Fizika uzr? "Nobel" mukafatı

Vikipediya saytından
( Fizika uzr? Nobel mukafatı s?hif?sind?n istiqam?tl?ndirilmi?dir)
Naviqasiyaya kec Axtarı?a kec
Fizika uzr? Nobel mukafatı
Olk? Stokholm , ?svec
Tip elmi mukafat [d]
Kim? verilir Fizika sah?sind? insanlı?a ?lam?tdar tohf? ver?nl?r?
T?ltif edir ?svec Kral Elml?r Akademiyası
Statistika
T?sis tarixi 10 dekabr 1901 (122 il ?vv?l )  ( 1901-12-10 )
?lk t?ltif
T?ltif sayı 9 million SEK (2017) [1]
nobelprize.org
Vikianbarın loqosu  Vikianbarda ?laq?li mediafayllar
Vilhelm Rentgen
(1845?1923), Fizika uzr? Nobel mukafatının ilk laureatı.

Fizika uzr? Nobel mukafatı ( isv. Nobelpriset i fysik ) ? ?svec Kral Elml?r Akademiyası t?r?find?n fizika sah?si uzr? insanlı?a ?lam?tdar tohf?l?r ver?nl?r ucun h?r il t?qdim olunan mukafat. Bu mukafat Alfred Nobelin ist?yi il? 1895-ci ild? ?sası qoyulan v? 1901-ci ild?n h?r il veril?n be? Nobel mukafatından biridir. Dig?r mukafatlar Kimya uzr? Nobel mukafatı , ?d?biyyat uzr? Nobel mukafatı , Nobel sulh mukafatı v? Fiziologiya v? tibb uzr? Nobel mukafatıdır .

Fizika uzr? ilk mukafatı rentgen ?uasının k??find? gost?rdiyi xidm?tl?rin? gor? Vilhelm Rentgen almı?dır. Bu mukafat Nobel Fondu t?r?find?n idar? olunur v? bir alimin fizika sah?si uzr? ala bil?c?yi ?n prestijli mukafat hesab edilir. Mukafat Stokholmda 10 dekabr Alfred Nobelin olum ildonumu il? ba?lı illik m?rasimd? t?qdim olunur. 2019-cu il? q?d?r 212 n?f?r bu mukafata layiq gorulmu?dur. [2]

Arxaplan

[ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Alfred Nobel son v?siyy?tnam?sind? bildirdi ki, onun s?rv?ti fizika , kimya , sulh fizialogiya v? ya tibb v? ?d?biyyat sah?sind? "b???riyy?t? boyuk fayda ver?nl?r" ucun mukafatlar seriyası yaratma?a istifad? olunsun. [3] Nobel h?yatı boyunca bir nec? v?siyy?tnam? yazsa da axrıncısı olumund?n bir il ?vv?l yazıldı v? 1895-ci ilin 27 noyabr tarixind? Parisd? ?svec-Norvec Klubunda imzalandı. [4] [5] Nobel butun s?rv?tinin (31 milyon isvec kronu 198 milyon AB? dolları , 176 milyon avro 2016-cı il) 94%-ni be? Nobel mukafatının t?sis edilm?si v? s?rv?tin ian? edilm?si ucun miras qoydu. [6] V?siyy?ti qomarlayan yuks?k ?uph?cilik s?b?bi il? 1897-ci il 26 aprel? q?d?r t?sdiq edilm?di sonra v?siyy?t Stortinq (Norvec Parlamenti) t?rfind?n t?sdiq olundu. [7] [8] V?siyy?tin icracıları Raqnar Sohlman v? Rudolf Lillcekyuist idi hansı ki, Nobelin mirasını hifz etm?k v? mukafatları t??gil etm?k ucun Nobel fondunu qurdular.

Nobel sulh mukafatını ver?c?k olan Norvec Nobel Komit?si uzvl?ri v?siyy?t t?sdiq olunduqdan qısa bir mudd?t sonra t?yin edildi. Mukafatı ver?n t??kilatlar bunlardır: 7 iyun Karolinska ?nstitutu , 9 iyun ?svec Akademiyası v? 11 iyun ?svec Krallı?ının Elml?r Akademiyası. [9] [10] Sonra is? Nobel fondu mukafatın nec? verilm?sin? ?sas?n qaydalar uzr? razılı?a g?ldi. 1900-cu ild? Nobel fondu t?r?find?n yaradılmı? yeni nizamnam? Kral II Oskar t?r?find?n elan edildi. [8] [11] Nobelin v?siyy?tin? gor?, ?svec Krallı?ının Elml?r Akademiyası Fizika uzr? Nobel mukafatını ver?c?kdi. [11]

