Xudat

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya kec Axtarı?a kec
Xudat
41°38′02″ ?m. e. 48°40′38″ ?. u.
Olk?
Region Xacmaz rayonu
Tarixi v? co?rafiyası
Saat qur?a?ı
?halisi
?halisi 16 900 [1]  n?f?r
R?smi dili Az?rbaycan dili
Xudat xəritədə
Xudat
Xudat
Xudat xəritədə
Xudat
Xudat
Vikianbarın loqosu  Vikianbarda ?laq?li mediafayllar

Xudat ? Az?rbaycan Respublikası nın ?imalında Xacmaz inzibati rayonunun t?rkibind? ??h?r . 1950-ci ild? rayon tabeli ??h?r statusu almı?dır. Xudat 1943-cu ild? yaradılmı? Xudat inzibati rayonunun m?rk?zi olmu?dur. Bu rayon 1959-cu ild? l??v edillmi? v? Xudat daha ?vv?ll?r aid oldu?u Xacmaz rayonunun inzibati idar?sin? verilmi?dir. Bel? ki, rayonun Xudat ??h?ri, Muqt?dir q?s?b?si, Nabran, Yalama, Qusarcay, L?c?t v? Susayqı?laq k?nd sovetl?ri Xacmaza, ?irvanovka k?nd sovetliyi is? Qusar rayonuna verilmi?dir. 1963-cu ild? l??v edil?n Xacmaz rayonunun ?razisi Quba v? Qusar rayonlarına verilmi?, Xudat bu d?f? Qusar rayonunun inzibati idar?sin? daxil olmu?dur. 1965-ci ild? bu strukturun da l??vind?n sonra Xudat t?krar b?rpa edilmi? Xacmaz rayonunun inzibati t?rkibin? qatılmı?dır. [2]

Tarixi [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Oykonim turk dilind?ki xod/xud (t?r?v?z) v? at (yer) komponentl?rind?n duz?lib, bostan yeri m?nasındadır. [3]

1920-ci ilin 28 aprelind? Xudat Bakını i??al etm?y? ged?n Qızıl ordu t?r?find?n tutulmu?dur. Bu stansiyada Bakıya do?ru yol alan 4 zirehli qatar il? bunu Bakıdan qar?ılama?a g?l?n 2 zirehli qatar arasında artilleriya doyu?u olmu?dur.

Co?rafi movqeyi v? sosial infrastrukturu [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Xudat Bakıdan 184 km m?saf?d? yerl??ir. Yarandı?ı gund?n iki boyuk m?h?ll?y? bolunub: yuxarı m?h?ll? v? a?a?ı m?h?ll?. Bu iki m?h?ll?ni d?miryol x?tti ayırır. Xudatda poct ?ob?si, poliklinika, m?d?niyy?t evi, musiqi m?kt?bi v? ??h?r kitabxanası f?aliyy?t gost?rir. Xudatda dord tam orta v? bir umumi orta m?kt?b f?aliyy?t gost?rir. Xudat avtova?zalından h?r gun Bakı, Xacmaz, Quba, Qusar, Nabran, Yalama istiqam?tl?rind? avtobuslar f?aliyy?t gost?rir. XX ?srin ?vv?ll?rind? (1900-1903-cu ill?r) tikilmi? Xudat d?miryol stansiyası v? Su qull?si indi d? texniki c?h?td?n i?l?kdirl?r.

Xudat ??h?rind? Nizami G?nc?vinin adını da?ıyan parkda uzun ill?r baxımsız qaldıqdan sonra, n?hay?t, 2022-ci ild? t?mir i?l?ri ba?lamı? v? 2023-cu ilin 13 iyununda acılı? m?rasimi kecirilmi?dir. [4]

??h?rd? 2020-ci ilin sentyabr ayından “Aqrar sah?d? idar?etm?nin t?kmill??dirilm?si v? islahatların sur?tl?ndirilm?si il? ba?lı t?dbirl?r haqqında” Prezident ?lham ?liyevin 16 aprel 2014-cu il tarixli f?rmanına ?sas?n aqrokompleksin tikintisin? ba?lanılmı?dır. [5] Aqrokompleks 12 hektar ?raziy? malik olmaqla idxal-ixrac ?m?liyyatlarının "Bir p?nc?r?" prinsipi il? r?smil??dirilm?si, logistika, saxlanc, ce?idl?m?, qida t?hluk?sizliyi laboratoriyası v? dig?r coxsaylı ?m?liyyatlar uzr? ixtisasla?mı? aqroklasterdir. ??h?rd? yegan? bank filialı da m?hz bu aqrokompleksin ?razisind? f?aliyyat gost?rir.

