Kartli-Kaxeti carlı?ı

Vikipediya saytından
Naviqasiyaya kec Axtarı?a kec
Carlıq
Kartli-Kaxeti carlı?ı
?????-??????? ?????? ( latın . kartl-kaxetis samepo)
Bayraq Gerb
Bayraq Gerb
Kartli-Kaxetiya krallığı, 1762-ci il sərhədləri
Kartli-Kaxetiya krallı?ı, 1762-ci il s?rh?dl?ri
 
 
 
 
 

Paytaxt Tbilisi
?dar?etm? forması mutl?q monarxiya
Dovl?t ba?cıları
Kartli-Kaxetiya carı ( gurc. ?????-??????? ???? ?> latın . kartl-kaxetis mepe )
 ?  II ?rakli (1762 ? 1798)
Kartli-Kaxeti carı ( gurc. ?????-??????? ???? ?> latın . kartl-kaxetis mepe )
 ?  XII Georgi (1798 ? 1800)
?ahzad? ( gurc. ??????????? ?> latın . batoni?vili ), Kartli-Kaxetiya krallı?ının qubernatoru ( gurc. ?????-??????? ??????? ????????? ?> latın . kartl-kaxetis samepos qamqebeli )
 ?  XII David ()1800 ? 1801) (de-fakto)
Vikianbarın loqosu  Vikianbarda ?laq?li mediafayllar

Kartli?Kaxeti carlı?ı [1] ? 19 yanvar 1762-ci ild? Kartli carlı?ı il? Kaxeti carlı?ının Kaxeti carı II ?rakli t?r?find?n birl??dirilm?si n?tic?sind? yaranmı? dovl?t.

Rusiyada s?f?rd? olan Kartli carı II Teymuraz 8 yanvar 1762-ci ild? Sankt-Peterburqda v?fat etdi. Bundan sonra Kartli taxtını da ?l? kecir?n Kaxeti carı, II Teymurazın o?lu II ?rakli 19 yanvar 1762-ci ild? Kartli v? Kaxetini birl??dir?r?k vahid Kartli-Kaxeti carı oldu.

II ?raklinin hakimiyy?ti dovru

[ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]
border=none ?sas m?qal?: II ?rakli

1762-ci ild? atasının olumund?n sonra Kartli-Kaxeti carı elan olundu v? 300 il sonra ilk d?f? iki Gurcu dovl?ti birl??dirildi. 1783-cu ild? Georgiyevsk traktatını imzalayaraq Rusiya imperiyası t?r?find?n himay?y? alınmaq h?d?fin? nail oldu. Lakin A?a M?h?mm?d ?ah Qacarın ordusunun hucumu qar?ısında Rusiya ona kom?k etm?di v? Krtsanisi doyu?und? 5000 n?f?rlik gurcu boluyu 35000 ?sg?rd?n ibar?t Qacar ordusuna cox a?ır ??kild? m??lub oldu. Yeni bir ?ran hucumunun qar?ısını is? Qacarın oldurulm?si aldı. Ondan sonrakı il car ozu d? v?fat etdi. Yohan Anton Gulden?tedt yazır:

Hazırda Yuxarı v? A?a?ı Kartli, Kaxetiya v? Somxeti ?yal?tl?ri II ?raklinin simasında vahid hokmdara sahibdirl?r. [2]

