Hindistan
Bh?rat Ga?ar?jya Republic of India
Bayraq Gerb
(Yalnız haqq qalib g?lir)
Himn:  Hindistan himni (Xalqın canı)
Tarixi
? Dominion	15 avqust 1947
? Respublika	26 yanvar 1950
R?smi dill?ri	Hind dili [1] [2] , ingilis dili [1] [2]
Paytaxt	Yeni Dehli
?dar?etm? forması	Federativ parlamentli respublika
Prezident	Draupadi Murmu
Ba? Nazir	Narendra Modi
Vitse-prezident	Muppavarapu Venkaya Naydu
Sah?si	Dunyada 7-ci
? Umumi	3,287,263 km² km²
? Su sah?si (%)	9.6
?halisi
? ?hali	1,425,775,850 n?f?r ( 2-ci )
? Siyahıyaalma (2011)	1,210,854,977 n?f.
?  Sıxlıq	420 n?f./km² ( 364-cu )
UDM ( AQP )
? Umumi	$13.033 trilyon  dollar  ( 3-cu )
? Adamba?ına	$9,037  dollar  ( 127-ci )
UDM (nominal)
? Umumi (2023)	$3.737 trilyon  dollar  ( 5-ci )
? Adamba?ına	$2,601  dollar  ( 138-ci )
??? (2021)	0.633 (Artım; 132-ci )
Valyuta	Hindistan rupisi
?nternet domeni	.in [3] , .???? [d]
ISO kodu	IN
BOK kodu	IND
Telefon kodu	+91
Saat qur?aqları	Standart Hindistan vaxtı [d]
N?qliyyatın yonu	sol [d] [4]
Vikianbarda ?laq?li mediafayllar

Hindistan ( hind . Bh?rat , ing. India ) v? ya r?smi adı il? Hindistan Respublikası ( hind Bh?rat Ga?ar?jya ing . Republic of India ) ? C?nubi Asiyada yerl???n dovl?t. Hindistan qurudan 6 olk? ? Pakistan , Cin , Nepal , Butan , Banqlade? , Myanma , sudan is? Maldiv adaları , ?ri-Lanka v? ?ndoneziya il? h?ms?rh?ddir. Paytaxtı Yeni Dehli , ?n boyuk ??h?ri Mumbay , umumi sah?si is? 3,287,263 kvadrat kilometrdir. ?razisin? gor? dunyada yeddinci, ?halisinin sayına gor? is? ikinci yeri tutur. Hindistan yarımadası Asiya qit? sinin c?nubunda yerl??ir.

Hindistan Respublikasının beyn?lxalq r?mzl?ri

Heyvan
Qu?
A?ac
Cic?k
?rsi heyvan
Su heyvanı
Surun?n heyvan
M?m?li irsi heyvan
Meyv?
M?b?d
Cay
Da?

Hindistan adı q?dim fars dilind? ?ndus adından ?m?l? g?lmi?dir. Bu ad kecmi?d?n Hind cayı v? ?trafı ucun istifad? olunan ad olmu?dur. Q?dim yunanlar is? hindlil?ri ?ndoi olaraq adlandırmı?dır. Hindistan adı Hindistan konstitusiyasında v? Hindistandakı bir cox yerli dild? Bharat olaraq adlandırılır. Bharat adı hindlil?rin ?fsan?vi kralları olan Kral Bharata adından yaranmı?dır. Fars dilind? bir soz olan Hindistan ?vv?lc? ?imali Hindistan ucun istifad? olunsa da, sonradan butun Hindistan ucun istifad? olunma?a ba?lanmı?dır.

Hindistan ?razisind?ki ilk dovl?t bizim eradan ?vv?l e.?. I minilliyin birinci yarısında yaranmı?dır. Q?dim v? orta ?srl?rd? Hindistanın elm , ?d?biyyat , inc?s?n?t sah?sind?ki nailiyy?tl?ri, muxt?lif dini v? f?ls?fi sisteml?ri ??rqin bir cox sivilizasiyalarına musb?t t?sir gost?rmi?dir. XVI ?sr in ?vv?ll?rind?n Avropa must?ml?k?cil?ri t?r?find?n t?dric?n Hindistan must?ml?k?y? cevrilmi? v? iki yuz il Boyuk Britaniyanın tabeliyind? olmu?dur. 1857?1859-cu ill?rd?n milli-azadlıq h?r?katları, 1918?1922; 1928?1933-cu ill?rd? ita?tsizlik, 1946-cı ild? h?rbi d?nizcil?rin usyanı n?tic?sind? 1947-ci ild? Hindistan dominion statusu almı?, 1950-ci ild? is? respublika elan edilmi?dir.

Tarix?n must?ml?k?cilikd? olması olk?nin sosial-iqtisadi inki?afina guclu t?sir etmi?, uzun mudd?t kohn?, ?n?n?vi sosial-iqtisadi qurulu?un qalmasına s?b?b olmu?dur. Olk? Britaniyanın xammal ?lav?sin? cevrilmi?dir. ?qtisadiyyatda Britaniya kapitalı ?sas rol oynamı?dı. Natural t?s?rrufat ustunluk t??kil edirdi. T?s?rrufatın muasir qurulu?u il? i?cil?rin 5%-i m???ul olurdu ki, onlar da milli g?lirl?rin ancaq 10?15%-ni istehsal ed? bilirdil?r.

