаныя Штаты маюць вельм? разнастайнае насельн?цтва, то бок нал?чваецца 31 этн?чная група паводле паходжаньня, у як?я ?ваходзяць больш за м?льён жыхаро? ^[33] . Нямецк?я амэрыканцы зья?ляюцца самай вял?кай этн?чнай групай, у ?хных шэрагах нал?чваецца больш за 50 м?льёна? чалавек. Другой паводле вел?чын? зья?ляюцца ?рляндзк?я амэрыканцы (каля 35 млн), наступныя?? амэрыканцы мэксыканскага паходжаньня (каля 31 млн) ? ангельск?я амэрыканцы (каля 27 млн). ?ншыя буйныя групы э?рапейскага паходжаньня ?ключаюць у сябе ?тальянца?, швэда?, ф?на? ? паляка?, пры гэтым усе зь перал?чаных этнаса?, як прав?ла, г?старычна сканцэнтраваныя ? тым ц? ?ншым рэг?ёне. Прыбыцьцё прадста?н?ко? этнаса? э?рапейскага паходжаньня мае да?нюю г?сторыю, сыходзячы часьцяком у Х?Х або нават XVIII стагодзьдз?, некаторыя зь ?хн?х сьвята? укаран?л?ся ? агульнаамэрыканскай культуры (напрыклад, дзень сьвятога Патрыка ). Прыкладна адна дзясятая ад насельн?цтва ЗША вядзе паходжаньне ад пурытана??? першых э?рапейск?х насельн?ка? сучаснае тэрыторы? ЗША. З канца Х?Х стагодзьдзя з эканам?чных прычына? узьн?кае беларуская дыяспара , якая папа?няецца ? сярэдз?не наступнага стагодзьдзя дзякуючы эм?грацы? антысавецкай ?нтэл?генцы?; дзякуючы ёй была разгорнутая пара?нальна акты?ная культурная дзейнасьць, у прыватнасьц?, беларусы был? прызнаныя ? рамках Акту аб паняволеных народах. Першай асобай беларускага паходжаньня, якая адзначылася вядомай дзейнасьцю ? ЗША, зья?ляецца Тадэвуш Касьцюшка , як? пэ?ны час удзельн?ча? у незалежн?цк?м руху ЗША.

Белыя амэрыканцы зья?ляюцца самай вял?кай расавай групай. Афраамэрыканцы ёсьць найбуйнейшай у кра?не расавай меншасьцю ? трэцяй паводле вел?чын? групай паводле паходжаньня ^[33] . Амэрыканцы аз?яцкага паходжаньня зья?ляюцца другой паводле вел?чын? расавай меншасьцю кра?ны. Трыма найбуйнейшым? аз?яцк?м? амэрыканск?м? этн?чным? групам? зья?ляюцца амэрыканцы к?тайскага паходжаньня, ф?л?п?нск?я амэрыканцы ? амэрыканцы ?ндыйскага паходжаньня ^[33] . Амэрыканцы ?ндзейскага паходжаньня дагэтуль зья?ляюцца прыкметнай часткай насельн?цтва ва ?сходн?х штатах, па ?сёй кра?не яны маюць рэзэрвацы??? своеасабл?вую форму мясцовай а?таном??. У Алясцы пражываюць эск?мосы й алеуты ?? апошн?я адзначаюцца значнай дзельлю ахрышчаных у маско?скае правасла?е, атрыманае празь дзейнасьць расейск?х даамэрыканск?х калян?затара?.

У 2012 ф?нансавым годзе больш за адз?н м?льён ?м?гранта? атрымал? правы на законнае пражываньне ? кра?не, пры гэтым большасьць зь ?х атрымал? правы згодна з праграмай узьяднаньня сем’я?. З г?старычных прычына? моваю большасьц? насельн?цтва, а таксама моваю м?жнацыянальнае камун?кацы? кра?ны стала ангельская мова . Ангельская мова зья?ляецца роднай для абсалютнае большасьц? неангельскага э?рапейскага насельн?цтва ЗША (за выключэньнем м?гранта? цяперашняга часу), гэтая ж мова дэ-факта мае статус дзяржа?най (аднак заканада?ча панятак аб дзяржа?най мове адсутн?чае).

На 2022 год у ЗША нал?чвалася звыш 4-х млн чалавек (1,2% насельн?цтва), як?я прымал? абязбольвальн?к? ад гера?навай ломк? ^[34] .

