M?d?niyy?t

Vikipediya saytından
Naviqasiyaya kec Axtarı?a kec
Bu adın dig?r istifad? formaları ucun bax: M?d?niyy?t (d?qiql??dirm?) .
?n?n?vi geyiml?ri v? b?z?k ??yaları il? bir Turkm?n qadını . Yurd adı veril?n cadırın onund?, ?n?n?vi motivl?rl? toxunmu? xalının uz?rind? qonar koc?r m?d?niyy?tin motivl?rini da?ıyır.
Kommunikasiya
?sasları
Sah?l?r
F?nl?r
Kateqoriyalar

M?d?niyy?t ? insanın v? c?miyy?tin inki?afının muasir s?viyy?si, insanın yaratdı?ı v? n?sild?n-n?sil? oturduyu maddi v? m?n?vi d?y?rl?r.

"M?d?niyy?t" anlayı?ının latın dilind?n t?rcum?si "julture" ? "bec?rm?k", "b?sl?m?k", "yax?ıla?dırmaq" dem?kdir. Bu sozun ilkin m?nası ? torpa?ın bec?rilm?si, ?kincilik, torpa?ın i?l?nilm?si idi. T?dric?n insanların f?aliyy?t dair?si geni?l?ndi v? "m?d?niyy?t" sozu daha geni? bir m?na da?ıma?a ba?ladı: maarifcilik , savad , t?rbiy? .

M?d?niyy?t sozu, h?mcinin, ?r?bc? "M?din?" sozund?dir v? m?nası "??h?rsalma" anlamına g?lir.

M??hur rus dil?unası Vladimir Dal ozunun "?zahatlı lu??t"ind? yazır: "M?d?niyy?t ? i?l?dilm?, bec?rm?, uz?rind? calı?madır, bu ?qli v? ?xlaqi savaddır".

M?d?niyy?t fenomenini t?hlil ed?n F.Hegel ona "insan t?r?find?n yaradılmı? ikinci t?bi?" adını vermi?dir. M?d?niyy?t ? t?bi?t t?r?find?n biz? b?x? edilmi? s?rv?tdir, insanlar t?r?find?n yaradılmı? v? toplanılmı? maddi v? m?d?ni d?y?rl?ri, bizi ?hat? ed?n t?bi?ti qiym?tl?ndirm?k ucun biz? verilmi? ?ansdır.

M?d?niyy?t ? h?r bir insanın az v? ya cox d?r?c?d? ?ld? etdiyi bilik v? v?rdi?l?r, ictimai v? istehsalat h?yatı, savad v? t?rbiy?, yaradıcılıq v? m?n?vi-?xlaqi f?allıqdır. Eyni zamanda, buraya insan t?r?find?n yaradılmı? s?rv?tl?r (o cuml?d?n maddi s?rv?tl?r) d? daxildir.

M?d?niyy?t ? insanların h?yat f?aliyy?ti formalarının muxt?lifliyi, muc?rr?d anlayı?da h?yatın bec?rilm?si, onun insanil??dirilm?si, xalqların tarixi yadda?ıdır. O, sivilizasiyaların v? etnosların ayrılmaz c?h?tidir. Planetimizd? m?d?niyy?tl?rin muxt?lifliyi insan birlikl?rinin ?n boyuk d?y?ridir; buna, b?z?n, inteqral m?d?niyy?t deyilir. ?nsan m?d?niyy?t vasit?si il? ozunun must?qil f?rd, c?miyy?tin uzvu, butovluluyun bir c?h?ti oldu?unu d?rk edir.

Amerikalı yazıcı Ernest Heminquey "Z?ng kimin ucun calınır" ?s?rind? yazmı?dır: "El? bir insan olmamı?dır ki, o, ada kimi, ozu-ozluyund? t?nha qalsın; h?r k?s… qit?nin, torpa?ın bir hiss?sidir; ?g?r dal?a bu sahild?ki da? qayasını cırpıb aparsa, onda Avropa kicil?c?k. H?r bir ol?n adam m?ni d? kicildir, cunki m?n butun insan n?sli il? bir?m, bax buna gor?, hec vaxt soru?ma ki, z?ng kimin ucun calınır: o s?nin ucun calınır". [1]

