한국   대만   중국   일본 
Автономиялы Совет Баш?орт Республика?ыны? д??л?т ?оролошо тура?ында ? Википедия Эст?лекк? к?серг?

Автономиялы Совет Баш?орт Республика?ыны? д??л?т ?оролошо тура?ында

Википедия ? ирекле энциклопедия м??л?м?те
Автономиялы Совет Баш?орт Республика?ыны? д??л?т ?оролошо тура?ында
Ратификация 1920 йылды? 19 майы
Автор ВЦИК , РСФСР-?ы? Халы? Комиссар?ары Советы
Ра?лаусы М. И. Калинин
В. И. Ленин
А. С. Енукидзе
Ниге?е ма?саты РСФСР составында?ы АСБР -?ы? хо?у?и х?лен билд?л??

≪Автономиялы Совет Баш?орт Республика?ыны? д??л?т ?оролошо тура?ында≫ ( ≪Автономиялы Совет Баш?орт Республика?ыны? Р?с?й Совет Республика?ына ?арата м?н?с?б?тт?ре тура?ында≫ ) ? 1920 йылды? 19 майында?ы ВЦИК-ты? ??м РСФСР-?ы? Халы? Комиссар?ары Советыны? РСФСР составында АСБР -?ы? хо?у?и х?лен билд?л?? тура?ында?ы декрет [1] .

Декретты ?абул ите? тарихы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

1919 йылды? 20 мартында, ≪???к Совет власыны? Баш?орт х?к?м?те мен?н Автономиялы Совет Баш?ортостаны тура?ында Килеше?≫г? ?ул ?уй?андан ?у?, Баш?ортостан м?хт?ри?те ???к совет властары тарафынан таныла ??м Баш?орт АССР-ы тип ??г?ртел? [2] . ?мм? ≪Килеше?…≫?е тормош?а ашыр?ан са?та автономиялы республика х?к?м?те ? Баш?ортостан Х?рби-революцион комитеты (Башревком) к?рше губерна революцион комитеттар?ы? ?аршылашыуына, урында?ы коммунистар?ы? ??м совет хе?м?тк?р??ре я?ынан милли автономия идея?ын ?абул итм??, ???к власыны? республика ет?ксел?рен? шиксел ?арашына юлы?а. Былар бары?ы ла ?инуар конфликтына ??м артабан Башревкомды? ??м РКП(б)-ны? Башобкомы ара?ында?ы фекер айырымлы?тарына килтер?.

1920 йылды? 7 февраленд? ВЦИК янында РСФСР-?ы? федератив ?оролошо м?сь?л?л?ре буйынса комиссия ойошторола, ? 15 февралд? Б?т? Р?с?й ???к Баш?арма Комитеты РСФСР ??м уны? составында?ы автономиялы д??л?т бер?мект?р ара?ында?ы ??-ара м?н?с?б?тт?р?е билд?л?? буйынса комиссия булдыра. Шулай у? баш?орт м?сь?л??е буйынса Л. Б. Каменев , И. В. Сталин , Л. Д. Троцкий составында махсус комиссия ойошторола. 1920 йылды? 5 апреленд? комиссия составына шулай у? Ф. Э. Дзержинский мен?н Е. А. Преображенский индерел? [3] .

?инуар конфликты ??м унан ?у??ы ва?и?алар 1920 йылды? 14 мартында ?ф?л? к???шм? ?тк?ре?г? с?б?псе була. К???шм?л? РКП(б-ны? ???к Комитеты в?киле Л. Д. Троцкий, Башревком а?залары ?. ?. В?лидов , Ф. Н. Т?хв?туллин ??м Ф. Дудник, Башобком а?залары Ф. Самойлов , И. Ш. Р?хм?туллин ??м К. ?. Каспранский , в?килд?р ? Артем (Ф. А. Сергеев) ??м Е. А. Преображенский , ?ф? губерна баш?арма комитеты р?йесе ? Б. М. Эльцин ?атнашалар. К?н т?ртибен? т?б?нд?ге м?сь?л?л?р индерел?: Башревком ??м уны? Президиумыны? составы тура?ында, Баш?орт АССР-ыны? сикт?рен билд?л?? тура?ында, БАССР-?ы? Советтары съезыны? са?ырылышы тура?ында, к?рше губерналар мен?н урында?ы хе?м?тк?р??р?е БАССР-?ы? хужалы? органдарына й?леп ите?, ер с?й?с?те тура?ында, яуаплы вазифалар?а хе?м?тк?р??р?е т???йенл?? т?ртибе тура?ында, БАССР-?а?ы партия ??м совет учреждениелары ара?ында?ы м?н?с?б?тт?р тура?ында, ?инуар инциденты тура?ында.