Avar xanı Umm? xanın hucumu

[ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Gurcul?r Da?ıstana Lekianoba deyirdil?r. 1785-ci ild? gurcu carı II ?rakli Umm? xanın novb?ti hucumlarından birinin qar?ısını almaq ucun rus-gurcu qo?unları il? Sı?naq qalasına g?lmi? v? rus batalyonlarının komandanı polkovnik Burna?ov car ?rakliy? Qanıxcayın kecidind? Umm? xanın qo?ununa z?rb? endirm?yi t?klif etmi?di. Lakin ?rakli Kaxetinin h?rbi ?m?liyyat ucun ?lveri?li olmayan yerl?rind? mudafi? olunma?a q?rar vermi?di [3] H?min il yaz-yay aylarında Umm? xan gurcu kralına tabe olan ?razil?r? aramsız hucumlar edirdi. Bu hucumları dayandırmaq ucun II ?rakli sentyabrın 29-da h?r il 10 min rubl bac od?m?sini, h?mcinin doyu?l?rd? ?sir goturulmu? gurcu doyu?cul?rinin h?r birin? 50 rubl od?m?sini t?klif etmi?di. Daha sonra ?sirl?ri satın alaca?ını bildir?n ?rakli Umm? xandan t?zminat m?s?l?si h?ll edil?n?d?k Qanı?ın o tayına, y?ni sol sahilin? kecm?sini xahi? edir. Lakin Umm? xan geri qayıtmır. Oktyabrın 3-d? Osmanlı imperiyasının hududlarına daxil olur v? oradan ?mereti - Kartli s?rh?dl?rin? aramsız hucumlar edir. 1785-ci il noyabrın 29-da general Potyomkin Umm? xanın butun Gurcustanı iflic v?ziyy?tin? salmı? hucumlarının qar?ısını almaq ucun ona 1000 cervon v? bahalı tutun qutusu h?diyy? gond?rir.

1800-cu ilin avqustunda Umm? xan novb?ti d?f? boyuk bir quvv? il? Gurcustana yuru? edir. Umm? xanın quvv?l?ri Balak?nd? ik?n bundan x?b?r tutan XII Georgi rus generalı Lazarev? iki batalyonla Kaxetiy? h?r?k?t etm?si ucun x?b?r gond?rir. Lakin general Lazarev bu x?b?r? ?h?miyy?t verm?y?r?k kral Georgiy? l?zgil?r? qar?ı gurcu qo?ununu yollama?ı tovsiy? edir.

Gurcul?r Sı?na?ın k?ndl?rinin ?halisi mudafi? etm?k ucun Sı?naq qalsına toplayırlar. Lakin Umm? xan Qanıxcayın sa? sahilin? kecm?y? t?l?smirdi. Oktyabr ayınad?k Balak?nd? qalan Umm? xan d?st?l?rin? gurcu ?ahzad?si ? taxta iddiacı Aleksandr Baqrationi v? Qaraba?lı ?brahimx?lil xan da oz d?st?l?ri il? qo?ulurlar. Oktyabr ayının sonlarında Umm? xan n?hay?t a?ır m??lubiyy?t? u?radılır.

