đa Nh? C?n

Bach khoa toan th? m? Wikipedia
đa Nh? C?n
多爾袞
đ?i Thanh Nhi?p chinh v??ng
Nhi?p chinh v??ng đ?i Thanh
T?i v? 8 thang 10 n?m 1643
? 31 thang 12 n?m 1650
(7 n?m, 84 ngay)
Quan ch? Thu?n Tr? đ?
Hoa Th?c Du? Than v??ng
T?i v? 1636 - 1650
Ti?n nhi?m Ng??i đ?u tien
K? nhi?m đa Nh? Bac
Hoang đ? đ?i Thanh (Truy ton)
Thong tin chung
Sinh ( 1612-11-17 ) 17 thang 11 n?m 1612
Hach đ? A L?p
M?t 31 thang 12 n?m 1650 (1650-12-31) (38 tu?i)
Khach L?t thanh
An tang C?u v??ng l?ng (九王陵)
Ph?i ng?u Kinh Hi?u Ngh?a Hoang h?u
H?u du? xem v?n b?n
Ten đ?y đ?
Ai Tan Giac La·đa Nh? C?n
(愛新覺羅·多爾袞)
Th?y hi?u
M?u đ?c Tu đ?o Qu?ng Nghi?p đ?nh Cong An Dan L?p Chinh Thanh Kinh Ngh?a Hoang đ?
(懋德修道廣業定功安民立政誠敬義皇帝)
Du? Trung Than v??ng
(睿忠親王) [2]
Mi?u hi?u
Thanh Tong (成宗) [1]
Than ph? Thanh Thai T?
Than m?u Thanh Thai T? đ?i phi

đa Nh? C?n ( Ph?n th? : 多爾袞; gi?n th? : 多??; ti?ng Man : ?????? , Mollendorff : Dorgon, Abkai : Dorgon; 17 thang 11 n?m 1610 ? 31 thang 12 n?m 1650 ), Ai Tan Giac La , con g?i Du? Trung Than v??ng (睿忠親王), la m?t chinh tr? gia , Hoang t? va la m?t Nhi?p chinh v??ng co ?nh h??ng l?n trong th?i ki đ?u nha Thanh .

T? khi đ?i Thanh nh?p quan, ong gi? ngoi v? đ?i Thanh Hoang ph? Nhi?p Chinh v??ng (大?皇父?政王), toan quy?n nhi?p chinh tri?u chinh d??i th?i Thanh Th? T? Thu?n Tr? Hoang đ?, co đ??c vinh h?nh mi?n qu? l?y khi di?n ki?n. B?ng tai n?ng v??t tr?i c?a minh, ong đa giup quan Thanh thu?n l?i vao S?n H?i quan t?n cong quan Ly T? Thanh va đanh d?p cac th? l?c nha Nam Minh , đ?t n?n mong v?ng ch?c cho tri?u đ?i nha Thanh th?ng nh?t Trung Hoa . Vi ?nh h??ng qua l?n, sau khi ch?t ong th?m chi đ??c truy t?ng th?y hi?u Ngh?a Hoang đ? (義皇帝), khi?n Thu?n Tr? đ? ph?i l?y 3 l?y tr??c m? ph?n.

đ?ng th?i, đa Nh? C?n la 1 trong 2 v? Nhi?p Chinh v??ng c?a tri?u Thanh, ben c?nh Tai Phong , than ph? c?a Tuyen Th?ng đ? Ph? Nghi .

Than th? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

đa Nh? C?n sinh gi? D?n, ngay 25 thang 10 (am l?ch) n?m V?n L?ch th? 40 ( 1612 ), t?i Hach đ? A L?p , Man Chau (nay la Tan Tan , t?nh Lieu Ninh ). Ong la con trai th? 14 c?a th? l?nh ng??i N? Chan N? Nh? Cap Xich , va la con th? hai c?a ong v?i A Ba H?i , O L?p Na L?p th? , con gai B?i l?c Man Thai , m?t trong nh?ng s?ng thi?p c?a N? Nh? Cap Xich. Ong co hai ng??i anh em ru?t la A T? Cach (anh trai, th? 12) va đa đ?c (em trai, th? 15). Hoang Thai C?c , ng??i ma sau nay tr? thanh Hoang đ?, la anh trai th? 8 va la ng??i anh cung cha khac m? c?a đa Nh? C?n. Nh? nh?ng ng??i anh em c?a minh, đa Nh? C?n b?t đ?u dung h? Ai Tan Giac La vao kho?ng n?m 1616 , khi cha ong len ngoi đ?i Han H?u Kim . M? ong tuy kh?i đ?u ch? la m?t Tr?c Phuc t?n , nh?ng l?i r?t đ??c N? Nh? Cap Xich s?ng ai. C? ba anh em đa Nh? C?n đ?u co đ??c s? ?u ai đ?c bi?t c?a đ?i Han.

N?m Thien M?nh th? 5 ( 1620 ), thang 9 , N? Nh? Cap Xich ph? tru?t v? tri Tr? quan c?a đ?i B?i l?c đ?i Thi?n , thay vao đo ong ra phong A M?n , Mang C? Nh? Thai , Hoang Thai C?c , đ?c Cach Lo?i , Nh?c Thac , T? Nh? Cap Lang , A T? Cach, đa đ?c va đa Nh? C?n lam Hoa Th?c Ng?ch chan (和???), cung nhau th?o lu?n qu?c chinh. Cung s? ki?n ?y, K? phi C?n đ?i b? t? cao quan h? ai mu?i v?i đ?i Thi?n ma b? h?u b?, Tr?c phi A Ba H?i vao kho?ng th?i gian nay đ??c l?p lam Chinh phi, s? th??ng g?i Thanh Thai T? đ?i phi. Trong khi đo, đ?i Thi?n b? dem pha t? thong m? k?, l?i con nghe l?i v? th? ma ng??c đai con trai Th?c Thac , c?ng li?n tr? thanh đ? tai cong kich c?a phe ch?ng đ?i, khi?n đ?a v? c?a ong ta trong long N? Nh? Cap Xich cang th?p.

Vao th?i đi?m nay, đa Nh? C?n ch? m?i 8 tu?i, nh?ng n?m đ??c 15 Ta l?nh (m?i Ta l?nh co 300 h?). Trong ch? v? Thai cat khi ?y, đa Nh? C?n thu?c di?n n?m th?c l?c nhi?u nh?t. Tuy nhien vi ch?a thanh nien, l?i khong ph?i con trai ut, nh?ng chuy?n bi?n chinh tr? th?i Thien M?nh đ?u khong co bong dang đa Nh? C?n. Nh? n?m đ?u Thien M?nh, A T? Cach cung đa đ?c co th? di?n ki?n N? Nh? Cap Xich dang l? m?ng, thi đa Nh? C?n l?i khong tham d?. C?ng trong kho?ng th?i gian tr??c khi N? Nh? Cap Xich qua đ?i, đa Nh? C?n đ??c phong B?i l?c , nh?ng th?i đi?m c? th? khong ro rang.

Th?i k? Hoang Thai C?c [ s?a | s?a ma ngu?n ]

H?u Kim đ?i t??ng [ s?a | s?a ma ngu?n ]

N?m Thien M?nh th? 11 ( 1626 ), N? Nh? Cap Xich ch?t nh?ng ch?a k?p ch? đ?nh ng??i k? v?. Ong ta ch? m?i k?p giao cho ng??i v? A Ba H?i s?ng ai c?a minh quy?n lanh đ?o 3 k? tr?c ti?p lanh đ?o đ? chia cho 3 ng??i con c?a ba, l?n l??t la A T? Cach cung đa Nh? C?n ? Chinh Hoang k? , m?t ph?n T??ng Hoang k? cho đa đ?c. B?ng nh?ng th? đo?n chinh tr?, v? Hoang t? th? 8 Hoang Thai C?c đa tranh th? đ??c s? ?ng h? c?a cac th? l?nh b? l?c len ngoi đ?i han. T??ng truy?n, ngay sau khi len ngoi, Hoang Thai C?c đa h?p cung v?i cac v? đ?i B?i l?c l?n tu?i, b?c đ?i phi A Ba H?i ph?i t? sat v?i ly do theo di chuc c?a cha, mu?n tu?n tang cung ba [3] . Cac anh em đa Nh? C?n luc nay con qua nh?, b?t l?c tr??c tinh hinh, xem nh? m?t h?n quy?n k? v?. Tuy nhien, ong xac đ?nh t?m nen minh ?n nh?n, dung chi?n cong đ? xay d?ng l?i th? l?c, ch? th?i c? đ? đo?t l?i ngoi v? đ?i han. Chinh thai đ? ?n nh?n c?a đa Nh? C?n đa giup ong thoat kh?i hang lo?t v? thanh tr?ng c?a anh minh.

N?m Thien Thong th? 2 ( 1628 ), kho?ng 2 n?m sau khi cha m? đ?u ch?t, đa Nh? C?n tuy gia Hoang Thai C?c ti?n cong b? t?c Sat Cap Nh? c?a Mong C? . Trong tr?n nay, đa Nh? C?n l?p đ?i cong, pha c??ng đ?ch ? Ngao M?c L?ng (敖穆楞), đ??c Hoang Thai C?c ban m? hi?u M?c Nh? C?n đ?i Thanh (墨爾根代?, ti?ng Man : ??????
?????? , Mollendorff : mergen dai?in, ngh?a la "thong minh c? tri" , "thao vat" ) [4] .

N?m th? 3 ( 1629 ), đa Nh? C?n l?i cung Hoang Thai C?c đ?t nh?p Long T?nh quan c?a nha Minh, cung B?i l?c Mang C? Nh? Thai đanh h? thanh Han Nhi Trang (??庄), ti?n quan đ?n Thong Chau , ap sat B?c Kinh . Ben c?nh đo, đa Nh? C?n con đanh b?i Vien Sung Hoan va T? đ?i Th? ? Qu?ng C? mon, tieu di?t quan Minh ti?p vi?n t? S?n H?i quan ? K? Chau [5] .

