Birl??mi? Krallıq

Vikipediya, azad ensiklopediya
( Boyuk Britaniya s?hif?sind?n istiqam?tl?ndirilmi?dir)
Naviqasiyaya kec Axtarı?a kec
Boyuk Britaniya v? ?imali ?rlandiya Birl??mi? Krallı?ı
United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland
Royaume-Uni de Grande-Bretagne et d'Irlande du Nord
Bayraq Gerb[d]
Bayraq Gerb [d]
Dieu et mon droit
Himn:  ing. Dieu et mon droit
R?smi dill?ri
Paytaxt London
?dar?etm? forması konstitusiyalı monarxiya
Monarx III Carlz
Ba? Nazir Ri?i Sunak
Sah?si Dunyada 78-ci
 ? Umumi 242,495 km 2 km²
 ? Su sah?si (%) 1.51
?halisi
 ? ?hali ▲ 68,138,484 n?f?r ( 21-ci )
 ? Siyahıyaalma (2011) 63,182,1178 n?f.
 ?  Sıxlıq 270.7 n?f./km² ( 50-ci )
UDM ( AQP )
 ? Umumi ▲ $3.847 trilyon  dollar  ( 10-cu )
 ? Adamba?ına ▲ $56,471  dollar  ( 28-ci )
UDM (nominal)
 ? Umumi (2023) ▲ $3.159 trilyon  dollar  ( 6-cı )
 ? Adamba?ına ▲ $46,371  dollar  ( 24-cu )
??? (2021) 0.929 (artım; 18-ci )
Valyuta funt sterlinq
?nternet domeni .uk , .gb [1] [2]
ISO kodu GB
BOK kodu GBR
Telefon kodu +44
Saat qur?aqları
N?qliyyatın yonu sol [d]
Vikianbarın loqosu  Vikianbarda ?laq?li mediafayllar


Birl??mi? Krallıq ( ing . United Kingdom ) v? ya r?smi adı il? Boyuk Britaniya v? ?imali ?rlandiya Birl??mi? Krallı?ı ( ing . United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland ) ? ?imal-q?rbi Avropada dovl?t . Birl??mi? Krallıq Boyuk Britaniya adasını , ?rlandiya adasının ?imal-??rq hiss?sini v? Britaniya adaları daxilind? bir cox kicik adaları ?hat? edir. ?imali ?rlandiya vasit?sil? ?rlandiya Respublikası il? quru s?rh?dini bolu?ur. Birl??mi? Krallıq ??rqd? ?imal d?nizi , c?nubda La-Man? bo?azı , c?nub-q?rbd? Kelt d?nizi , q?rbd? is? Atlantik okeanı il? ?hat? olunub. ?rlandiya d?nizi Boyuk Britaniya v? ?rlandiya adalarını bir-birind?n ayırır. Krallı?ın t?rkibind? dord dovl?t ?ngilt?r? , ?otlandiya , Uels v? ?imali ?rlandiya olmaqla konstitusiyalı monarxiyadır . Paytaxtı v? ?n boyuk ??h?ri London , umumi sah?si 242,495 kvadrat kilometrdir. Birl??mi? Krallıq b?z?n qısa ??kild? Boyuk Britaniya v? ya Britaniya kimi d? adlandırılır.

Dovl?tint?rkibin? Boyuk Britaniya adası, ?rlandiya adasının ?imal-??rq hiss?si v? coxsaylı kicik adalar daxildir. Materik Avropaya Fransa vasit?sil? La Man? kanalı il? birl??ir.

Boyuk Britaniya t?rkibind? dord dovl?t ? ?ngilt?r? , ?otlandiya , Uels v? ?imali ?rlandiya olmaqla konstitusiyalı monarxiyadır . Dovl?tin hazırkı monarxı III Carlzdır . Kral dunyanın daha 17 must?qil dovl?tin ba?cısı sayılır. Bunlar bir vaxtlar yer s?thinin 1/4-ni z?bt etmi? Britaniya ?mperiyasından qalma ?razil?rdir.