?kinci dunya muharib?sinin sonlarına yaxın Boyuk Britaniyanın must?ml?k?sio olan Hindistanda milli-azadlıq h?r?katı geni?l?ndi. Boyuk Britaniya Hindistana dominion huququ verm?y? m?cbur oldu. H?min ilin avqustunda C?vahirl?l Nehru ba?da olmaqla Muv?qq?ti hokum?t t??kil olundu. Lakin bu tam azadlıq deyildi. Xalqın mubariz?si davam edirdi. Bu mubariz? n?tic?sind? 1947-ci ild? Hindistanda ingilis a?alı?ına son qoyuldu. H?min ilin avqustun 15-d? Hindistan ?razisind? dini ?lam?tl?r ?sas goturulm?kl? iki must?qil dovl?t, hindusların coxluq t??kil etdiyi Hindistan v? ?halisi ?sas?n mus?lmanlardan ibar?t olan Pakistan dovl?tl?ri quruldu. El? ilk ill?rd?n bu dovl?tl?rin bir-birin? qar?ı ?razi iddiaları meydana cıxdı. Q?rb dovl?tl?ri bu iki boyuk dovl?tl?ri bir-birin? qar?ı muharib?y? surukl?y?r?k onların h?r ikisini inki?afdan saxlayırdı. Hindistan bu iddialarında SSR? -nin, Pakistan Q?rbin kom?yin? arxalanırdı. K??mir regionuna sahiblik uz?rind? 1948-ci ild? Birinci Hindistan-Pakistan muharib?si ba? verdi. BMT T?hluk?sizlik ?urasının vasit?cilik missiyasının f?aliyy?ti say?sind? barı?ıq ?ld? olundu. ?imali-q?rbi K??mir v? ya K??mirin ucd? bir hiss?si (Azad K??mir) Pakistanın , qalan ?razisi is? Hindistanın n?zar?ti altına du?du. 1965-ci ild? K??mir Mu?ssisl?r M?clisinin q?bul etdiyi konstitusiya K??miri Hindistan ittifaqının t?rkib hiss?si elan etdi. Bu, ?kinci Hindistan-Pakistan muharib?sin? s?b?b oldu. Bu d?f? Cinin mubariz?y? qarı?aca?ından ehtiyatlanan SSR?-nin f?al vasit?ciliyi il? muharib? 1966-cı ild? dayandırıldı v? Da?k?nd b?yannam?si imzalandı. K??mir m?s?l?si 1987, 1988, 1997-ci ill?rd? d? iki dovl?t arasında qanlı h?rbi toqqu?malara s?b?b oldu. Pakistan K??mir m?s?l?sinin beyn?lxalq s?viyy?d? h?ll olunmasına calı?ır, onu Hindistanın t?rkib hiss?si kimi tanımır. Burada BMT -nin n?zar?ti altında referendum kecirilm?si t?l?b edilir, lakin Hindistan buna razılıq vermir. Hindistan ?razisi il? h?ms?rh?d olan Q?rbi Pakistandan ayrılan ??rqi Pakistanda 1971-ci ild? geni? muxtariyy?t u?runda mubariz? ba?lanark?n Hindistan qo?unlarını ??rqi Pakistan ?razisin? yeritdi v? burada must?qil Banqlade? dovl?tinin yaranmasına kom?k etdi.

1950-ci ild? Hindistan respublika elan olundu. H?min il q?bul olunmu? konstitusiya Hindistanı 22 ?tat v? 9 mutt?fiq ?razid?n ibar?t federativ respublika, idar? formasına gor? parlanment respublikası kimi t?sbit etdi. "Nehru x?tti"nin h?yata kecirilm?si say?sind? olk?d? nisb?t?n sabit demokratik inki?afı t?min ed?n ?saslar yarandı. Hindistanda hec vaxt dovl?t cevrili?l?ri, h?rbi rejiml?rin hakimiyy?ti olmamı?dır. Hindistanı "dunyanın ?n boyuk demokratiyası" adlandırırlar. Nehru v? s?l?fl?ri, qızı ?ndira Qandi v? n?v?si Raciv Qandi 39 il Hindistan hokum?tin? ba?cılıq etmi?dil?r. Hindistan Milli Konqresi uzun mudd?t siyasi h?yatda real muxalif?t? rast g?lm?d?n lider olmu?dur. "Nehru x?tti" iqtisadi inki?afı sur?tl?ndirdi. Olk?d? qarı?ıq iqtisadiyyat yaradıldı, oz?l bolm? il? yana?ı dovl?t bolm?sinin inki?afına diqq?t yetirildi, boyuk s?naye potensialı meydana g?ldi. Ya?ıl inqilab 70-ci ill?rd? olk?ni ?rzaq taxılı il? t?min etm?y? imkan verdi. 80-ci ill?rd? Hindistanda bazar islahatları kecirilm?y? ba?landı. ?vv?ll?r s?nayed? ?sas diqq?t idxalı azaltma?a yon?lmi?dis?, indi ixraca i?l?y?n s?naye sah?l?rinin inki?af etdirilm?sin? ustunluk verildi. Hindistanın boyuk intellektual potensialı vardır. 70-ci ill?rd? olk?d? nuv? enerjisi ?ld? olundu. Hindistan 1980-ci ild? oz raketda?ıyıcısı vasit?sil? kosmosa rabit? peykini buraxdı, 90-cı ill?rd?n etibar?n olk?d? taktiki v? ballistik raketl?r hazırlanır. Lakin f?al demoqrafik siyas?tin aparılmasına baxmayaraq, ?hali artımının sur?tli olması, buna qar?ı islahatların t?sirini azaldır. ?halinin boyuk ?ks?riyy?ti yoxsulluq h?ddind?n a?a?ı s?viyy?d? ya?ayır.

