Bu m?qal?d?ki m?lumatların yoxlanılabil?r olması ucun ?lav? m?nb?l?r? ehtiyac var . Daha ?traflı m?lumat v? ya m?qal?d?ki probleml?rl? ba?lı muzakir? aparmaq ucun m?qal?nin muzakir? s?hif?sin? diqq?t yetir? bil?rsiniz. Lutf?n m?qal?y? etibarlı m?nb?l?r ?lav? ed?r?k bu m?qal?ni t?kmill??dirm?y? kom?k edin. M?nb?siz m?zmun probleml?r yarada v? silin? bil?r. Probleml?r h?ll edilm?mi? ?ablonu m?qal?d?n cıxarmayın.

Hacı Zeynalabdin ?irvani
Do?um tarixi	16 avqust 1780 ( 1780-08-16 )
Do?um yeri	?amaxı
V?fat tarixi	1838
V?fat yeri	Qırmızı d?niz
D?fn yeri	S?udiyy? ?r?bistanı
F?aliyy?ti	?air , filosof , yazıcı , co?rafiya?unas
?s?rl?rinin dili	fars dili
Hacı Zeynalabdin ?irvani Vikim?nb?d?

Hacı Zeynalabdin ibn Axund ?sk?nd?r ?irvani ( 16 avqust 1780 , ?amaxı ? 1838 , Qırmızı d?niz ) ? az?rbaycanlı s?yyah, co?rafiyacı, tarixci, etnoqraf, filosof v? ?air. ^[1] astronomiya elml?ri il? ?laq? yaradıb. ?sl adı is? Hacı Zeynalabdin ibn Axund ?sk?nd?r ?irvani-dir

H?yatı [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Zeynalabdin ?irvani 1780-ci ild? ?amaxı ??h?rind? anadan olmu?dur. Onun be? ya?ı tamam olanda axund ?sk?nd?rin ail?si Ba?dad yaxınlı?ındakı K?rb?la ??h?rin? kocur v? g?l?c?k s?yyahın atası m?dr?s?d? d?rs dem?y? ba?layır. Zeynalabdin d? ilk t?hsilini el? burada alır. 1796-cı ild? o, t?hsilini ba?a vurmaqdan otru Ba?dad ??h?rin? gedir. Zeynalabdin Ba?dadda f?ls?f?, tibb, astronomiya v? riyaziyyatı, habel? dill?ri oyr?nm?kd? davam edir. Ba?dad kitabxanalarında olan s?yah?tnam?l?r, butun ??rq dunyasından buraya axı?ıb g?lmi? aliml?rin, muq?dd?s ??h?rin ziyar?tin? g?l?n z?vvarların sohb?tl?ri bu g?nc o?lanın n?z?rl?rind? yeni bir dunya acır. Dunyanı gorm?k v? onun mocuz?l?ri il? h?myerlil?rini tanı? etm?k el? h?min vaxtdan g?nc Zeynalabdinin h?yat m?qs?din? cevrilir v? o, t?r?ddud etm?d?n s?yah?t? cıxmaq q?rarına g?lir.

F?aliyy?tl?ri [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Zeynalabdin ?irvani yaradıcılı?ının t?hlili il? m???ul olmu? gork?mli Az?rbaycan alimi Nur?ddin K?r?movun da yazdı?ı kimi, "Bu yol 60 min kilometr uzanmı? v? 40 il davam etmi?dir. Bu yol Kicik Asiyadan , ?ran yaylasından, Orta Asiya , ?r?bistan v? C?nubi Afrika s?hralarından, Sudanın me?? v? c?ng?llikl?rind?n, Hindistanın tropik me??l?rind?n, Hind okeanı adalarından kecib. 0, Hindqu?, Zaqros, Suleyman da?larından, Pamird?n adlamı?dır. Bu yol Asiya v? Afrikanın bir cox dig?r vilay?tl?rind?n uzanmı?dır."