Britaniya ?mperiyası bir vaxtlar dunyanın yegan? supergucu sayılırdı. Lakin ardıcıl dunya muharib?l?ri v? XX ?srin ikinci yarısından imperiayada ba?layan t?n?zzul prosesi onun suqutuna g?tirib cıxardı. Bununla bel? Britaniya muasir dunyanın ?h?miyy?tli siyasi, m?d?ni, iqtisadi nuv?-h?rbi gucu kimi qalmaqdadır. Britaniya Birl??mi? Mill?tl?r T??kilatı yanında T?hluk?sizlik ?urasının daimi uzvu, Boyuk S?kkizl?rin v? Britaniya Mill?tl?r Birliyinin uzv dovl?ti v? ?kinci dunya muharib?sinin kecmi? s?kkiz qalib dovl?tl?rind?n biridir.

Tarixi [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

border=none ?sas m?qal?: Boyuk Britaniya tarixi

?ngilt?r? , ?otlandiya , Uels v? ?imali ?rlandiyanın tarix onc?si dovrl?rini ?hat? edir. 1800?1922 ill?ri arasında ?rlandiyanın hamısı Birl??mi? Krallı?ın bir hiss?si sayıldı?ı ucun bu dovrl?rd? ?rlandiyanın tarixi d? Birl??mi? Krallıq tarixinin bir hiss?si sayılır. Birl??mi? Krallı?ın ?n q?dim xalqlarını keltl?r t??kil edir. E.?. 55 v? E.?. 410 ill?ri arasında Britaniya adaları Roma ?mperiyasına ba?lı Britannia ?yal?tini t??kil. V ?srd? bolg? Xristianlı?ın t?siri altına girdi. Eyni ill?rd? Cermen bir xalq olan Anqlosaksonlar boyuk kutl?l?r halında namiz?d? koc etdil?r. 1066?1154-cu ill?ri arasında yen? bir Cermen irqi olan Normanlar namiz?di ?l? kecirdil?r. ?ngilisl?r bu Cermen irql?rinin davamını meydana g?tirm?kd?dirl?r. ?otlandlar, Uelslil?r v? ?rlandiyalılar is? Keltl?rin davamıdır.

Co?rafiyası [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Dovl?t Britaniya adalarında (Boyuk Britaniya, ?rlandiya adasının ?imal-??rq hiss?si, h?mcinin kicik adalar v? arxipelaqlar: Hebrid , Orkney v? ?etland adaları , Anqlsi, Arran , Vayt) Atlantik okeanda yerl??ir. ?imali, ?rlandiya , Kelts v? Hebrid d?nizl?ri il? yuyulur. C?nub-??rq sahili il? Fransanın ?imal sahili arasinda yalniz 35 km m?saf? var. Iki dovl?ti bir-birind?n La Man? bo?azı ayırır.

Boyuk Britaniyanın sah?si-244 820 km².1993-cu ilin m?lumatına gor?, torpaq sah?sinin 10%-i me?? il? ortulu idi, 46%-i otlaq ucun istifad? edilmi?dir v? 25%-i k?nd t?s?rrufatında istifad? edilmi?dir. Sahil uzunlu?u 17.820 km-dir. C?nub sahil Avropa kontinenti il? uzunlu?u 50 km olan (38 km su altında olmaqla) avrotunel vasit?sil? birl??ir. Bu, dunyada ?n uzun sualtı tuneldir. ?rlandiyanın ?imali ?rlandiya Respublikası il? 360 kilometrlik quru s?rh?di var v? bu, Boyuk Britaniyanın yegan? quru s?rh?didir.

