Bi re Mondfinschternis goht dr Mond dur dr Schatte, wu di vu dr Sunne aaglychtet Ard in Weltruum wirft. Des findet statt, wann Sunne, Ard un Mond gnau uf aire Linie lige.

Dr Schatte vu dr Ard het e chraisfermige Charnschatte, wu d Sunne vu dr Ard ganz zuedeckt isch, umgee vun eme chraisringfermige Halbschatte, wu d Sunne dailwys verdeckt isch. In dr Umgangssproch wird Mondfinschternis da Fall gnannt, wu dr Mond ganz oder dailwys dur dr Charnschatte lauft. Derno isch dr chraisfermig Schatte vu dr Ard uf dr Mondschybe dytli z saane. Mer unterschaidet zwische totale un partiellen Finschternis je nodam, eb dr Mond ganz oder nume dailwys in Schatte goht. Pro Johrhundert het s im Durschnitt rund 154 sonigi Charnschattefinschternis. In dr Aschtronomy zellt mer au die Eraignis zue dr Mondfinschternis, wu dr Mond nume dur dr Halbschatte lauft. Die Halbschattefinschternis finde villicht 88-mol pro Johrhundert statt.

Wel si bi re Mondfinschternis d Sunne un dr Mond vu dr Ard uus gsaane mien vis-a-vis stoh, cha die nume im volle Mond yydratte. Dur d Naigig vu dr Mondbahn gege d Ardbahn pandlet dr Mond vu dr Ard uus gsaane am Fixstarnhimmel um d Ekliptik . Bi jedem Umlauf goht dr Mond zwaimol dur die Ebeni vu dr Ardbahn. Gschiit des innerhalb vu wenige Stund vor oder noch em volle Mond, git s e Mondfinschternis.

Grundlage [ andere | Qualltaxt bearbeite ]

Wie Mondfinschternis entstehn [ andere | Qualltaxt bearbeite ]

Im volle Mond stoht dr Mond in Opposition zue dr Sunne. Ar isch doderby zmaischt nit in dr Ebeni vu dr Umlaufbahn vu dr Ard um d Sunne ( Ekliptik ), wel d Ebeni vu dr Umlaufbahn vum Mond um guet 5° gegeniber dr Ekliptik gnaigt isch. Nume wan dr Mond im volle stoht un aim vu dr beede Schnittpinkt vu Ekliptikebeni un Mondbahn ( Mondchnepf ) noch isch, git s e Mondfinschternis.

Vun ere Mondfinschternis bis zum negschte volle Mond vergoht rund ai synodische Monet as mittleri Duur vun ere Lunation, also dr Zytspanne, wu dr Mond fir e Umlauf um d Ard bruucht bezoge uf sy Stellig zue dr Sunne. In e Dail Fall cha s wider e Mondfinschternis gee, in dr maischte Fall aber nit, wel dr Abstand zum Mondchnopf z groß isch. Dr Mond lauft derno dr Chnopf nimi am am volle Mond, un di sognannt Chnopflinie ? di dankt Verbindig zwische dr beede Mondchnepf ? isch wage dam nimi uf d Sunne grichtet. Dodermit findet bi dam Umlauf vum Mond kai Finschternis statt. Bim sechste volle Mond isch dr Mionda aber wider in dr Neechi vu aim vu dr Chnepf, desmol em andere, un dodermit isch e Finschternis megli. Si findet statt, wann dr Abstand zum Chnopf wider eso gring isch, ass e gwissi Chnopfdischtanz, s Finschternis-Limit, unterschritte wird.

No dr sechs Lunatione, wu mit rund 177 Dag e weng weniger wie ne halb Johr bruuche, het d Ard also nonig d Helfti vu ihre Bahn (oder 180°) absolviert. Au dr Gegechnopf lyt no dare Zyt nit gnau vis-a-vis vu dr Uusgangsstellig, wel d Chnopflinie het si lycht gegelaifig drillt un zaigt schon i rund 173 Dag (e halb Finschternisjohr) wider zue dr Sunne.