Л. Д. Троцкий Башревкомды? ?инуар?а?ы ??м?лд?рен? ?аршы сы?ыш я?ай, шул у? ва?ытта Баш?орт АССР-ында Башобком алып бар?ан с?й?с?тк? ?арата ?. ?. В?лидовты? ??м уны? я?ында тороусылар?ы? ?ай?ы бер контрд?лилд?рен? тел?кт?шлек к?р??т?. К???шм? резолюция?ында, ≪Башревкомды контрреволюцион учреждение?ы тип ба?алау б?т?нл?й ярама?анлы?ы≫ ??м партия ойошмалары ≪бер нисек т? совет учреждениелар?ы? практик административ эшт?рен? ?ы?ылыр?а тейеш т?гел, ? хе?м?тс?нд?р?е? с?й?си ойошмалары ет?ксел?ре булып ?алыр?а тейеш≫, тип билд?л?нде ??м ошо ю?ы?та РКП(б)-ны? ???рг?н канткомыны? эшт?ре т?нкитл?нде. Шулай у? к???шм?не? йом?а?лау документында, ≪Башреспубиканы? партия ??м совет ойошмаларыны? т?п бурысы ? Башреспубликаны коммунистик илг?, б?й?к Коммунистик Федерация?ыны? бер ?л?ш?н? ??ерелдере?, ? бы?а хе?м?тс?нд?р?е? ки? ?атламын коммунизм идея?ы сфера?ына ылы?тырыу аша ??м уны ойоштороу?ан тыш ирешеп булмай≫, ??м ≪я?ын арала ?лк? Комитеты составына баш?орттар?ы м?мкин тиклем к?бер?к ылы?тырыу к?р?клеге к??аллана≫ тип билд?л?н? . К???шм?л? Л. Д. Троцкий?ы? т??диме буйынса ?инуар конфликты ≪тулы?ынса б?т?р?лд?≫ тиг?н ?арар сы?арыла [3] .

1920 йылды? 8 апреленд? РКП(б-ны? ???к Комитеты пленумы ултырышы ?т?, унда баш?орт теле м?сь?л??е буйынса баш?орт эшт?ре комиссия?ы р?йесе И. В. Сталин сы?ыш я?ай. ВЧК-ны? р?йесе Ф. Э. Дзержинский х?к?м т??дим Х. Йома?оловты , Т. Рычковты ??м баш?а РКП(б)-ны? Башобкомы а?заларын ?ул?а алыу?а ??йеплел?р?е х?к?м итерг? ??м Башревком р?йесе ?. В?лидовты М?ск??г? са?ыртып алыр?а т??дим ит?. Баш?орт эшт?ре буйынса комиссия т??димд?р ??ерл?? буйынса ??т?м? ???к Совет власы мен?н Баш?орт х?к?м?те ара?ында баш?орт совет автономия?ы тура?ында килеше?г? ??т?м?л?р буйынса к?р??тм?л?р ??ерл?й. Ошо т??димд?р?е и??пк? алып, РКП(б)-ны? ???к Комитеты Политбюро?ы 1920 йылды? 14 апреленд? Баш?орт АССР-ыны? конституцион-хо?у?и х?ле тура?ында махсус ?арар ?абул ит? [4] .