Son 3 ild? 30-a yaxın kuc?y? asfalt ortuyu c?kilmi?, ?halinin icm?li suya olan t?l?batını yax?ıla?dırmaq m?qs?dil? 3 yerd? artezian quyusu istifad?y? verilmi?, 2200 metr uzunlu?unda icm?li su x?tti c?kilmi?dir. [6]

Tarixi abid?l?ri [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Xudat torpa?ında coxlu icm?li su ehtiyatları var. 1917-ci ild? istismara verilmi? v? h?l? d? Bakının icm?li su il? t?min edilm?sind? muhum rol oynayan m??hur ?ollar su k?m?ri Xudat yaxınlı?ındakı ?ollar k?ndind?n cıxır. Uzunlu?u 175 km olan k?m?r tarixi abid?l?r siyahısına daxildir. “?ahda?”ın ?t?yind?ki bu m?nb? yeraltı bulaq suyu oldu?undan onu kimy?vi vasit?l?rl? t?mizl?m?y? ehtiyac qalmır. Cunki suda yoluxucu bakteriyalar yoxdur. ?ndiy?d?k h?min x?tl?rd? ciddi t?mir v? ya yenid?nqurma i?l?ri aparılmayıb. Cunki bu k?m?rin ?sas hiss?si torpa?ın altı il? c?kilib. B?rk gild?n hazırlanan “Bakı-?ollar” x?ttind? f?aliyy?t gost?rdiyi 100 il? yaxın mudd?td? bir d?f? d? olsun, hansısa q?za hadis?si ba? verm?yib. K?m?rin c?kilm?sinin cox maraqlı tarixc?si var. XIX ?srin ikinci yarısından sur?tl? boyum?y? ba?layan kapitalist Bakının ?halisi su sarıdan cox ?ziyy?t c?kirdi. Su qıtlı?ı muxt?lif epidemik x?st?likl?r yaradırdı. 1899-cu ild? ??h?rd? suya olan t?l?bin daha da artdı?ını gor?n Bakı milyoncusu, xeyriyy?ci ? messenat Hacı Zeynalabdin Ta?ıyev Avropanın bir nec? ??h?rin? su k?m?ri c?kmi? m??hur ingilis muh?ndis Vilyam Lindleyi Frankfurt Mayndan g?tizdirir v? ona ce?m? axtarma?ı tap?ırır. Lindley bol ?irin su m?nb?l?ri olan indiki Xacmaz ?razisin? q?d?r g?lir. ?ollar k?ndind? quyu qazdırır v? ?ahda?ın qarı v? buzlaqları il? qidalanan keyfiyy?tli suyun m?nb?yini k??f edir. Uzun sur?n mubahis? v? muzakir?l?rd?n sonra 1904-cu ild? tikilm?y? ba?layan k?m?rin in?aatı 1916-cı ild? tamamlanır. Deyil?nl?r? gor?, ??h?r? ilk d?f? su veril?n gun, Bakı camaatı sevincind?n qoyun, d?v?, okuz qurban k?sib, m?h?ll?l?rd? ehsan m?clisl?ri verib. Xudatda, geni? me??lik ?razid? yerl???n “Bakı-?ollar” k?m?ri xususi muhafiz? alayı t?r?find?n qorunur. Buraya giri? qada?andır.

Xudatda T?p?yata?ı adlanan q?dim q?biristanlıq movcuddur. 1964-cu ild? burada a?kar olunan v? Kur-Araz m?d?niyy?ti tipli qulpları olan boyuk t?s?rrufat kupu 1977-ci ild? Arxеologiya fonduna daimi muhafiz? ucun t?hvil vеrilmi?dir. T?p?yata?ı t?s?rrufat kupu еkspozisiyanın ilk tunc dovru bolm?sind? numayi? еtdirilir.

Co?rafiyası v? iqlimi [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Xudat Samur-D?v?ci ovalı?ında yerl??ir. ?qlimi qı?ı mulayim kec?n yarıms?hra quru-col iqlimidir. Amma ?irin yeraltı suların s?th? yaxın yerl??m?si burada intrazonal duz?n me??-c?m?n land?aftını formala?dırmı?dır. Burada yeni yaradılan Samur-Yalama milli parkı m?hz bu unikal me?? land?aftını v? fauna t?rkibini qoruyur. Xudatda ya?ıntılar ba?lıca olaraq ilin soyuq dovrund? du?ur, yay nisb?t?n quraq kecir. Ya?ıntıların orta illik miqdarı 350 mm t??kil edir, mumkun buxarlanma is? 730?800 mm arasında d?yi?ir.