A?a M?h?mm?d ?ah Qacarın hucumu

[ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Qacarlarla z?ndl?r arasında son qanlı doyu?, 1794-cu ilin yayında Kirman yaxınlı?ında ba? verir v? A?a M?h?mm?d ?ah Qacarın tam q?l?b?si il? n?tic?l?nir. Burada A?a M?h?mm?d ?ah II ?raklinin v? Qaraba? xanı ?brahimx?lil xanın Rusiya himay?sin? kecm?k niyy?tind? olduqlarını e?idir. ?brahimx?lilin sozsuz razılı?ı il? ?rakli Qacarların d?d?-baba torpaqlarını ? Qaraba? , ?r?van xanlıqlarını v? G?nc?ni rus carına verm?k ist?yirdi. ?raklinin bu niyy?tini Qacar ?ranın tabeciliyind? olan bir ??xsin x?yan?ti v? ?ranın daxili i?in? qarı?maq kimi q?bul edirdi. Ust?lik Qacar buna ?saslanırdı ki, bir nec? ?sr qabaq onun tayfasından olan cox sayda adam bu yerl?r? kocurulmu? v? h?min torpaqların idar?ciliyind? f?al i?tirak etmi?di. 1795-ci ild? A?a M?h?mm?d ?ah Qacar ozunun 60 minlik qo?ununu C?nubi Qafqaza yeridir. Qo?un uc yer? bolunur: kicik bir hiss?si Da?ıstan uz?rin? kecm?k ucun Mu?ana, ?ks?r hiss?si A?a M?h?mm?d ?ahın oz ba?cılı?ı altında ?u?anı almaq m?qs?dil? Qaraba?a, ucuncu d?st?si is? ?ahın qarda?larının r?hb?rliyi altında ?r?van xanlı?ına do?ru yollanır. Kecilm?z ?u?a qalasını xususi hazırlıq olmadan tutmaq mumkun deyil v? bunu anlayan A?a M?h?mm?d ?ah qo?unun a?zını Tiflis? t?r?f dond?rir. Onun d?st?si guclu muqavim?t gorm?d?n ?raklinin ordusunu darmada?ın ed?r?k, Tiflis? girir.r ?rakli qacıb da?lara c?kilir. 22 min dinc sakin qul v? k?niz kimi satılır. Tiflis ya?malanıb, da?ıdılır. Qacarın d?st?si ?u?anı muhasir?y? alark?n II ?rakli G?nc?y? hucuma kecmi?di. V? gorunur, ?u?anın muhasir?sinin bel? tezlikl? goturulm?sin? v? Tiflis uz?rin? hucuma bunun da mu?yy?n t?siri olmu?du. G?nc? xanı Cavad xan Ziyado?lunun A?a M?h?mm?d? f?al kom?klik gost?rm?si d? mu?yy?n d?r?c?d? G?nc? uz?rin? talancı basqınların muqabilind? II ?raklid?n hayıf cıxmaq m?qs?di gudurdu.

XII Georginin hakimiyy?ti dovru

[ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]
border=none ?sas m?qal?: XII Georgi

Atasının olumund?n sonra 12 yanvar 1798 -ci ild? kral elan olmu?, I Pavel t?r?find?n 22 fevral 1799-cu ild? t?sdiq edilmi?, 5 dekabr 1799-cu ild? is? tac qoymu?du. Atasından f?rqli olaraq o cox sevil?n v? horm?t edil?n biri deyildi. Qarda?ı Aleksandr Baqrationi onun taxtına iddia edirdi v? Da?ıstana qacmı?dı. ?ran ?ahı F?t?li ?ah Qacarın t?hdidl?rind?n c?kin?n kral Rusiya il? daha da yaxınla?mı? v? taxtdan ?l c?km?k fikrind? idi. Onsuz da x?st? olan kralın yerin? kimin g?l?c?yi haqda indid?n ?yanlar muzakir? edir biri o?lu Davidi, dig?ri is? ?ulonu d?st?kl?yirdi. 1799-cu ild? I Paveld?n kom?k ist?y?n kral Pyotr Kovalenski ba?cılı?ında g?l?n boluyu xo? qar?ılamı?dı. Kral 28 dekabr 1800 -cu ild? v?fat etdi.

Sinfi bolgu

[ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Hakimiyy?t ierarxiyası

[ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Zad?gan n?sill?ri

[ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Tavadlar (ba?cısı "tavad" titulu da?ıyan sulal?l?r):

"5 aprel, 1770-ci ild? Rusiya imperiyasının ?meretiya v? Kartli-Kaxetiyada rezidenti, saray m?sl?h?tcisi knyaz Anton Romanovic Mouravova II ?raklinin sarayı t?r?find?n t?qdim edil?n ??rqi Gurcustan krallı?ının demoqrafik arayı?ı"dan:

"5 aprel, 1770-ci ild? Rusiya imperiyasının ?meretiya v? Kartli-Kaxetiyada rezidenti, saray m?sl?h?tcisi knyaz Anton Romanovic Mouravovun qraf Nikita ?vanovic Panin? raportun"dan:

II ?rakliy? tabe olan, Gurcustan [Kartli] v? Kaxetiyada yerl???n qeyd edilmi? butun yerl?rd? [??h?rl?rd?] v? k?ndl?rd? gurcul?rd?n, erm?nil?rd?n, osetinl?rd?n, borcalı tatarlarından v? bir-nec? y?hudid?n ibar?t otuz min h?y?t oldu?u t?xmin edilir.