M?d?niyy?t tarixinin m?rh?l?l?ri [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Muasir m?d?niyy?t?unaslıqda m?d?niyy?t tarixinin a?a?ıdakı m?rh?l?l?ri t?snif edilir:

M?d?niyy?t v? t?bi?t [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

M?d?niyy?t?unaslı?ın ?sas m?s?l?l?rind?n biri d? m?d?niyy?tl? t?bi?tin qar?ılıqlı munasib?tl?ridir. Muasir dovrd? bu munasib?tl?rin ?h?miyy?ti cox aktualdır . H?r ikisi insan h?yatının ayrılmaz hiss?sidir. M?d?niyy?t insanın f?aliyy?ti n?tic?sind? t?bi?tin bir q?d?r d?yi?ilm?z formasıdır. Bu bir t?r?fd?n t?bi?ti nizamlasa da, dig?r t?r?fd?n t?bi?tin nizamlanmı? qaydasına ciddi d?yi?iklikl?r? aparıb cıxarır. M?d?niyy?t "ikinci t?bi?t" d? adlana bil?r.

?nsanın t?bi?tl? ?m?kda?lı?ı h?r iki subyekt? s?rf?lidir. ?nsan t?bi?td?n maddi s?rv?t goturur, ideyalar alır, ondan oyr?nir. Bu du?unulmu? olduqda t?bi?ti daha da z?nginl?dirir. T?bi?t? ziyan vuran h?r?k?tl?r is? ilk novb?d? insanın ozun? ciddi problem yaradır. Bu h?r?k?t m?d?niyy?t anlayı?ına zidd sayılır.

M?d?niyy?tl? t?bi?t vahid t?s?vvur edilm?li, bir-birind?n yararlanmalıdır. Bu baxımdan ??h?r m?d?niyy?tinin hec d? hamısı m?d?niyy?t hesab edil? bilm?z. Bu fikir rus ziyalıları Nikolay Berdyayev v? Nikolay Rerixin ?s?rl?rind? oz ?ksini tapmı?dır. [2] .

M?d?niyy?t davranı?ın ?sasıdır [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Hesab edilir ki, m?d?niyy?t a?a?ıdakı prinsipl?r? soyk?nir:

  1. H?yat d?y?rl?ridir;
  2. Davranı? qaydalarıdır;
  3. Maddi ?s?rl?rdir.
  • H?yat d?y?rl?ri h?yatda insanın ya?adı?ı muhitdir v? m?d?niyy?tin formala?masında boyuk rol oynayır.
  • Davranı? qaydaları ozunu ilk novb?d? m?n?viyy?td? gost?rir. M?n?viyy?t qaydaları dovl?t t?r?find?n m?cburi elan edil?rs? o qanun adlanır.
  • Maddi ?s?rl?r is? birinci v? ikinci prinsipl?rin muxt?lif kombinasiyalarından yaranır.

M?d?niyy?td? d?yi?iklikl?r [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Hesab edilir ki, m?d?niyy?td? d?yi?ikl?r ucun a?a?ıdakı iki ??rt mutl?q olmalıdır. Onlara b?z?n aksiomlar da deyirl?r:

  1. ?st?il?n d?yi?ikilikl?ri ??rait t?l?b edir;
  2. D?yi?iklikl?r ucun muvafiq t?rkib hiss?l?ri toplanmalıdır.

H?mcinin a?a?ıdakı faktorlar olmasa d?yi?ilikl?r ba? ver? bilm?z:

  1. T?bii ehtiyatlar
  2. M?d?niyy?tl?rin t?ması
  3. Bir-birind?n d?y?rl?nm?
  4. ?stehsalatda muvafiq texnologiyalar
  5. Muvafiq t??kilati strukturlar
  6. Du?unc?l?rd?n kecm?l?r
  7. Rasionallıq

M?d?niyy?tin t?rkibi [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

M?d?niyy?tin formaları [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Elitar m?d?niyy?t : imtiyazlı t?b?q? v? onun sifari?i il? yaradılan m?d?niyy?t numun?l?ri (z?rif inc?s?n?t, klassik musiqi v? ?d?biyyat). "?nc?s?n?t inc?s?n?t ucundur" ?uarı elitar m?d?niyy?tin devizidir. M?d?niyy?tin bu formasını yaradanlar m?d?niyy?tin dikt?edicisi hesab edilir. Umumiyy?tl?, elitaristl?r bel? hesab edirdil?r ki, m?d?niyy?t xalq ucun deyil, yuks?k c?miyy?t ucun n?z?rd? tutulmu?dur.