N?m th? 5 ( 1631 ), thang 7, Hoang Thai C?c theo tri?u Minh thi?t l?p L?c b? , đa Nh? C?n đ??c m?nh ch??ng qu?n cong vi?c b? L?i . C?ng trong n?m đo, đa Nh? C?n tham gia Tr?n đ?i L?ng Ha , d?n đ?n toan th?ng c?a quan H?u Kim. Truy?n thuy?t k? l?i, đa Nh? C?n t? minh đ?u tranh anh d?ng, T? đ?i Th? tinh toan cho dang C?m Chau hoa hoan, nh?ng đa Nh? C?n cung A Ba Thai gi? v? thua, d? quan Minh xu?t thanh tieu di?t, t? đo đanh tan tac quan Minh [6] . Li?n sang n?m sau ( 1632 ), đa Nh? C?n tong chinh, ti?p t?c ti?n đanh Sat Cap Nh?.

N?m th? 6 ( 1633 ), Hoang Thai C?c tr?ng c?u y ki?n c?a cac đ?i th?n v? vi?c đanh Minh tri?u , Tri?u Tien , Sat Cap Nh? , nen đanh đ?a ph??ng nao tr??c. đa Nh? C?n đa ki?n ngh? đanh Minh tr??c, va y ki?n đo c?a đa Nh? C?n nhanh chong đ??c anh trai đ?ng y [7] . Nh?ng khi ?y, trong ch? b? Mong C? th?n ph?c H?u Kim, duy co Sat Cap Nh? c?a Lam đan han v?n th??ng ch?ng đ?i. đ? th?c s? l?y đ??c Minh tri?u, nay nghe Lam đan han qua đ?i, Hoang Thai C?c quy?t tam tieu di?t Sat Cap Nh?. Th? la n?m Thien Thong th? 9 ( 1635 ), đa Nh? C?n su?t tinh binh v?n ng??i, chieu an b? thu?c Sat Cap Nh?. L?n nay ti?n quan, ti?n tri?n thu?n l?i, tr??c sau chieu hang đ??c Na M?c Chung - Phuc t?n goa ph? c?a Lam đan han. Khi x?a, Lam đan han t?ng co đ??c Ng?c t? truy?n qu?c t? nha Nguyen , tren co kh?c 4 ch? [ "Ch? cao chi b?o" ; 制?之?]. đa Nh? C?n đem ng?c t? v? dang cho Hoang Thai C?c, qu?n th?n li?n xin Hoang Thai C?c theo cac đ?i han tri?u Nguyen ti?n hanh quan lam thien h?, đ?ng c? tr? thanh Hoang đ? [8] .

đ?i Thanh Than v??ng [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Chan dung khong ro danh tinh, đ??c cho la đa Nh? C?n.

N?m Thien Thong th? 10 ( 1636 ), thang gieng , đa Nh? C?n su?t ch? B?i l?c vao, th?nh Hoang Thai C?c x?ng đ?. N?m ?y, Hoang Thai C?c x?ng đ? ? Th?nh Kinh , đ?i qu?c hi?u thanh đ?i Thanh , s?a nien hi?u thanh Sung đ?c.

Lu?n cong hanh phong, đa Nh? C?n x?ng vao hang th? nh?t. Tuy v?y, nh?m đ? phong ?nh h??ng c?a anh em đa Nh? C?n, Hoang Thai C?c thu l?i quy?n lanh đ?o 2 Hoang k? v?n r?t trung thanh v?i N? Nh? Cap Xich đang thu?c quy?n lanh đ?o c?a anh em đa Nh? C?n, v?i ly do đay la nh?ng K? thu?c quy?n Hoang đ?. đ? xoa d?u, ong ta đ?i l?i 2 B?ch k? v?n trung thanh v?i minh va phong cho đa Nh? C?n lam Hoa Th?c Du? Than v??ng (和碩睿親王), la hang th? 3 trong L?c v??ng. N?m ?y, đa Nh? C?n 24 tu?i. Phong hi?u "Du?" nay, co Man v?n la 「mergen」, y la "Thong tu?" , "Hi?n tri?t" . Nh?n th?y th?i c? v?n ch?a chin mu?i, đa Nh? C?n đanh nu?t h?n. Ong nh?n nh?n theo pho Hoang đ? ti?n hanh Nam chinh B?c chi?n, thu ph?c Tri?u Tien , chinh ph?t Mong C? , nhi?u l?n đem quan đanh nha Minh. Sau đo, A T? Cach vi m?t s? t?i nh? ma b? đo?t binh quy?n ? T??ng B?ch k?, k? quy?n c?ng b? gi?m đi đang k?, đa Nh? C?n m?t minh lam đ?i K? ch? c?a T??ng B?ch k? .

N?m Sung đ?c th? 2 ( 1637 ), thang gieng , Hoang Thai C?c l?nh đa Nh? C?n cong đanh đ?o Giang Hoa , b?t giam Tri?u Tien qu?c v??ng la Tri?u Tien Nhan T? cung ng??i nha. Cung n?m thang 4 , đa Nh? C?n ap gi?i Chieu Hi?n Th? t? Ly Uong cung v?, Ph?ng Lam đ?i quan Ly H?o cung v?, va 182 tuy tung quan vien, ng??i nha, đ?u đ?n Th?nh Kinh [9] .

N?m th? 3 ( 1638 ), Hoang Thai C?c th?o ph?t Khach Nh? Khach , đa Nh? C?n đ??c m?nh b?o v? Th?nh Kinh. Trong th?i gian đo, đa Nh? C?n tu s?a thanh Lieu đong , l?i xay d?ng đ?i đ?o t? Th?nh Kinh đ?n Lieu Ha [10] . Ngay 23 thang 8 cung n?m, Hoang Thai C?c m?nh Du? Than v??ng đa Nh? C?n lam [ "Ph?ng m?nh đ?i t??ng quan" ], Nam chinh Minh tri?u, l?n nay Nam chinh vay ham 36 toa thanh, chieu hang 6 toa thanh, th?ng 17 tr?n va thu đ??c ng??i-v?t đ?n 260.000. Kho?ng n?m th? 6 đ?n th? 7 ( 1641 - 1642 ), x?y ra Tr?n Tung C?m (松?之?), hai ben Minh-Thanh h?i quan đ?i chi?n. Thanh quan kh?i đi?m l?y đa Nh? C?n, T? Nh? Cap Lang d?n quan c?m đ?u, sau Hoang Thai C?c t? minh d?n quan chi vi?n. Quan Minh g?n 2 n?m c?m c? ph?i v? tr?n, H?ng Th?a Tru cung T? đ?i Th? ph?i dang thanh đ?u hang [11] . T? tr?n chi?n nay, Thanh tri?u đa co đa v? sau chinh ph?t đ?i Minh.

Sau khi l?p lien ti?p quan cong, đa Nh? C?n c?ng chu y g?y d?ng th? l?c c?a minh. Do đ??c giao qu?n ly b? L?i, đa Nh? C?n ti?n c? nhi?u tam phuc, nh? Hi Phuc (希福), Ph?m V?n Trinh , Bao Th?a Tien (?承先). C?n c? đa Nh? C?n ki?n ngh?, Hoang Thai C?c l?i đ?i v?i chinh th? l?n n?a lam m?t đ?i c?i cach, ap d?ng Bat nha quan ch?. Ngoai ra, v?n th?n vo t??ng, t?p t??c giang t??c, hay vi?c ch? b? Mong C? thay dong đ?i du?, t?t c? đ?u r?i vao tay đa Nh? C?n x? ly. Th?i đi?m Hoang Thai C?c v?a qua đ?i, hai B?ch k? do anh em ong lanh đ?o đa m? r?ng d?n t? 50 Ta l?nh (t?c kho?ng 15.000 ng??i) len đ?n 65 Ta l?nh (kho?ng 19.500 ng??i), chi?m h?n 31% quan s? c?a Bat k?.

Th?i k? Thu?n Tr? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Pho ta ?u đ? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

N?m Sung đ?c th? 8 ( 1643 ), ngay 9 thang 8 (t?c ngay 21 thang 9 d??ng l?ch), Hoang Thai C?c đ?t ng?t qua đ?i ? Th?nh Kinh. Sinh th?i, ong ta ch?a ch? đ?nh ai lam Tr? quan , va đi?u nay gay nen tranh đ?u Hoang v? trong hoang th?t đ?i Thanh.

Ngay 14 thang 8 (am l?ch) cung n?m, L? Than v??ng đ?i Thi?n , Tr?nh Than v??ng T? Nh? Cap Lang , D? Than v??ng đa đ?c cung Du? Than v??ng đa Nh? C?n đ?n Sung Chinh đi?n, ti?n hanh th?o lu?n xem ai s? k? v?. Cu?i cung mau thu?n t?p trung ? hai phe, đa Nh? C?n va Tuc Than v??ng Hao Cach - con tr??ng c?a Hoang Thai C?c. Vao th?i đi?m đo, L? Than v??ng đ?i Thi?n tuy v?n con s?ng, song th? l?c hai H?ng k? c?a ong đa s?m suy y?u. Ong ta tu?i tac cao, s?m đa khong h?i tri?u chinh, ben c?nh đo hai đ?a con trai co tai la Nh?c Thac cung Tat Cap Lan đ?u qua đ?i, con l?i Th?c Thac khong đ??c đ?i Thi?n yeu, con ut Man đ?t H?i tuy co ch?m n? tai hoa nh?ng th? l?c qua y?u. V? t? cach l?n v?n đ? ng??i k? v?, đ?i Thi?n khong đ??c s? đong ?ng h?.

