Biologie is die vakgebied van die bestudering van die verskillende vorme van lewende organismes.
Biologie
is die
wetenskap
van
lewe
. Dit is gemoeid met die eienskappe en gedrag van
organismes
, hoe
spesies
en individue ontstaan asook die wisselwerkings tussen hulle onderling en tussen hulle en die omgewing.
Biologie beslaan 'n wye spektrum van akademiese vakgebiede wat dikwels as onafhanklike dissiplines beskou word; as sambreelterm is dit die vakgebied van die bestudering van lewe op verskillende skale:
- Op atoom- en molekulere skaal, deur
molekulere biologie
,
biochemie
en in 'n mate
genetika
- Op sellulere skaal, deur selbiologie
- Op multisellulere skaal, deur
fisiologie
,
anatomie
en
histologie
- Op die ontwikkelingsvlak of ontogenie van 'n individuele organisme, deur ontwikkelingsbiologie.
- Op die vlak van oorerflikheid tussen ouer en nasate, deur
genetika
.
- Op die vlak van groepsgedrag, deur etologie
- Op die vlak van individuele wisselwerkings tussen die organismes, deur sosiobiologie
- Op die vlak van 'n hele
bevolking
, deur bevolkingsgenetika
- Op ’n multispesieskaal van herkoms, deur sistematika
- Op die vlak van interafhanklike bevolkings en hulle habitat, deur
ekologie
en
evolusionere biologie
- Spekulatief op die vlak van lewe buite die Aarde, deur xenobiologie.
Velde van studie in biologie
[
wysig
|
wysig bron
]
Aerobiologie ?
Anatomie
? Arachnologie ?
Astrobiologie
?
Biochemie
? Bionika ?
Biogeografie
? Bioinformatika ?
Biomeganika
?
Biofisika
?
Biotegnologie
?
Biomatematika
?
Plantkunde
? Selbiologie ? Verspreidingskunde ?
Kladistiek
? Skaaldierkunde ? Oerdierkundige ? Siklusse ? Sitologie ? Ontwikkelingsbiologie ?
Siektes
(genetiese en aansteeklike siektes) ?
Ekologie
(teoretiese ekologie,
simbiose
, outokologie, sinekologie) ?
Etologie
?
Entomologie
? Evolusionere biologie (
Evolusie
) ? Evolusionere ontwikkelingsbiologie ? Varswaterbiologie ?
Genetika
(bevolkingsgenetika, kwantitatiewe genetika, genomika, proteomika) ?
Herpetologie
?
Histologie
?
Antropologie
?
Igtiologie
?
Immunologie
? Aansteeklike siektes ?
Patologie
? Epidemologie ? Limnologie ?
Malakologie
? Soogdierkunde ?
Mariene biologie
?
Mikrobiologie
(
bakteriologie
) ? Molekulere biologie ?
Morfologie
? Mikologie/ligenologie ? Mirmekologie ?
Neurowetenskap
(neuroanatomie, neurofisiologie, senustelselwetenskap, biologiese fisiologie,
psigiatrie
, psigofarmakologie, gedragswetenskap, neuroetologie, psigofisika, berekenbare neurowetenskap, kognitiewe neurowetenskap,
kognitiewe wetenskap
) ?
Onkologie
(die studie van kanker) ? Ontogenie ? Oorsprong van lewe ?
Voelkunde
?
Paleontologie
(paleobotanie, paleosoologie) ?
parasitologie
? Fikologie (algologie) ? Herkomskunde (filogenetika, filogeografie) ?
Fisiologie
? Fitopatologie ? Voortplantingsbiologie ? Strukturele biologie ? Stelselbiologie ?
Taksonomie
?
Toksikologie
(die studie van gifstowwe en
besoedeling
) ? Virologie ? Xenobiologie ?
Soologie
Een van die sentrale, organisatoriese begrippe in biologie is dat alle lewe van 'n gemene oorsprong het vanwee
evolusie
.