Namiz?dlik v? secim

[ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]
Fizika uzr? uc Nobel laureatı. On c?rg?d? soldan sa?a do?ru: Albert Maykelson (1907-ci ild? qazandı), Albert Eyn?teyn (1921-ci ild? qazandı) v? Robert Milliken (1923-cu ild? qazandı)

Fizika uzr? Nobel mukafatı ucun ?n azı uc Nobel laureatı v? iki muxt?lif t?dqiqat secil? bil?r. [12] [13] Dig?r Nobel mukafatları il? muqayis?d? Fizika uzr? Nobel mukafatına namiz?dlik v? secm? prosesi uzun v? q?tidir. Bu da fizika sah?sind? ?n ?lam?tdar mukafat olmaq ucun ill?r ?rzind? ?h?miyy?tinin artmasının ?sas s?b?bidir. [14]

Nobel mukafatı laureatları Nobel Fizika Komit?si t?r?find?n secilir, bir Nobel Komit?si ?svec Elml?r Akademiyası t?r?find?n secil?n be? uzvd?n ibar?tdir. Sentyabr ayında ba?layacaq ilk m?rh?l?d?, bir nec? min n?f?r namiz?dl?ri ir?li surm?k ucun sor?ular gond?rir. Tamamlanmı? namiz?dlik sor?uları novb?ti ilin 31 yanvar tarixind?n gec olmayaraq Nobel Komit?sin? catır. Bu namiz?dl?r onların sayını t?xmin?n iyrimi n?f?r? endir?n ekspertl?r t?r?find?n gozd?n kecirilir v? muzakir? edilir. Komit? Akademiyaya yekun namiz?dl?r? dair tovsiy?l?rl? birlikd? hesabat t?qdim edir. Bu bar?d? fizika kateqoriyasında daha cox muzakir? edilir. Akademiya daha sonra s?s coxlu?u vasit?sil? Fizika uzr? laureatların son secimini edir. [15]

Namiz?dl?rin adları hec vaxt ictimaiyy?t? acıqlanmır v? n? d? onlar mukafata layiq hesab edildikl?rini demirl?r. Namiz?dlik qeydl?ri ?lli il gizli saxlanılır. [16] V?fat etmi? f?rdl?rin nominasiyası q?bul edilm?m?kl? birlikd?, ?g?r ??xs mukafat komit?sinin q?rarı (ad?t?n oktyabr ayında) il? m?rasimin keciril?c?yi aylar arasında v?fat ed?rs? mukafat verm? m?rasimi t??gil oluna bil?r. 1974-cu ild?n ?vv?l ?g?r ??xs nominasya gost?rilmi? idis? onun olumund?n sonra gerc?kl???n mukafat verm? m?rasimin? icaz? verilirdi. [17]

Fizika uzr? Nobel mukafatı ucun qaydalar, tanınan nailiy?tl?rin ?h?miyy?tinin "zamanla test edilm?sini" t?l?b edir. Praktikada bu k??f v? mukafat arasındakı gecikm?nin ad?t?n 20 il oldu?u v? daha da cox ola bil?c?yi m?nasına g?lir. Misal ucun, 1983-cu il Fizika uzr? Nobel mukafatının yarısı ulduz t?kamulu v? qurlu?u uzr? t?dqiqatlarına gor? Subrahmanyan Candrasekara verildi hansı ki, t?dqiqatlar 1930-cu il ?snasında tamalanmı?dı. Bu yana?manın m?nfi t?r?fl?rind?n biri budur ki, bir cox alim i?l?rinin tanınması ucun kifay?t q?d?r uzun ya?amırlar. B?zi muhum elmi k??fl?r hec vaxt mukafat ucun diqq?t? alınmır, cunki k??fcil?r i?l?rinin t?sirinin zaman ?rzind? t?qdir olunmasına q?d?r v?fat edirl?r. [18] [19]

Mukafat

[ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Fizika uzr? Nobel mukafatcısı bir qızıl medal, sitat g?tirilmi? diplom v? bir miqdar da pul qazanır. [20]