1980-ci ill?rd? Hindistanda siqh fanatizmi dal?ası qalxdı. Must?qil Siqh dovl?ti yaratmaq u?runda mubariz? aparan bu icmanın uzvl?ri m?rk?zi hokum?t? t?zyiq vasit?si kimi terror kampaniyasına ba?ladılar. Ba? nazirl?r ?ndira Qandi 1984-cu ild?, Raciv Qandi is? 1991-ci ild? bu terrorun qurbanı oldular. Cavab reaksiyası kimi hinduslar da Hindus dovl?ti yaratmaq u?runda mubariz?y? ba?ladılar. ?nhisarcıların kicik bir qrupunun iqtisadi qudr?tinin artması il? onların hakim partiyanın r?hb?rliyin? t?siri gucl?nirdi. Eyni zamanda antiinhisarcı quvv?l?r d? artırdı. Hakim partiya iki hiss?y? parcalandı. ?nhisarcı quvv?l?r? xidm?t ed?n sa?lardan ibar?t sindikat v? ?ndira Qandinin ba?cılı?ı il? sol-m?rk?zci koalisiya yarandı. ?ndira Qandi "Qandi x?tti"-ni davam etdirdi. Daxili parcalanma, yaranan yeni munasib?tl?r? cevik munasib?t gost?rilm?m?si, dini ayrı-seckilik iddiaları, dini-siyasi quvv?l?rin f?alla?ması Hindistan Milli Konqresinin nufuzunu xeyli azaltdı. Olk?d? siyasi bohran ba? verdi. Hakimiyy?t u?runda mubariz? k?skinl??di. 1977?1980-ci ill?rd? Canata partiyası , 1989?1991-ci ill?rd? muxalif Milli C?bh? hakimiyy?t? g?ldi. 1991?1996-cı ill?rd? Hindistan Milli Konqresi hakimiyy?ti ?l? alsa da, onu uzun mudd?t ozund? saxlaya bilm?di. 1998-ci ild? Bhatriya Canata partiyası hakimiyy?t? g?ldi. Butun sadalanan c?tinlikl?r? baxmayaraq, Hindistan yen? d?, C?nubi Asiyada aparıcı movqeyini saxlayır. ?qtisadiyyatın liberalla?dırılması, xarici kapitalın geni? c?lb edilm?si, oz?ll??dirm? onun inki?afında ba?lıca meyll?rdir.

Hindistanın t?yin geoloji prosesl?ri yetmi? be? milyon il ?vv?l ba?landı, n? vaxt Hindistan subkontinenti, onda (sonra) c?nubi supercontinent Qondvanasının hiss?si, northeastwards dreyfini, ?lli milyon il davam etm?k, ba?ladı, o vaxtkı unformed Hind okeanı ndan. Avrasiya Lovh? (Bo?qab) il? subkontinentin sonrakı toqqu?ması v? onun (bunun) altında subdiksiya, Himalaya ba?lan?ıc verdi, planetin ?n yuks?k da?ları ? hansı indi ?imalda v? ?imal -??rqd? Hindistan yana?ır (h?ms?rh?ddir). ?vv?lki d?niz dibind? d?rhal meydana cıxma Himalayının c?nubu, lovh? (bo?qab) h?r?k?ti (h?r?katı) t?dric?n malik olmaq geni? t?kn?, yaratdı, hansı ki indi cay m?hdud cokuntu il?, doldur(ul)mu? oldu ?ndo Gangetic Duz?nliyini formala?dırır. Bu duz?nliyin q?rbin? v? ondan (budan) Aravalli Diapazonu il? k?sin, Tar S?hrası uzanır. Orijinal (ilkin) Hindistan lovh? (bo?qab) indisi yarımada sakini Hindistanı, ?n kohn? (ya?lı) v? geoloji ?ks?r mohk?m kimi sa? qalır v? Satpura v? Vindhya kimi uzaq ?imal kimi uzanmaq m?rk?zi Hindistanda yerl??ir. Bu paralel diapazonlar ??rqd? Jharkhand-da komur il? z?ngin Chota Nagpur Plateauya q?rbd? Qucaratda ?r?b d?nizi sahilind?n quvv?d? olur (qacır). Onların c?nublarına, saxlanma (qalan) yarımada sakini landmass-ına, D?kk?n yaylası, uy?un olaraq sol v? sa?da sahilboyu diapazonlar, Q?rbi Qatlar v? ??rqi Qat il? dovr?l?nilir; plato Hindistanda, bir milyarddan cox ya?ında b?zil?rind? ?n kohn? qaya formala?malarını ozund? saxlayır. Bel? d?bd? (usulda) t??kil etmi? (edilmi?), Hindistan ?imali en dair?si ??rqi uzunluq dair?l?ri, 68°7' v? 97°25' 6°44-un' v? 35°30-un' aralarında b?rab?rl??in ?imalına uzanır.

Hindistanın sahili 7 517 kilometr uzunlu?undadır; budan m?saf?, 5 423 kilometr (kilometrlik) (3 370 h?rbi k??fiyyat) yarımada sakini Hindistanına v? Andaman-a, Nicobar-a v? Hindistan h?rbi-d?niz hidroqrafik diaqramlarına Muvafiq olaraq Lak?advip Islands.[13-ına] v? 2 094 kilometr? (kilometrliy?) (1 301 h?rbi k??fiyyat) m?nsubdurlar, materik sahili novb?tid?n ibar?tdir: 43% qumlu sahil (cim?rlik), sıldırım qayalar, 46% cay kecidi v? ya bataqlıq coast.[13], daxil olmaqla 11% qayalı sahil

