Yuxarı Govh?r a?a m?scidi

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya kec Axtarı?a kec
Bu adın dig?r istifad? formaları ucun bax: Cum? m?scidi .
Yuxarı Govh?r a?a m?scidi
M?scidin ?sas fasadı 2023-cu ild? restavrasiya i?l?rind?n sonra
Xəritə
39°45′36″ ?m. e. 46°45′08″ ?. u.
Olk?   Az?rbaycan
??h?r ?u?a
Yerl??ir Meydan
Aidiyyatı ?u?a Dovl?t Tarix-Memarlıq Qoru?u
Layih? mu?llifi Mir Mohsun N?vvab (minar?l?rin dekor layih?si)
Memar K?rb?layi S?fixan Qaraba?i
Sifari?ci P?nah?li xan (birinci m?scid)
?brahimx?lil xan (ikinci m?scid)
Govh?r a?a (ucuncu v? dorduncu m?scid)
?sas tarixl?r 1750-ci ill?r - P?nah?li xanın qamı? m?scidinin tikilm?si
1768-1769 - ?brahimx?lil xanın da? m?scidinin tikilm?si
XIX ?srin I yarısı - Ucuncu m?scidin in?ası
1883-1884 - Dorduncu m?scidin in?ası
1992 - ?u?anın i??alı n?tic?sind? m?scid qism?n da?ıdılmı?dır.
Tikilm? tarixi 1883-1884 (dorduncu m?scid)
Uslubu Arran memarlıq m?kt?bi
Minar?l?ri 2
V?ziyy?ti 2022-2023-cu ill?rd? b?rpa edilib, f?aliyy?t gost?rir [1]
UNESCO Ehtiyat Siyahısı
Tipi M?d?ni
Kriteriya i,iv,v,vi
T?yin edilib 2001
?stinad nom. 1574
Dovl?t Az?rbaycan
Region Avropa
?stinad nom. 344
Kateqoriya M?scid
?h?miyy?ti Olk? ?h?miyy?tli
Vikianbarın loqosu  Vikianbarda ?laq?li mediafayllar

Yuxarı Govh?r a?a m?scidi v? ya ?u?a cum? m?scidi ? ?u?a ??h?rinin m?rk?zi Meydanında yerl???n v? ??h?r ?razisind? tikilmi? ?n q?dim m?sciddir. M?scid Az?rbaycan Respublikası M?d?niyy?t v? Turizm Nazirliyi t?r?find?n olk? ?h?miyy?tli tarix-m?d?niyy?t abid?si kimi qeydiyyata alınmı?dır.

Yuxarı Govh?r a?a m?scidinin in?ası dord m?rh?l?d? h?yata kecirilmi?dir. ?razid? ilk m?scid Qaraba? xanlı?ının v? ?u?a qalasının banisi P?nah?li xanın gost?ri?i il? Qaraba? xan sarayı il? paralel t?xmin?n 1750-ci ill?rd? qamı?dan in?a edilmi?dir. ?brahimx?lil xan hakimiyy?t? g?ldikd?n sonra 1768?1769-cu ill?rd? qamı? m?scidin yerind? da?dan yeni m?scid tikilmi?dir. XIX ?srin I yarısında Govh?r a?anın maddi d?st?yi il? ?brahimx?lil xanın yararsız hala du?mu? m?scidinin yerind? qo?a minar?li ucuncu m?scid in?a edilmi?dir. 1883-cu ild? Govh?r a?anın maddi v?saiti ?sasında ucuncu m?scidin yerind? ?u?anın dorduncu v? sonuncu cum? m?scidi in?a edilmi?dir.

Dovrumuz? yax?ı qorunmu? s?viyy?d? catmı? dorduncu m?scidin memarı Qaraba?da bir cox tikilil?rin mu?llifi olan K?rb?layi S?fixan Qaraba?idir . Yuxarı Govh?r a?a m?scidinin minar?l?rinin dekoru v? m?scid yaxınlı?ındakı m?dr?s?nin ikinci m?rt?b?sind? otaqlardan birinin divar r?sml?ri Mir Mohsun N?vvab t?r?find?n i?l?nmi?dir.