Шул у? ва?ытта автономиялы республика х?к?м?те Советтар съезында Баш?орт АССР-ыны? Конституция?ын ?абул ите? буйынса ?арар сы?ара. Быны? ?с?н 1920 йылды? апрель башында, 1918 йыл?ы РСФСР Конституция?ы ниге?енд?, I Б?т? Баш?орт Советтар съезы са?ырылышына ??ерлек башлана. Съезды 1920 йылды? 20 майында ?тк?ре? планлаштырыла. 1920 йылды? 9 апреленд? Башревком янында Советтар съезына тиклем республика Конституция?ын ??ерл?? буйынса комиссия булдырыла. Комиссия составына ?. В?лидов , И. Алкин , К. Каспранский , И. Мутин , Р. Петров, Ф. Т?хв?туллин , Ласточкин, Гест ин?л?р. Комиссия ≪БССР-?ы? Халы? Комиссар?ары Советы тура?ында≫, ≪Б?т? Баш?орт эшсе, кр??ти?н, ?ы?ылармеец ??м казак депутаттары Советтары съезы тура?ында≫, ≪Баш?орт Совет Социалистик Республика?ы в?киллект?ре тура?ында≫, ≪БССР-?ы? Халы? Комиссар?ары Советы эшт?ре мен?н идара ите? тура?ында≫ положениеларын ??ерл?? мен?н ш???лл?н? [5] . ?леге положениелар?а ярашлы ?айлан?ан власть органдары ? Баш?ортостан ???к Баш?арма Комитеты ??м депутаттар Советтары съезы алдында яуаплы бул?ан Баш?орт АССР-ы Халы? Комиссар?ары Советы й???нд? парламент республика?ын булдырыу к?? у?ында тотола. ?мм? Баш?орт АССР-ыны? Конституция?ын ??ерл?? буйынса комиссия й?км?телг?н эште а?а?ына тиклем баш?арып сы?а алмай, с?нки уны? р?йесе В?лидов 28 апрелд? М?ск??г? са?ыртыла, ? ???к властары федераль властар ??м Баш?орт АССР-ы ара?ында?ы м?н?с?б?тт?р?е? конституцион-хо?у?и нормаларын билд?л?? буйынса эште ?? контроле а?тына ала [6] . Май айында ВЦИК-та Баш?орт АССР-ыны? эске ?оролошо тура?ында Положениены ??ерл?г?н комиссия эшл?й, уны? ултырыштарына В?лидов та са?ырыла. ?мм? ???к власть В?лидовты? ?тенесен бер ген? м?сь?л?л? ы??ай х?л ит?: Артем (Сергеев) ??м Ф. Самойлов у?айлы ?ылтау мен?н автономиялы республиканан са?ыртып алына, улар урынына П. Викман ??м П. Мостовенко еб?рел? [7] .

1920 йылды? 15 майында Башревком автономиялы республиканы? хо?у?тарын РСФСР-?ы? 1918 йыл?ы Конституция?ы ??м 1919 йылды? 20 мартында?ы Килеше??? ра?лан?ан хо?у?тар?а ?ара?анда бик ны? ?ы?ыу ярама?анлы?ы тура?ында М?ск??г? м?р?ж???тнам? юллай. Башревком шулай у? В?лидовты ??м Йома?оловты республиканан са?ыртып алыу?а, шулай у? баш?орт хал?ына Б?т? Баш?орт Советтар съезына ??м Баш?орт АССР-ны? Халы? Комиссар?ары Советына улар?ы ?айлау буйынса й?шерен тыйыу?а ?аршы булыуын белдер?. Башревком, ≪нисек Ленин донъя пролетариаты юлбашсы?ы бул?а…, шулай В?лидов та баш?орт пролетариатыны? башлы?ы булып тора ??м уны? эше республикала ≪К?нсы?ыш белгесе≫ булара? бик к?р?кле≫ ??м Башревком ≪В?лидовты? нинд?й ?? бул?а отставка?ын ?абул итерг? ни?тл?м?й≫, тип белдер?. ?леге м?р?ж???т а?тында 49 кеше ?ул ?уя, шул и??пт?н, баш?орт милли х?р?к?тенд? ?атнашыусылар ? Т?хв?туллин , Ма?азов , Има?ов , Алкин , Й???ф?ров , Мутин , Буран?олов , Биишев , ?ыуатов , Мер??ов , Хали?ов , Каспранский , Ишмыр?ин ??м баш?алар [8] .

1920 йылды? 19 майында ВЦИК ??м РСФСР-?ы? Халы? Комиссар?ары Советы ≪Автономиялы Совет Баш?орт Республика?ыны? Р?с?й Совет Республика?ына ?арата м?н?с?б?тт?ре тура?ында≫ декретына ?ул ?уялар. 1920 йылды? 22 майында?ы ≪Известия ВЦИК≫ г?зитенд? ?леге декрет ≪Автономиялы Совет Баш?орт Республика?ыны? д??л?т ?оролошо тура?ында≫ ?арары тип исемл?н?. Декрет ???к властары тарафынан Баш?орт АССР-ыны? Конституция?ы булара? танылыу ала.