?sas Himalay m?n?? cayları ? hansı ki z?ruri olaraq Hindistandan axan Qanqı v? Brahmaputranı ozund? saxlayır (daxil edir), h?r ikisi, hansı ki Benqal korf?zin? axır. Qanqın vacib bac ver?nl?ri (qolları) Yamunanı v? Kosi-ni ozund? saxlayır (daxil edir) ? kimin ki cox a?a?ı qradiyenti h?r il f?lak?tli da?qınları do?urdur. ?sas yarımada sakini cayları ? kimin ki daha sıldırım (s?rt) qradiyentl?ri da?qından onların sularının qaba?ını alır ? Qodavarini, Mahanadini, Kaveri v? Kri?na -, ozund? saxlayır (daxil edir) Kaveri v? Kri?na; v? Narmada v? Tapti ? hansı ki ?r?b d?nizin? axır. Hindistanın tanınmı? sahilboyu xususiyy?tl?ri arasında q?rbi Hindistanda v? alluvial Sundarbans deltasında bataqlıq Kac Rannıdır ? hansı Hindistan Banqlade? il? bolur. Hindistan iki arxipelaqa malikdir: Lak?advip, Hindistanın c?nub-q?rb sahilind?n m?rcan atollları; v? Andaman v? Nikobar adaları, Andaman d?nizind? vulkanik z?ncir. Hindistanın iqlimi inadla Himalayın v? Tar S?hrasının t?siri altındadır, h?r ikisi, hansı ki mussonları surur. Himalay ox?ar en dair?l?rind? cox yerl??diyi yerl?rd?n daha isti gorunm?kd?n, Hindistan subkontinentinin boyuk hiss?sini saxlamaqdan soyuq M?rk?zi Asiya katabatic kul?kl?rinin qaba?ını alır. Tar S?hrası c?nub-q?rbi yay musson kul?kl?rini rutub?t yukl?(il)mi?i c?lb ed?n kritik (h?lledici) rolu oynayır (ifa edir) ? hansı ki, ?yunun v? Oktyabrın aralarında, Hindistanın daha rainfall.Fou ?sas iqlim qrupla?malarının ?ks?riyy?tini (coxlu?unu) t?min edir, Hindistanda ustunluk t??kil et: tropik ya?, tropik quru, subtropik rutub?tli v? da?lıq.

Hindistan Respublikası inzibati c?h?td?n 28 ?tat v? 8 ittifaq ?razisind?n ibar?tdir.

?tatlar:

Andhra Prade? , Arunacal Prade? , Assam , Bihar , Chattisqarh , Qoa , Haryana , Qucarat , Himacal Prade? , Carkhand , Karnataka , Kerala , Madhya Prade? , Maxara?tra , Manipur , Meqhalaya , Mizoram , Naqaland , Orissa , P?ncab , Racastan , Sikkim , Tamilnad , Tripura , Uttarakhand , Uttar Prade? , Q?rbi Benqal , Telanqana .

?ttifaq ?razil?ri:

Andaman v? Nikobar adaları , Cammu v? K??mir, Candiqarh , Dadra v? Naqar Haveli v? Daman v? Diu, Dehli , Ladax, Lak?advip, Puduceri.

?kinci dunya muharib?sinin ?vv?ll?rind? Hindistan h?r n?f?r hesabil? Britaniyadan 42 d?f?, Yaponiyadan is? 7 d?f? az cuqun istehsal edirdi. S?naye birt?r?fli aparılırdı. Yungul s?naye daha ustun idi. Ma?ınqayirma yox idi,k?nd t?s?rrufatı t?n?zzul? u?ramı?dı. Savadlıların xususi c?kisi 18%,orta omur mudd?ti 32 il t??kil edirdi. 1947-ci ild? olk? iki hiss?y? bolunmu?dur-Hindistan v? Pakistan. Hindistan siyasi must?qillik ?ld? etdikd?n sonra olk?nin iqtisadiyyatını s?naye ?sasları uz?rind? qurma?a imkan yaranmı?dır. Lakin 1957,1972,1985-ci ill?rd? istehsalın artmasında l?ngim?l?r movcud olmu?dur.

?qtisadiyyatın l?ng artımı bir cox hallarda milli kapitalın z?ifliyi il? izah edilir. ?qtisadiyyatın sah?vi qurulu?u. 2005-ci ild? Hindistanın Umumi daxili m?hsulu 772,0 mlrd. H?r n?f?r? du??n m?hsul is? 700 dollara b?rab?r olmu?dur (muqayis? ucun qeyd etm?liyik ki.bu gost?ricil?r 1995-ci ild? muvafiq olaraq 340 mlrd. Dollar v? 387 dollar t??kil etmi?dir). UDM-un ortaillik artım sur?ti ilk 35?40 ild? 3,5%-d?n artıq olmamı?dır. Lakin son ill?rd? bu gost?rici artaraq 1999?2000-ci ill?rd? 6,2%,2003?2005-ci ill?rd? is? 8,4% t??kil etmi?dir. Umumi daxili m?hsulun 25%-i k?nd t?s?rrufatının, 27%-i s?nayenin, 47%-i xidm?t sah?l?rinin payına du?ur. C?mi i?cil?rin is? 67%-i k?nd t?s?rrufatında calı?ırlar. Hindistan aqrar-s?naye olk?si hesab olunur.

K?nd t?s?rrufatı nisb?t?n sabit v? dinamik inki?af edir. K?nd t?s?rrufatının ?sasını ?kincilik t??kil edir. K?nd t?s?rrufatında ?ld? olunan g?lirin 75%-i bitkiciliyin payına du?ur. Bec?ril?n torpaq sah?si 141 mln. hektardır. Bunun da 15 mln. hektarı ild? 2 d?f? ?kilir. 84 mln. hektar suni suvarma il? bec?rilir. Hindistan cay , yer fındı?ı , ??k?r qamı?ı istehsalına gor? birinci, duyu v? pambıq istehsalına gor? ikinci, tutun istehsalına gor? ucuncu yeri tutur. 2003-cu ild? ?sas k?nd t?s?rrufatı m?hsulları istehsalı-taxıl 225 mln. ton (o cuml?d?n bu?da 76 mln. ton, duyu 132 mln. ton),cay 770 mln. ton, q?hv? 200 min ton, pambıq 2,1 mln. ton, ??k?r qamı?ı 272 mln. ton, tutun 660 min ton, kartof 21 mln. ton olmu?dur. Yer fındı?ı v? kuncut istehsalına gor? dunya olk?l?ri uzr? m?hsulun 30%-n? malikdir. K?tan toxumu v? g?n?g?rc?k ya?ı istehsalına gor? birinci yeri tutur. ?dviyyat m?hsulları istehsalı cox yayılmı?dır ? bib?r , darcın , raps , z?nc?fil , sarıkok , hil v? s. Butun t?r?v?z v? meyv? novl?ri vardır. ?ribuynuzlu mal-qaranın sayına gor? d? Hindistan dunyada birinci yeri tutur. Dunya uzr? c?mi camı?ların 57%-i, in?kl?rin 16%-i Hindistanın payin du?ur. 75 mln. ton sud istehsal edir. ?razisinin 19,3%-i me??likdir. Hindistan d?nizd?n tutulan balı?a gor? 6-cı, icm?li sudan tutulan balı?a gor? 2-ci yeri tutur. C?mi tututlan balı?ın h?cmi-5,3 mln. tondur. Bu sah? m???ullu?un artmasında v? xarici ticar?td? boyuk rol oynayır. 400 min ton d?niz m?hs ulu ixrac edir.