?irvani oz ?s?rind? s?yah?tini hiss?l?r? bolmur. N. K?r?movsa onun uc ba?lıca s?yah?tini f?rql?ndirir. Onun birinci s?yah?tinin mar?rutu bel? gost?rilir: Ba?dad , ?raqi-?c?m , Gilan , ?irvan , Mu?an , Talı? , C?nubi Az?rbaycan , Xorasan , Herat , Zabul , P?ncab , Hind adaları, D?k?n , Benqal , Qucarat , Hind okeanındakı adalardan Sind v? Multandan kec?n s?yyah da? yolları il? K??mir?, Muz?ff?rabada catmı?, sonra Kabul yolu il? Tatarıstana, oradan Turana v? B?d?x?an da?ları il? Xorasana, n?hay?t, "?ran yolu" il? Farsa g?lmi?dir.

Bir q?d?r istirah?td?n sonra ?irvani ikinci s?yah?t? cıxır. Bu d?f? yol ?irazdan (Fars) ba?layır, oradan Daraba , sonra B?nd?r Abbas limanından Hormuz yolu il? H?zr?movt v? Y?m?n? , sonra H?b??istan v? Sudana , buradan ?r?bistan yarımadasında olan Cidd?y? , oradan da Hicaz , M?din? v? M?kk?y? uzanır. Bundan sonra o, d?niz yolu il? "S?idl?r olk?sin?" (?s-S?id? - Nil cayı sahill?rin?) gedir, Misird?n Yaxın ??rq? "?am-Rum"a ( Anadoluya ), Diyarb?kir? , Qaraman v? Aydına kecir.

Hacı Zeynalabdinin Atlantik okeanına v? geriy? ucuncu s?yah?tin mar?rutu bel? idi: B?hre-?hz?r adaları ("Ya?ıl d?niz" ? ??rq coqrafiyacıları Atlantik okeanını bel? adlandırırdılar), Rumeli (o vaxt Osmanlı imperiyasının Avropa hiss?sin? bel? deyirdil?r), Anadolu , Az?rbaycan , Tehran , H?m?dan , ?sfahan , Kirman , ?iraz , Ba?dad .

?ndi artıq bir coxu sıradan cıxmı? be? yuzd?n artıq ?lyazma v? m?tbu qayna?ın v? s?yah?tl?r zamanı etdiyi ??xsi mu?ahid?l?ri n?tic?sind? ?irvani ona dunya ?ohr?ti g?tir?n uc kitab yazır: 1822-ci ild? "Riyazus-s?yah?t" ("S?yah?t ba?caları"), 1827-ci ild? "H?daiqus-s?yah?t" ("S?yah?t ba?ları") v? n?hay?t, 1833-cu ild? "Bustanus-s?yah?t" ("S?yah?t gulzarı")- Bu ?s?rl?rd? o, bir cox olk?l?rin co?rafiyası, tarixi, etnoqrafiyası, arxitekturası, ?d?biyyatı v? gork?mli ictimai xadiml?ri bar?d? d?y?rli m?lumatlar verir.

S?yyah yer kur?sinin iqlim qur?aqlarının t?svirin? xususi yer ayırır. ??rqin dig?r alim v? s?yyahları kimi o da Yeri yeddi iqlim qur?a?ına bolur. Oz s?yah?tl?ri zamanı ?irvani cox sayda aliml?r v? siyasi xadiml?rl? yaxından tanı? olur. Onun r?yi il? hesabla?ır, onunla goru?m?y? can atırlar. ?irvaninin elm v? savadı haqda x?b?rl?r onun s?yah?tl?rinin mar?rutları c?rciv?sind?n xeyli k?nara cıxır. Bel? danı?ırlar ki, Hindistan vilay?tl?rind?n birind? a?lag?lm?z bir qonaqp?rv?rlikl? qar?ılanmı? ?irvani bunun s?b?bini soru?ark?n vilay?tin hakimi cavab vermi?di: "M?n siz? layiq oldu?unuz horm?tin yalnız yuzd? birini gost?r? bilmi??m. Siz s?kkiz s?b?bd?n horm?t? layiqsiniz: birincisi, siz insanp?rv?rsiniz, insanlarsa bir-birin? horm?t etm?lidirl?r, ikincisi, siz buraya bizim olk?mizin qona?ı olaraq g?libsiniz, qonaqa horm?t ed?rl?r, ucuncusu, siz alimsiniz, alim? horm?t bir borcdur, dorduncusu, siz mudrik v? cox bil?n bir adamsınız, acizl?r?, kasıblara kom?k edirsiniz, bel? adamlarsa h?r cur horm?t?-izz?t? layiqdirl?r… Bax, butun bunlara gor? m?n sizi q?lb?n sevir v? siz? horm?t b?sl?yir?m."'