?halisi [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Xudat ??h?ri ?halisinin milli t?rkibi
Etnik qrup Sayı, 1970 sa. [7] Nisb?ti, 1970 sa. [7]
toplam 8.808 100 %
az?rbaycanlı 3.970 45.1 %
l?zgi 2.734 31 %
rus v? ukraynalı 1.137 12.9 %
kurd 588 6.7 %
erm?ni 57 0.6 %
y?hudi 40 0.5 %
tatar 20 0.2 %
avar 6 0.1 %
gurcu 6 0.1 %
tat 3 0.1 %
dig?r 247 2.8%

Dovl?t Statistika Komit?sinin t?qdim etdiyi 2023-cu ilin ?vv?lin? olan gost?ricil?r? gor? Xudat ??h?rinin ?halisinin sayı 8016 n?f?r ki?i, 8132 n?f?r qadın olmaqla, c?mi 16148 n?f?r hesablanmı?dır. [8]

?halinin siyahıya alınması
?l 1959 1970 1979 1989 1999 2009 2019
?hali 7.068 [9] 8.808 [10] 9.755 [11] 10.894 [12] 12.958 [13] 15.437 [14] 16.800 [15]
±% ?     +24.6% +10.8% +11.7% +18.9% +19.1% +8.8%
Qeyd: 2019-cu ilin gost?ricisi yuvarlaqla?dırılıb.
M?nb?: Pop-stat.mashke.org Dovl?t Statistika Komit?si

?halisinin ?sas hiss?si az?rbaycanlılardır. Burada h?mcinin l?zgil?r, tatlar, kurdl?r, qrızlar, buduqlular, talı?lar, qaracılar v? dig?r xalqlar da ya?ayır.

Din [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Xudat ??h?ri Axundov kuc?sind? yerl???n M?rk?zi Cum? M?scidi 1993-1995-ci ill?rd? Kuveytin ?slam ?rsinin Dirc?li?i C?miyy?tinin kom?kliyi il? in?a edilib. M?scid 2001-ci ild?n yarasız v?ziyy?td?dir. [16]

?stinadlar [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

  1. ↑ "Arxivl?nmi? sur?t" . 2020-06-07 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2020-05-03 .
  2. ↑ Президиум Верховного Совета Азербайджанского ССР. "Азербайджанская ССР, Административно-территориальное деление на 1 января 1961-го года" . Азербайджанское государственное издательство, Баку, 1961, стр. 9
  3. ↑ Az?rbaycan toponiml?rinin ensklopedik lu??ti. 2 cildd?. Bakı-2007. I cild, s?h. 251.
  4. ↑ "Xudat ??h?rind? Nizami G?nc?vinin adını da?ıyan park yenid?n qurulub" . ?stifad? tarixi: 2023-12-05 .
  5. ↑ "Az?rbaycanda n?h?ng aqropark - "FOODC?TY AGROPARK" f?aliyy?t? ba?layır" . 2022-09-30 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2023-12-05 .
  6. ↑ "Xudat ??h?ri yeni gork?m alır" . ?stifad? tarixi: 2023-12-05 .
  7. ↑ 1 2 Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: Хачмасский район (1970 г.) Arxivl??dirilib 2021-11-29 at the Wayback Machine
  8. ↑ "Az?rbaycanın regionları, 2023" . ?stifad? tarixi: 2023-12-05 .
  9. ↑ SSR? ?halisinin siyahıya alınması (1959)
  10. ↑ SSR? ?halisinin siyahıya alınması (1970)
  11. ↑ SSR? ?halisinin siyahıya alınması (1979)
  12. ↑ SSR? ?halisinin siyahıya alınması (1989)
  13. ↑ Az?rbaycan Respublikası ?halisinin siyahıya alınması (1999)
  14. ↑ Az?rbaycan Respublikası ?halisinin siyahıya alınması (2009)
  15. ↑ Az?rbaycan Respublikası ?halisinin siyahıya alınması (2019)
  16. ↑ "Gorun Cum? m?scidi n? hala qalıb - FOTO" . 2023-08-01 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2023-08-01 .


Xaçmaz rayonu   Xacmaz rayonu il? ?laq?dar bu m?qal? qaralama halındadır. M?qal?ni redakt? ed?r?k Vikipediyanı z?nginl??dirin.
M?nb? ? " https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Xudat&oldid=7439470 "