Gege d Chnopfpassasch isch dr voll Mond no sechs Mondphasezykle um rund vier Dag verspotet, un dr Chnmopfabstand isch um rund 4° (uf dr Ekliptik gmasse) veranderet. Wann d Dischtanz gmasse zum Chnopfpunkt greßer woren isch wie uugfehr 4,7°, isch dr Mond nimi ganz im Charnschatte, s cha ber zuen ere partialle Charnschattefinschternis chuu. Iber eppe 10,6° Chnopfdischtanz lauft dr Mond nimit dur dr Charnschatte un s sin nume no Halbschattefinschternis megli, aane an 16,7° isch er au usserhalb vum Halbschatte.

Mit ere unuffellige Finschternis dur dr Halbschatte hert dodermit e sonige Zyklus vu Finschternis, wu noch enander im halbe Johr cheme un e Semeschter-Zyklus ? mit dr Finschternisperiod vu rund 177 Dag dr Basis-Zyklus vu allne Finschterniszykle ? isch ume. Mankmol lyt aber gege And vun eme Semeschterzyklus ? wie in dr Abbildig dargstellt ? scho dr um ai Lunation friejer voll Mond im (weschtlige) Finschternis-Limit. Mit dare Finschternis het derno scho ne neie Semeschterzyklus aagfange. Di negscht Finschternis findet do scho fimf Lunatione nio dr letschte Finschternis vu vorige Zyklus statt.

Bi dr erschte Finschternis vun eme Zyklus chunnt dr voll Mond em Chnopf sukzessiv necher, chunt zum chlaischte Abstand (as uffelligschts Eraignis) un goht wider ewag, bis s eschtli Finschternis-Limit iberschritte un dr Zyklus am And isch. E Semeschterzyklus het 8 bis 10 Mondfinschternis un goht um 4 Johr, cha si aber andere Semeschterzykle iberschnyyde. Iber d Helfti vu dr Eraignis isch uffellgi, am Aafang un am And vun eme Zyklus git s unuffelligi Halbschattefinschternis.

Wann cha mer si bschaue? [ andere | Qualltaxt bearbeite ]

Im Unterschid zuen ere Sunnefinschternis isch e Mondfinschternis vu jedem Ort uf dr achtsyte vu dr Ard uus z saane un bietet ? abgsaa vu dr relative Lag zum Horizont ? au iberall dr glych Aablick. Lokal gsaa, uf e feschte Ort bezoge, isch wage dam e Mondfinschternis dytli mee z bschaue wie ne Sunnefinschternis. Global aagluegt, uf d Ardchugle as Ganzes bezoge, cheme Sunnefinschternisse aber mee vor wie di uffellige Mondfinschternis im Charnschatte vu dr Ard.

Salbscht fir e totali Mondfinschternis cha mer dr gnau Zytpunkt vum Yydritt un vum Uusdritt in bzw. us em Charnschatte mit ere irdische Perschpektiv nit exakt vorharsage. Nit nume isch dr Charnschatterand uuscharf un vum Halbschatte nit lycht abzgranze, e fyne Randstraife im Halbschatte chennt mit bloßem Aug vu dr Ard uus nit saa.

Schwirigkaite vu dr Voruusrachnig [ andere | Qualltaxt bearbeite ]

D Voruussag vu Finschternistermin ghert zue dr schwirigere aschtronomische Ufgabe, wel mer bi dr Bahnbstimmig vu dr Himmelsobjakt Ard un Mond uf vyl Yyfliss mueß Rugsicht nee, wu periodisch schwanke oder si in lange Zytryym verandere un si as Bahnsteerige uuswirke. Wag dr gegesytige Yyfliss vu dr Objakt isch e exakti Leesig fir des Mee-Kerper-Problam nit megli, nume en Approximation dur numerischi Verfahre vu dr Modellierig. Wie guet die Aaneecherige zuedraffe, cha dur Beobachtigsdate bstetigt oder imfall verbesseret ware.

