Yer d? Ay kimi Gun??d?n ?ks t?r?f? do?ru kolg? salır. Ay b?dirl?nmi? Ay fazasında (dolun ay) olduqda bu kolg?y? daxil olur. Ay tutulması ba? verir. Ay tutulması o zaman ba? verir ki, Ayın dolun Ay fazası onun orbitinin duyunl?rind?n birin? v? ya yaxınlı?ına t?saduf etsin. Yerin saldı?ı kolg? konusunun uzunlu?u Yerin Gun??? n?z?r?n m?saf?sind?n asılıdır. Yer Gun??d?n orta m?saf?d? olduqda konusun uzunlu?u 1.380000 km olur, perihelid? olduqda 1.359000 km, afelid? olduqda 1.400000 km olur. Yerin kolg?sinin eni 9733 km -dir. Ay tutulması onun q?rb t?r?finin kolg?y? daxil olması il? ba?layır v? h?min k?narın kolg?d?n cıxması il? bitir. 3 ^h 8 davam edir. Tam tutulma max. 1 ^h 8, qism?n bir nec? d?q davam edir.

Ay tutulması gun?? t?qvimin? birba?a ba?lıdır. Gorun?n yegan? i?ıq Yerin kolg?si vasit?sil? sınır. Mavi i?ı?ın s?pilm?si n?tic?sind? Gun?? do?u?u qırmızı gorunduyund?n bu i?ıq da qırmızı gorunur. ^[1]

Dunyanın yalnız mu?yy?n bir hiss?sind?n mu?ahid? oluna bil?n Gun?? tutulmasından f?rqli olaraq Ayın tutulması Yerin gec? t?r?find? h?r hansı noqt?d?n mu?ahid? oluna bil?r. Ay tutulması bir nec? saat c?kir, Ayın kolg?si is? kicik oldu?undan, Gun?? tutulması h?r yerd? yalnız bir nec? d?qiq? c?kir. Gun?? tutulmalarından f?rqli olaraq, ay tutulması dolunaydan daha z?if oldu?undan, goz qorunması v? ya xususi t?dbirl?r olmadan t?hluk?siz ??kild? izl?n? bil?r.

Yer planetinin kolg?si iki f?rqli bolg?y? bolun? bil?r: umbra v? penumbra. Umbrada birba?a gun?? radiasiyası yoxdur, ancaq Gun??in boyuk d?r?c? olcusu n?tic?sind?, Gun?? i?ı?ı dunyanın kolg?sinin k?narında qism?n qumbara kimi partladılmı?dır.

Penumbra Ayın s?thinin inc? qaranlı?ına s?b?b olur. Xususi cur penumbral tutulma, Ayın yalnız Yer kur?sinin qumbarası ic?risind? olan bir qalıcı yanıqdır. Total penumbral tutulma nadirdir v? ba? verdikd?, goy? ?n yaxın ay bu ayın qalan hiss?sind?n bir q?d?r qaranlıq gorun? bil?r.

Ayın yalnız bir hiss?si umbra daxil olduqda qism?n ay tutulması ba? verir. Ayın Yerin Umbranında tamamil? dovr etdiyi zaman, umumi ay tutulması mu?ahid? edilir. Sur?t ayda t?xmin?n 107 d?qiq? (t?xmin?n 2300 mil) davam ed? bil?r, ^[2] lakin ayın kolg?si il? ilk v? son t?mas arasındakı umumi mudd?t daha uzundur v? dord saata q?d?r davam ed? bil?r. Tutulma ayı Yerd?n olan nisbi m?saf?l?rin mudd?tin? t?sir ed? bil?r. Xususil? ay, apogee yaxın olduqda, Yerin ?n uzaq noqt?sind? orbitd?, orbital sur?t ?n yava? olur. Yukunun diametri ayın orbital m?saf?sind? ?h?miyy?tli d?r?c?d? du?mur. Bel? ki, apogee yaxınlı?ında yerl???n kolg?d? tamamil? qalan bir ay, umumi mudd?ti uzadacaq.