Першая папра?ка да Канстытуцы? ЗША гарантуе свабоду веравызнаньня ? забараняе кангрэсу прымаць законы, як?я будуць тычацца рэл?г?йных справа?. Хрысьц?янства на сёньняшн? дзень зья?ляецца найбольш распа?сюджанай рэл?г?яй, якая практыкуецца ? кра?не, але вызнаюцца, таксама, ? ?ншыя рэл?г??. Паводле апытаньня 2013 году 56% амэрыканца? заяв?л?, што рэл?г?я адыгрывае ≪вельм? важную ролю ? ?хным жыцьц?≫, значна больш высокую л?чбу, чым у любой ?ншай разьв?той кра?не ^[35] . У 2009 годзе паводле апытаньня ?нстытуту Гэлапа 42% амэрыканца? заяв?л?, што яны наведваюць царкву штотыдзень або амаль штотыдзень, гэтыя л?чбы вагал?ся ад м?н?муму ? 23% у штаце Вэрмонт да ?зро?ню ? 63% у штаце М?сысып? ^[36] . Як ? ? ?ншых заходн?х кра?нах дзель атэ?ста? у ЗША паступова павял?чваецца. Бязьвер’е ?мкл?ва расьце сярод амэрыканца? да 30 гадо? ^[37] . Апытаньн? паказваюць, што ? цэлым амэрыканская арган?заваная рэл?г?йная дзейнасьць зьн?жаецца ^[38] , ?, што больш маладых амэрыканца?, у прыватнасьц?, становяцца ?сё больш нерэл?г?йным? ^[39] .

Паводле апытаньня 2012 году 73% дарослых грамадзяна? ЗША вызнаюць сябе хрысьц?ян?нам? ^[40] , што ? пара?наньн? з 86,4% у 1990 годзе зья?ляецца меншым паказчыкам ^[41] . На пратэстанцк?я дэнам?нацы? прыпадала 48% ад колькасьц? ?сяго насельн?цтва, у той час як на верн?ка? рымска-катал?цкай царквы прыпадала 22% ^[40] . На ?ншыя нехрысьц?янск?я рэл?г?? ? 2012 годзе прыходз?лася 6% насельн?цтва. Гэты паказчык крыху павял?чы?ся ? пара?наньн? з 4% у 2007 годзе ^[40] . У ходзе апытаньня 19,6% амэрыканца? назвал? сябе агностыкам , атэ?стам ц? проста, што ня маюць ан?якай рэл?г??.

Пачатковая адукацыя ? ЗША пераважна дзяржа?ная, кантралюецца ? ф?нансуецца на трох узро?нях: фэдэральным, штату, мясцовым, ? рэгулююцца Дэпартамэнтам адукацы? ЗША шляхам увядзеньня абмежаваньня? на фэдэральныя гранты. ?снуе разгал?наваная сыстэма дзяржа?ных школ. У большасьц? штата?, дзец? абавязаны наведваць школу ва ?зросьце ад шасьц? або сям? гадо?, пакуль ?м ня спо?н?цца 18 гадо?. Так?м чынам ?снуе сыстэма з 12 кляса?, якая дае базавую сярэдную адукацыю. У некаторых штатах час навучаньня ? школе меншы ^[42] . Каля 12% дзяцей навучаюцца ? параф?яльных або рэл?г?йных прыватных школых. Крыху больш за 2% дзяцей праходзяць хатняе навучаньне. ЗША выдаткова?юць на адукацыю аднаго чалавека больш чым любая ?ншая кра?на ? сьвеце, то бок на 2010 год на кожнага школьн?ка была выдаткавана больш за $11 тысяча? ^[43] . Каля 80% амэрыканск?х студэнта? наведваюць дзяржа?ныя ?н?вэрсытэты ^[44] . У Злучаных Штата? ?снуе вял?кая колькасьць прыватных ? дзяржа?ных вышэйшых навучальных установа?. У адпаведнасьц? зь м?жнародных рэйтынгам?, 13 або 15 амэрыканск?х каледжа? ? ?н?вэрсытэта? уваходз?ць у топ-20 навучальных установа? сьвету ^[45] .

Узровень адукацы? ? ЗША?складае 97%, аднак паводле перап?су 2003 тольк? 84,5% амэрыканца? ад 25 гадо? ? старэй мел? сярэднюю адукацыю. З г?старычных прычына? адукацыя не ?пам?наецца ? Канстытуцы? , з-за чаго рэгулюецца ? асно?ным на ?зро?н? штату. Адсутн?чаюць ун?ф?каваныя фэдэральныя стандарты для навучальных установа?. У горадзе Мантэсума (акруга Сан-М?гель, штат Нью-Мэксыка ) дзейн?чае адз?н з каледжа? м?жнароднай супольнасьц? ?? Заходнеамэрыканск?.