1992-ci ild? ?u?a ??h?rinin Erm?nistan Silahlı Quvv?l?rinin n?zar?tin? kecm?sind?n sonra, Yuxarı Govh?r a?a m?scinin interyerl?ri tamamil? da?ıdılmı?, fasadına ciddi ziyan vurulmu?, minar?l?rinin minb?r hiss?l?ri da?ıdılmı?dır. [1] 2020-ci ild? ?kinci Qaraba? muharib?sinin gedi?i zamanı ?u?anın azad edilm?sind?n sonra m?scidd? b?rpa i?l?rind? ba?lanılmı? [1] , 2023-cu ild? Az?rbaycan Prezidenti ?lham ?liyevin i?tirakı il? m?scidin ?saslı b?rpa i?l?rind?n sonra acılı?ı ba? tutmu?dur. [1]

Tarixi [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

?lk m?scid [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Qaraba? xanlı?ının m?rk?zini ?ahbulaq qalasından ?u?aya kocurm?y? q?rar ver?n P?nah?li xan yeni ??h?r salınmasına q?rar verir. H?min dovrd? onun gost?ri?i il? ?u?a qalası , qala daxilind? xan ail?si uzvl?ri ucun q?sr v? saraylar , o cuml?d?n m?scid in?a edilir. ?u?ada h?min dovrd? butun tikilil?rin da?dan in?a edilm?sin? baxmayaraq, m?scidin in?asında qamı?dan istifad? edilmi?di. [2] H?min m?scidin memarlıq xususiyy?tl?ri haqqında hec n? m?lum deyil. [2] Qaraba? tarixcisi Baharlının m?lumatına gor?, m?scid iki qapıya malik idi. [2] E. Avalovun fikrinc? in?aat materialı kimi qamı?ın secilm?sini t?l?sg?nlikl? izah etm?k olar. [2]

?kinci m?scid [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

P?nah?li xanın o?lu ?brahimx?lil xan hakimiyy?t? g?ldikd?n sonra, hicri 1182-ci ild? (miladi 1768?1769) qamı? m?scidin yerind? yeni m?scidin in?a edilm?sini sifari? verir. [3] Yeni m?scidin in?asında da? v? ?h?ng m?hlulundan istifad? olunur. [2]

Ucuncu m?scid [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

V. Vere?aginin - ?u?a m?scidi , 1865-ci il
V. Vere?aginin - Tatarlar [lower-greek 1] ibad?td? , 1865-ci il

XIX ?srin I yarısında Govh?r a?anın maddi d?st?yi il? ?brahimx?lil xanın yararsız hala du?mu? m?scidinin yerind? qo?a minar?li ucuncu m?scid in?a edilmi?dir. [2] H?min m?scidin t?svirl?rin? Vasili Vere?aginin r?sml?rind? rast g?lm?k mumkundur. [2] H?min r?sml?r m?scidin memarlıq-b?dii xususiyy?tl?ri haqqında m?lumat ver?n yegan? m?nb?l?rdir. [2] " ?imal arısı " ( rus. Северная пчела ) q?zetinin 1836-cı ild? verdiyi m?lumata gor?, h?min dovr? kimi ?u?ada in?a edilmi? m?scidl?rin hec biri minar?y? malik deyildi. [2] V. Vere?aginin r?sml?rind?ki ?u?a cum? m?scidi t?svirl?rin? ?sas?n dem?k olar ki, minar?l?r binanın ?vv?ld?n du?unulmu? vahid yaradıcılıq ideyasının n?tic?si olmaqla, hec d? sonradan ona ?lav? edilm?mi?dir. [2] T?svir edil?n minar?l?r ??h?rin ?sas dini tikilisinin h?cm-f?za kompozisiyası il? sıx v? orqanik ?laq?d? olmu?dur. [2] M?hz bu fakt, V. Vere?aginin r?sml?rind?ki m?scidin ?brahimx?lil xanın m?scidinin yenid?n qurulması deyil, tamamil? yeni m?scid olmasını subut edir. [2] E. Avalovun fikrinc?, Vilhelm Timmin XIX ?srin ortalarına aid "?u?a qalası" adlı r?smind? minar? t?sviri Ver?aginin t?svir etdiyi m?scidin XIX ?srin I yarısında in?a edilm?sini ehtimal etm?y? ?sas verir. [2] ?. F?tullayevin fikrinc?, V. Vere?aginin "?u?a m?scidi" t?svir edilmi? r?smini 1838-ci il? aid etm?k olar. [5] V. Vere?aginin t?svirin? gor?, ?u?anın ucuncu cum? m?scidi iki m?rt?b?li, m?rk?zi gunb?zli v? qo?a minar?l?r? malik bina idi. Bu m?scidd? kompozisiya oxları d?qiq qeyd edilmi?di ? ?imal fasadında simmetrik yerl??dirilmi? ?sas giri? ?imal-c?nub ?sas oxu uz?rind? idi. [6] H?cm m?kan h?lli v? memarlıq formalarına gor?, bu bina XVI?XVIII ?srl?rd? Az?rbaycanda geni? yayılmı? dini memarlıq kompozisiyası xususiyy?tl?rini ?ks etdirirdi. [2] Fasadlarda simmetrik yerl??dirilmi? oxvari v? duzbucaqlı giri?l?r diqq?t c?kir. Binanın ?sas oxları uz?rind? yerl??dirilmi? d?rin oxvari ni?l?r ? eyvanlar ozun?m?xsus portallar yaradırdı. ?sas ox uz?rind? yerl??dirilmi? ?sas giri? oxvari ni? v? duzbucaqlı c?rciv?y? malik d?rin v? geni? portalla vur?ulanmı?dı. [2] A. Salamzad? binanın bu xususiyy?tini XVII ?sr? aid Ordubad cum? m?scidinin xususiyy?tl?ri il? muqayis? ed?r?k bildirir ki, Ordubad m?scdidinin d? ?sas giri?i duzbucaqlı c?rciv?y? salınmı? d?rin oxvari ni?in yaratdı?ı portal formasında h?ll edilib. [6] ?imal fasadının karnizi uz?rind? ?h?miyy?tli d?r?c?d? yuks?l?n m?rk?zi portallı giri?, gunb?z fonunda t?nt?n?li gorunu? alırdı. V. Vere?aginin r?smin? ?sas?n bu portl giri?inin m?rk?zind? yarımdair?vi ?sas giri?, yanlarında is? kicik duzbucaqlı otaqlara acılan ni?l?r yerl??irdi. [7]