?ngilt?r? , Boyuk Britaniyanın yarısından cox ?razisini ?hat? edir (130.395 kvadrat kilometr) Bunun boyuk bir hiss?si ovalı?lardan ibar?tdir. Yuks?klikl?r ?sas?n ?razinin ?imal (Pennins) v? ?imal-q?rbind? (Kamberlend) c?ml?nmi?dir. ?n uzun cayları Temza , Severn v? Humberdir.

?otlandiya  Boyuk Britaniyanın 78.772 kvadrat kilometr ?hat? edir. ?otlandiyanın ?razisin? ?sas?n q?rb v? ?imal hiss?l?rind? yerl???n s?kkiz ada daxildir(Hebrid, Orkney, ?etland v? ba?qa adalar). ?otlandiya iki tamamil? muxt?lif regionlardan ibar?tdir:?imal-q?rb hiss?d? yerl???n ?imali-?otlandiya da?lıq ?razi(Haylend) v? c?nub-??rq hiss?d? yerl???n Loulend. Haylend? dem?k olar ki ?otlandiyanın butun da?lıq ?razisini ?hat? edir(Ben Nevis 1343 metr hundurluyu il? Britaniya adalarının ?n yuks?k zirv?si hesab olunur).

Uels Boyuk Britaniyanın 20.779 kvadrat kilometr ?hat? edir. Uels- ?sas?n da?lıq olk?dir. ?sas ?hali v? s?naye sah?l?ri Kardiff , Swansea v? Nyuport sahil ??h?rl?rind?, o cuml?d?n d?qiq C?nubi Uels yerl??ir. (Snoudon da?ı-1085 m) Uelsin ?n yuks?k da?ları Snoudonda yerl??ir(Snoudon da?ı-1085 m).

?imali ?rlandiya yalnız 13.843 kvadrat kilometr ?hat? edir v? ?sas?n da?lıq ?razidir. ?imali ?rlandiyaın ?n yuks?k noqt?si 852 m hundurluyu olan Sliv-Donard zirv?si hesab olunur.

?nzibati qurulu?u [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Boyuk Britaniya 4 tarixi-co?rafi vilay?td?n ? ?ngilt?r? (Boyuk Britaniya adaları), Uels , ?otlandiya , ?imali ?rlandiyadan ibar?tdir. Boyuk Britaniya adaları, ?rlandiya adasının ?imal-??rq hiss?si, Anqlsi, Vayt, Normand, Orkney, Hebrid, ?etlend adaları v? bir sıra kicik adalar Birl??mi? Krallı?ın t?rkibin? daxildir. Vayt adası ?ngilt?r?y?, Anqlsi adası Uels?, Hebrid, ?etlend v? Orkney adaları ?otlandiyaya m?nsubdur. ?ngilt?r? ? 34 qraflı?a (two-tier counties), 32 London inzibati rayonuna v? 1 London ??h?rin? (v? ya Boyuk London), 36 metropoliya-qraflı?a ( metropolitan county ), 46 unitar rayona ( unitary authoritities ) bolunur. ?otlandiya ? 32 unitar rayondan ibar?tdir. ?imali ?rlandiya ? 26 rayon ?urasından ibar?tdir. Uels ? 22 unitar rayondan ibar?tdir [3] .

Xarici siyas?ti [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Birl??mi? Krallı?ın xarici siyas?tinin ?sas prioritetl?ri a?a?ıdakılardır [4] :