Oldu?u bir cox yerl?rd? onu saraya d?v?t etmi?l?r. Bunlardan Misir hakimi ?brahim b?yi, ?ran ?ahı F?t?li ?ah Qacarı , Turkiy? sultanı Mahmudu v? ba?qalarını gost?rm?k olar. Oldu?u saraylarda muzakir? v? sohb?tl?rd? i?tirak ed?n ?irvani h?mi??lik burada qalmaq d?v?tl?rin? n?zak?tl? r?dd cavabı verir. ?irvani h?mi?? mac?ralar v? m?hrumiyy?tl?rl? dolu s?yyah h?yatını saraydakı rahat h?yatdan ustun tutur. Zeynalabdin eyni zamanda ?air olmu? v? T?mkin t?x?llusu il? ?erl?r yazmı?dır. H?min ?erl?r onun s?yah?tnam?l?rin? s?p?l?nmi? v? ?lyazması Tehran m?rk?zi kitabxanasında saxlanan "Divan"ında toplanmı?dır. Bu nadir ??xsiyy?tin dig?r ?s?rl?rinin ?lyazmaları Britaniya Muzeyind? , Paris Milli Kitabxanasında , Sankt-Peterburqda v? ?randa saxlanır.

?s?rl?ri [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Xalqımızın t?rbiy? edib boyutduyu bu gork?mli alimin adı n?inki v?t?nimizd?, h?tta onun s?rh?dl?rind?n cox-cox uzaqlarda da geni? ?ohr?t tapmı?dır. H. Z. ?irvaninin tarixi, f?ls?fi, co?rafi, bioqrafik xarakter da?ıyan ?s?rl?ri Cin, Hindistan, Koreya, ?ran, Turkiy?, ?ndoneziya, Bolqarıstan, Pol?a, Fransa, ?ngilt?r? v? s. olk?l?rin mut?x?ssisl?ri v? aliml?ri t?r?find?n cox yuks?k qiym?tl?ndirilir. N?z?r? almaq lazımdır ki, ?irvaninin elmi irsi v? ?s?rl?rinin sayı bar?d? ara?dırmacılar muxt?lif, b?z?n d? yanlı? fikirl?r soyl?mi?l?r ^[2] .] Abbasqulu A?a Bakıxanov, Firudin b?y Koc?rli v? dig?r mu?llifl?r ?irvaninin ancaq bir ?s?rini qeyd edibl?r. Dig?r t?dqiqatcılar onun iki ?s?rinin oldu?unu soyl?mi?l?r. Rzaqulu xan Hiday?t, M?sum?li ?ah ?irazi, "Carlz Rio" is? ?irvaninin uc ?s?rinin oldu?unu qeyd edirl?r. Rzaqulu xan Hiday?t, M?h?mm?d ?li xan T?rbiy?t, M?h?mm?d ?li T?brizi v? dig?rl?ri ?irvaninin yuxarıda qeyd edil?n 3 ?s?rind?n ?lav? ?eirl?rinin d? oldu?unu soyl?mi?l?r. ?irvaninin ?s?rl?rind?n m?lum olur ki, onun 3 boyuk ?s?ri olmu?dur: "S?yah?t ba?ları" "Riyaz ?s-siyah?t", "S?yah?t ba?caları" "H?dayiq ?s-siyah?t" v? "S?yah?t bustanı" "Bustan ?s-siyah?t". Aparılan ara?dırmalardan bel? m?lum olur ki, ?irvaninin qeyd edil?n 3 ?s?rind?n ?lav? dig?r 3 ?s?ri d? movcud olmu?dur. Bu bar?d? h?r ?eyd?n onc? C?lal?ddin Ruminin h?yat v? yaradıcıl?