Trong khi đo v?i th? l?c l?n, uy v?ng cao, l?i co s? ?ng h? c?a hai B?ch k? ma minh lam ch?, đa Nh? C?n tr? thanh m?t ?ng vien l?n cho ngoi v? Hoang đ?. Ben c?nh đo, Hao Cach tuy la ng??i thi?u quy?t đoan l?i nong n?y, th? l?c ch? g?m 61 Ta l?nh, nh?ng l?i co đ??c s? ?ng h? c?a hai v? đ?i B?i l?c khac la đ?i Thi?n va T? Nh? Cap Lang . L?c l??ng c?a 3 ng??i h?p l?i co kho?ng 145 Ta l?nh, g?m 43.500 ng??i. C?ng them ?nh h??ng do cong lao c?a Hoang Thai C?c qua l?n va b? ph?n đ?i b?i cac đ?i th?n c?a hai Hoang k? luc b?y gi? la Sach Ni , đ? Nh? Cach , Ngao Bai va At T?t Long . S? d? cac đ?i th?n c?a hai Hoang k? duy tri ?ng l?p Hao Cach, la đ? tri?u Thanh sau đo co th? t? cha truy?n con n?i, c?ng duy tri đ??c đ?a v? hai Hoang k? trong Bat k?. Tuy v?y, trong Chinh H?ng k? , Chinh Lam k? cung Chinh Hoang k? c?ng co ng??i ?ng h? đa Nh? C?n, khi?n cho ong nh? h? them canh. Con co m?t ng??i c?ng khong th? khong noi đ?n, la Tr?nh Than v??ng T? Nh? Cap Lang, k? ch? c?a T??ng Lam k? .

Tuy T? Nh? Cap Lang la dong doi Vi?n chi Tong th?t (cha la Th? Nh? Cap T? , em c?a N? Nh? Cap Xich), khong co kh? n?ng tranh đ? v?, song uy tin va th? l?c c?a T? Nh? Cap Lang, c?ng them đ?a v? c?a T??ng Lam k? c?ng khi?n ong ta co ti?ng noi l?n, tr??ng h?p T? Nh? Cap Lang ng? v? ai thi ng??i đo s? co kh? n?ng cao k? v?. Tr??c tinh th? đo, Qu?n v??ng A đ?t L? , B?i t? Th?c Thac khuyen đa Nh? C?n t? l?p lam Hoang đ?. Tuy co th? l?c l?n, nh?ng đa Nh? C?n khong co quy?n k? v? vi hai Hoang k? đ?i th?n c?c li?t ph?n đ?i. đ? duy tri va chun b??c, đa Nh? C?n đanh ch?p nh?n gi?i phap th?a hi?p la pho l?p con th? 9 c?a Hoang Thai C?c m?i 6 tu?i la Phuc Lam len ngoi Hoang đ?, l?y nien hi?u la Thu?n Tr? [12] . Du? Than v??ng đa Nh? C?n va Tr?nh Than v??ng T? Nh? Cap Lang đ?ng ph? chinh.

Tren th?c t?, du la "đ?ng ph? chinh" , nh?ng Tr?nh Than v??ng T? Nh? Cap Lang du la m?t t??ng l?nh quan s? tai gi?i nh?ng l?i khong quan tam nhi?u đ?n chinh tr?, ong co xu h??ng th?a hi?p va on hoa h?n la n?m tri?u chinh, do đo đa Nh? C?n ngay cang đ?c quy?n, khi vi?t chi?u th? c?ng đ? ten đa Nh? C?n len tr??c [13] . đ? b?o t?n th? di?n c?ng nh? ch?a đ??ng lui, đa Nh? C?n l?p t?c gi?t hai ng??i khuyen minh t? l?p, la A đ?t L? va Th?c Thac [14] . Ben c?nh đo, đa Nh? C?n c?ng theo đa tr? b? phe phai c?a Hao Cach, lam r?ng đ??ng th?c hi?n quy?n cai tr? c?a minh thong qua v? Hoang đ? nh? tu?i [15] .

Chinh ph?t Trung Nguyen [ s?a | s?a ma ngu?n ]

N?m Thu?n Tr? nguyen nien ( 1644 ), T?ng binh S?n H?i quan la Ngo Tam Qu? đ? ngh? quan Thanh lien minh nh?m đanh l?i quan Ly T? Thanh , ng??i thong qua kh?i ngh?a nong dan đanh b?i nha Minh . Nh?n th?y đay la m?t c? h?i ngan vang đ? tham nh?p Trung nguyen, đa Nh? C?n h?i đap l?i l?i keu g?i. Thang 4 , Thu?n Tr? đ? lam ng? đ?c Cung đi?n, bai đa Nh? C?n lam đ?i t??ng quan, ban cho đ?i t??ng quan s?c ?n, đa Nh? C?n ch? huy quan Thanh ti?n vao quan ?i, h?p binh v?i Ngo Tam Qu? đanh b?i Ly T? Thanh [16] .

Ly T? Thanh luc nay m?i bi?t tinh th? nghiem tr?ng, t? minh d?n quan đ?n S?n H?i quan đanh Ngo Tam Qu?. Khi đo, Ngo Tam Qu? đa phai ra s? gi? đ?n g?p đa Nh? C?n c?u vi?n, nh?ng n?i dung b?c th? la m??n quan đanh l?i, ch? tuy?t nhien khong đ? đ?ng vi?c hang quan Thanh. Tr??c tinh th? đo, đa Nh? C?n ngoai m?t đ?ng y tri?u t?p đ?i th?n m?u s? th??ng ngh?, m?t m?t phai s? gi? v? Th?nh Kinh đi?u binh ch? l?c. Ben c?nh đo, đa Nh? C?n l?i m?t ph??ng di?n c? y tri hoan t?c đ? ti?n quan, b?c bach Ngo Tam Qu? ph?i th?a hi?p đi?u ki?n chieu hang. B?i vi chuy?n qua kh?n c?p, Ngo Tam Qu? ch? ph?i đap ?ng yeu c?u c?a đa Nh? C?n.

Ngay 21 thang 4 n?m ?y, Ly-Ngo x?y ra đ?i chi?n S?n H?i quan (山海?大?) [17] . đa Nh? C?n tr??c tinh th? đo khong v?i vang, đ? cho quan Ngo g?n nh? v? tr?n, lien t?c phai s? gi? h?i xin quan Thanh vi?n tr?, thi ong m?i phat binh ti?n vao S?n H?i quan. Khi ti?n vao chi?n tr?n, đa Nh? C?n yeu c?u quan Ngo ph?i đanh v?i quan Ly, đ? hai ben suy y?u, m?i b?t đ?u đ?ng y cho quan Bat k? tran vao truy sat. Nh? v?y, quan Ly tan tac ch?y v? B?c Kinh, quan Ngo ch? con thoi thop quy hang quan Thanh vo đi?u ki?n, đa Nh? C?n khong h? t?n cong s?c gi, l?i d?ng n?i lo?n ? Trung nguyen khi?n đ?i Thanh co l?i l?n nh?t trong c?c di?n. Thang 5 n?m ?y, quan Thanh ti?n vao B?c Kinh [18] .

Sau khi chi?m đ??c thanh B?c Kinh , đa Nh? C?n nghiem c?m đanh c??p, đinh ch? c?o đ?u [19] , ben c?nh đo con cho phat tang Sung Trinh đ? , do đo thu đ??c h?o c?m t? s? phu ng??i Han [20] . Thang 6 n?m ?y, đa Nh? C?n nhanh chong th??ng ngh? cac V??ng, đ?i th?n, đ? ngh? d?i đo t? Th?nh Kinh đ?n B?c Kinh. S? ki?n Thanh tri?u d?i đo đ?n B?c Kinh đa đanh d?u tinh h?p phap c?a tri?u đinh nay v?i ng??i Han, ti?n g?n đ?n qua trinh th?ng nh?t Trung Nguyen, hung ba C?u Chau.

Ngay 20 thang 8 n?m ?y, b?t đ?u ti?n hanh qua trinh d?i đo, đ?n thang 9 la đ?n B?c Kinh. Ngay khi đ?n T? C?m Thanh, Thu?n Tr? đ? ton đa Nh? C?n lam Hoang thuc ph? Nhi?p Chinh v??ng (皇叔父攝政王), ban th??ng m?c Mang Tri?u y b?ng long ch?n, l?i l?nh cho L? b? vi đa Nh? C?n ma ch? sach b?o, ngoai ra con đ?c ban m?t m? long ch?n mau đen co 13 vien đong chau [21] . Khi lam l? đ?ng quan ? Hoang C?c mon (皇極門), Thu?n Tr? đ? cho so?n bia ghi cong tich c?a đa Nh? C?n tuyen cao thien h?, sach ban t??c hi?u [ "Nhi?p Chinh v??ng" ], t? đo đ?a v? c?a đa Nh? C?n ap đ?o ch? V??ng trong tri?u Thanh, h?n xa ng??i đ?ng ph? chinh la T? Nh? Cap Lang, ng??i đ??c ban ton hi?u [ "Ph? Chinh v??ng" ] [22] .