Medallar

[ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Nobel mukafatı medalları ?svecd? Myntverket [21] ?irk?ti v? 1902-ci ild?n b?ri ?svec Z?rbxanası t?r?find?n hazırlanır v? Nobel fondunun qeydiyyatdan kecmi? ?mt?? ni?anıdır. H?r medalın uz t?r?find? Alfred Nobelin profili t?svir olunmu?dur. Fizika, Kimya, Fziologiya v? ya Tibb v? ?d?biyyat uzr? Nobel mukafatıları medallarının uz t?r?fi bir-birinin eynisidir v? Alfred Nobelin v? olum tarixi (1833?1896) t?svir edilmi?dir. Nobel Sulh Mukafatı medalının v? ?qtisadiyyat Mukafatı medalının uz t?r?find? d? Nobelin portreti var, lakin bir az f?rqli dizaynla. [22] [23] Medalın arxa t?r?find?ki t?svir mukafatı ver?n t??gilata gor? muxt?liflik gost?rir. Kimya v? Fizika uzr? Nobel mukafatı medallarının arxa hiss?sind?ki t?svir eynidir. Bu v? dig?r mukafatlara aid medallar 1902-ci ild? Erik Lindberq t?r?find?n dizayn edildi. [24]

Diplomlar

[ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]
1903-cu ild? Mariya Kuri v? Pyer Kuriy? verilmi? Nobel mukafatı diplomu

Nobel laureatları birba?a ?svec kralının oz ?ll?rind?n bir diplom alır. H?r bir diplom mukafatı ver?n t??gilat t?r?find?n laureata gor? xususi olaraq dizayn edilir. [25] Diplom laureatın ??klini v? bir d? m?tn ehtiva edir hansı ki, m?tnd? laureatın adı v? mukafatı n?y? gor? aldı?ı sitat g?tirilir. [25]

Mukafat pulu

[ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Mukafat m?rasimd? laureata mukafat m?bl??ini gost?r?n s?n?d verilir. Mukafat pulu m?bl??i ild?n-il? f?rqlilik gost?r? bil?r v? Nobel fondundan ?ld? edil?n movcud maliyy?y? ba?lıdır. M?s?l?n, 2009-cu ild? verilmi? m?bl?? 10 milyon ?svec kronu (1,4 milyon AB? dolları ) [26] , 2012-ci ild? 8 milyon ?svec kronu (1,1 milyon AB? dolları ) idi [27] . ?g?r mu?yy?n kateqoriyada iki laureatı varsa, mukafat alıcılar arasında b?rab?r bolunur, lakin ?g?r uc n?f?r varsa, mukafatlandırma komit?si mukafatın h?r ucun? b?r?b?r yaxud da birin? yarısı v? qalanlarına dordd? bir hiss?sini ver? bil?r. [28] [29] [30] [31]

M?rasim

[ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Mukafat ucun secki hey?ti v?zif?si yerin? yetir?n komit? v? mu?ssis? ad?t?n oktyabr ayında laureatların adlarını elan edir. Daha sonra mukafat Nobelin olum ildonumu olan 10 dekabr tarixind?, Stokholm Konsert Salonunda h?r il keciril?n r?smi m?rasiml?rd? verilir. Laureatlar bir diplom, medal v? mukafat m?bl??ini t?sdiq ed?n s?n?d alırlar. [32]

Laureatlar

[ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]
border=none ?sas m?qal?: Fizika uzr? Nobel mukafatı laureatlarının siyahısı