ından b?hs ed?n m?qal? v? Misirin X?diviyy? kitabxanasında qorunan trarktatı qeyd etm?k lazımdır. Bundan ?lav? ?irvaninin ?eirl?r divanı da movcuddur ^[3] . Hacı Zeynalabdin ?irvaninin Riyaz ?s-siyah?t, Bustan ?s-siyah?t v? H?dayiq ?s-siyah?t adlı ?s?rl?ri ona dunya ?ohr?ti g?tirmi?dir ^[4] . ?irvani oz ?s?rl?rini fars dilind? yazmı?dır. Akademik ?. ?. ?lizad? v? T. A. M?h?rr?movun redaktorlu?u v? A. A. Quliyevin on sozu il? 1974-cu ild? Moskvada ??rq ?d?biyyatı redkasiyasında yenid?n fars dilind? n??r edil?n bu ?s?rin II hiss?sinin I cildi ilk d?f? olaraq 2024-cu ild? Az?rbaycan dilin? t?rcum? edilmi?dir. ?s?r Az?rbaycan dilin? ?ahin Y?hyayev t?r?find?n t?rcum? edilmi?dir. T?rcum? edilmi? ?s?rin elmi redaktoru co?rafiya elml?ri doktoru, professor Zakir Eminov, r?ycil?r is? tarix elml?ri doktoru, professor ?ahin Fazil v? tarix elml?ri doktoru Vasif Qafarovdur ^[5] . ?irvaninin ?s?rl?ri bir cox Az?rbaycan, ?ran, rus v? Avropa t?dqiqatcıları t?r?find?n oyr?nilib. Bu aliml?rd?n Abbasqulu a?a Bakıxanovun , M?mm?d?li T?rbiy?tin , ?sk?r H?mid R?bbaninin , B. A. Dornun , N. V. Xanıkovun, E. Braunun, S. Stornun, E. Blo?enin v? ba?qalarının adlarını c?km?k mumkundur. Bu sırada oz omrunun boyuk bir hiss?sini Zeynalabdin ?irvaninin elmi hun?rl?rinin t?dqiqin? h?sr etmi? N. K. K?r?movun adı xususil? qeyd olunmalıdır.

Zeynalabdin 1820/21-ci ild? ?iraz ??h?rind? evl?nib. Tezlikl? onun C?lal?ddin M?h?mm?d adında o?lu do?ulur. ?ki il sonra is? ikinci o?lu Husam?ddin ?li anadan olur. Boyuk o?lu az ya?ayır, ikinci o?lu is? atasının yolu il? ged?r?k, ?raq , ?ran v? Hindistana s?yah?tl?r edib. ?irvani omrunun son ill?rini ail?si il? ?irazda kecirib. El? buradan da ozunun son s?yah?tin? yollanıb. Bu, onun h?yat yolda?ı il? birlikd? cıxdı?ı h?cc ziyar?ti idi. 1838-ci ild? h?min s?f?ri zamanı Zeynalabdin ?irvani yolda x?st?l?nmi? v? Cidd? ??h?ri yaxınlı?ında dunyasını d?yi?mi?dir. Hacı Zeynalabdin ?irvani el? buradaca da d?fn olunub.

?stinadlar [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

M?nb? [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Vikim?nb?d? Mu?llif:Hacı Zeynalabdin ?irvani il? ?laq?li m?lumatlar var.

• Zeynalabdin ?irvani Arxivl??dirilib 2016-03-05 at the Wayback Machine