  • Olk?nin t?hluk?sizliyinin t?min edilm?si;
  • Birl??mi? Krallı?ın enerji da?ıyıcıları il? t?min edilm?sinin t?hluk?sizliyi v? fasil?sizliyinin t?min edilm?si, olk?nin iqtisadi maraqlarının qorunması;
  • dunyada demokratiyanın, qanunun aliliyi prinsipinin yayılması v? mohk?ml?ndirilm?si, insan huquqlarının t?min edilm?si uz?rind? n?zar?t;
  • yeni munaqi??l?rin yaranmasının qar?ısının alınması, hazırda movcud olan munaqi??l?rin nizamlanmasında i?tirak etm?k;
  • umumdunya siyasi sisteminin sabitliyinin saxlanılması;
  • beyn?lxalq terrorizml? mubariz? ;
  • olk? ?razisind? terror aktlarının tor?dilm?sinin qar?ısının alınması;
  • kutl?vi qır?ın silahlarının yayılmasının qar?ısının alınması;
  • Birl??mi? Krallı?ın qeyri-qanuni miqrasiya , narkotikl?rin qeyri-qanuni dovriyy?si, insan alveri v? dig?r beyn?lxalq cinay?tl?rd?n qorunmasının t?min edilm?si; h?mcinin qlobal miqyasda beyn?lxalq cinay?tkarlı?ın s?viyy?sinin a?a?ı salınması;
  • NATO , Avropa ?ttifaqı , BMT , G8 c?rciv?sind? ( Boyuk s?kkizlik ) f?al siyas?t aparılması;
  • Birl??mi? Krallı?ın dunya siyas?ti m?s?l?l?rin? v? qlobal probleml?rin h?llin? maksimum t?sir gost?rm?k istiqam?tind? effektiv coxt?r?fli ?m?kda?lıq sistemini d?st?kl?m?si;
  • BMT T?hluk?sizlik ?urasının islahatlarının d?st?kl?nm?si;
  • Rusiya , Cin , Yaponiya , Hindistan il? daha sıx ?m?kda?lıq munasib?tl?rinin qurulması;
  • ?slam dovl?tl?ri il? "konstruktiv qar?ılıqlı ?laq?l?r"in qurulması;
  • mus?lman dovl?tl?rind? siyasi v? sosial islahatların d?st?kl?nm?si;
  • AB? v? Avropa ?ttifaqı olk?l?ri il? sıx ?laq?l?rin qurulması;
  • Birl??mi? Krallıq ucun beyn?lxalq terrorizm t?hluk?sinin azaldılması;
  • ?fqanıstan v? ?raqın b?rpa olunması prosesind? i?tirak etm?y? davam etm?k, ?fqanıstanda opium istehsalının ?h?miyy?tli d?r?c?d? azaldılması v? yaxın 10 il ?rzind? tamamil? aradan qaldırılması;
  • beyn?lxalq t?r?fda?larla qar?ılıqlı ?laq?l?r vasit?sil? C?nubi Asiya, Yaxın ??rq, Balkanlar v? dig?r regionlarda g?rginliyin s?viyy?sinin azaldılması;
  • ?ran v? ?imali Koreyanın nuv? silahı ?ld? etm?sinin qar?ısının alınması;
  • Birl??mi? Krallı?ın NATO-nun muasirl??dirilm?si v? Avropa ?ttifaqının mudafi? imkanlarının t?kmill??dirilm?si yolu il? Avropada t?hluk?sizliyin mohk?ml?ndirilm?si;
  • ?traf muhitl? ba?lı s?m?r?li siyas?tin t?min edilm?si.

?qtisadiyyatı [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Umumi m?lumatlar [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

?qtisadiyyatın muhum sah?l?ri: avtomatla?dırma avadanlı?ı, elektrik avadanlı?ı, d?miryol avadanlı?ı, g?miqayırma, t?yyar?, elektrik v? rabit? avadanlı?ı, ka?ız istehsalı, neft, kimya s?nayesi, yungul s?naye v? geyiml?r, yeyinti s?nayesi [5] .