Hasilat s?nayesi baxımından Hindistan iqtisadiyyatın inki?afı ucun kifay?t q?d?r mineral ehtiyatlara malikdir. Bel? ki, dunya d?mir filizi ehtiyatının 25%-? q?d?ri, marqans filizi cıxarılmasının 15%-i, slyudanın 60%-i bu olk?nin payına du?ur. 2003-cu ild? olk?d? 315 mln. ton komur, 33 mln. ton neft, 448 mlrd. Kvt. Saat elektrik enerjisi istehsal edilmi?dir. Komur ehtiyatı 148 mlrd. ton qiym?tl?ndirilir. 7,3 mln. ton d?mir filizi, 6,8 mln.ton boksidl?r, 3,1 mln. ton mis filizi,1,7 mln. ton marqans filizi, 2,4 min ton qızıl, 53 min ton gumu?, 40,6 min karat almaz,63 min ton qur?u?un istehsal edilir. Bu sah?l?rin c?mi m?hsulu 10,3 mlrd. dollara b?rab?rdir. Olk? uzr? c?mi ixracın 16%-i bu sah?nin payına du?ur.

Umumi daxili m?hsulun 18%-i emal s?nayesini payına du?ur. Parca s?nayesi daha boyuk ustunluy? malikdir. 90 mln. n?f?r adam i?l?yir. ?stehsalın 19%-i xırda ?l i?l?rin? ?saslanır. ?xracdan olan g?lirin 30?33%-i toxuculuq s?nayesi m?hsullarındandır. Hind k?ndiri istehsalına gor? dunyada birinci, bu sah?d?n olan hazır m?mulatlar ixracına gor? ikinci yeri tutur. Olk?d? 144 mln. ton gubr? istehsal edilir. T?l?batı 70% od?yir. ?czacılıq s?nayesi cox yuks?k s?viyy?d? inki?af edib. Bu sah?d? 250 min boyuk mu?ssis? i?l?yir. Hazırda c?mi s?nayenin 17,2%-i parca s?nayesinin, 16,5%-i neft v? komur s?nayesinin, 14%-i yeyinti s?nayesinin, 7%-i selluoz-ka?ız s?nayesinin, 5%-i elektrotexnika s?nayesinin payına du?ur. 1950?2005-ci ill?rd? s?naye istehsalı 15 d?f? artmı?dır. Umumi daxili m?hsulda emal s?nayesinin xususi c?kisi 1950-ci ild?ki 11,4%-d?n 20%-? catmı?dır. Emal s?nayesi m?hsulunun umumi h?cmind? a?ır s?naye 32%-d?n 64%-d?k artmı?dır. ?stehsalın qurulu?unda d?yi?iklik yaranmı?dır. Uzun mudd?t ucun n?z?rd? tutulan istehlak ?eyl?rinin xususi c?kisi artmı?dır. Emal s?nayesinin sah?vi qurulu?unda da d?yi?iklik yaranmı?dır. ?rzaq malları, pambıq parca, hind k?ndiri v? toxuculuq m?mulatları istehsalının xususi c?kisi 1,5?2 d?f? azalmı?dır. 1950-ci ill?rd? s?naye m?hsullarının 60%-i yeyinti v? toxuculuq mallarından ibar?t oldu?u halda, 2005-ci ild? bu 25%-d?n az olmu?dur. Neft m?hsullarının v? ma?ınqayırmanın xususi c?kisi 2?3 d?f? artmı?dır.

Olk?d? s?nayel??m?nin inki?afı cox sah?li t?s?rrufat kompleksinin yaranmasına imkan verir. Milli t?s?rrufatın oz-ozun? inki?af ed?n b?rq?rar ola bil?n bir sistem? cevrilm?si ozunu gost?rir. Mu?yy?n m?nada iqtisadiyyatda ikili bazar movcuddur. Bir t?r?fd?n ?halinin cox hisss?si ucun z?ruri istehlak ?eyl?rin? olan t?diyy? qabiliyy?tli t?l?bd? t?l?bd? dur?unluq yaranır, dig?r t?r?fd?n is? uzun mudd?t? istifad? edil?n istehlak ?eyl?rin? olan t?diyy? qabiliyy?tli t?l?b artır. Butunlukl? milli iqtisadiyyatın inki?af etdirilm?sind? xususi bolm?nin daha boyuk rolu vardır. Bel? ki, UDM-un 75%-i xususi bolm?d? formala?ır. K?nd t?s?rrufatı, yungul ma?ınqayırma, yungul yeyinti v? tibb s?nayesi, in?aat, ticar?t, avtoma?ın n?qliyyatı v? dig?r sah?l?rd? xususi bolm? daha geni? yayılmı?dır.

UDM-un t?qrib?n 25%-i dovl?t bolm?sind? yaradılır. Olk?nin mudafi? s?nayesind?, energetika, d?miryolu, aviasiya, n?qliyyat, rabit?, metallurgiya v? s. Kimi baza sah?l?rind? dovl?t bolm?sinin xususi c?kisi artıqdır.