Ben c?nh đo, v?i ly do thien h? con ch?a yen, đa Nh? C?n sai cac t??ng nha Minh ti?p t?c đi đanh d?p cac th? l?c nha Nam Minh va quan kh?i ngh?a ch?ng Thanh d??i s? ki?m soat c?a ong, đi?u nay cho th?y đa Nh? C?n r?t khon kheo trong vi?c "dung Han tr? Han" , khong t?n cong c?a ng??i Bat k? ma v?n n?m đ??c thien h? m?t cach g?t gao nh?t. Giao ??c lien minh th?c ch?t b? xoa b?, khong lau sau, khi cac th? l?c ch?ng Thanh b? d?p yen v? c? b?n, ong phong cac t??ng l?nh nha Minh đ?u hang ch?c quan c?a nha Thanh, bu?c c?o n?a đ?u th?t bim, h?p th?c hoa quy?n th?ng tr? c?a nha Thanh tren toan coi Trung Hoa. C?ng v?i bi?n phap nay, ong bu?c t?t c? m?i ng??i dan Han d??i quy?n ki?m soat c?a nha Thanh đ?u ph?i c?o đ?u th?t bim, tu?n t? đ?ng hoa v?i ng??i Man. Nh?ng n?i ch?ng đ?i, ong cho th?c hi?n nh?ng bi?n phap tan sat đ? bu?c ng??i dan ph?i quy ph?c. Uy quy?n c?a đa Nh? C?n tr? nen t?t đ?nh, khi ong ch? c?n l?i d?ng m?t th? c? ma d? dang l?y đ??c c? giang s?n Trung Hoa v? cho nha Thanh.

Hoang ph? c?a đ?i Thanh [ s?a | s?a ma ngu?n ]

M?t "L?nh ch?" do đa Nh? C?n ban ra trong th?i k? đ?nh cao quy?n l?c.

T? khi tr? thanh Hoang thuc ph? Nhi?p Chinh v??ng, đa Nh? C?n nh?n đ??c cac an đi?n v??t m?c Than v??ng thong th??ng. Ben c?nh [ "Nghi tr??ng" ; 儀仗] tuy gia co ng??i d?n đ??ng cung m?t s? l??ng l?n quan vien rieng, con h? khi Nhi?p Chinh v??ng đi s?n, xu?t s? nghenh chi?n, V??ng cong quy t?c đ?u quy ph?c ch? ch?, l?i con "Li?t ban qu? đ?a" . N?u h?i V??ng ph?, t?t c? đ?u ph?i đ?a đ?n t?n ph? mon. M?i phung T?t Nguyen đan , hay cac d?p co l? Tri?u h? long tr?ng trong cung, cac v??ng cong đ?i th?n sau khi tri?u bai Thu?n Tr? đ?, thi đ?u đ?n tri?u bai đa Nh? C?n. Khi đ?n tri?u, đa Nh? C?n co th? ng?i ki?u vao trong Ng? Mon r?i m?i xu?ng, trong khi cac v? V??ng cong B?i l?c khac theo thong l? đ?u ph?i d?ng ngoai Ng? Mon [23] [24] .

N?m Thu?n Tr? th? 3 ( 1646 ), thang 5 , đa Nh? C?n cho r?ng Thu?n Tr? đ? gi? T? th? trong cung, m?i khi minh c?n vi?c quan g?p l?i ph?i vao cung h?i đ?n T? th? r?t la khong ti?n, do đo thu Hoang đ? t? th? vao ph? c?a minh. T? đ?y, cac ch?ng lo?i, nghi th?c c?a đa Nh? C?n đ?u y h?t Hoang đ?, đ?u la 20 lo?i, ch? khac m?t chut ? s? l??ng, trong khi đo nghi th?c c?a Ph? chinh v??ng T? Nh? Cap Lang ch? 15 lo?i, c?ng ch?ng minh kho?ng cach c?a đa Nh? C?n đa tren T? Nh? Cap Lang nhi?u va r?t g?n v?i Hoang đ?.

T? n?m th? 4 ( 1647 ), quan vien trong th? t?u ph?i x?ng đ?y đ? [Hoang thuc ph? Nhi?p Chinh v??ng], n?u con x?ng "C?u v??ng gia" ho?c l??c đi ng?n g?n thi đ?u b? khi?n trach. Ben c?nh đo, đa Nh? C?n c?ng t? n?m nay vao tri?u h? đa khong con hanh l? qu? bai v?i Thu?n Tr? đ? n?a. V?i th? l?c l?n m?nh nay c?a minh, ong t?ng b??c thau tom đ?c quy?n, nhan đo h?ch t?i T? Nh? Cap Lang t?ng ?ng h? Tuc Than v??ng Hao Cach, l?nh đinh ch? ph? chinh.

N?m th? 5 ( 1648 ), ong đ??c gia phong tr? thanh Hoang ph? Nhi?p Chinh v??ng (皇父攝政王). T? đay, nghi l?, c?n v? ma đa Nh? C?n s? d?ng, t?t c? đ?u l?y quy chu?n c?a Hoang đ? [25] . Vi danh x?ng [ "Hoang ph?" ] nay, ng??i đ?i t??ng truy?n ong đa c??i Hi?u Trang V?n Hoang H?u - sinh m?u c?a Thu?n Tr? đ? va khi ?y đang la Hoang thai h?u. Thuy?t phap nay xu?t phat t? nha th? th?i Thanh s? la Tr??ng Hoang Ngon (?煌言) khi ong ta đ? c?p trong 10 đ?u th? "Ki?n di cung t?" (建夷??), trong đo co 1 bai noi: [ "Th??ng th? th??ng vi h?p nhi ton, T? Ninh cung li l?n doanh mon. Xuan cung t?c nh?t tan nghi chu, thai l? cung phung Thai h?u hon" ] (Nguyen v?n: 上???合而尊，慈??里?盈?。春?昨日新?注，太?恭逢太后婚). Tuy nhien gi? thuy?t nay v?n con đ??c tranh cai, tr? thanh m?t trong 4 bi ?n l?n c?a nha Thanh.

N?m th? 7 ( 1650 ), thang 8 , đa Nh? C?n truy ton ng??i m? đ? đ?i phi Na L?p th? lam Hi?u Li?t V? Hoang h?u, ph?i h??ng cung N? Nh? Cap Xich ? Thai Mi?u .

Qua đ?i [ s?a | s?a ma ngu?n ]

N?m th? Thu?n Tr? th? 7 ( 1650 ), ngay 9 thang 12 (am l?ch), gi? Tu?t, đa Nh? C?n đ?t ng?t qua đ?i trong m?t chuy?n đi s?n t?i Khach L?t thanh (nay la Th?a đ?c , t?nh Ha B?c ), khi 39 tu?i. Thu?n Tr? đ? nghe tin, đich than m?c ph?c tang, đ?ng ngoai đong Tr?c mon (東直門) kho?ng 5 d?m ma nghenh đon di th? đa Nh? C?n v?.

V?i đ?a v? va quy?n l?c c?a minh, đa Nh? C?n đ??c qu?n th?n đ? ngh? Thu?n Tr? đ? ton phong th?y hi?u l?n mi?u hi?u nh? m?t Hoang đ? du khong ph?i la t? tien tr?c h? c?a nha vua hay tr??ng b?i ? hang th?a k? cao h?n, va đi?u nay ch? x?y ra duy nh?t m?t l?n ? nha Thanh. Mi?u hi?u c?a ong la Thanh Tong (成宗), con th?y hi?u c?a ong la M?u đ?c Tu Vi?n Qu?ng Nghi?p đ?nh Cong An Dan L?p Chinh Thanh Kinh Ngh?a Hoang đ? (懋德修遠廣業定功安民立政誠敬義皇帝). Ngay c? Thu?n Tr? đ? đa ph?i l?y ba l?n tr??c m? ph?n c?a đa Nh? C?n. đa Nh? C?n 15 tu?i ch?ng ki?n m? ru?t b? b?c t?, b? t??c m?t quy?n k? v? đ?i Han. C? đ?i ong luon nh?n nh?n đ? tim cach đo?t l?i ngoi v? Hoang đ? nh?ng ch?a th?c hi?n đ??c thi đa qua đ?i. Du v?y, khi tr? thanh Nhi?p chinh v??ng va chi?m đ??c B?c Kinh, ong đa t? cho phep minh s? d?ng nh?ng nghi v? long tr?ng, v?n ch? danh cho Hoang đ?. T?t c? nh?ng đi?u nay lam cho v? vua tr? Thu?n Tr? đ? h?t s?c khong hai long. Vi v?y, ch? 1 n?m sau khi ong qua đ?i ( 1651 ), nh?ng th? l?c ch?ng l?i đa Nh? C?n, đ?ng đ?u la c?u đ?ng ph? chinh v??ng, Tr?nh Than v??ng T? Nh? Cap Lang , v?n b? đa Nh? C?n t??c quy?n Ph? chinh, đa lien h? cac V??ng, đ?i th?n ch?ng đ?i đa Nh? C?n đ? t?ng b??c h?ch t?i ong. đ?u tien, la xet A T? Cach t?i tr?ng, sau đo khoi ph?c đ?a v? c?a cac đ?i th?n thu?c hai Hoang k?, nh?ng ng??i ch?ng đ?i đa Nh? C?n.

Sau đo, T? Nh? Cap Lang lien k?t cung 3 v? Than v??ng khac, la T?n Than v??ng Man đ?t H?i , đoan Tr?ng Than v??ng Bac L?c (博洛) va Kinh C?n Than v??ng Ni Kham cung ti?n cung, đ?ng th?i trinh cho Thu?n Tr? đ? m?t danh sach dai cac t?i c?a đa Nh? C?n, bao g?m 14 đi?u, la: bi m?t may Hoang bao (tuy?t đ?i ch? dung cho Hoang đ?); bay m?u c??p ngai vang; t? phong lam Hoang ph?; ham h?i va chi?m đo?t the thi?p c?a Hao Cach... Sau khi suy tinh, t? cao tr?ng nay đ??c tung ra, chi?u cao kh?p thien h?, đa Nh? C?n t? v? tri ton quy nh?t đ?t nhien r?i xu?ng v?c th?m [26] .