  • UDM: $ 2.224 trilyon (2009)
  • UDM-nin artımı: ?4.8% (2009)
  • Sektorların payına du??n UDM: k?nd t?s?rrufatı: 1,2 %, s?naye: 23,8 %, xidm?tl?r: 75 % (2009)
  • Adamba?ına umumi daxili m?hsul: $ 35.200 (2009)
  • Budc?: G?lirl?r: $ 880.8 milyard, X?rcl?r: $ 1.129 trilyon (2009) ?xrac: $ 357.3 milyard (2009)
  • ?xrac t?r?fda?ları: AB? 13,8%, Almaniya 11,5%, Niderland 7,8%, Fransa 7,6%, ?rlandiya 7,5%, Belcika 5,3%, ?spaniya 4,1%,
  • ?xrac m?hsulları: ma?ınqayırma m?hsulları, yanacaq, kimya s?nayesi m?hsulları, ?rzaq, icki, tutun. ?dxal: $ 486 mlrd. (2009)
  • ?dxal t?r?fda?ları: Almaniya 13%, AB? 8,7 %, Cin 7,5%, Niderland 7,4%, Fransa 6,8%, Norvec 6%, Belcika 4,7%, ?taliya 4,1% ?dxal m?hsulları: ma?ınqayırma m?hsulları, avadanlıqlar, yanacaq, ?rzaq

?qtisadiyyatın tarixi [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

XIX ?srin axırlarınad?k Boyuk Britaniya dunya t?s?rrufatında a?alıq etmi?dir. Bunun ba?lıca s?b?bi Boyuk Britaniyanın kapitalizmin v?t?ni, s?naye cevrili?inin be?iyi olması il?, "dunyanın s?naye emalatxanasına" cevrilm?si il? izah olunur. Bununla yana?ı, olduqca iri must?ml?k?l?r? malik Boyuk Britaniya, bu must?ml?k?l?rin istismar edilm?sind?n boyuk g?lir gotururdu. N?hay?t, La-Man? v? Pa-de-Kale bo?azlarından kec?n muhum d?niz ticar?t yollarında ?lveri?li co?rafi movqeyi olk?y? Yer kur?sinin butun regionları il? ?laq? yaratma?a imkan verirdi. Boyuk Britaniyanın iqtisadiyyatının sur?tli inki?afına olk? ?razisind? muxt?lif faydalı qazıntı yataqlarının, xususil? d?mir filizi v? da? komur hovz?l?rinin bir-birin? yaxın yerl??m?si cox boyuk t?sir gost?rmi?dir. Bel? amil metallurgiyanın guclu inki?afına, metallurgiya is? must?ml?k?l?rin ?l? kecirilm?sind? v? Dunya Okeanında hokmranlıq edilm?sind? muhum rol oynayan guclu d?niz donanmasının yaradılmasına imkan vermi?dir. Kecmi? movqeyini itirm?sin? baxmayaraq Boyuk Britaniya indi d? dunyanın yuks?k inki?af etmi? s?nayey? malik ba?lıca olk?l?rind?n biridir. Boyuk Britaniya ?nki?af Etmi? Olk?l?r arasında kapital ixracatına gor? yalnız AB? v? Yaponiyadan geri qalır. XX ?srin 80-ci ill?rind?n ba?layaraq neft hasilatının sur?tl? artması onun iqtisadi strukturunun yenid?n qurulmasına, iqtisadiyyatın inki?afına imkan yaratmı?dır. Bununla yana?ı Boyuk Britaniya, ?vv?ll?r Britaniya imperiyasına daxil olan olk?l?rin Birliyini yaratmı? v? ona r?hb?rlik edir. Bu, kecmi? must?ml?k? olk?l?ri il? ?laq?l?ri t?nziml?y?n ozun?m?xsus iqtisadi birlik formasıdır.