Rusiya imperiyasının general-mayoru qraf Qottlub Heynrix von Tottlibn ( alm. Gottlob Heinrich von Tottleben ‎) v? Kartli-Kaxetiya kralı II ?rakli arasında ba? ver?n anla?ılmazlı?ı ara?dırmaq v? munasib?tl?r? aydınlıq g?tirm?k ucun Kartli-Kaxetiya krallı?ına gond?rilmi? kapitan Yazıkovun "1770-ci ild? yazdı?ı Gurcustan haqqında qeydl?r"ind?n [7] :

Kral II ?rakliy? tabe olan Kartli v? Kaxetiyada h?mcinin dig?r yerl?rd? canların [insanların] v? ya h?y?tl?rin sayı onlara [gurcul?r?] m?lum deyil. Kral uzrxahlıq ed?r?k dedi ki, onlarda ?halini canlar [insanlar] v? ya h?y?tl?r uzr? sayma ?n?n?si yoxdur. Dem?k bel? r?q?m mu?yy?n ed?nd? bu yalnız t?xmin olur: Kartlid? ?halinin sayı 100.000 candan [insandan] cox daha az idi, Kaxetiyada is? ?hali Kartliy? nisb?td? daha sıxdır. Cunki l?zgil?r Kaxetiyada daha az da?ıntı tor?dirl?r v? camaat Kartlid?n koc ed?r?k Kaxetiyada m?skunla?ır.

1800-cu ilin dekabr ayına olan m?lumta ?sas?n Kartli-Kaxetiya krallı?ında t?xmin?n 40.000 ev var idi v? onlarda h?r iki cinsd?n toplam 160.000 n?f?r ?hali ya?ayırdı. [9] [10]

