Boedapest
(
Hongaars
:
Budapest
; uitgespreek [?bud?p??t]) is die
hoofstad
en grootste stad van
Hongarye
met 'n bevolking van 1 737 000 in 2011. Die
Donauoewer
, die Kasteel van Buda en Andrassy ut is in
1987
deur
Unesco
as
werelderfenisgebied
gelys. Boedapest is gevorm op 17 November 1873 toe
Boeda
,
Obuda
en
Pest
saamgesmelt het en huisves tans byna 'n vyfde van die Hongaarse bevolking.
Vir die
neo-Gotiese
parlement, een van die statige geboue wat ter geleentheid van die millenniumfees van die Hongaarse volksplanting in die
Pannoniese Laagvlakte
in 1896 ontstaan het, het die Londense Westminster-parlement as voorbeeld gedien. Die Hongaarse parlement is in 1904 voltooi as een van die grootste geboue ter wereld
Tradisioneel word na Boedapest verwys as die "Koningin van die Donau". Die Hongaarse hoofstad is in die oorgangsgebied tussen die heuwelagtige weste van Hongarye en die uitgestrekte vlaktes in die ooste en suide van die land gelee. Die twee groot stadsdele, Boeda en Pest, is respektiewelik aan die wes- en oosoewer van die Donau gelee en word deur 'n reeks brue met mekaar verbind.
Die geskiedenis van Boedapest begin met 'n
Keltiese
nedersetting, Aquincum, wat deur die
Romeine
tot administratiewe setel van hul provinsie Neder-Pannonie (Pannonia Inferior) verhef is.
[1]
Hongare
het hulle in die 9de eeu in die gebied gevestig. Hul eerste nedersetting is in 1241/42 deur Mongole geplunder. Na sy heropbou het die stad tot een van die Europese sentra van 15de eeuse humanistiese Renaissance-kultuur ontwikkel.
Na die Slag van Mohacs en naastenby 150 jaar van
Ottomaanse
heerskappy het die streek 'n nuwe bloeitydperk beleef, terwyl Boedapest met die samesmelting van Boeda, Obuda en Pest tot 'n wereldstad ontwikkel het. Saam met
Wene
het Boedapest as hoofstad van die dubbelmonargie
Oostenryk-Hongarye
gedien, 'n Europese
groot moondheid
wat as gevolg van die
Eerste Wereldoorlog
in 1918 ontbind is. Boedapest was die middelpunt van die Hongaarse Rewolusie van 1848, die Hongaarse Raderepubliek in 1919, die Slag van Boedapest in 1945 en die
Hongaarse Rewolusie van 1956
.
Al strek die geskiedenis van Boedapest terug tot in die antieke tydperk, het sy indrukwekkende boukuns veral voortgespruit uit sy rol as die middelpunt van die Hongaarse gedeelte van die 19de eeuse dubbelmonargie Oostenryk-Hongarye toe Hongarye drie keer groter was as die huidige republiek. Die millennium van die volksplanting van nomadiese Hongaarse stamme in die Pannoniese Laagvlakte in 1896 is gevier met meesterlike boukuns. En al het Hongarye na die Eerste Wereldoorlog groot gebiedsverliese gely, het Boedapest tot die tweede grootste
metropool
in Sentraal-Europa na
Berlyn
gegroei.
Boedapest se tersiere opvoedingsinstellings sluit die Eotvos Lorand-universiteit (gestig in 1635), die Pazmany Peter Katolieke Universiteit (gestig in 1635) en die
Semmelweis-universiteit
(die oudste mediese skool in Hongarye, gestig in 1769
[2]
) in.
| Weergegewens vir Boedapest
|
| Maand
|
Jan
|
Feb
|
Mar
|
Apr
|
Mei
|
Jun
|
Jul
|
Aug
|
Sep
|
Okt
|
Nov
|
Des
|
Jaar
|
| Hoogste maksimum (°C)
|
18,1
|
19,7
|
25,4
|
30,2
|
34,0
|
39,5
|
40,7
|
39,4
|
35,2
|
30,8
|
22,6
|
19,3
|
40,7
|
| Gemiddelde maksimum (°C)
|
1,2
|
4,5
|
10,2
|
16,3
|
21,4
|
24,4
|
26,5
|
26,0
|
22,1
|
16,1
|
8,1
|
3,1
|
15,0
|
| Gemiddelde temperatuur (°C)
|
?1,6
|
1,1
|
5,6
|
11,1
|
15,9
|
19,0
|
20,8
|
20,2
|
16,4
|
11,0
|
4,8
|
0,4
|
10,4
|
| Gemiddelde minimum (°C)
|
?4,0
|
?1,7
|
1,7
|
6,3
|
10,8
|
13,9
|
15,4
|
14,9
|
11,5
|
6,7
|
2,1
|
?1,8
|
6,3
|
| Laagste minimum (°C)
|
?25,6
|
?23,4
|
?15,1
|
?4,6
|
?1,6
|
3,0
|
5,9
|
5,0
|
?3,1
|
?9,5
|
?16,4
|
?20,8
|
?25,6
|
|
|
| Neerslag (mm)
|
38,5
|
36,7
|
37,4
|
47,2
|
64,5
|
69,8
|
50,4
|
49,5
|
42,7
|
46,9
|
59,9
|
49,3
|
592,8
|
| Bron: OMSZ [Hongaarse Meteorologiese Diens]
[3]
|
Gergely Karacsony
is sedert 2019 die
burgemeester
van die stad.
