Бра?узер
й?ки
веб-к???те?се
(от
ингл.
web browser
,
МФА:
[w?b ?bra?.z?(?), -z?]
; и?кес?.
бро?узер
[1]
[2]
) ?веб-битт?р, веб-документтар эст?леген,
компьютер
файлдарыны? ??м улар?ы?
каталогтарын
?арап сы?ыу ?с?н ;
веб-?ушымталар
мен?н идара ите?; шулай у? баш?а м?сь?л?л?р?е сисе? ?с?н ??м?ли программа т?ьмин?те. Б?т? донъя селт?ренд? браузер?ар?ы ?орау еб?ре?, эшк?рте?, манипуляция ?с?н ??м веб-сайттар?ы? эст?леген к?р??те? ?с?н ?улланалар. Х??ерге браузер?ар?ы? к?п кен??е
FTP
сервер?ары мен?н файлдар мен?н ??-ара алмаша ала, шулай у? к?п кен? график форматтар файлдары (
gif
,
jpeg
,
png
,
svg
), аудио-видео форматтар (
mp3
,
mpeg
), текст форматтары (
pdf
,
djvu
) ??м баш?алар?ы? эст?леген ?арау ?с?н ?уллана алалар.
Х??ерге заманда информацион технологиялар?ы? ти? ??е?е ??м тарарлыуы, компаниялар ара?ында конкуренцияны? к?сл? булыуы барузер?ар?ы? функцональ м?мкинлект?ре ки??йе?г? ??м я?шырыу?а килтер?.
Браузер?ар , ????тт?, бушлай таратыла. Браузер ?улланыусылар?а ??аллы (автоном) ?ушымта й?ки программа мен?н т?ьмин ите? комплектында еткерел?. М???л?н,
Internet Explorer
??м
Microsoft Edge
браузер?ары
Microsoft Windows
операцион система?ы составында еткерел?;
Mozilla Firefox
? айырым й?ки
Linux
дистрибутивтары составында (м???л?н,
Ubuntu
) ;
Safari
?
Mac OS X
операцион система?ы составында;
Google Chrome
,
Opera
??м баш?а браузер?ар т?рл? операцион системалар?ы? к?п варианттарында ??аллы ?ушымта итеп еткерел? .
Т??ге веб-браузер?ы 1990 йылда сэр Тимом Бернерс-Ли эшл?г?н. Ул
WorldWideWeb
тип атал?ан, ?у?ыра? Nexus тип атала башла?ан
[3]
. Л?кин т??ге ки? тарал?ан график интерфейслы браузер
NCSA Mosaic
була. И? т??гел?р??н бул?ан был барузер?ы? т??ге коды асы? була, ?ай?ы бер браузер?ар (
Netscape Navigator
??м
Internet Explorer
) уны? ниге?ен ала. Был браузер?ы? етеш?е?лект?ре л? була, л?кин улар бары?ы ла тиерлек Netscape Navigator-?а б?т?р?л?. Netscape т?рл? операцион системалар ?с?н
Netscape Navigator
сы?ара (
UNIX
,
Windows
,
Mac OS
) ??м ?и?елерлек коммерция у?ышы яулай. Был
Microsoft
компания?ын Internet Explorer браузерын сы?арыр?а м?жб?р ит?.
Netscape-тан айырмалы р??ешет? , Microsoft башта у? IE локалл?штерелг?н версияларын сы?ара.
1995
йылда Microsoft
Windows 95
операцион система?ын сы?ара, уны? эсен? браузер ?уйып эшл?нм?й, л?кин бер а??ан, система я?ыртыл?ан са?та (Windows 95 OSR2) ул ?уйыла (
Internet Explorer
3.0) . Бынан тыш Microsoft ?? браузерына тел ки??йте? стандарттарын яра?лаштырып булмай тор?ан HTML ??т?й, быны браузер?ар ?у?ышы башы тип т? атар?а була, был ?у?ыш браузер?ар ба?арын Microsoft ба?ып алыуына килтер? ( 95 % аты?) .
Ба?ар?ы ю?алтыу с?б?пе Netscape тауарын ?атыу ???й?, уны
AOL
компания?ы ?атып ала , Netscape браузерыны? сы?ана? коды MPL (
Mozilla Public License
) ирекле лицензия?ы мен?н сы?а. ≪Mozilla≫ атама?ы башта у? Netscape браузерында була ??м Mosaic+killer тиг?нде ?ы??артыу?ан килеп сы?а. Л?кин был кодты ?улланма??а, уны? урынына
Netscape 6
?с?н ?р я?ы движок (Gecko) я?ыла . Я?ы движок баштан у? стандарттар?ы тулы?ынса т?ьмин ите? хе?м?тен? табан й?н?леш ала, уны? ниге?енд? ?у?ыра?
