A
Cenisosa
[1]
(en
aleman
Aschenputtel
, en
frances
Cendrillon
, en
italiano
Cenerentola
, tamien s'ha traduciu ta l'aragones como
Cenisienta
[2]
) ye un
cuento de fadas
folclorico d'o que bi ha cuantas versions, orals y escritas, antigas y modernas, procedents de diferents puestos d'o mundo. En o sistema de clasificacion d'
Aarne-Thompson
, se mete en o grupo d'os
cuentos folcloricos
ordinarios (II), aintro d'el, en o d'os aduyants sobrenaturals (500-559), y en concreto o subtipo 510 A: o d'a heroina encorrida.
[3]
Una d'as formas d'o cuento d'a Cenisosa mas conoixidas en occident ye a d'o
frances
Charles Perrault
, que escribio en
1697
una version d'a historia transmesa a travies d'a
tradicion oral
; a de Perrault se conoixe con o titol de
Cendrillon ou La petite pantoufle de verre
(
Cenisosa u o zapatet de vidre
). Anterior a ella ye a version d'o
italiano
Giambattista Basile
:
A Gata Cenisosa
(en
italiano
,
La Gatta Cenerentola
; en l'orichinal
napolitan
,
La gatta cennerentola
), que bebe d'a tradicion
chuliana
; en ixa zona, se charra o napolitan, y en ixa luenga ye escrito o cuento de Basile.
En
Alemanya
, a version d'a Cenisosa que fa parti d'a coleccion de
cuentos de fadas
(
Marchen
) d'os
Chirmans Grimm
Kinder- und Hausmarchen
(
Cuentos d'a infancia y ta a casa
) ye dica agora a mas popular. A version de l'anyo
1812
d'os Chirmans Grimm varia manimenos en muitos detalles d'a francesa, lo que no ye raro si se para cuenta que cada pais europeu tien a suya propia tradicion oral d'o personache.
Disney
realizo en
1950
una
version d'a Cenisosa
que s'asemella mas a la de Perrault que a la d'os Chirmans Grimm, razon por a que en
America
ye mas conoixida a version d'o frances.
A Cenisosa explica a historia d'una mesacha choven muit polida, que en morir-se su
pai
dimpues d'haber-se casau por segunda vegada, queda privada d'o papel que le correspondeba en a
familia
. A suya malvada
madrastra
y as suyas cruels
chirmanastras
li imposan o papel d'esclava domestica y, como la odian tanto, li meten a embotada de "Cenisosa".
A vida d'a Cenisosa cambia cuan s'entera que en a cort se celebrara un
baile
en o que o prencipe trigara a la suya muller (en bella variant d'a historia bi ha tres bailes).
Con l'aduya machica d'a suya
fada madrina
a mesacha puet acudir a o baile, con un poliu vestiu de
seda
(a tamas d'a oposicion d'a madrastra). En o baile truca o ficacio d'o prencipe con qui baila toda a nueit. Manimenos a las doce d'a nueit ha de marchar (ya que ye a hora en que se creba o encantamiento feito por a fada madrina). Pero a Cenisosa se'n va tan ascape que en a fuyida pierde un d'os suyos zapatos de
vidre
(en as versions en as que bi ha tres bailes lo pierde en o tercero). O prencipe, muit enamorau, troba o zapato y anuncia que se casara con a unica mesacha d'o reino que tienga os piez prou chicoz como ta calzar-lo.
A o dia venient os sirvients d'o prencipe van por tot o reino fendo probar-se o zapato de vidre a todas as mesachas chovens, encluyindo as chirmanastras d'a Cenisosa. En a version alemana d'a historia istas miran d'enganyar a o prencipe, l'una tallando-se un
dido
y l'altra o
calcanyar
ta que podesen meter-se o zapato. Un
muixon
, manimenos, avisa a o prencipe d'os dos
enganyos
. En zagueras, a Cenisosa demuestra a suya identidat y se casa con o prencipe.
En a version alemana, o personache d'a fada madrina no existe, sino que o vestiu y os zapatos apareixen en un
arbol
que ha creixiu a o costau d'a
sepoltura
de su mai. Como en as versions en as que si apareixe a fada
madrina
, representa a voluntat d'a mai d'a Cenisosa, indignada por a crueldat d'a madrastra. Tamien o muixon azul que aduya a o prencipe en a busqueda d'a Cenisosa (revelando-le que as chirmanastras le miran d'enganyar) representa a mai d'a Cenisosa.
Se veigan as imachens de
Commons
sobre
a Cenisosa
.
- Giambattista Basile
:
O cuento d'os cuentos u o entretenimiento d'os chicoz
(
Lo cunto de li cunti overo lo trattenemiento de peccerille
) u
Pentameron
(
Pentamerone
).
Primera Chornada
(
Primma Giornata
), VI:
A Gata Cenisosa
(en
italiano
,
La Gatta Cenerentola
; en
napolitan
,
La gatta cennerentola
).
- Charles Perrault
:
Cenisosa u o zapatet de vidre
(
Cendrillon ou La petite pantoufle de verre
).
- (
fr
)
Texto frances
d'a edicion orichinal, de 1697; en Wikisource.
- Chirmans Grimm
:
Cenisosa
(
Aschenputtel
).