V. Vere?aginin ? ?u?ada M?h?rr?m ayı zamanı dini yuru? , 1865-ci il

M?scid binası il? birba?a ?laq?d? olan v? cinahlardan onun ?sa giri?ini ?hat? ed?n iki slindrik minar? binanın yuxarı yuks?lmi? memarlıq formalarını tamamlamaqla parlaq t??ssurat yaradır. Movcud minar?l?rl? muqayis?d? V. Ver?aginin t?svir etdiyi minar?l?t t?m?ld? xeyli geni? olmaqla, yalnız formasına gor? deyil, h?m d? dekoruna gor? muasir minar?l?rd?n f?rql?nir. [7] Vere?aginin t?svir etdiyi minar?l?rin uz?ri geni? lentl?rin yaratdı?ı s?rt h?nd?si naxı?larla ortulmu?dur. Minar?l?rin s?thi stalaktitli eyvanla tamamlanır, eyvanlar is? kici taxta dir?kl?r uz?rind? duran iti uclu cadırvari damla ortulurdu. Minar?l?rin bu ??kild? h?ll edilm?si XVI?XIX ?sr Az?rbaycan dini memarlı?ı ucun xarakterikdir. [7] H?min m?cidin ?sas memarlıq xarakterl?ri umumi kompozisiyanın geni? h?cmliyi, plastiklik, i?ıq v? kolg? elementl?rinin bacarıqla yerl??dirilm?si, elementl?rin u?urlu olcul?rinin tapılması, monumentallıq v? siluetin b?dii ifad?liyi idi. [7] V. Vere?aginin "Tatarlar ibad?t zamanı" adlı ba?qa bir r?smind? is? ?u?a cum? m?scidinin konstruktiv strukturun m?ntiqli f?zsı v? daxili planla?dırma il? yana?ı, h?m d? interyerin z?ngin plastikası, inc? cazib?darlıq v? na?ılvari b?z?kl?rini gorm?k mumkundur. Dekorların effektiv muk?mm?lliyi, ta?ların ornamental naxı?larının d?qiqlik v? m?ntiqi sxemliyi, m?rk?zi gunb?zin yelk?nl?rinin dizaynı diqq?t c?kir. Oxvari dizaynlı yarımdair?vi c?nub apsidasında stalaktitli ni? ic?risind? ?n?n?vi mehrab yerl??dirilmi?di. Ehtimal ki, qadınlar ucun n?z?rd? tutulmu? ikinci yarusun kunc t?r?fl?rind? s?liq?li ballustradalı eyvanlar uzanırdı. M?scidin divarlarından birind? ?u?a ??h?rinin ?sasının qoyulması tarixi qeyd edilmi?di. [8]