Dr Schattewurf vu dr Ard stimmt derzue nit gnau zum geometrische Modall, wel d Sunne au usserhalb vu dr Photosphare, wu mer as ?Sunneschybe“ siit, au ne gwissi veranderligi Halligkait het (Sunnekorona un Protuberanz). Au d Brachig vum Sunneliecht in dr Ardatmosphare het e dytlige Yyfluss.

Arte vu Mondfinschternis [ andere | Qualltaxt bearbeite ]

No dr Diefi vum Yydunke in dr Ardschatte in dr Phase vu dr greschte Verdunkelig vum Mond ware Charnschatte- vu Halbschattefinschternis unterschide, un doderby totali vu partialle.

Totali Charnschattefinschternis [ andere | Qualltaxt bearbeite ]

Duet dr Mond bi dr Finschternis vollstandig (?total“) in dr Charnschatte vu dr Ard yydratte, no handelt s si um e totali Charnschattefinschternis , au totali Mondfinschternis gnannt. S Sunneliecht, wu dur d Luftschichte vu dr Ardatmosphare chunnt, wird no inne broche, doderby ware vor allem di churzwallige blaue Aadail dur d Straiig schwecher. E Dail vum langwallige rote Aadail chunnt au im Charnschatte vu dr Ard no uf dr Mond, wage dam blybr dr Mond schwach sichtbar. Dr Aablick vum Mond, wu bi re Charnschattefinschternis bruun-rotacht verdunkle tisch, wird umgangssprochli au Chupfermond oder Bluetmond gnannt. Di maximal megli Duur vun ere totale Mondfinschternis lyt bi rund 106 Minute. ^[1]

Zantrali (Charnschatte-)Finsternis [ andere | Qualltaxt bearbeite ]

Lauft dr Mond nit nume dur dr Charnschatte, sundern au dur di zantral Linie vum Charnschatte, nanntmer des e zantrali Finschternis . Doderby handelt s si alliwyl im e totali Charnschattefinschternis, wel dr Durmasser vum Mond dytli chlainer isch wie da vum Charnschatte in Mondneechi.

Partialli Charnschattefinschternis [ andere | Qualltaxt bearbeite ]

Dritt dr Mond bi dr Finschternis nume dailwys (?partiall“) in Charnschatte vu dr Ard yy, handlet s si um e partialli Charnschattefinschternis . Dail vum Mond blybe also di ganz Zyt vu dr Finschternis usserhalb vum Charnschatte, antwader im Halbschatte oder mankmol sin si au gar nit verfinschteret.

Dr Rand vum Charnschatte, wu d Ard wirft, wird doderby uf dr Mondoberflechi abbildet. Wie au am Aafang un am And vun ere totale Charnschattefinschternis siit mer d Charnschattegranze as chrummi Linie. Scho d Grieche vu dr Antike han des as Schattewurf vu dr Ard interpretiert un us ihrem chraisfermige Schatte gschlosse, ass d Ard e Chungle sei.

Totali Halbschattefinschternis [ andere | Qualltaxt bearbeite ]

Dritt dr Mond bi dr Finschternis vollstandig in Halbschatte vu dr Ard yy, ohni ass er im Verlauf an Charnschatte chunnt, handlet s si um e totali Halbschattefinschternis . Doderby isch dar Dail vum Mond, wu em Charnschatte zuegwande isch, dytli dunkler wie dr abgwandet Dail. Totali Halbschattefinschterni sin salte, wel dr Ring vum Halbschatte salber im ginschtigschteFall nume maximal 11 Brozant braiter isch wie dr Durmasser vum Mond un dr Mond satt dur dr Halbschatte mueß zie. Di letscht total Halbschattefinschternis het s am 14. Merz 2006 gee, di negscht isch am 29. Augschte 2053. ^[2]