Xalq m?d?niyy?ti ? m?n??yin? gor? bu forma h?v?skar v? ya kollektiv m?d?niyy?t forması adlanır. Xalq m?d?niyy?ti folklor ?d?biyyatı ozund? birl??dirir (mifl?r, ?fsan?l?r, dastan v? na?ıllar, n??m? v? r?qsl?r). Xalq m?d?niyy?ti konkret yerli ?n?n?l?rl? ?laq?dardır.

Kutl?vi m?d?niyy?t ? ya?ayı? yerind?n asılı olmayaraq butovlukd? insanların t?labatı n?z?rd? tutulur. Kutl?vi m?d?niyy?t ilk novb?d? ticar?t-qazanc m?qs?dl?rin? yon?ldilir, onun daima f?aliyy?td? olması n?z?rd? tutulur. Mu?yy?n sosial qruplar ucun arzuedil?n ?xlaq, davranı? t?rzi stereotipl?rini kutl?l?rin ?uuruna t?tbiq etm?k vasit?si kimi d? istifad? olunur.

?qtisadi m?d?niyy?t ? c?miyy?tin iqtisadi m?d?niyy?ti umumi m?d?niyy?tin maddi ?sası, f?aliyy?t novl?rinin aparıcısıdır. ?qtisadi m?d?niyy?t c?miyy?tin iqtisadi ?sasının t?kmill??dirilm?sinin olcusunun v? s?viyy?sinin gost?ricisidir. Mulkiyy?t azadlı?ı, sahibkarlıq azadlı?ı, f?al keyfiyy?tli ?m?k, qabaqcıl t?hluk?sizlik texnologiyası, i?guzar f?allıq, t?s?rrufat f?aliyy?tinin humanist istiqam?tl?ndirilm?si, yenilik, iqtisadi ?m?k f?allı?ının m?n?vi-huquqi ?saslandırılması v? g?l?c?y? yon?ldilm?si v? b. m?d?niyy?tin proeksiyaları kimi iqtisadiyyatın muhum ?lam?tl?ri v? prosesl?rini ?ks etdirirl?r.

Siyasi m?d?niyy?t ? siyasi proses subyektl?rini bilavasit? oz f?aliyy?tind? gost?r?n, varislik ?sasında c?miyy?tin siyasi h?yatının t?z?l?nm?sini t?min ed?n, tarix?n t???kkul tapmı? dayanıqlı s?rv?tl?rin v? istiqam?tl?rin davranı? modell?ri sistemidir. Siyasi m?d?niyy?t, v?t?nda?ların v? hakimiyy?tin qar?ılıqlı munasib?tl?rini t?nziml?y?n m?n?vi-siyasi d?y?rl?rin, davranı? qaydalarının, ad?t v? ?n?n?l?rin m?cmusunu ifad? edir.

Siyasi m?d?niyy?t sah?si siyasi h?yatdır, hakimiyy?t v? idar?etm? probleml?rin?, insanların siyas?td? i?tirakına, h?mcinin siyas?t v? huquq, siyas?t v? iqtisadiyyat, siyas?t v? m?n?viyyatın qar?ılıqlı t?siri m?s?l?l?rin? toxunur.

M?qs?d v? v?zif?sin? gor? m?d?niyy?tin a?a?ıdakı formaları vardır: milli, regional, k?nd v? ??h?r.

M?d?niyy?tin funksiyaları [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

border=none ?sas m?qal?: M?d?niyy?tin funksiyaları

M?d?niyy?tin ?sas funksiyası ? humanist insani funksiyadır. ?nsan m?d?niyy?t numun?l?ri yaradaraq b???r tarixin? tohf?l?r verir, sonda onun yaratdı?ı m?d?niyy?t yen? d? insanın, c?miyy?tin xidm?tind? durur.

?nformativ?kommunikativ (sosial t?crub?nin oturulm?si) ? hec bir m?d?niyy?t t?crid olunmu? halda movcud deyildir v? m?d?niyy?tl?r bir-birin? qar?ılıqlı t?sir gost?rir, ba?qa adamların, n?sill?r v? m?d?niyy?tl?rin t?crub?sini m?nims?yir.