Bir cox sah?l?rd? dovl?t bolm?sinin xususi c?kisi daha coxdur. Bunlardan neft cıxarılması v? emalı, komur , mis , qur?u?un , sink istehsalı, polad ?ridilm?sinin 60%-d?n coxu, a?ır ma?ınqayırma m?hsulları, g?miqayırma , t?yyar? v? d?zgahqayırma v? s. gost?rm?k olar. 200-d?n cox elmi-t?dqiqat institutu v? labaratoriya dovl?t bolm?sind? m?rk?zl??dirilib. ETTK?-n? ayrılan x?rcl?r 0,73% t??kil edir. Hazırda Hindistan yuks?k elektron texnologiyasına v? kosmik s?nayesin? malik olan olk?l?r sırasına daxildir. Hindistan dunya bazarına telekommunikasiya v? meterologiya, rabit? vasit?l?ri gond?rir. Muv?f?qiyy?tl? ozunun milli atom enerjisi uzr? inki?af proqramını h?yata kecirir.

Hindistanda elektron s?nayesi v? informasiya texnologiyası sah?sind? 250 min n?f?r adam i?l?yir. Bu sah?nin m?hsulunun h?cmi 13 mlrd. dollar, ixrac is? 8 mlrd. dollara b?rab?rdir. Bu gost?ricil?r? gor? Hindistan 2-ci yeri tutur.

Hindistanda avtomobil s?nayesi ild? 642 min muxt?lif novd? avtomobil buraxır. Qara metallurgiyada 7 boyuk zavod tam gucu il? i?l?yir. ?ld? 10,1 mln. ton polad istehsal edilir.

Hindistanda n?qliyyat sistemi d? geni? vus?t tapmı?dır. Bel? ki, d?mir yolunun umumi uzunlu?u 107 min km-r? b?rab?rdir. Bunun da 29%-i elektrikl??dirilmi?dir. Hindistan ?EOO-d? ?n boyuk ticar?t donanmasına malikdir. Donanmada 490 d?niz g?misi var. Olk?d? 11 boyuk v? 139 kicik liman f?aliyy?t gost?rir. Hindistan dunyada qabaqcıl avtomobil yolları ??b?k?sin? malikdir. Hindistanda poct ??b?k?si sistemi d? yuks?k s?viyy?d?dir. C?misi 154 min poct ??b?k?si f?aliyy?t gost?rir.

260?300 mln. n?f?r kasıbcılıq ??raitind? ya?ayır.

Hindistanın iqtisadi inki?afı ayrı-ayrı dovrl?rd? mu?yy?n xususiyy?tl?ri il? bir-birind?n f?rql?nir. Bel? ki, Hindistanın must?qillik ?ld? etdiyi ilk 10 illik sabitl??m? dovru adlanır. Bu m?rh?l?d? olk?d? t?s?rrufat mexanizminin ?sasları formala?ırdı. Must?qillik ?ld? edilm?sil? qeyri-iqtisadi m?cburiyy?t v? ticar?t vasit?sil? ayrı-ayrı sah?l?r? qoyulan kapital vasit?sil? Britaniyanın siyasi nufuz dair?sinin geni?l?nm?sin? son qoyulmu?dur. Bu m?rh?l?d? m?rk?zl??dirilmi? planla?dırılma il? bazar ?laq?l?rinin geni?l?ndirilm?si siyas?ti ?sas goturulmu?dur. Milli iqtisadiyyatın inki?afının ilkin ??rtl?rind?n biri kimi s?nayey? qoyulmu? iri kapitala maraq yaratmaq, idxalda himay?darlıq siyas?ti v? valyuta n?zar?ti h?yata kecirm?k n?z?rd? tutulurdu.

?kinci dovr 1950-ci ill?rin ortalarından 1960-cı ill?rin ortalarınad?k olan vaxtı ?hat? edir. Bu dovr itensiv s?nayel??dirilm? dovru kimi s?ciyy?l?nir. Burada movcud istehsal munasib?tl?rinin yenid?nqurulması, s?rb?st bazar munasib?tl?rinin yenid?nqurulması, s?rb?st bazar munasib?tl?rinin v? xarici kapitalın m?hdudla?dırılması sah?sind? mu?yy?n t?dbirl?r sistemi n?z?rd? tutulurdu. ?dealoji c?h?td?n butun bunlar "Sosialist c?miyy?ti" qurulması ?uarı altında h?yata kecirilirdi.

Dovl?t mulkiyy?ti yaradılması a?a?ıdakı istiqam?tl?rd? h?yata kecirilirdi; must?ml?k?cil?rin hakim dair?sind? olan mulkiyy?tin milli dovl?tin ixtiyarına kecm?si; milli kapitala m?xsus olan b?zi xususi ?irk?tl?rin millil??dirilm?si; dovl?t v?saiti hesabına yeni mu?ss?l?r yaradılması.

S?nayel??dirilm? idxalın ?v?zl?nm?si formasında h?yata kecirilirdi. "Oz gucun? arxalanmaq", "ozu ozunu t?min etm?k" kursunun ?sas goturulm?sin?, xarici borcların rolunun azaldılması v? yerli m?hsulların ce?idinin geni?l?ndirilm?sin? ustunluk verilirdi. H?min dovrd? metallurgiya, ma?ınqayırma v? kimya s?nayesinin xususi c?kisi xeyli artmı?dır. S?naye sah?l?rin? ayrılan xalis kapital qoyulu?u 50-ci ill?rd?ki 26,4%-d?n 1960-cı ill?rd? 41,1%-? catmı?dır.

A?ır s?nayenin inki?afı kursunun h?yata kecirilm?sind? bir cox v?t?np?rv?r quvv?l?r must?qilliyin mohk?ml?nm?si xatirin? ??h?r burjuaziyasına kom?klik gost?rirdil?r.

Sahibkarlıq f?aliyy?ti sah?sind? dovl?tin rolu xeyli artmı?dır. Butun bunların n?tic?sind? coxsah?li kompleks yaradılması ucun z?min formala?mı?dır. Eyni zamanda s?naye il? k?nd t?s?rrufatı arasında qeyri-mut?nasiblik d? artırdı.