Mozilla Suite
комплектына ине?се браузер, почта бите, IRC-клиент ??м веб- битт?р редакторы эшл?н?.
?у?ыра? Mozilla Foundation компания?ында браузер?ы д?й?м пакеттан айырым еткерерг? ??м ??терерг? тиг?н ?арар ?абул ител?, ??м
Mozilla Firefox
проекты тыуа. Firefox бик к?п IE -ла й?ки баш?а браузер?ар?а булма?ан м?мкинлект?р бир?, ??м ?кренл?п популярлы? яулай
[4]
.
IE браузерыны? ба?ар?а монополист булыуыны? баш?а я?ы? Microsoft ?? браузерын ??тере? мен?н ш???лл?не???н ту?тай тиерлек, 4-н?н 6- сы версия?а тиклем б?т?нл?й тиерлек ??г?рм?й: баш?а браузер?ар?а ?ара?анда стандарттар?ы т?ьмин ите? хе?м?те (поддержка) насарыра? эшл?й, ?улланыу ?с?н у?айлылы?та ла, эш ти?леге, битт?р?е к?р??те? ти?леге буйынса ла артта ?ала. Microsoft компания?ы я?ынан браузер мен?н ш???лл?н? башлар?а м?жб?р була, етенсе версия ?ай?ы бер ??г?решт?р мен?н сы?а (??т?лм? битт?р) , стандарттар?ы т?ьмин ите? хе?м?те я?шыртыла , эш ти?леге арта ??м у?айлыра? интерфейс эшл?н?. 2009 йылды? 19 мартында Microsoft Internet Explorer-?ы? 8-се версия?ын сы?ара
[5]
, ? 2011 йылды? 14 мартында Internet Explorer-?ы? 9-сы версия?ын ??м
Яндекс
,
Mail.ru
??м
Рамблер
мен?н берг? Р?с?й ба?арында уны бик ???ем тарата .
1995 йылда
Opera
браузеры килеп сы?а. Башта Opera шартлы т?л???е? ПО (shareware) итеп таратыла, СНГ илд?ренд? уны? популяр булыуы ??м донъяла?ы баш?а илд?р?? уны? популяр булмауы б?лки шуны? мен?н а?латылалыр
[4]
.
2005
йылдан Opera ла бушлай таратыла башлай.
Браузер?ар?а махсус, стандарт булма?ан м?мкинлект?р ??т?? булма?а, браузер?ар ?у?ышы тик корпорациялар?ы? коммерция эше ген? булыр ине. И? к?п айырмалылы?тар
JavaScript
-?а яр?ам хе?м?те эшл?г?нд? к?рен? (документтар?а интерактивлы? бире?се сценарий теле). Быны? ????мт??е шул- ?ай?ы бер я?ылы?тар индерелг?н сайттар и?ке барузер?ар мен?н насар эшл?й башлай.
2008 йылда Google компания?ы ?? браузерын сы?ара ?
Chrome
, ул ирекле
Chromium
проектына ниге?л?нг?н. Браузер Chrome браузерында ?ай?ы бер я?ылы?тар бар ( ??л?кт?р?е изоляциялау, ≪инкогнито≫ режимы). Windows XP, Windows Vista, Windows 7, Linux, BSD ??м Mac OS X ?с?н версиялар сы?арыла
[6]
.
2009 йыл башында
Microsoft
я?ы
Gazelle
тиг?н браузер сы?ара. Я?ы браузер ресурстар?ы б?ле? принцибын ?уллана, был к?п ?улланыусылы операцион системалар?а т???йенл?н?, Microsoft компания?ы х??еф?е?лек арттырыу?ы ?ай?ырта
[7]
.
2009 йылды? сентябренд? Р?с?й х?к?м?те д??л?т ойошмалары ?с?н ?? браузерын эшл?рг? тел?к бар ик?нен белдер?, быны? ?с?н асы? конкурс и?лан ит?.
Opera
мен?н
Firefox
≪улар ?улланыусылар тура?ында?ы м??л?м?тте Google э?л?? система?ына бир?≫ тиг?н ?ылтау мен?н ?айланмай ?ала, ? бит ике программа к?йл?гесенд? л? ( настройка?ында) улар е?ел ген? ??ндерел?. Эш
Internet Explorer
фай?а?ына тамалана
[8]
.
?алып:Веб и веб-сайты