Dorduncu m?scid [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

1883-cu ild? Govh?r a?anın maddi v?saiti ?sasında memar K?rb?layi S?fixan Qaraba?i t?r?find?n Ver?aginin t?svir etdiyi m?scidin yerind? ?u?anın dorduncu v? sonuncu cum? m?scidi in?a edilmi?dir. [7] H?min m?scid bizim dovrumuz? yax?ı saxlanmı? v?ziyy?td? catmı?dır. [7]

Qaraba? muharib?si zamanı ?u?anın i??alından sonra m?scid qism?n da?ıdılmı?, interyerl?ri dem?k olar ki, m?hv edilmi?, minar?l?rinin dekoru z?d?l?nmi? v? cadırvari ortukl?ri da?ıdılmı?dır. 2017-ci ild? Qondarma Da?lıq Qaraba? Respublikasının ?ranın "Part Saman jahan Co." memarlıq ?irk?ti il? m?scidd? b?rpa i?l?ri aparaca?ı haqqında m?lumat yayılmı?dır. [9]

Memarlıq xususiyy?tl?ri [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Yuxarı Govh?ra?a m?scidinin planı

M?scid, ozund?n ?vv?lki tikilinin in?aat oxlarını t?krarlayır. E. Avalov qeyd edir ki, ola bilsin, memar ?vv?lki tikilinin ozull?rini yeni m?scid binası ucun istifad? etmi?dir v? bu hala ??rq memarlı?ında tez-tez rast g?linir. [7] M?scidin umumi olcul?ri planda 26.5x21.5 metr? b?rab?rdir. Dorduncu m?scid kompozisiya-planla?dırma v? memarlıq b?dii xususiyy?tl?ri baxımından s?l?find?n k?skin ??kild? f?rql?nir. [7]

Ucuncu m?scidin portallı geni? ni?i dem?k olar ki, butun ?imal fasadını b?z?y?n geni? eyvanla ?v?zl?nmi?dir. Giri? ?ahbulaq m?scidind? oldu?u kimi yarımdair?vi da? ta?la h?ll edilmi?dir. Eyvanın olcusu planda 5.0x14.5 metr? b?rab?rdir. M?scidin portikinin arkadası, iki m?rt?b?li tikilinin hundurluyu boyunca ucalan uc eyni ta?dan ibar?tdir. Eyvanın ta?ları uz?rind? Quran ay?l?ri yazılmı? dekorativ lent uzanır. [8]

Qalereya [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

M?scidin interyeri 1992-ci ild?n sonra erm?nil?r t?r?find?n da?ıdılmı? v?ziyy?td?
M?scidin interyeri 2023-cu ild? restavrasiya i?l?rind?n sonra

M?scidin ?sas fasadının memarlıq h?lli d?rin eyvanı il? ona daha cox ya?ayı? binaları ucun xarakterik olan v? dini tikilil?rd? az rast g?lin?n b?dii sima b?x? edir. Bu b?dii xususiyy?t ?u?anın sonuncu cum? m?scidinin ?sas f?rqli xususiyy?tl?rind?n biridir. [8]

?ki otaqlı ibad?t zalı planda dem?k olar ki kvadrat formasına malik olmaqla 18,5×19 m olcul?rd?dir. Ucuncu m?scidd? oldu?u kimi burada da yanlardan eyvanlar uzanır. [8] ?sas fasadında yarımdair?vi eyvan ta?ları olan m?scidin ucnefli ibad?t zalının altı ?d?d s?kkizgu??li da? sutun uz?rind? dayanan oxvari ta?lı ortuyu xususi diqq?t c?kir. [8]

E. Avalov qeyd edir ki, ?u?ada bir-birin? ?ks olan yarımdair?vi v? oxvari memarlıq formalarının bir binada birl??dirilm?si Yuxarı Govh?r a?a m?scidind? rast g?lin?n yegan? numun? il? m?hdudla?mır. [8] M?s?l?n, A?a?ı Govh?r a?a m?scidinin ucta?lı da? eyvanının m?rk?zi hiss?si v? Mehmandarovların m?scidinin yarımdair?vi yan ta?larından f?rqli olaraq oxvari m?rk?zi ta?a malik olmasını buna numun? kimi gost?rm?k mumkundur. [8]