Orta ay tutulması, ayın Yer kur?sinin ortasından kecdiyi umumi ay tutulmasıdır. Bu nisb?t?n nadirdir.

Selenelion v? ya selenhelion h?m Gun??, h?m d? kolg?li Ay eyni anda gorul? bil?r. Bu Gun?? do?ulmasından v? ya Gun?? do?masından ?vv?l ba? ver? bil?r v? h?r iki govd? ufuqd? goyd?n tam olaraq d?rhal gorunur. Bu t?nziml?m? hundurluy? girm?k adlanan fenomen adına g?tirib cıxardı. Gorunduyu gorul? bil?n gun??li v? ya yuks?k sıralar vardır. Ay Umbra'da dunyada olmasına baxmayaraq, h?m Gun??, h?m d? kolgeli Ay eyni anda gorul? bil?r, cunki Yer atmosferinin i?ı?ının qırılması onun h?r birinin h?qiqi geometrik movqeyind?n daha cox goyl?rd? gorunm?sin? s?b?b olur. ^[3]

2018-ci ilin ?lk Moht???m Ay tutulması.

2018-ci il 31 yanvar tarixind?, 152 il onc? ya?anmı?, Moht???m Ay tutulmasının t?krarı ya?anacaq. Bu tutulma butun dunyanın maraqla gozl?diyi hadis?dir. Cunki bu cur goy uzu hadis?si sonuncu d?f? 31 mart 1866-cı ild? ba? vermi?dir. Y?ni 152 il onc?. Tutulma Super Mavi Qanlı Ay adlanır. Super Mavi Qanlı Ay n? dem?kdir?. Super Ay Dunyaya ?n yaxın oldu?u noqt?d? Ayın normadan daha boyuk gors?nm?sin? veril?n addır. Bu cur adlandırılmasının s?b?bi is? Ayın dunyaya daha cox yaxın, daha parlaq olmasıdır. Bu v?ziyy?t 411 gund?n bir ya?anır. Qanlı Ay tutulmasında Dunya Gun?? il? Ayın arasına girib v? oz kolg?sini Ayın uz?rin? salması il? olur. Qanlı Ay olaraq adlandırılan Ayın ?slind? qanla hec bir ?laq?si yoxdur. Ayın uz?rin? Gun??in ?uaları k?nardan ?ks olundu?u v? dunya atmosferi ic?risind?n kecdiyi ucun Ay qızıl r?ng? burunur. Bunada Qanlı Ay tutulması deyilir. B?s Mavi Ay tutulması n?dir? Mavi Ay is? t?qvimd? bir ayda iki b?dirl??mi? ayın ya?anmasıdır. 2 yanvarda ya?anmı? Dolu ay yanvarın sonunda ya?anan dolu ayın ?ksi olacaq. Ona gor? d? 31 yanvarda ya?anan ikinci b?dirl??mi? ay Super Mavi Ay olaraq adlanır. Tutulma Mavi Ay adlansada tamda mavi deyildir. Atmosferd? ba? ver?n hadis?l?r? ?sas?n Ay mavi kimi gors?n?c?k. Mavi Ay orta hesabla 2,5 ild?n bir meydana g?lir. Tutulma 1 saat 17 d?qiq? mudd?tind? davam ed?c?k. Bu proses Bakı vaxtil? 15:48 d? dunyanın kolg?sin? girm?siyl? ba?layacaq, 16:54-d? tam tutulma ba? ver?c?k, 18:11-? kimi davam ed?c?k v? tutulma Az?rbaycanda da mu?ahid? edil?c?k. Mut?x?ssisl?rin hesablamasına gor? bir sonraki Super Mavi Qanlı Ay tutulması 152-il sonra ya?anacaq. ^[4]

Umumi ay tutulmalarının vaxtı mu?yy?n ??xsl?r t?r?find?n t?yin edilir. ^[5]