Charles Darwin
het evolusie as 'n lewensvatbare teorie daargestel deur die dryfveer daaragter, natuurlike teelkeuse, duidelik uit te spel. (
Alfred Russell Wallace
word algemeen erken as mede-uitvinder van die begrip). Genetiese verskuiwing is aanvaar as 'n bykomende meganisme tot die sogenaamde moderne sintese. Die evolusionere geskiedenis van 'n
spesie
? waaruit die eienskappe van die verskillende spesies waarvan dit afstam, vasgestel kan word, tesame met die genetiese verwantskappe daarvan ten opsigte van al die ander spesies word herkomskunde genoem. Verskillende benaderings tot die insameling van inligting oor die herkoms van spesies word in biologie gevolg. Dit sluit die vergelyking van
DNA
-reekse in wat in molekulere biologie of genomika uitgevoer word en vergelykings van
fossielrekords
en ander inligting oor antieke organismes wat deur
paleontologie
ondersoek word. Bioloe rangskik en ontleed evolusionere verwantskappe deur verskeie metodes, wat herkomskunde, numeriese taksonomie en kladistiek insluit. Die hoofgebeurtenisse in die loop van evolusie, soos bioloe dit tans verstaan, word opgesom op hierdie evolusionere tydlyn.
Klassifikasie van lewe (en soortgelyke organismes)
[
wysig
|
wysig bron
]
Die klassifikasie van lewende dinge word
sistematika
of
taksonomie
genoem en behoort die evolusionere stambome van die verskillende organismes te weerspieel. Taksonomie groepeer organismes in groepe wat
taksons
genoem word, terwyl sistematika hul verwantskappe probeer vasstel. Die dominante stelsel word Linnese taksonomie genoem, wat ordes en
binomiale name
insluit. Die name van organismes word beheer deur internasionale ooreenkomste soos die
Internasionale Kode van Benamings vir alge, fungi en plante
en die
Internasionale Kode van Dierkundige Benamings
. 'n Vierde konsepvoorstel vir 'n biokode is in 1997 gepubliseer in 'n poging om die name van die drie terreine te standaardiseer, maar dit is nog nie amptelik aanvaar nie. Die Internasionale Kode van Virusklassifikasie en -benamings val tans buite die biokodes.
Lewende wesens is tradisioneel in vyf koninkryke verdeel:
- Monere
?
Protiste
?
Skimmels
?
Plante
?
Diere
Die verdeling word egter deesdae as verouderd beskou. Meer moderne alternatiewe begin met die drieledige domeinstelsel:
- Archaea
?
Bakteriee
?
Eukariote
(insluitende protiste,
fungi
,
plante
en
diere
)
Hierdie domeine weerspieel die teenwoordigheid al dan nie van selkerne asook verskille in die selwande. Elke domein word verder verdeel totdat elke spesie apart geklassifiseer is. Die volgorde is:
domein
,
koninkryk
,
filum
,
klas
,
orde
,
familie
,
genus
,
spesie
.
Daar is ook 'n reeks intrasellulere
parasiete
wat toenemend minder lewend is ten opsigte van hulle
metaboliese aktiwiteit
:
- Virusse
? Viroiede ? Prione
-
Animalia: beeste,
Bos taurus
-
Plante: Koring,
Triticum
-
Fungi:
Morchella esculenta
-
Stramenopila/Chromista:
Fucus serratus
-
Bakteriee:
Gemmatimonas aurantiaca
-
Archaea: halobakteriee
Geskiedenis van die woord 'biologie'
[
wysig
|
wysig bron
]
Die term "biologie" is afgelei van die
Griekse
β?ο? (
bios
, "lewe") en λ?γο? (
logos
, "studie van"). Die term is vermoedelik onafhanklik van mekaar deur Gottfried Reinhold Treviranus (
Biologie oder Philosophie der lebenden Natur
, 1802) en Jean-Baptiste Lamarck (
Hydrogeologie
, 1802) bekendgestel. Dit kan ook wees dat Karl Friedrich Burdach die woord in 1800 uitgedink het vir die titel van boekdeel 3 van Michael Christoph Hanov se
Philosophiae naturalis sive physicae dogmaticae: Geologia, biologia, phytologia generalis et dendrologia
, wat in 1766 gepubliseer is.
- Lynn Margulis,
Five Kingdoms: An Illustrated Guide to the Phyla of Life on Earth,
3de oplaag, St. Martin's Press,
1997
, sagteband,
ISBN 0-8050-7252-7
(baie ander oplae)
- Neil Campbell,
Biology: Concepts & Connections (4de oplaag)
, Benjamin-Cummings Publishing Company,
2002
, hardeband,
ISBN 0-8053-6627-X
(college-vlak teks)