Yuxarı Govh?r a?a m?scidinin dam ortuyunun orta hiss?sind? ?sas ox boyunca yerl???n v? m?rk?zi nefin ustunu ort?r?k t?xmin?n 5 metr diametr? malik olan iki gunb?z f?rql?nir. Minar?l?rin icind? yerl??dirilmi? 85 pill?k?nli vintvari n?rdivan mun?zzim ucun n?z?rd? tutulmu? meydana cıxır. Minar? meydanının ustu ucuncu m?scidd? oldu?u kimi zovql? yonulmu? inc? dir?kl?r ustund? duran cadırvari damla tamamlanır. Minar?l?rin ustunu son zamanlara kimi ayparalar b?z?yirdi. [10]

Minar?l?rin pill?k?nl?ri vintvari ??kild? yerl??dirilmi? kicik p?nc?r? yarıqları il? i?ıqlandırılır. K?rpicl? horulmu? minar?l?rin s?thi qabarıq lentl?rl? uc hiss?y? bolunmu? v? r?ngli da?larla b?z?dilmi?dir. Minar?nin yuxarısında Quran ay?l?ri yazılmı? lent vardır. [11] Minar?l?rin naxı? dizaynı, h?mcinin m?scid yaxınlı?ındakı m?dr?s?nin ikinci m?rt?b?sind?ki kicik ota?ın divar r?sml?ri Mir Mohsun N?vvab (1833?1918) t?r?find?n i?l?nmi?dir. [11]

Orta ?srl?rd? Avropa ??h?rl?rinin m?rk?zi meydanlarında in?a edil?n hundur qull?li kafedrallar az m?rt?b?li ya?ayı? binaları uz?rind? dominant t??kil ed?r?k h?r t?r?fd?n gorunur, ??h?r? g?l?n ??xl?r? ?sas ticar?t kuc?l?ri v? meydanının yerini i?ar? edirdi. ??rq olk?l?rinin ??h?rl?rind?, o cuml?d?n ?u?ada bu rolu hundur minar?li m?scidl?r h?yata kecirirdi. [11] Buna gor? d? Yuxarı Govh?r a?a m?scidinin kifay?t q?d?r hundur olan oxvari minar?l?ri v? m?rk?zi gumb?zi ??h?rin memarlıq kompozisiyasında dominantlıq t??kil edir. [12]

Axundları [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Qeydl?r [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

  1. ↑ ≪Tatar≫ sozu il? Rusiya s?yah?tci v? aliml?ri ?ks?r hallarda ≪Az?rbaycan≫, ≪az?rbaycan turkl?ri≫ anlayı?ını n?z?rd? tuturdular. [4]

?stinadlar [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

  1. ↑ 1 2 3 4 "?lham ?liyev, birinci xanım Mehriban ?liyeva v? ail? uzvl?ri ?u?ada Yuxarı Govh?r A?a m?scidinin ?saslı yenid?nqurma v? b?rpa i?l?rind?n sonra acılı?ında i?tirak edibl?r ≫ Az?rbaycan Prezidentinin R?smi internet s?hif?si" . president.az (az.) . 10 may 2023. 18 May 2023 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 11 may 2023 .
  2. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Авалов, 1977 . s?h. 53
  3. ↑ Джеваншир, Мирза Джамал. Карабах (перевод А. Берже). Тифлис: газ. Кавказ. 1855. № 61-62.
  4. ↑ А. К. Лебедев . Василий Васильевич Верещагин: Жизнь и творчество. 1842?1904. Искусство, 1972. Стр. 42
  5. ↑ Фатуллаев, Ш. С. Памятники Шуши. Баку. 1970. 47.
  6. ↑ 1 2 Саламзаде, А. В. Архитектура Азербайджана XVI-XIX вв. Баку. 1964. 13.
  7. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 Авалов, 1977 . s?h. 54
  8. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 Авалов, 1977 . s?h. 55
  9. ↑ "Иран поможет восстановить мечеть в Шуши" . depiararat.com . ?stifad? tarixi: 23 iyul 2018 . [ olu kecid ]
  10. ↑ Авалов, 1977 . s?h. 56
  11. ↑ 1 2 3 Авалов, 1977 . s?h. 57
  12. ↑ Саламзаде, А. В. Архитектура Азербайджана XVI-XIX вв. Баку. 1964. 97.

?d?biyyat [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

  • Авалов, Э. В. Архитектура города Шуши и проблемы сохранения его исторического облика. Баку: Элм. 1977.
  • Фатуллаев, Ш. С. Памятники Шуши. Баку. 1970.
  • Саламзаде, А. В. Архитектура Азербайджана XVI-XIX вв. Баку. 1964.

H?mcinin bax [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Xarici kecidl?r [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

M?nb? ? " https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Yuxarı_Govh?r_a?a_m?scidi&oldid=7586556 "