S?naye [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Boyuk Britaniya s?nayesinin strukturu dig?r ba?lıca ?EO -i xatırladır. Mur?kk?b v? coxsah?li ma?ınqayırma muhum rol oynayır. Elektrotexnika , elektronika , aviakosmik s?nayenin , cihazqayırma v? avtomobilqayırmanın inki?afına gor? London , Birmingem-Koventri rayonları, d?zgahqayırma v? avtomobilqayırmaya gor? Birminhem , toxuculuq ma?ınqayırmasına gor? Mancester , g?miqayırmaya gor? Qlazqo , idxal xammala ?saslanan metallurgiyanın inki?afına gor? ?effild , Kardiff v? d?niz sahili ??h?rl?r f?rql?nir. Kimya s?nayesi ?imal d?nizinin dayazlıqlarından cıxarılan neft v? t?bii qaza ?saslanır

K?nd t?s?rrufatı [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Boyuk Britaniyanın intensiv inki?af etmi? k?nd t?s?rrufatında heyvandarlıq ustunluk t??kil edir. Olk?nin ?imal v? q?rbind? gun??li gunl?rin m?hdudlu?u taxıl bitkil?rinin yeti?dirilm?sin? imkan vermir. Rutub?tli okean iqlimind? otlaq v? c?m?nlikl?r mal-qaranı ya?ıl otla yax?ı t?min edir. Boyuk Britaniyanın k?nd t?s?rrufatı ?halinin ?rza?a olan t?l?batını t?min etmir. K?nd t?s?rrufatı m?hsullarına bu?da, t?r?v?z, dana ?ti, quzu ?ti, qu? ?ti, balıq, kartof aiddir.

T?bii ehtiyatlar [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

T?bii ehtiyatlar: da? komur, neft, t?bii qaz, ?h?ng da?ı, metal, duz, gil, gips, qur?u?un, manqan [5] .

M?d?niyy?t [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Kec?n ?srin 60-cı ill?rind? The Beatles v? " Rollinq stounz "un populyarlı?ının cic?kl?nm?sind?n bu gun? kimi Boyuk Britaniya g?nc m?d?niyy?tinin avanqardı olaraq qalır. Olk?nin Uilyam ?ekspir v? ?otland Robert Berns , uelsli Dilan Tomas v? ?imali irlandiyalı ?eymas Xini d? daxil olmaqla, z?ngin ?d?biyyat irsi var. Barokko dovru nd?n, Henri Perselladan XX ?srd? Benjamin Britten? q?d?r, dunyaya klassik b?st?karlar ver?n milli musiqi q?dim kokl?r? malikdir. [6]

??h?rl?ri [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

border=none ?sas m?qal?: Boyuk Britaniya ??h?rl?rinin siyahısı

?n?n? v? m?rasiml?r [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Din [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

border=none ?sas m?qal?: Boyuk Britaniyada din

Birl??mi? Krallıqda hakim din xristianlı?ın muxt?lif formalarıdır. Dovl?t siyahıya almasının n?tic?l?rin? gor?, iyirminci ?srin ortalarındandan b?ri kils?y? munt?z?m olaraq g?l?nl?rin sayında k?skin azalmaya v? immiqrasiya v? demoqrafik d?yi?iklikl?r n?tic?sind? ba?qa dinl?r? sitayi? ed?nl?rin sayının artmasına baxmayaraq, v?t?da?ların ?ks?riyy?ti xristiandır .

?stinadlar [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

  1. ↑ Ruling the Root: Internet Governance and the Taming of Cyberspace . ISBN 978-0-262-63298-0
  2. ↑ Official country code for Britain = GB or UK? .
  3. ↑ "Great Britain s?h 1" (PDF) . 2019-11-01 tarixind? orijinalından (PDF) arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2019-01-23 .
  4. ↑ "Great Britain s?h 3" (PDF) . 2019-11-01 tarixind? orijinalından (PDF) arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2019-01-23 .
  5. ↑ 1 2 "Great Britain s?h 2" (PDF) . 2019-11-01 tarixind? orijinalından (PDF) arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2019-01-23 .
  6. ↑ "Arxivl?nmi? sur?t" . 2013-07-31 tarixind? orijinalından arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2009-03-07 .

Xarici kecidl?r [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

H?mcinin bax [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

M?nb? ? " https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Birl??mi?_Krallıq&oldid=7568423 "