?stinadlar

[ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]
  1. ↑ "Nobel Prize amount is raised by SEK 1 million" . Nobelprize.org. 2018-02-01 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2018-09-02 .
  2. ↑ "All Nobel Prizes in Physics" . Nobelprize.org. Nobel Media AB. 2018-07-25 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2016-01-19 .
  3. ↑ "History ? Historic Figures: Alfred Nobel (1833?1896)" . BBC. 2013-09-02 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2015-05-03 .
  4. ↑ Ragnar Sohlman : 1983, Page 7
  5. ↑ von Euler, U.S. "The Nobel Foundation and its Role for Modern Day Science" . Die Naturwissenschaften. Springer-Verlag. 6 June 1981. 10 May 2017 tarixind? orijinalından (PDF) arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 4 May 2015 .
  6. ↑ "Nobel's will" . Nobel.org. August 15, 2018 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: May 4, 2015 .
  7. ↑ "The Nobel Foundation ? History" . Nobelprize.org. January 9, 2010 tarixind? orijinalından arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2015-05-03 .
  8. ↑ 1 2 Agneta Wallin Levinovitz : 2001, Page 13
  9. ↑ "Nobel Prize History ?" . Infoplease.com. 1999-10-13. 2013-04-26 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2015-05-03 .
  10. ↑ Encyclopædia Britannica. "Nobel Foundation (Scandinavian organisation) ? Britannica Online Encyclopedia" . Britannica.com. 2013-05-14 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2015-05-03 .
  11. ↑ 1 2 "Nobel Prize Arxivl??dirilib 2015-04-29 at the Wayback Machine " (2007), in Encyclopædia Britannica , accessed 15 January 2009, from Encyclopædia Britannica Online :
    " After Nobel’s death, the Nobel Foundation was set up to carry out the provisions of his will and to administer his funds. In his will, he had stipulated that four different institutions?three Swedish and one Norwegian?should award the prizes. From Stockholm, the Royal Swedish Academy of Sciences confers the prizes for physics, chemistry, and economics, the Karolinska Institute confers the prize for physiology or medicine, and the Swedish Academy confers the prize for literature. The Norwegian Nobel Committee based in Oslo confers the prize for peace. The Nobel Foundation is the legal owner and functional administrator of the funds and serves as the joint administrative body of the prize-awarding institutions, but it is not concerned with the prize deliberations or decisions, which rest exclusively with the four institutions. "
  12. ↑ Nobelprize.org. "Facts and figures" . August 15, 2018 tarixind? orijinalından arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: May 4, 2015 .
  13. ↑ "GJSFR" (PDF) . July 2, 2017 tarixind? arxivl??dirilib (PDF) . ?stifad? tarixi: May 4, 2015 .
  14. ↑ "The Nobel Prize Selection Process" . Brittanica Encyclopaedia. April 29, 2015 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: May 4, 2015 .
  15. ↑ "Nomination and Selection of Physics Laureates" . nobelprize.org. Nobel Media AB 2016. 20 May 2020 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 6 October 2016 .
  16. ↑ "50 year secrecy rule" . May 1, 2015 tarixind? orijinalından arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: May 6, 2015 .
  17. ↑ "About posthumous awards" . July 24, 2018 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: May 4, 2015 .
  18. ↑ Gingras, Yves; Wallace, Matthew L. "Why it has become more difficult to predict Nobel Prize winners: A bibliometric analysis of nominees and winners of the chemistry and physics prizes (1901?2007)". Scientometrics. 82 (2). 2009: 401. arXiv : 0808.2517 . doi : 10.1007/s11192-009-0035-9 .
  19. ↑ "A noble prize". Nature Chemistry. 1 (7): 509. 2009. Bibcode : 2009NatCh...1..509. . doi : 10.1038/nchem.372 . PMID   21378920 .
  20. ↑ Tom Rivers. "2009 Nobel Laureates Receive Their Honors | Europe| English" . .voanews.com. 2009-12-10. 2012-10-04 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2015-05-03 .
  21. ↑ "Medalj ? ett traditionellt hantverk" (Swedish) . Myntverket. 2007-12-18 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2007-12-15 .
  22. ↑ "The Nobel Prize for Peace" Arxivl??dirilib 2009-09-16 at the Wayback Machine , "Linus Pauling: Awards, Honors, and Medals", Linus Pauling and The Nature of the Chemical Bond: A Documentary History , the Valley Library , Oregon State University . Retrieved 7 December 2007.
  23. ↑ "The Medals" . May 6, 2015 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: May 4, 2015 .
  24. ↑ [1] Arxivl??dirilib 2017-07-26 at the Wayback Machine The Nobel Prize for Physics and Chemistry.
  25. ↑ 1 2 "The Nobel Prize Diplomas" . Nobelprize.org. 2015-04-13 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2015-05-03 .
  26. ↑ "The Nobel Prize Amounts" . Nobelprize.org. 2018-07-20 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2014-08-24 .
  27. ↑ "Nobel prize amounts to be cut 20% in 2012" . CNN. 2012-06-11. 2012-07-09 tarixind? orijinalından arxivl??dirilib .
  28. ↑ Sample, Ian. "Nobel prize for medicine shared by scientists for work on ageing and cancer | Science | guardian.co.uk" . London: Guardian. 2009-10-05. 2020-01-13 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2010-01-15 .
  29. ↑ Ian Sample, Science correspondent. "Three share Nobel prize for physics | Science | guardian.co.uk" . London: Guardian. 2008-10-07. 2019-06-01 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2010-02-10 .
  30. ↑ David Landes. "Americans claim Nobel economics prize ? The Local" . Thelocal.se. 2012-11-20 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2010-01-15 .
  31. ↑ "The 2009 Nobel Prize in Physics ? Press Release" . Nobelprize.org. 2009-10-06. 2013-05-30 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2010-02-10 .
  32. ↑ "Nobel prize award ceremony" . April 24, 2015 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: May 4, 2015 .

Xarici kecidl?r

[ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]
Vikianbarda Fizika uzr? "Nobel" mukafatı il? ?laq?li mediafayllar var.
M?nb? ? " https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Fizika_uzr?_%22Nobel%22_mukafatı&oldid=7496742 "