Th??ng s? tau h?ch t?i ghi đ?i l??c:

Nhi?u ng??i tin r?ng đa Nh? C?n đa s?p đ?t cu?c chi?n gianh quy?n l?c v?i Thu?n Tr? khi Hoang đ? đa sang tu?i tr??ng thanh, nen khi cac th? l?c ch?ng đa Nh? C?n gianh đ??c quy?n l?c, Thu?n Tr? đ? đa t??c m?i danh hi?u c?a đa Nh? C?n va con đanh vao c? quan tai. B?n than đa Nh? C?n khong co h?u du?, th?a t? la l?y đa Nh? Bac - con trai th? 5 c?a ng??i em đa đ?c ma k? th?a, sau khi đa Nh? C?n b? h?ch t?i thi đa Nh? Bac b? c??ng ch? quy tong t?ch.

N?m Can Long th? 30 ( 1765 ), Thanh Cao Tong đa quy?t đ?nh truy ph?c đa Nh? C?n, xoa b? m?i t? cao va ph?c nguyen t??c Hoa Th?c Du? Than v??ng , vi?c nay chinh th?c hi?u l?c vao n?m Can Long th? 43 ( 1778 ), va đa Nh? C?n đ??c truy ph?c Hoa Th?c Du? Than v??ng , th?y la Trung (忠), ph?i h??ng th?n v? vao Thai Mi?u nh? m?t đ?i cong th?n c?a tri?u Thanh. Con chau th?a t? khi tr??c c?a ong, h?u du? đa Nh? Bac , đ??c m?nh th?a t??c Du? Than v??ng, v?i ng??i đ?u tien la Thu?n D?nh . Hi?n nay, m? c?a ong đ??c g?i la C?u v??ng m? (九王墳), n?m ? ngoai đong Tr?c mon , B?c Kinh . M? co di?n tich 200.000 met vuong, h??ng B?c-Nam, phia Nam co m?t cay c?u, co t??ng vay va H??ng đi?n, đ?u theo quy chu?n c?a m?t Than v??ng. T? n?m 1954 , m?t b?ng c?a m? ph?n đa b? san b?ng.

Gia quy?n [ s?a | s?a ma ngu?n ]

The thi?p [ s?a | s?a ma ngu?n ]

đa Nh? C?n khi con s?ng c??i va n?p nhi?u the thi?p. Xa h?i N? Chan th?i H?u Kim, th?nh hanh ch? đ? "M?t ch?ng, nhi?u v?, nhi?u thi?p" , nen nh?ng v? [K? Phuc t?n] đ?u nh? cach g?i "V? k?" ? Vi?t Nam, đ?u la chinh th?t, nh?ng khong ph?i sau khi v? c? m?t m?i g?i nh? v?y, ma g?n nh? la m?t d?ng Binh the . Ben c?nh đo, Y T?nh đ?i Quy phi sau khi tai gia Hoang Thai C?c, co nuoi d??ng m?t n? t? Mong C? [ Th?c Sai ; 淑?] (c?ng co th? la con gai c?a Lam đan han ) đ??c h?a g? cho đa Nh? C?n. Hai ng??i ? Sung đ?c n?m th? 5 ( 1640 ) thanh hon, nh?ng sau đo Th?c Sai khong đ??c ghi l?i c? th? n?a, khong ro đa b? hay m?t s?m ma khong l?u l?i tren danh sach the thi?p đa Nh? C?n.

Danh ph?n H? ten Ghi chu
Chinh Phuc t?n Bac Nh? T? Cat đ?c th?
(博爾濟吉特氏) 		Xu?t than t? b? t?c Mong C? Khoa Nh? Th?m , con gai c?a Cat Tang A Nh? Tr?i (吉桑阿爾寨), chau gai B?i l?c Minh An . N?m Thien Menh th? 9 ( 1624 ), thanh hon [28] [29] . V? sau khong con ghi chep gi.
đich Phuc t?n Bac Nh? T? Cat đ?c th?
(博爾濟吉特氏) 		Xu?t than Mong C? Khoa Nh? Th?m b?, con gai Thai cat Sach N?p M?c (索?穆) cung Khoa Nh? Th?m đ?i phi . Co kh? n?ng ten la Ba đ?c Ma (巴特?). Ba v?n la em gai cung m? v?i Hi?u đoan V?n Hoang h?u , va la chau gai c?a Hi?u Trang V?n Hoang h?u [30] , nh?ng dan gian th?i Dan Qu?c đ?n ba la ch? em h? v?i Hi?u Trang V?n Hoang h?u. Cung v?i Hi?u Trang V?n Hoang h?u đ??c g?i thanh "đ?i Ng?c Nhi" , ba đ??c g?i la Ti?u Ng?c Nhi (小玉?).

N?m Thien M?nh th? 9 ( 1624 ), ba cung đa Nh? C?n thanh hon, khi ?y đa Nh? C?n ch? 13 tu?i, nen ba co l? t??ng đ??ng. Ba m?t tr??c đa Nh? C?n vai thang, đ??c đa Nh? C?n ban th?y la Kinh Hi?u Trung Cung Chinh Cung Nguyen phi (敬孝忠恭正宮元妃).

Sau khi đa Nh? C?n đ??c truy th?y Hoang đ?, ba đ??c c?i th?y hi?u thanh Kinh Hi?u Trung Cung T?nh Gi?n T? Hu? Tr? đ?c Ta đ?o Ngh?a Hoang h?u (敬孝忠恭靜簡慈惠助德佐道義皇后).

K? Phuc t?n đong Giai th?
(?佳氏) 		Xu?t than Ki?n Chau N? Chan , con gai Th??ng th? Mong Cach đ? (蒙格圖).
K? Phuc t?n Bac Nh? T? Cat đ?c th?
(博爾濟吉特氏) 		Xu?t than Mong C? Khoa Nh? Th?m b?, con gai c?a đai cat C?n đ? Nh? (根杜爾台吉) , k?t hon vao thang hai n?m Thien Thong th? sau.
K? Phuc t?n Bac Nh? T? Cat đ?c th?
(博爾濟吉特氏) 		Xu?t than Mong C? Khoa Nh? Th?m b?, con gai c?a đai cat L?p B? Hi Tay (拉布希西台吉) , k?t hon vao thang sau n?m Thien Thong th? b?y.
K? Phuc t?n Bac Nh? T? Cat đ?c th?
(博爾濟吉特氏) 		Xu?t than Mong C? Khoa Nh? Th?m b?, con gai c?a Thai cat Sach N?p M?c .

Ba la t?c co c?a Hi?u Trang V?n Hoang h?u, va la em gai cung cha v?i Kinh Hi?u Ngh?a Hoang h?u. Ban đ?u, ba la la the t? c?a Tuc Than v??ng Hao Cach , sau khi Hao Cach b? t?i, ba b? n?p lam the t? c?a đa Nh? C?n.

K? Phuc t?n Ly Ai Th?c
(李愛淑) 		Tri?u Tien cong chua , ba v?n la con gai c?a C?m Lam quan Ly Kh?i D?n (李愷胤) - chau 4 đ?i c?a Tri?u Tien Thanh Tong . N?m 1650 đa Nh? C?n phai ng??i sang Tri?u Tien c?u h?n, ba đ??c Tri?u Tien Hi?u Tong phong lam Ngh?a Thu?n Cong chua (義順公主). Sau khi đa Nh? C?n qua đ?i, nha Thanh theo th?nh c?u c?a C?m Lam quan ma đ?a ba v? n??c.
Tr?c Phuc t?n Ly th? Tong Th?t n? c?a Tri?u Tien , con gai Ly Th? T? (李世?) , sinh h? đ?a con duy nh?t c?a đa Nh? C?n.
Thi?p Bat Nh? T? Cat đ?c th?

(博爾濟吉特氏)

Con gai c?a đai cat Nh? Trac Nong (爾卓農) , đ??c n?p vao n?m Thu?n Tr? th? ba (1647).
Thi?p Cong T? đ?c th?
(公齊特氏) 		Xu?t than t? b? t?c Sat Cap Nh? , con gai c?a đai cat Dien B? đ? (延布?)
Thi?p Bac Nh? T? Cat đ?c th?
(博爾濟吉特氏) 		Xu?t than Mong C? Khoa Nh? Th?m b?.
Thi?p T? Nh? M?c đ?c th?
(濟爾莫特氏) 		Con gai c?a Bang Vo đ? (邦武圖),
Thi?p Khong ro h? Ten Ngo Nh? Kh? Ni (吳爾庫尼) , nguyen la th? t? , tu?n tang.

H?u du? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

  1. Tr??ng n?: đong Nga (東莪), do Tr?c Phuc t?n Ly th? sinh ra, con gai than sinh đ?c nh?t.
  2. D??ng t?: đa Nh? Bac (多爾博), con trai th? n?m c?a đa đ?c , m? la K? Phuc t?n đ?t Tri?t - ch?/em gai c?a Kinh Hi?u Ngh?a Hoang h?u . N?m 1650 t?p t??c Du? Than v??ng , 1 n?m sau cach t??c quy tong. N?m 1657 phong lam đa La B?i l?c .