Boedapest het 'n bevolking van 1 735 041 in Januarie 2013
[4]
gehad en volgens die 2011-sensus het die stad se metropolitaanse gebied 2 530 167 inwoners gehad. Dit is die grootste stad in
Hongarye
en negende grootste in die
Europese Unie
(na
Hamburg
en voor
Warskou
).
Volgens die 2011-sensus kan 1 712 153 (99%) van Boedapesters
Hongaars
praat waarvan 1,692,815 (97,9%) dit as hulle huistaal praat. Die grootste tweede tale is
Engels
(536 855 sprekers; 31%),
Duits
(266 249 sprekers; 15,4%),
Frans
(56 208 sprekers; 3,3%) en
Russies
(54 613 sprekers; 3,2%).
[5]
Boedapest het tot die middel van die 19de eeu 'n Duitse meerderheid gehad en daarna praat meeste van die inwoners Hongaars. Hieronder wys die taal geskiedenis van die stad sedert 1715.
| Tale
|
1715
|
1737
|
1750
|
1851
|
1880
|
1890
|
1900
|
1910
|
1920
|
1930
|
1941
|
| Hongaars
|
19,4%
|
22,5%
|
22,2%
|
36,6%
|
56,7%
|
67,1%
|
79,6%
|
85,9%
|
90,2%
|
94,3%
|
97%
|
| Duits
|
55,6%
|
57,8%
|
55,2%
|
56,4%
|
34,3%
|
23,7%
|
14%
|
9%
|
6,5%
|
3,8%
|
1,9%
|
| Slowaaks
|
2,2%
|
5,6%
|
6,5%
|
5%
|
6,1%
|
5,6%
|
3,4%
|
2,3%
|
1,5%
|
0,7%
|
0,3%
|
| ander
|
22,8%
|
14,1%
|
16,1%
|
2%
|
2,9%
|
3,6%
|
3%
|
2,8%
|
1,8%
|
1,2%
|
0,8%
|
Boedapest is die ekonomiese spilpunt van Hongarye wat saam met sy omliggende gebiede sowat 40% van die land se
bruto binnelandse produk
(BBP) oplewer,
[6]
en verskeie belangrike maatskappye en finansiele instellings het hulle hoofkwartiere in die stad. In 2012 het Boedapest 'n jaarlikse bruto binnelandse produk van 93,4 miljard $ (1 000 miljard
ZAR
) genereer
[7]
en omdat byna helfde van Hongarye se BBP uit Boedapest kom is die stad bekend as die land se primaatstad.
Boedapest bly 'n gewilde bestemming vir toeriste en is die gewildste van al die stede in Hongarye. Boedapest word deur 4,3 miljoen toeriste per jaar van dwarsoor die wereld besoek, en is die sesde gewildste toeristebestemming in Europa.
[8]
Bekende besienswaardighede sluit die 268 m lank Parlementgebou (wat in 1904 voltooi is), die
Szechenyi Kettingbrug
(375 m in totale lengte) en die hele "ou stad" van Boeda in. Die stad spog talle van Europa se oudste en grootste spa en baddens. In die vroee 19de eeu het die stad die bynaam "Stad van Spa" ontvang.
Die internasionale lughawe van Boedapest is die besigste in Hongarye
Boedapest Ferenc Liszt Internasionale Lughawe
(BUD) (Hongaars:
Budapest Liszt Ferenc Nemzetkozi Repul?ter
; vernoem na Hongaarse
komponis
Franz Liszt
) is die grootste in Hongarye, en die jaarlikse aantal passasiers het in 2013 tot 8,5 miljoen gestyg.
[9]
Die
lughawe
is in
1942
naby Ferihegy geopen. Tot 2011 staan dit as
Boedapest Ferihegy Internasionale Lughawe
bekend. Dit word in Maart 2011 herdoop as Boedapest Franz Liszt Internasionale Lughawe. Die lughawe is 16 km suidoos van die stad gelee en is een van die besigste in
Sentraal-Europa
.
Boedapest se openbare vervoerstelsel bestaan uit 'n netwerk van moltreine, stedelike spoorlyne, busse en trolliebusse en trems. Die openbare vervoerstelsel van Boedapest val sedert
27 Oktober
2010
onder die bestuur van "Budapesti Kozlekedesi Kozpont (BKK)" (Sentrum vir Boedapestvervoer).
[10]
Die stad soos gesien vanaf
Gellertberg
H?sok tere
(Heldeplein)
Die stad soos gesien vanaf Gellertberg
- Unesco
- Toerisme