Декрет й?км?тке?е [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Декретты? 1-се статья?ында,РСФСР Конституция?ына ярашлы Баш?орт АССР-ы д??л?т власыны? аппараты урында?ы депутаттар Советтарынан, Баш?ортостан ???к Баш?арма Комитеты ??м Баш?орт АССР-ы Халы? Комиссар?ары Советынан т???л?, тип билд?л?н?.

Декретты? 2-се статья?ы автономиялы республикала?ы халы? комиссариаттары исемлеген билд?л?й: 1) почталар ??м телеграфтар идаралы?ы мен?н эске эшт?р,2) Юстиция, 3) М??ариф, 4) ?аулы? ?а?лау, 5) Социаль т?ьмин?т, 6) Игенселек, 7) А?ы?-т?лек, 8) Финанстар, 9) хе?м?т ??м б?йл?неш юлдары б?лект?ре мен?н ауыл хужалы?ы Советы, 10) Эшсе-кр??ти?н инспекция?ы.

Документ и?к?рм??енд?, сит ил эшт?ре ??м тыш?ы сау?а тулы?ынса РСФСР-?ы? ???к органдары ?арама?ында ?ала, тип к?р??тел?. Х?рби эшт?р Баш?ортостан х?рби комиссариаты ?арама?ында ?ала, улар декрет?а ярашлы [9] и? я?ын (Волга аръя?ы) округ х?рби комиссариатына буй?ондорола. Контреволюция мен?н к?р?ш шулай у? Б?т? Р?с?й ????тт?н тыш комиссия?ы органдары ?арама?ында ?ала, улар Баш?орт АССР-ыны? Халы? Комиссар?ары Советы мен?н килеше? ниге?енд? ойошторола [10] .

3-с? статья?а ярашлы и? м??им халы? комиссариаттары ? А?ы?-т?лек, Финанстар, Хе?м?т ??м юлдар б?леге мен?н берлект? халы? хужалы?ы Советы, Эшсе-кр??ти?н инспекция?ы ??м Эске эшт?р Халы? комиссариаты ?арама?ында?ы почталар ??м телеграфтар идаралы?ы ≪республиканы? б?т? территория?ында РСФСР-?ы? хужалы? ??м финанс с?й?с?тене? бер??млеген ?а?лау ма?сатында≫ ≪инструкцияларын ??м к?р??тм?л?рен ?т??≫ й?кл?м??е мен?н туранан-тура РСФСР-?ы? халы? комиссариатары ?арама?ына к?с?.

Декретты? 4-статья?ында эшт?р?? автономия бирел? ??м ?? эшт?ре ?с?н Баш?ортостан ???к Баш?арма Комитеты алдында яуаплылы? кил??е халы? комиссариаттарына й?км?тел?: Эске эшт?р (почта ??м телеграф мен?н идара ите???н тыш), Юстиция, М??ариф, ?аулы? ?а?лау, Социаль т?ьмин?те ??м Игенселек.

5-се статьяла Автономиялы Совет Баш?орт Республика?ы ?с?н к?р?кле финанс ??м техник саралар мен?н РСФСР-?ы? д?й?м сараларынан т?ьмин ител?, тип к?р??тел?.

????мт?л?ре [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

≪Автономиялы Совет Баш?орт Республика?ыны? д??л?т ?оролошо тура?ында≫?ы декретты? ?абул ителг?нен?н ?у? ысынында Баш?орт АССР-ы 1919 йылды? 20 мартында ≪ ???к Совет власы мен?н Баш?орт х?к?м?те ара?ында Баш?орт Совет автономия?ы тура?ында килеше?≫ гарантияла?ан с?й?си ??м и?тисади суверенитеттан м?хр?м ител?. Шул у? ва?ытта автономиялы республика х?к?м?те ?арама?ында тик икенсел административ функциялар ?алдырыла ??м улар шулай у? РКП(б)-ны? Башобкомыны? , БашЧК -ны? ??м Эшсе-кр??ти?н инспекция?ыны? бер ту?тау?ы? к???те?е ??м контроле а?тында булыр?а тейеш була. Ти???н уны? ?лг??? ??м йораты буйынса Татар, ?ыр?ы? ??м баш?а автономиялар тура?ында ВЦИК-ты? декреттары барлы??а кил?.