Trong v?n hoa đ?i chung [ s?a | s?a ma ngu?n ]

N?m Tac ph?m Di?n vien
1974 Vo hi?p đ?ng Ti?u Uy?n (武?董小宛) Giang đ?o
1975 Nh?t đ?i H?ng nhan (一代??) Lang Hung
1981 đ?i Minh Kim V?nh C?
1985 Bich huy?t ki?m (碧血?) Cam Qu?c V?
1987 Man Thanh t?p tam hoang tri?u (??十三皇朝) La Nh?c Lam
1988 Truy?n qu?c M?t chi?u Tr??ng Lam
1989 Trang Phi d?t s? (庄妃?事) Phi?n Chi Kh?i
1989 Tr?n Vien Vien (???) Long Thien T??ng
1992 Nh?t đ?i Hoang h?u đ?i Ng?c Nhi (一代皇后大玉?) Ton B?ng (th?i thi?u nien)

Nh? đong Th?ng (thanh nien)

1996 Tan Long Mon khach s?n (新??客?) C? K? Lan
2000 Bich huy?t ki?m (碧血?) Lo Khanh Huy
2001 Cach Cach mu?n xu?t gia (格格要出嫁) Khau Ch?n H?i
2002 H?n đo?n T?n Hoai (魂?秦淮) Tr?n đ?o Minh
2003 đ? n? hoa (帝女花) V??ng Tu?n đ??ng
2003 Hi?u Trang bi s? (孝庄秘史) Ma C?nh đao
2003 Giang s?n phong v? tinh (江山?雨情) Ly Chi
2004 Tr??ng Ha đong L?u (?河?流) Cao Lan Thon
2005 Minh m?t phong van (明末?云) Ngu Quan
2006 Song gio đ?i Thanh (大??云) Tr??ng Phong Ngh?
2006 Thai T? bi s? (太祖秘史) ?ng H?o Minh
2007 Bich huy?t ki?m (碧血?) Ba Am
2011 Cung th? sieu pham (最?兵器: 弓) Phac C? Hung
2012 S?n ha luy?n - M? nhan vo l? (山河? · 美人无?) Han đ?ng
2015 đ?i Ng?c Nhi truy?n k? (大玉??奇) C?nh Nh?c
2016 To M?t Nhi truy?n k? (?茉??奇) Nghiem Khoan
2017 đ?c b? thien h? (?步天下) Khu?t S? Tieu

Xem them [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Chu thich [ s?a | s?a ma ngu?n ]