M?d?niyy?tin muhum funksiyalarından biri d? idraki-qnoseoloji funksiyadır. ?draki funksiya xalq, olk? haqqında butov bir t?s?vvur verir. Onun say?sind? insanlar elm, inc?s?n?t, f?ls?f?, t?lim, t?rbiy? v? b. sah?l?rd? oz m?nafel?rini d?rk edir, sosial t?crub?nin oturulm?si v? dig?r xalqların m?d?niyy?tl?rinin m?nims?nilm?sin? guclu t?sir gost?rir.

M?d?niyy?tin normativ-requlyativ (nizamlayıcı-t?nziml?yici) funksiyası. Bu funksiya insanların ictimai v? ??xsi f?aliyy?tinin muxt?lif nov v? c?h?tl?rinin, davranı?ının nizamlanması il? ?laq?dardır. M?d?niyy?t t?nziml?nmi? davranı? qaydaları, ?xlaq v? huquq kimi normativ sisteml?r? dayanır.

Semmiotik, yaxud i?ar?l?r funksiyası. Mu?yy?n i?ar?l?r sisteminin kom?yi il? m?d?niyy?t numun?l?ri oyr?nilir, ?xz edilir. M?s?l?n, heroqlifl?rin Q?dim Misir m?d?niyy?tinin t?dqiqind? mu?yy?n i?ar?l?r v? simvolların, xalcacılıq, r?ssamlıq, q?dim kitab?l?rin oxunmasında v? s. boyuk kom?yi d?yir. Umumiyy?tl?, bu funksiya musiqi, r?ssamlıq, heyk?ltara?lıq, t?bi?t elml?ri ? fizika, riyaziyyat, kimya, biologiya kimi sah?l?rd? oz ?ksini tapır.

M?d?niyy?tin aksioloji d?y?r funksiyası. D?y?rl?r sisteminin mu?yy?n edilm?si v? muhafiz?si.

D?y?rl?r ayrı-ayrı adamların, qrupların ustunlukl?rini qoruyub saxlama?a kom?k edir.

M?d?niyy?t?unaslıq f?nni bir-biril? ?laq?dar a?a?ıdakı v?zif?l?ri h?ll etm?lidir:

? M?d?niyy?t?unaslı?ın, onun mahiyy?ti, m?zmunu, ?lam?tl?ri, funksiyalarının kifay?t q?d?r v? d?rind?n, butovlukl? izah edilm?si;

? M?d?niyy?tin m?n??yinin, kulturoloji prfosesl?rin dovrl?rinin v? m?rh?l?l?rinin oyr?nilm?si, konkret xalqların, c?miyy?tl?rin, regionların, kontinentl?rin m?d?niyy?t tarixinin, m?d?niyy?t ?n?n?l?rinin varisliyinin ara?dırılması v? oyr?nilm?si;

? Xususi v? humanitar bilikl?rin harmonik ?laq?l?ndirilm?si, pe?? etikası v? m?n?viyyatın i?l?nilm?sin? yardım gost?rilm?si; muxt?lif milli-m?d?ni, etno-konfessional v? dig?r platformaların t?nqidi, yaradıcı qavrayı?larına imkan yaradılması;

? M?d?ni irsd?n istifad? v? onun qorunub saxlanılması haqqında qanunculu?un ?saslarının oyr?nilm?si.

H?mcinin bax [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

M?nb? [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

?stinadlar [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

  1. ↑ "T?B?? V? M?D?N? ?RS?N MUHAF?Z?S?N? QENDER YANA?ILMASI" (PDF) . 2021-08-31 tarixind? arxivl??dirilib (PDF) . ?stifad? tarixi: 2010-05-26 .
  2. ↑ Статья "Боль планеты" из сборника "Твердыня пламенная" http://magister.msk.ru/library/roerich/roer252.htm Arxivl??dirilib 2022-03-28 at the Wayback Machine


Mədəniyyət   M?d?niyy?t il? ?laq?dar bu m?qal? qaralama halındadır. M?qal?ni redakt? ed?r?k Vikipediyanı z?nginl??dirin.
M?nb? ? " https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=M?d?niyy?t&oldid=7220936 "