Глядз?це таксама: Нацыянальная баскетбольная асацыяцыя ?? Нацыянальная хакейная л?га

Рынак для прафэс?йнага спорту ? Злучаных Штатах складае прыкладна $69?млрд, прыкладна на 50% больш за ?се кра?ны Э?ропы , Бл?зкага ?сходу ? Афрык? , разам узятых ^[46] . Бэйсбол стала разглядацца як нацыянальны в?д спорту, пачынаючы з канца XIX стагодзьдзя, не зважаючы на тое, што самым папулярным в?дам спорту ? ЗША зья?ляецца амэрыканск? футбол ^[47] . Менав?та Нацыянальная футбольная л?га (НФЛ) мае самую высокую сярэднюю наведвальнасьць сярод ус?х спартовых л?а? у сьвеце, а за матчам Super Bowl наз?раюць м?льёны за?зятара? ва ?с?м сьвеце. Баскетбол ? хакей зья?ляюцца наступным? двума вядучым? прафэс?йным? камандным? в?дам? спорту ? кра?не. Коледжа?ск? амэрыканск? футбол ? баскетбол прыцягваюць шырокую а?дыторыю ^[48] . Гэтыя чатыры асно?ных в?да? спорту ? прафэс?йных л?гах разьб?ты на сэзоны, як?я праводзяцца ? розныя часы году, але перакрываюць адз?н аднаго. У футболе кра?на прымала чэмп?янат сьвету 1994 году . Мужчынская зборная па футболе зья?ляецца шматразовым удзельн?кам чэмп?яната? сьвету, а жаночая каманда атрымл?вала перамог? ? кубку сьвету па футболе сярод жанчына?. Major League Soccer зья?ляецца гало?ным футбольным спаборн?цтвам кра?ны, якая, акрамя таго, мае ? сва?м складзе некальк? клюба? з суседняй Канады .

Восем разо? Ал?мп?йск?х гульня? праходз?л? на тэрыторы? Злучаных Штата? Амэрык?, а летн?я Ал?мп?йск?я гульн? 2028 году будуць дзявятым так?м разам. Па стане на 2017 год прадста?н?к? Злучаных Штата? атрымал? 2522 мэдалё? на летн?х Ал?мп?йск?х гульнях, больш чым любая ?ншая кра?на, ? 305 мэдалё? у з?мовых Ал?мп?йск?х гульнях, саступ??шы месца тольк? Нарвэг?? ^[49] . У той час як большасьць асно?ных в?да? спорту ? ЗША, як то бэйсбол ? амэрыканск? футбол эвалюцыянавал? з э?рапейскай спартовых гульня?, баскетбол, валейбол , скейтбордынг ? сно?бордынг зья?ляюцца асаб?ста амэрыканск?м? вынаходкам?, некаторыя зь як?х стал? папулярным? па ?с?м сьвеце. Лякрос ? сэрф?нг ?зьн?кл? зь ?ндзейск?х традыцыя? ? традыцыя? карэнных гавайск?х народнасьця?. Сярод ?ндыв?дуальных в?да? спорту асабл?вую папулярнасьць у ЗША маюць гольф ? а?таспорт , як то NASCAR ^{[50] [51]} . Рэгб? л?чыцца самым хуткарослым в?дам спорту ? ЗША, з зарэг?страванай колькасьцю гульцо? у 115,000+ чалавек ^[52] .

Узброеныя с?лы Злучаных Штата? складаюцца з:

• Марской пяхоты
• Сухапутных с?ла?
• Ваенна-марск?х с?ла?
• Ваенна-паветраных с?ла?
• Берагавой аховы

Колькасьць на красав?к 2007 году?? 1 426 700 чалавек рэгулярнага войска, 1 458 500 чалавек у рэзэрве. Бюджэт 2007 году?? $553?млрд. ЗША ?дзельн?чае ? абаронным блёку НАТО , бярэцца ?дзел у ха?русных м?ратворчых ? антытэрарыстычных апэрацыях ( Кувэйт , Югаслав?я , А?ган?стан , ?рак ). У 2021 годзе на вайсковы бюджэт ЗША прыпала 40% сусьветных выдатка? на войска ^[53] .

• ЦРУ (Цэнтральнае разьведвальнае ?пра?леньне)
• ФБР (Фэдэральнае бюро расьсьледаваньня?)
• Управа па барацьбе з наркотыкам?

Па стане на 2007 год ? турмах ЗША заставалася 2 323 000 чалавек, гэта каля 1% ад усяго насельн?цтва кра?ны. Са зьняволеных 2,77 адсотк? лац?наамэрыканцы, 6,66 адсотк??? афраамэрыканцы. Для таго, каб пасадз?ць у турмы, у 2007 годзе, было затрачана 49?млрд доляра? ЗША, да 2011 году выдатк? дасягнул? прыкладна $74?млрд.

• Амэрыканска-беларуск?я аднос?ны
• Дзядзька Сэм

• Аф?цыйная старонка  (анг.)