  1. ^ Sau b? ph? b?.
  2. ^ Khoi ph?c n?m 1778 th?i Can Long
  3. ^ 《?史稿》：大妃，?喇氏，?喇?勒?泰女。?辛丑，?太祖，年十二。孝慈皇后崩，立?大妃。天命十一年七月，太祖有疾，浴於?泉。疾大?，乘舟自太子河?，召大妃出迎，入?河。庚戌，舟次??堡，上崩。辛亥，大妃殉焉，年三十七。同殉者，二庶妃。妃子三：阿?格、多??、多?。
  4. ^ 《?史稿·卷二百十八·列?五》：天?二年，太宗伐察哈?多?特部，破?於敖穆楞，多??有功，??墨?根代?。
  5. ^ 《?史稿·卷二百十八·列?五》：三年，?上自?井?入明?，??勒莽古?泰等攻下??庄，?通州，薄明都，?袁崇?、祖大?援兵於?渠?外，又?山海?援兵於?州。
  6. ^ 《?史稿·卷二百十八·列?五》：祖大??以?州?，多???阿巴泰等以兵四千，???大?作?奔?，??州，?州兵迎?，??之。
  7. ^ 《?史稿·卷二百十八·列?五》：七年六月，??征明及朝?、察哈?三者何先，多??言："宜整兵?，乘谷熟?，入??燕京，截其援兵，毁其屯堡，?久??，可坐待其?。"
  8. ^ 《?史稿·卷二百十八·列?五》：九年，上命偕岳?等?万人招察哈?林丹汗子?哲，??渡河，多??自平??至朔州，毁?武?，略代州、?州、??、黑峰口及?州，?自?化城携降??。林丹汗得元玉?曰"制?之?"，多??使?哲?上，群臣因表上尊?。
  9. ^ 《大?太宗文皇帝??》卷34，崇德二年四月初五日?：甲戌，和?睿?王多??遣蘇拜等奏?入?朝??王?子及大臣?子家口?目：世子李汪家口：男子八名，?人十一口，家丁九名，太?七名，掌?司?及使令人役共二十二名；次子李淏家口：?人五口，家丁三名，使令人役十六名，?役??四十四名。??安一?、侍?朴?、朴?、武官李集思、文官李明?、米?夏、李?高、甄?成、李奎、??官四?。?生四名，通事三名，??四名伴?三十一名。大臣?子：?部??子一人、工部??子一人。其家口共一百八十二名口，?六十四匹。其李汪、李淏?其妻不在其?。
  10. ^ 《?史稿·卷二百十八·列?五》：三年，上伐喀?喀，王留守，筑??都?弼城，城成，命曰?城；?治盛京至?河大道。
  11. ^ 《?史稿·卷二百十八·列?五》：六年，???州。洪承?率十三万人屯松山，王??之，以??，???。上自?疾?六日，次戚家堡，?屯高?。王?上?松山、杏山?，分兵屯?欣河南山，亘海??。明兵?却?前，上??盖指?，明兵引退。王偕洛?等?塔山道??之，明兵多死者；遂??克塔山外四台，擒王希?等。?以?勒杜度等代?，王??。?出，七年，下松山，?承?，克?州，大??降。?克塔山、杏山。乃?三城，??。?功，??王。
  12. ^ 《沈???》癸未年八月十四日：十四日，?王皆?於大衙?，大王（代善）?言曰："虎口（豪格），帝之?子，?承大?"云。?虎口曰："福小德薄，非所堪?。"固?退去。定策之?，未及?一。帝之手下??之?，佩?而前曰："吾?食於帝、衣於帝，?育之恩，?天同大，若不立帝之子，??死?帝於地下而已！"大王曰："吾以帝兄，常?朝政，老不?知，何可?於此?乎？"?起去，八王（阿?格）亦?而出，十王（多?）默无一言。九王（多??）?之曰："汝等之言是矣。虎口王??退出，无??之意，?立帝之第三子（??第九子），而年?幼稚，八高山（固山）?兵，吾?右?王（??王??哈朗）分掌其半，左右?政，年?之後，???政，誓天而?"云。所?第三子，年今六?……
  13. ^ 《?史稿·卷二百十八·列?五》：??哈朗??大臣，凡事先白王，?名亦先之。
  14. ^ 《?史稿·卷二百十八·列?五》：郡王阿??、?子???王自立，王?其?，?阿??、??。
  15. ^ 《?史稿·卷二百十八·列?五》：固山??何洛?等???王豪格怨望，集?，削爵，大臣?善等以?附，坐死。
  16. ^ 《?史稿·卷二百十八·列?五》：明平西伯?三桂自山海???乞?，王得?，移?向之。癸酉，次西拉塔拉。答三桂?曰："我?欲?明修好，?致?不一答。是以整?三入，盖示意於明，欲其熟?通好。今?不?出此，惟底定中原，?民休息而已。?流?陷京都，崇?帝?亡，不??指，用率仁?之?，沈舟破釜，誓必??，出民水火！伯思?主恩，?流?不共戴天，?忠臣之?，勿因向守???我??，???疑。昔管仲射桓公中?，桓公用?仲父，以成??。伯若率???，必封以故土，晋?藩王。??可?，身家可保，世世子?，?享富?。"
  17. ^ 《?史稿·卷二百十八·列?五》：丁丑，次?山。三桂?遣使?速?，夜逾??抵沙河。戊寅，距?十里，三桂?自成兵已出?。王令?王逆?，?李自成?唐通於一片石。己卯，至山海?，三桂出迎，王慰?之。令所部以白布系肩??，先?入?。?自成?二十?万人，自北山列?，?亘至海。令三桂居右翼后。搏?，大??沙，咫尺不能辨。力斗良久，??。?止，自三桂?右突出，?其中?，?迅矢激。自成登高望?，??，策?走。?无不一?百，追奔四十里，自成?遁。王??前承制?三桂爵平西王。下令???民皆??。以?步兵各万人?三桂，追?自成。
  18. ^ 《?史稿·卷二百十八·列?五》：五月戊子朔，?次通州。自成先一日焚??，??重而西。王令?王偕三桂各率所部追之。己丑，王整?入京?，明?吏?民迎朝??外。
  19. ^ 《?史稿·卷二百十八·列?五》：王初令官民皆??，??拂民原，??之。
  20. ^ 《?史稿·卷二百十八·列?五》：下令?士皆乘城，毋入民舍，民安堵如故。?崇?帝??三日，具帝?葬之。
  21. ^ 《?史稿·卷二百十八·列?五》：九月，上入山海?，王率?王群臣迎於通州。上至京?，封?叔父?政王，?貂?朝衣。十月乙卯朔，上?位，以王功高，命?部???球、侍??拜、?心?渥赫建碑??，加???、黑狐冠一、上??珠十三、黑狐?一，副以金、?、?、?。
  22. ^ Thanh s? c?o, quy?n 4 : 冬十月乙卯朔，上親詣南郊告祭天地，?皇帝位，遣官告祭太廟、社稷。初頒時憲歷。丙辰，以孔子六十五代孫允植襲封衍聖公，其五經博士等官襲封如故。丁巳，以睿親王多爾袞功最高，命禮部建碑紀績。辛酉，上太宗尊諡，告祭郊廟社稷。壬戌，流賊餘黨趙應元?降，入?州，殺招撫侍?王鰲永，和託等討斬之。甲子，上御皇極門，頒詔天下，大赦。詔曰：「我國家受天眷佑，肇造東土。列祖創興宏業，皇考式廓前猷，遂?舊邦，誕膺新命。?朕嗣服，越在沖齡，敬念紹庭，永綏厥位。頃緣賊??熾，極禍中原，是用倚任親賢，救民塗炭。方馳金鼓，旋奏澄?，用解倒懸，非富天下。而王公列?文武群臣?軍民耆老合詞勸進，懇請再三。乃以今年十月乙卯朔，祗告天地宗廟社稷，定鼎燕京，仍建有天下之號曰大?，紀元順治。緬維峻命不易，創業尤艱。況當改革之初，爰沛維新之澤。親王佐命開國，濟世安民，有大勛勞，宜加殊禮。郡王子孫弟侄應得封爵，所司損益前典以聞。滿洲開國諸臣，運籌?幄，決勝廟堂，汗馬著勛，開疆拓土，應加公、侯、伯世爵，錫以誥券。大軍入關以來，文武官紳，倡先慕義，殺賊歸降，亦予通行察?。自順治元年五月朔昧爽以前，官吏軍民罪犯，非叛逆十惡死在不赦者，罪無大小，咸赦除之。官吏貪賄枉法，剝削小民，犯在五月朔以後，不在此例。地畝錢糧，悉照前明會計錄，自順治元年五月朔起，如額徵解。凡加派遼餉、新餉、練餉、召買等項，俱行?免。大軍經過地方，仍免正糧一半，歸順州縣非經過者，免本年三分之一。直省起存拖欠本折錢糧，如金花、夏稅、秋糧、馬草、人丁、鹽?、民屯、牧地、?課、富戶、門?、商稅、魚課、馬價、柴直、棗株、?貫、果品及內供?料、蠟、茶、芝麻、棉花、絹、布、絲?等項，念小民困苦已極，自順治元年五月朔以前，凡屬逋徵，?予豁除。兵民散居京城，實不獲已，其東中西三城已遷徙者，准免租賦三年；南北二城雖未遷徙，亦免一年。丁銀原有定額，年來生齒凋耗，版籍日削，孤貧老弱，盡苦追呼，有司??，老幼廢疾，?與豁免。軍民年七十以上者，許一丁侍養，免其?役；八十以上者，給與絹?米肉；有德行著聞者，給與冠帶；鰥寡孤獨、廢疾不能自存者，官與給養。孝子順孫義夫節婦，有司諮訪以聞。故明建言罷謫諸臣及山林隱逸懷才抱德堪?世用者，撫按薦?，來京擢用。文武制科，仍於辰戌丑未年?行會試，子午卯酉年?行?試。前明宗室首倡投誠者，仍予祿養。明國諸陵，春秋致祭，仍用守陵員戶。帝王陵寢及名臣賢士墳墓?者修之，仍禁樵牧。京、外文武職官應得封誥??，一體頒給。北直、河南、山東節裁銀，山西太原、平陽二府新裁銀，前明已經免解，其二府舊裁銀，與各府新舊節裁銀兩，又會同館馬站、驢站館夫及遞運所車站夫價等銀，又直省額解工部四司料銀、匠價銀、?料銀、苧?銀、車價銀、葦夫銀、葦課銀、漁課銀、野味銀、翎毛銀、活鹿銀、大鹿銀、小鹿銀、羊皮銀、弓箭撒袋折銀、?剩水?銀、牛角牛筋銀、鵝翎銀、天鵝銀、民夫銀、椿草子粒銀、狀元袍服銀、衣糧銀、?柴夫銀、搬運木柴銀、?柴夫銀、蘆課等折色銀、?甲、腰刀、弓箭、弦條、??、?、鞋、狐??狸皮、山羊毛課、鐵、黃?、?、桑、?脂、花梨、南棗、紫?、杉條等木、?木、桐木、板枋、??物料、蘆席、蒲草、榜紙、??、槐花、烏梅、梔子、筆管、芒?、竹掃?、席草、粗細銅絲、鐵線、鍍白銅絲、鐵條、碌子、?花棉、松香、光葉書籍紙、嚴漆、?漆、桐油、毛、?、紫、水斑等竹、實心竹、棕毛、白圓藤、翠毛、石磨、川二?、生漆、沙葉、廣膠、焰硝、螺殼等本色錢糧，自順治元年五月朔以前逋欠在民，盡予?免，以甦民困。後照現行事例，分別?除。京師行商車戶等役，每遇僉役，頓至流離，嗣後永行豁除。運司鹽法，遞年增加，有新餉、練餉雜項加派等銀，深??商，盡行豁免，本年仍免額引三分之一。關津抽稅，非欲困商，准免一年，明末所增，?行豁免。直省州縣零星稅目，?行嚴禁。曾經兵災地方應納錢糧，已經前明全免者，仍與全免，不在免半、免一之例。直省報解屯田司助工銀兩，亦出加派，准予豁除。直省領解錢糧被賊劫失，在順治元年五月朔以前，一?豁免。山、陝軍民被流寇要挾，悔過自新，?從赦宥，脅從自首者前罪勿論。巡按以訪拿?名，聽信衙?，誣罰良民，最?弊政，今後悉行禁革。勢家土豪，重利放債，致民傾家蕩?，深可痛恨，今後有司勿許追比。越訴誣告，敗俗傷財，大赦以後，戶婚小事，俱就有司歸結，如有訟師誘陷愚民入京越訴者，加等反坐。贖?之設，勸人自新，追比傷生，轉?民害，今後?行禁止，不能納者，速予免追。惟爾萬方，與朕一德。播告遐邇，咸使聞知。」加封和碩睿親王多爾袞?叔父攝政王。
  23. ^ 《?實錄順治朝實錄》 : ○戊申。禮部議定攝政王及諸王貝勒等儀仗。凡出獵行軍、攝政王儀仗前導。奏樂而行。其餘和碩親王、多羅郡王、多羅貝勒、隨帶儀仗。不前導。或專領兵馬。或?守城池。儀仗前導。奏樂而行。凡在內及出獵行軍、攝政王正坐。諸王兩旁?坐。攝政王儀仗。原定紅傘二柄。條纛二桿。小旗十桿。立瓜一對。星一對。吾仗二對。增紅傘一柄。大纛一對。紅仗一對。撒袋二副。大刀二口。槍二桿。貝子儀仗內。增條纛一桿。其旗幅視多羅貝勒條纛短五寸。
  24. ^ 《?實錄順治朝實錄》 : 甲辰。禮部議定攝政王稱號及儀注。凡文移、皆書皇叔父攝政王。一切大禮。如圍獵、出師、操驗兵馬、諸王、貝勒、貝子、公等聚集之所、禮部具?、傳示聚集等候。其各官、則視王所往、列班?送。候王回、令諸王退則退。貝勒以下、送及王府門方退。其集候各官、?迎如前。遇元旦、及慶賀禮。滿漢文武諸臣、朝賀皇上畢。?往賀皇叔父王。若諸王侍坐於皇叔父王前親王及饒餘郡王、不叩頭而坐。承澤郡王、衍禧郡王以下。叩頭坐皇叔父王若饋財畜食物於禮親王、則令人受不叩頭若饋諸親王、及饒餘郡王財畜、俱立受。俟後入見時令人?知。謝與不謝、一聽皇叔父王命。?有事差遣、及齎賞之人遇諸王於道。過諸王門。俱不下馬。若齎食於諸親王、及饒餘郡王俱立受。不叩頭。承澤郡王、衍禧郡王以下、?受叩頭。若升賞官員於皇上前謝恩。於皇叔父王前不謝。其自外入、自內出各官朝皇上畢。?往見皇叔父王。若賜茶飯、饒餘郡王以上、不叩頭。承澤郡王、衍禧郡王以下、照常叩頭。皇叔父王於午門內從便下轎諸親王、郡王、於午門外下轎。
  25. ^ Thanh s? c?o, quy?n 218 : 九月，上入山海關，王率諸王?臣迎於通州。上至京師，封?叔父攝政王，賜貂?朝衣。十月乙卯朔，上?位，以王功高，命禮部?書?球、侍?藍拜、?心?渥赫建碑紀績，加賜冊寶、黑狐冠一、上飾東珠十三、黑狐?一，副以金、銀、馬、駝。二年，鄭親王等議上攝政王儀制，視諸王有加禮。王曰：「上前未敢違禮，他可如議。」翌日入朝，諸臣?迎，命還輿，責大學士剛林等曰：「此上朝門，諸臣何故?我？ 」御史趙開心疏言：「王以皇叔之親，兼攝政王之尊，臣民寧肯自外於拜舞？第王恩皆上恩，?臣謁王，正當限以禮數，與朝見不同。庶諸臣不失尊王之意，亦全王尊上之心。上稱叔父攝政王，王?上叔父，惟上得稱之。若臣庶宜於叔父上加'皇'字，庶辨上下，尊體制。」下禮部議行。其年六月，豫親王克揚州，可法死之，遂破明南都。閏六月，英親王逐李自成至武昌，東下九江，故明寧南侯降，江南底定。十月，上賜王馬，王入謝，詔曰：「遇朝賀大典，朕受王禮。若小節，勿與諸王同。」王對曰：「上方幼衝，臣不敢違禮。待上親政，凡有寵恩，不敢辭。」王時攝政久，位崇功高，時誡諸臣尊事主上，曰：「俟上春秋鼎盛，將歸政焉。」...五年十一月，南郊禮成，赦詔曰：「叔父攝政王治安天下，有大勳勞，宜加殊禮，以崇功德，尊?皇父攝政王。凡詔疏皆書之。」
  26. ^ 《?實錄順治朝實錄》 : 己亥。追論睿王多爾袞罪狀。昭示中外。詔曰。鄭親王、巽親王、端重親王、敬謹親王、同內大臣等、合詞奏言。太宗文皇帝龍馭上賓時。諸王、貝勒、大臣等、同心翊戴。共矢忠誠扶立皇上。彼時臣等、?無欲立攝政王多爾袞之議。惟伊弟豫郡王多鐸、唆調勸進。皇上因在衝年。曾將朝政、付伊與鄭親王共理。逮后睿王多爾袞、獨專威權。不令鄭親王預政。遂以伊親弟豫郡王多鐸、?輔政叔王。背誓肆行。妄自尊大以皇上之繼位、盡?已功又將太宗文皇帝昔年恩養諸王大臣官兵人等、?我皇上捐軀竭力、攻城破敵、巢□刀滅賊寇之功。全歸於己其所用儀仗音樂及衛從之人、俱僭擬至尊。蓋造府第、亦與宮闕無異。府庫之財任意?費。擅用織造緞疋、庫貯銀兩珍寶、不可勝計。又將皇上侍臣伊爾登、陳泰一族、及所屬牛錄人丁剛人丁剛林、巴爾達齊二族、盡收入自己旗下。又擅自?稱太宗文皇帝之?位、原系奪立。以挾制中外。又構陷威逼、使肅親王不得其死。遂納其妃。且將官兵戶口財?等項、不行歸公俱以肥己。又欲皇上侍臣額爾克戴?歸己。差吳拜、羅什剛林祁充格、封以侯爵。因戴?不從、複罷侯封。又差羅什以美言、誘皇上侍臣席訥布庫、冀其黨附。凡一切政事、及批票本章不奉上命?稱詔上□日擅作威福。任意黜陟。凡伊喜悅之人不應官者濫升。不合伊者濫降。以至僭妄悖理之處、不可枚?。又不令諸王、貝勒、貝子、公等入朝辦事。竟以朝廷自居。令其日候府前。昨伊之近侍額克親吳拜、蘇拜、羅什、博爾惠、口稱亡主遺言欲亂國政。被端重親王、敬謹親王、?內大臣等、公同首出。遂將羅什、博爾惠正法。額克親、吳拜、蘇拜、從重治罪、訖以此思之多爾袞、顯有悖逆之心。臣等從前俱畏威?聲、不敢出言。是以此等情形未曾入告。今謹冒死奏聞。伏願皇上速加乾斷。列其罪狀宣示中外?將臣等重加處分等語朕隨命在朝大臣詳細會議?論僉同。謂宜追治多爾袞罪。而伊屬下蘇克薩哈、詹岱、穆濟倫又首言伊主在日私制帝服。藏匿御用珠寶。曾向何洛會吳拜蘇拜羅什博爾惠密議欲帶伊兩旗移駐永平府又首言何洛會、曾遇肅親王諸子肆行罵?朕聞之、?令諸王大臣、詳鞫皆實。除將何洛會正法外多爾袞逆謀果?。神人共憤謹告天地、太廟、社稷。將伊母子、?妻所得封典悉行追奪。布告天下。咸使聞知
  27. ^ Thanh s? c?o, quy?n 218
  28. ^ 《大?太祖??·卷之九》○辛巳。科爾沁國台吉桑阿爾寨、送女至。妻上子台吉多爾袞。筵宴如禮
  29. ^ 《?洲??·卷七》○二十八日科爾沁部桑?爾寨台吉送女來　帝設宴與皇子多爾袞台吉?妃
  30. ^ Sach N?p M?c la chau n?i c?a Tr?i Tang - than ph? c?a Hi?u đoan V?n Hoang h?u. Sau khi Tr?i Tang qua đ?i, Sach N?p M?c thu k? v? goa c?a Tr?i Tang la Khoa Nh? Th?m đ?i phi, c?ng la than m?u c?a Hi?u đoan h?u. Vi v?y Hi?u Kinh Ngh?a Hoang h?u la em gai cung m? c?a Hi?u đoan h?u nh?ng l?i la chau gai g?i Hi?u Trang h?u la co.