Декретты ?абул итк?нд?н ?у? Баш?орт АССР-ынан М?ск??г? декретты ю??а сы?арыу ??м В?лидов мен?н Йома?оловты кире ?айтарыу талабы мен?н м?р?ж???тт?р кил? башлай [11] . Декретты ?абул ите?г? ?аршы протест й???н?н Башревкомды? 1-се составы отставка?а китк?с, уны? я?ы составына РКП(б)-ын Башобкомы автономия дошмандарын индер?, шул и??пт?н ?инуар конфликтында ?атнашыусылар?ы, ? БашЦИК-ты? ??м БАССР-?ы? Халы? Комиссар?ары Советыны? р?йесе итеп баш?орт автономия?ына ??м милл?тт?р?е? ??билд?ленешен? ?аршы тороусы ?. К. Ш?ми?олов ?айлана. ????мт?л?, республикала ≪х?рби коммунизм≫ с?й?с?те ???ем индерел? башлай, урында?ы халы?ты? массауи репрессиялары ?тк?рел?, был, ахыр сикт?, баш?орттар?ы? баш к?т?ре?ен? с?б?псе була. Ихтилалды? ?аты ба?тырылыуы ??м халы?ты талау?ар 1921-1922 йылдар?а?ы аслы?ты? фажи??ле ????мт?л?рен? килтер?.

1921 йылда Баш?орт АССР-ыны? я?ы ет?кселеге ВЦИК-ты? ??м РСФСР-?ы? Халы? Комиссар?ары Советыны? 1920 йылды? 19 майында?ы ≪Баш?орт АССР-ыны? д??л?т ?оролошо тура?ында≫ Декреты автономиялы республиканы? социаль-и?тисади ??ешен тот?арлай тиг?н ?ы?ымта?а кил?, шу?а к?р? БашЦИК-ка II Б?т? Баш?орт Советтар съезында РСФСР-?ы? Б?т? Р?с?й ???к Баш?арма Комитеты алдында ?леге декретты ?абаттан тикшере??е юллау й?км?тел?, шулай у? ≪БАССР-?ы? д??л?т ?оролошо тура?ында≫ резолюция?ыны? проекты ?абул ител?.

И?к?рм?л?р [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

  1. Касимов С. Ф. ≪О государственном устройстве Автономной Советской Башкирской Республики≫ // Башкирская энциклопедия . ? Уфа: ГАУН РБ ≪Башкирская энциклопедия≫ , 2015?2024. ? ISBN 978-5-88185-306-8 .
  2. Соглашение центральной Советской власти с Башкирским правительством о Советской Автономной Башкирии // Башкирская энциклопедия . ? Уфа: ГАУН РБ ≪Башкирская энциклопедия≫ , 2015?2024. ? ISBN 978-5-88185-306-8 .
  3. 3,0 3,1 Латипов Р.  Л. Д. Троцкий и ≪Башкирский вопрос≫ 1920 г // Международный исторический журнал . ? 2002. ? № 19.
  4. Кульшарипов, 2000 , с. 269
  5. Еникеев З. И., Еникеев А. З., 2007 , с. 290
  6. Еникеев З. И., Еникеев А. З., 2007 , с. 293
  7. Кульшарипов, 2000 , с. 272
  8. Кульшарипов, 2000 , с. 274
  9. Согласно положению о Башвоенкомате, утвержденному Реввоенсоветом РСФСР 5 апреля 1919 года подчинялся непосредственно Всероссийскому главному штабу, а в отношении военно-административного управления пользовался правами окружного военного комиссариата.
  10. Согласно положению от 3 марта 1919 года, Башкирская чрезвычайная комиссия действовала по инструкциям Всероссийской чрезвычайной комиссии, являясь при этом самостоятельной и подчиняясь только правительству республики ? Башревкому.
  11. Кульшарипов, 2000 , с. 280

???би?т [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

?ылтанмалар [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]