Erazisi yoxdur

  • Дубровин Николай Федорович. Георгий XII последний царь Грузии и присоединение ее к России . Издательство: Санкт-Петербург, типография департамента уделов, Литейный проспект №39, 1867 год.
  • Акты, собранные Кавказской Археографической комиссией . Архив главного управления наместника Кавказского. Том I . Напечатан под редакцией, представителя комиссии ст.сов. Адольфа Петровича Берже. Тифлис. Типография Главного Управления Наместника Кавказского. 1866 год.
  • Зураб Давидович Авалов . Присоединение Грузии к России. Санкт-Петербург, : Тип. А.С. Суворина, 1901 год.
  • Журнал Министерства народного просвещения. Часть CCXXV. Новые архивные материалы для истории Грузии XVIII столетия Arxivl??dirilib 2014-08-08 at the Wayback Machine
  • Грамоты и другие исторические документы XVIII столетия, относящиеся до Грузии. Том II, выпуск II. С 1769 по 1801 год . Под редакцией Александра Антоновича Цагарели , Ординарного профессора Императорского Санкт-Петербургского университета. Санкт-Петербург. Типография В. Киршбаума в д. Министерства Финансов, на Дворцовой площади. 1902 год, 330 страниц.
  • История войны и владычества русских на Кавказе. Том I. Книга II (1871). стр. 114-118, 119-212, 279-318
  • История войны и владычества русских на Кавказе. Том II (1886)
  • История войны и владычества русских на Кавказе. Том III (1886)
  • История Царства Грузинского (1976)
  • Федор Федорович Засс (Автор по информации каталога Российской национальной библиотеки). Описание Кавказа с кратким историческим и статистическим описанием Грузии . Перевод с французского (перевёл Яков Ланген). Напечатано по Высочайшему его Императорского Величества повелению. Санкт-Петербург, в Театральной типографии 1805 года, 72 страниц.
  • Михаил Виссарионович Хелтуплишвили. Вступление Грузии в состав Российской империи Arxivl??dirilib 2014-08-10 at the Wayback Machine . 1901, 103 страниц.
  • Фадеев А.В. Россия и Кавказ в первой трети XIX века . Издательство Академии наук СССР. Москва, 1961 год.
  1. Картли чарлы?ы // Az?rbaycan Sovet Ensiklopediyası : [ 10 ?илдд? ] . V  ?илд : Итали?а ? Куба . Бакы : Аз?рба??ан Совет Енсиклопеди?асынын Баш Редакси?асы . Баш редактор : ?. Б. Гули?ев . 1981. С. 285.
  2. Гильденштедт Иоганн Антон. Путешествие по Кавказу в 1770-1773 гг Arxivl??dirilib 2021-06-21 at the Wayback Machine . Издательство: Петербургское Востоковедение, Место издания: город Санкт Петербург, Перевод с немецкого T. K. Шафрановской, Год издания: 2002, стр. 159
  3. Бутков П,Я ? Материалы для новой истории Кавказа с 1722 по 1803 , 2-ci cild,s?h 179
  4. Межкавказские политические и торговые связи Восточной Грузии (конец 60-х - начало 90-х гг. XVIII в.): Документы и материалы: [В 2 вып. / АН ГССР, Комис. по источникам истории Грузии]; Материал подобрал и подгот. к печати Вахтанг Николаевич Гамрекели. - Тбилиси : Мецниереба, 1980, I выпуск Arxivl??dirilib 2021-10-19 at the Wayback Machine , № 6. 1770 апреля 5. Тбилиси. Демографическая ведомость Восточногрузинского царства, представленная двором Ираклия II, российскому резиденту Антону Моуравову Arxivl??dirilib 2017-09-21 at the Wayback Machine
  5. Журнал Министерства народного просвещения, январь, 1883. Пятое десятилетие. Часть CCXXV. Санкт-Петербург, Типография В.С.Балашева, 1883: Содержание ?> Новые архивные материалы для истории Грузии XVIII столетия ? А.Цагарели , страницы 128-130
  6. "№ 251. 1770 г. апреля 5. ? Описание Восточной Грузии, составленное кн. А. Моуравовым: города, количество населения и его национальный состав, вероисповедание, образование, плодородие земли, доходы царя" . 2016-03-04 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2014-07-15 .
  7. Qeyd: s?n?d 1889-cu ild? Rusiya ?mperiyası Xarici ??l?r Nazirliyinin Moskvadakı Ba? arxivind? oyr?nilmi? v? professor Aleksandr Antonovic Tsaqareli t?r?find?n sozuged?n kitaba ?lav? edilmi?dir.
  8. Переписка грузинскихъ царей и влад?тельныхъ князей съ государями россiйскими въ XVIII стол?тiи. А. А. Цагарели, Профессор Императорского Санкт-Петербургского университета. Санкт-Петербург. Типография В. Киршбаума в д. Министерства Финансов, на Дворцовой площади. 1890 год. 83. P. X. 1770 г.?Записка капитана Языкова о Грузии. стр. 191 Arxivl??dirilib 2020-02-17 at the Wayback Machine
  9. Федор Федорович Засс (Автор по информации каталога Российской национальной библиотеки). Описание Кавказа с кратким историческим и статистическим описанием Грузии . Перевод с французского (перевёл Яков Ланген). Напечатано по Высочайшему его Императорского Величества повелению. Санкт-Петербург, в Театральной типографии 1805 года, стр. 53-54
  10. Акты, собранные Кавказской Археографической комиссией. Архив главного управления наместника Кавказского. Том I. Напечатан под редакцией, представителя комиссии ст.сов. Адольфа Петровича Берже. Тифлис. Типография Главного Управления Наместника Кавказского. 1866 год. Оглавление: Часть вторая: II. Грузия при царе Георгия XII: 129. Замечания генералом Лазарева в рассуждение всех современных обстоятельств в Грузии , стр. 186

Xarici kecidl?r

[ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]