• P1 (?lk ?laq?): Penumbral tutulmanın ba?lan?ıcı. Dunyanın penumbrası Ayın xarici ?traflarına toxunur.
• U1 (?kinci ??xs): qism?n h?bs ba?lan?ıcı. Yerin c?tiri Ayın xarici ?traflarına toxunur.
• U2 (Ucuncu ?laq?): Umumi h?bs ba?lan?ıcı. Ayın s?thi tamamil? Yer kur?sinin icind?dir.
• ?n tutulma: Tutulma dovrunun zirv?si. Ay Yerin Umbra m?rk?zin? ?n yaxındır.
• U3 (Dorduncu ?laq?): Eclipse n?tic?. Ayın xarici ?apkası Yerin Umbranından cıxır.
• U4 (Be?inci ?laq?): qism?n tutulmanın n?tic?si. Yerin ?emsiyesi Ayın s?thini t?rk edir.
• P4 (Altıncı ?laq?): Penumbral tutulmanın n?tic?si. Dunya artıq yara aya?ını ?laq?l?ndirir.

A?a?ıdakı miqyaslı (Danjon ?kalası), ay tutulmalarının umumi qaranlı?ını qiym?tl?ndirm?k ucun Andre Danjon t?r?find?n hazırlanmı?dır:

• L = 0: Cox qorusun. Ay, xususil? ortada gorunm?zdir.
• L = 1: Qara r?ng tutma, boz v? ya q?hv?yi r?ng. T??ccubl?r yalnız az f?rqli ola bil?r.
• L = 2: d?rin qırmızı v? ya pasla saxlanılır. Cox karanlık m?rk?zi kolg?, ?uurun xarici k?narı nisb?t?n duz.
• L = 3: k?rpic qırmızı tutma. Umbral kolg?si umumiyy?tl? parlaq v? ya sarı bir a?ızdır.
• L = 4: cox parlaq mis-qırmızı v? ya narıncı. Umbral kolg?si mavi v? cox parlaq a?ız margin var.

Gun?? v? ayın gun?? tutulması arasında bir qarı?ıqlıq var. H?r ikisi d? gun??, yer v? ay arasındakı qar?ılıqlı ?laq?ni ehtiva edir, lakin onların qar?ılıqlı ?laq?si baxımından cox f?rqlidir.

Ay, tamamil? yox deyil, cunki Yer atmosferi Umbrai'yi kolg? konusuna gir?n gun?? i?ı?ı s?b?bind?n kecir. Yerin atmosferi yoxdursa, Ay tutulma zamanı tamamil? qaranlıq olardı. Qırmızı r?ngl?nm? ba? verir; cunki Aya catan gun?? ?uaları s?p?l?nmi? yerin atmosferinin uzun v? sıx bir qatından kecm?lidir. ??ı?ın atmosferd?n kecdiyi zaman daha uzun dal?a uzunluqları ustunluk t??kil edir, cunki daha qısa dal?a boyu hava molekulları v? kicik partikull?r t?r?find?n daha cox yayılacaqdır. Bu n?tic? i?ı?ın qırmızı oldu?u anlamına g?lir. Gun?? batı?ları v? gun?? enerjisi goyu qırmızı r?ng? cevir?n eyni t?sirdir; Problemin alternativ bir ??kild? du?unulm?si Gun??in Yerin arxasında oldu?u kimi mu?yy?n olundu?unu (ya da yuks?l?n) gorunduyunu gost?rir.

Umumiyy?tl?, atmosfer daha tozlu olduqda, dig?r dal?a uzunlu?unda olan i?ıqlar (qırmızı i?ıq il? muqayis?d?) cox artacaq v? n?tic?d? i?ıq daha qırmızı r?ng yaradır. Bu, alınan mis-qırmızı r?ngin bir aydan dig?rin? d?yi?m?sin? s?b?b olur. Volkaniyalar boyuk miqdarda atmosfer? toz atma?ı diqq?t c?kir v? tutulmadan qısa bir mudd?t ?vv?l meydana g?l?n boyuk bir partlama gorun?n r?ng? boyuk t?sir gost?r? bil?r. ^[6]

• Gun?? tutulması
• Gun?? tutulması (20 mart 2015)