Ucuncu m?rh?l? 60-cı ill?rin ortalarından ba?lamı?dır. Bu m?rh?l? a?ır s?naye il? k?nd t?s?rrufatı v? xırda istehsal arasındakı qeyri mut?nasibliyin l??v edilm?si d? problem kimi qar?ıda qoyulmu?du. H?min ill?rd? "ya?ıl inqilab" strategiyasını ba?lan?ıcı qoyulmu?dur. Yoxsul k?nd?-k?nd t?s?rrufatına, xırda istehsala kom?klik edilm?si bar?d? proqram q?bul edilmi?dir. Bu m?rh?l?d?ki iqtisadi siyas?td? ?sas m?rh?l?l?rd?n biri d? 1969-cu ild? bankların millil??dirilm?si oldu. Bel?likl?, s?nayenin v? xırda sahibkarlı?ın mudafi? edilm?si siyas?ti v? dovl?t kom?kliyi sahibkarlıq bolm?sind? sabitliyin t?min edilm?sin? s?b?b olmu?dur.

Hindistan dunyanın ?n coxmill?tli dovl?tidir. Hindli anlayı?ı muxt?lif dild? danı?an bir nec? yuz xalq v? tayfaların (hind, benqal, p?ncab v? s.) birliyi kimi ba?a du?ulm?lidir. Olk?d? el? bir dil yoxdur ki, ?halinin boyuk ?ks?riyy?ti bu dild? danı?sın. Dovl?t dili hind dilidir . ?kinci dovl?t dili kimi ingilis dilind?n istifad? olunur. Bununla yana?ı h?r bir ?tatda yerli xalqların dilind? yerli hokum?tl?rin q?rarları, q?zetl?r, jurnallar d?rc edilir. Hindistanda 1881-ci ild?n ba?layaraq h?r on ild?n bir ?hali siyahıya alınır. ?srin ?vv?ll?rind?n (1901-ci ild? 238 milyon n?f?r) 2000-ci il?d?k olk?nin ?halisi 4,3 d?f? artmı?dır. Bu da t?bii artımın yuks?k olmasını subut edir (indi illik artım 1,8?1,9%-dir). ?halinin sur?tl? artması iqtisadiyyatda ?lav? c?tinlikl?r yaradır. Buna gor? Hindistan ail? planla?dırılması siyas?tini h?yata kecir?n ilk dovl?tl?rd?n biridir. Lakin demoqrafların hesablamalarına gor? ?halinin sabitl??m?si yalnız XXI ?srin ortalarında ola bil?r. ?hali olk? ?razisi uzr? olduqca qeyri-b?rab?r yerl??mi?dir. D?nizsahili ?razil?r, m?hsuldar ovalıqlar (xususil? Hind-Qanq ovalı?ı ), cayların vadil?ri v? deltaları daha cox m?skunla?mı?dır. ?ndi olk?nin daxili hiss?l?ri ( D?kk?n yaylası ) sur?tl? m?nims?nilir. Olk?nin ?imalında ucqar da?lıq ?razil?r seyr?k m?skunla?mı?dır, h?tta insan ya?amayan ?razil?r d? var. 300 milyon n?f?rl? ??h?r ?halisinin sayına gor? Hindistan Cind?n sonra dunyada ikinci yeri tutmasına baxmayaraq, ??h?r ?halisinin umumi ?haliy? nisb?tin? gor? (30%) Hindistan z?if urbanizasiyala?mı? olk?l?r sırasına aiddir. Bununla yana?ı olk?d? urbanizasiya prosesi sur?tlidir. ?ri v? milyoncu ??h?rl?rin sayı sur?tl? artır. Hindistanın ?n iri ??h?rl?ri olk? ?razisi uzr? dordbucaq ??klind? yerl???n K?lk?t? , Bombey (Mumbay), Dehli , Cennay (M?dr?s?), ?hm?dabad v? Heyd?rabaddır. K?lk?t? Hindistanın ?n iri ??h?ridir. ??h?rin ?halisi 15 milyon n?f?rd?n artıqdır. Bu ??h?r t?xmin?n 150 il Ost-Hind ingilis ?irk?tinin inzibati m?rk?zi olmu?dur. Hind v? mus?lman memarlıq uslubu il? tikilmi? v? 1911-ci ild?n olk?nin paytaxtı olan Dehli dunyanın ?n q?dim ??h?rl?rind?n biridir. Hindistanın boyuk ??h?rl?rind? k?skin iqtisadi, sosial v? ekoloji probleml?r movcuddur. Kuc?l?rd? dil?ncil?r, s?rg?rdan musiqicil?r, ilan ovsuncuları, ev-e?iksiz adamlar coxdur. Etnik muxt?liflikl?rl? ?laq?dar ??h?rl?rd? milli m?h?ll?l?r formala?ır, milli v? dini ?dav?t b?z?n qır?ına s?b?b olur. Bir sıra s?naye ??h?rl?rind? (xususil? Bombey) atmosfer h?ddind?n artıq cox cirkl?nmi?dir. Hindistanda k?nd m?skunla?ma formaları ustunluk t??kil edir. ?halinin 70%-i k?ndl?rd? ya?ayır. Suvarılan ?kincilik rayonlarında k?ndl?r xususil? sıx yerl??ib. K?nd evl?ri olduqca muxt?lifliyi il? f?rql?nir. Burada da?dan, taxtadan , gild?n tikilmi? evl?r?, palma yarpaqları il? ortulmu? komalara rast g?lm?k olar.

Hindistanda ?n geni? yayılmı? dil hindi dilidir ^[5] v? olk?nin r?smi dill?rind?n biri sayılır ^[6] . Biznes v? inzibati i?l?rd? geni? yayılmı? ingilis dili " yardımcı dil" statusundadır ^[7] ; Hindistan Konstitusiyasına gor? olk?nin 21 r?smi dili var. Hindistanda dill?rin 1652 dialekti vardır ^[8] .