Isch dr Halbschatte schmaler wie dr Durmasser vum Mond, cha s kai totali Halbschattefinschternis gee, s sin nume partialli Halbschatte- oder partialli Charnschattefinschternis megli. In seli saltene Fall (wie am 25. April 2013) cha s bassiere, ass dr Mond salbscht in dr Phase vu dr maximale Verdeckig glychzytig dailwys im Charnschatte, im Halbschatte un usserhalb vum Schatte ischd.

Partialli Halbschattefinschternis [ andere | Qualltaxt bearbeite ]

Dritt dr Mond bi dr Finschternis nume dailwys in Halbschatte vu dr Ard yy, handlet s si um e partialli Halbschattefinschternis . Doderby merkt mer s chuum, ass dr Mond dunkler wird. Erscht ab ere penumbrale Magnitude vu 0,7 cha mer mit freiem Aug e Verfinschterig vu dr Syte, wu em Charnschatte zuegwandet isch, sicher saa. ^[2] Partialli Halbschattefinschternis vum Mond git s relativ vyl. Wel sy Durmasser ascht eso groß isch wie dr Ring vum Halbschatte vu dr Ard brait isch, dritt si eppe glych vylmol uf wie partialli Charnschattefinschternis.

Hyfigkait [ andere | Qualltaxt bearbeite ]

Im iber mehreri Johrhundert gmittlet Durschnitt cheme Halbschattefinschternis uugfehr halb so vyl vor wie Charnschattefinschternis (37 Brozant bzw. 63 Brozant; rund 88 bzw. 154 Eraignis pro Johrhundert). Charnschattefinschternis dratte e weng weniger vylmol uf as totali wie as partiall Finschternis uf (29 Brozant bzw. 34 Brozant vu allne Mondfinschternis; rund 70 bzw. 84 Eraignis pro Johrhundert). ^[2]

Im 21. Johrhundert git s aber dytli mee totali (85) wie partialli (57) Charnschattefinschternis, ^[2] wel dr Mond lauft in dam Johrhundert hyfiger wie im Durschnitt im volle Mond in dr Nechi vu dr ARd dur dare ihre braiter Schatte.

Weblink [ andere | Qualltaxt bearbeite ]

  Commons: Mondfinschternis  ? Sammlig vo Multimediadateie

• Mondfinsternis.info ? dytschsprochigi Informatione
• ?Frag' den Sterngucker ? Wann kommt es zu einer Mondfinsternis?“ ? Video mit Animation
• frei skalierbari Skizze vu Sunne, Ard un Mond, Charn- un Halbschatte vu dr Ard
• NASA ? Lunar Eclipse Page
• Robert Harry van Gent: A Catalogue of Eclipse Cycles. In: Webpages on the History of Astronomy. 8. September 2003, abgruefen am 4. Oktober 2008 (anglisch, Zykle in dr Serie vu dr Finschternis).  
• Mondfinschternis bim Bayerische Rundfunk Wisse ? ausfuhrliche Informationen zur jeweils nachsten Mondfinsternis in Deutschland mit Grafiken, Fotos und Erklarvide

Fueßnote [ andere | Qualltaxt bearbeite ]

1. ↑ J. Meeus: More Mathematical Astronomy Morsels , Willmann-Bell Inc., 2002, Kap.24 ISBN 0-943396-74-3
2. ↑ ^{2,0 2,1 2,2 2,3} J. Meeus, H. Mucke: Canon der Mondfinsternisse -2002 bis +2526 , 3. Auflage, S. XXVI. Astronomisches Buro, Wien, 3. Uflag 1992.

Da Artikel basiert uff ere fraie Ubersetzig vu dere Version vum Artikel ? Mondfinsternis “ vu de dutsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.