?sas m?qal?: Hindistanda din

Hindistanda ?halinin 83 faizi induistl?rdir. ?nduizm respublikanın butun ?tatlarında, cammu, Ka?mir v? yeni yaranmı? Naqalend istisna olmaqla hakim din hesab olunur. ?nduizmin iki ?sas istiqam?ti vardır: vi?nuizm v? ?ivaizm. Hal-hazırda Vi?na Allahının kultu daha geni? yayılıb. Lakin bir sıra hind xalqları arasında (tamill?r, assamslar) ?ivai ?sas goturulur. B?zi yerl?rd?, m?s?l?n, n?silin ana x?tti il? davam etdirildiyi malayalar arasında ?aktizm inki?af edib. Ortodoksal induistl?rl? yana?ı olk?d? reformator induistl?rin d? ardıcılları vardır.

Hindistanın mus?lman ?halisi 11 faiz t??kil edir. Mus?lmanların ?ks?riyy?ti is? sunnuluyun h?n?fi m?zh?bin? etiqad edir. Malabar sahilind? ?afiilik yayılıb, Uttar-Prade? v? Q?rbi Benqaliyada sunnuluk ozunun vahhabi tendensiyası il? mu?ahid? olunur. Burada ?hm?diyy? t?riq?tinin ardıcıllarına da rast g?lm?k mumkundur. ?i?l?r is? ?sas?n ??h?rl?rd? ya?ayırlar. Onlar arasında ismailil?r d? vardır, amma onlar say etibaril? ortodoksal ?i?l?rd?n azdırlar. Hind ismailil?ri nizaril?r (xoca) v? mustaril?r? (boxra) bolunurl?r. Hindistanda az sayda b?hail?rd? ya?ayırlar.

Hindistanda 3-cu boyuk dini qrup xristianlardır (?halinin 3 %). c?nubi Hindistana ilk xraitianlar h?l? birinci minilliyin I ?srind? g?lmi?l?r. Hal-hazırda Hindistan xristianlarının yarıdan coxu olk?nin c?nubunda (?sas?n Kerala ?tatında v? m?dr?s? rayonunda) m?skunla?ıb. Naqelend ?tatında da xeyli sayda xristian ya?ayır. Olk? xristianlarını iki qrupa bolm?k olar. Birinci qrupa Hindistanın q?dim xristian ?halisinin sonrakı n?sill?ri aiddir. Portuqaliyalıların olk?y? mudaxil?sind?n sonra xristianlara m?cburi ??kild? katolikliyi q?bul etdirmi?l?r. Onları Roma il? uniyaya daxil olma?a m?cbur etmi?, bunun n?tic?sind? d? Hindistanda Silomalabar kils?si yaradılmı?dır. Mu?yy?n zaman kecdikd?n sonra bir qrup Roma il? munasib?tl?ri pozaraq kils?d?n uzaqla?mı?, lakin oz ?vv?lki nesterian ?n?n?l?rin? qayıtmamı?lar. Onlar yakobit (monofizit) ehkamlarını q?bul etmi?l?r. Bel?likl?, hal-hazırda c?nubi Hindistanda q?dim xristian kils?l?ri movcuddur: Siro ?malabar kils?si (xaldo-katolik, 2178min n?f?r), Siro-malankar kils?si (siro-katolikl?r, 213 min n?f?r), yakobit Malankar pravoslav kils?si (1,5 mln. n?f?r), muq?dd?s Foma Malabar kils?si (550 min n?f?r), neonestorian Xaldey kils?si (5 min n?f?r).

Xristianların ikinci qrupunun formala?ması avropalı missionerl?rin f?aliyy?ti il? ba?lıdır. Onlar ?sas?n XIX - XX ?srl?rd? oz f?aliyy?tl?rini daha da aktivl??dirmi?l?r. Hal-hazırda m?hz bu qrup xristianlar say etibaril? ustunluk t??kil edirl?r. Roma katolik kils?si daha cox nufuza malikdir (9704 min n?f?r ardıcılları var). Katolikl?r daha cox olk?nin c?nubunda, el?c? d? b?zi Q?rb rayonlarında m?skunla?ıblar. Protestant kils?l?ri (4,3 mln n?f?r) ic?risind? daha cox ardıcılları olanlar c?nubi Hindistan kils?si (700 min n?f?r) v? ?imali Hindistan kils?sidir (1530 min n?f?r). c?nubi Hindistan kils?si 1947-ci ild? olk?nin c?nub hiss?sind? ya?ayan protestant t??kilatlar t?r?find?n yaradılıb. Bundan ba?qa, Hindistanda baptistl?r (2,1 mln. n?f?r), luteranlar (1,1mln. n?f?r), mennonitl?r, qurtulu? ordusu (227 min n?f?r) ardıcılları da vardır.

?nduizmd?n aralanmı? siqxizm indiki zamanda Hindistanda must?qil din kimi tanınır. Olk? ?halisinin 2 faizini t??kil edir. ?sas?n P?ncab ?yal?tind? ya?ayırlar.

Hindistanda h?mcinin 3,8 milyon buddist ya?ayır. Onların ?ks?riyy?ti Maxara?trda m?skunla?ıblar. Hindistanda cox kicik dini qrup halında z?rdu?til?r-farslar (?randan VII?XII ?srl?rd? islam t?r?fdarlarının t?zyiqind?n qacıb g?l?nl?rin n?sill?ri) da vardır. Farsların sayı 120 min n?f?r, dig?r m?lumatlara gor? 200 min n?f?rdir. Butun Hindistan z?rdu?til?rinin yarıdan coxu Bombeyd? ya?ayır. Hindistanda iudaistl?r 8 min n?f?rdirl?r. Onların ?ks?riyy?ti maxara?tra v? keralda m?skunla?ıblar.

?sas m?qal?: Hindistan m?d?niyy?ti

• 

• Britaniya Hindistanı
• Hindistanın dovl?t qurulu?u

• Office of the Registrar General & Census Commissioner , India : Religious Composition of India by 2001 census