Tham kh?o [ s?a | s?a ma ngu?n ]

  • Chanh, Tr?n V?n (2006). T? đi?n L?ch s? Trung Hoa . Nha xu?t b?n Thanh nien .
  • Dai, Yingcong (2009), The Sichuan Frontier and Tibet: Imperial Strategy in the Early Qing , Seattle and London: University of Washington Press, ISBN   978-0-295-98952-5 .
  • Dennerline, Jerry (2002), “The Shun-chih Reign”, trong Peterson, Willard J. (bien t?p), Cambridge History of China, Vol. 9, Part 1: The Ch'ing Dynasty to 1800 , Cambridge: Cambridge University Press, tr. 73?119, ISBN   0-521-24334-3
  • Elliott, Mark C. (2001), The Manchu Way: The Eight Banners and Ethnic Identity in Late Imperial China , Stanford: Stanford University Press, ISBN   0-8047-4684-2 .
  • Elman, Benjamin A. (2001), A Cultural History of Civil Examinations in Late Imperial China , Berkeley and Los Angeles: University of California Press, ISBN   0-520-21509-5 .
  • Elman, Benjamin A. (2002), “The Social Roles of Literati in Early to Mid-Ch'ing”, trong Peterson, Willard J. (bien t?p), Cambridge History of China, Vol. 9, Part 1: The Ch'ing Dynasty to 1800 , Cambridge: Cambridge University Press, tr. 360?427, ISBN   0-521-24334-3 .
  • Fang, Chao-ying (1943b), “?arhuda”, trong Hummel, Arthur W. (bien t?p), Eminent Chinese of the Ch'ing Period (1644?1912) , Washington: United States Government Printing Office , tr. 632 .
  • Finnane, Antonia (1993), “Yangzhou: A Central Place in the Qing Empire”, trong Cooke Johnson, Linda (bien t?p), Cities of Jiangnan in Late Imperial China , Albany, NY: SUNY Press, tr. 117?50 .
  • Gong, Baoli ??利 (2010), Shunzhi shidian ?治事典 ["Events of the Shunzhi reign"] (b?ng ti?ng Trung), Beijing: Zijincheng chubanshe 紫禁城出版社 ["Forbidden City Press"], ISBN   978-7-5134-0018-3 Chu thich co tham s? tr?ng khong ro: |author-name-separator= ( tr? giup ) .
  • Ho, Ping-ti (1962), The Ladder of Success in Imperial China: Aspects of Social Mobility, 1368?1911 , New York: Columbia University Press, ISBN   0-231-05161-1 Chu thich co tham s? tr?ng khong ro: |author-name-separator= ( tr? giup ) .
  • Kuhn, Philip A. (1990), Soulstealers: The Chinese Sorcery Scare of 1768 , Cambridge, Mass.: Harvard University Press, ISBN   0-674-82152-1 .
  • Larsen, E. S.; Numata, Tomoo (1943), “Meng Ch'iao-fang”, trong Hummel, Arthur W. (bien t?p), Eminent Chinese of the Ch'ing Period (1644?1912) , Washington: United States Government Printing Office , tr. 572 .
  • Man-Cheong, Iona D. (2004), The Class of 1761: Examinations, State, and Elites in Eighteenth-Century China , Stanford: Stanford University Press, ISBN   0-8047-4146-8 .
  • Mote, Frederick W. (1999), Imperial China, 900?1800 , Cambridge, Mass.: Harvard University Press .
  • Naquin, Susan (2000), Peking: Temples and City Life, 1400?1900 , Berkeley and Los Angeles: University of California Press, ISBN   0-520-21991-0 .
  • Oxnam, Robert B. (1975), Ruling from Horseback: Manchu Politics in the Oboi Regency, 1661?1669 , Chicago and London: University of Chicago Press, ISBN   0-226-64244-5 .
  • Rawski, Evelyn S. (1998), The Last Emperors: A Social History of Qing Imperial Institutions , Berkeley, Los Angeles, and London: University of California Press, ISBN   0-520-22837-5 .
  • Rossabi, Morris (1979), “Muslim and Central Asian Revolts”, trong Spence, Jonathan D.; Wills, John E., Jr. (bien t?p), From Ming to Ch'ing: Conquest, Region, and Continuity in Seventeenth-Century China , New Haven and London: Yale University Press, tr. 167?99, ISBN   0-300-02672-2 .
  • Roth Li, Gertraude (2002), “State Building Before 1644”, trong Peterson, Willard J. (bien t?p), Cambridge History of China, Vol. 9, Part 1:The Ch'ing Dynasty to 1800 , Cambridge: Cambridge University Press, tr. 9?72, ISBN   0-521-24334-3 .
  • Struve, Lynn (1988), “The Southern Ming”, trong Frederic W. Mote; Denis Twitchett; John King Fairbank (bien t?p), Cambridge History of China, Volume 7, The Ming Dynasty, 1368?1644 , Cambridge: Cambridge University Press, tr. 641?725, ISBN   0-521-24332-7
  • Wakeman, Frederic (1985), The Great Enterprise: The Manchu Reconstruction of Imperial Order in Seventeenth-Century China , Berkeley, Los Angeles, and London: University of California Press, ISBN   0-520-04804-0 . In two volumes.
  • Wakeman, Frederic (1975), “Localism and Loyalism During the Ch'ing Conquest of Kiangnan: The Tragedy of Chiang-yin”, trong Frederic Wakeman, Jr.; Carolyn Grant (bien t?p), Conflict and Control in Late Imperial China , Berkeley: Center of Chinese Studies, University of California, Berkeley, tr. 43?85, ISBN   0-520-02597-0 .
  • Wakeman, Frederic (1984), “Romantics, Stoics, and Martyrs in Seventeenth-Century China”, Journal of Asian Studies , 43 (4): 631?65, doi : 10.2307/2057148 .
  • Wills, John E. (1984), Embassies and Illusions: Dutch and Portuguese Envoys to K'ang-hsi, 1666?1687 , Cambridge (Mass.) and London: Harvard University Press, ISBN   0-674-24776-0 .
  • Wu, Silas H. L. (1979), Passage to Power: K'ang-hsi and His Heir Apparent, 1661?1722 , Cambridge, Mass.: Harvard University Press, ISBN   0-674-65625-3 .
  • Zarrow, Peter (2004a), “Historical Trauma: Anti-Manchuism and Memories of Atrocity in Late Qing China”, History and Memory , 16 (2): 67?107, doi : 10.1353/ham.2004.0013 .
  • Zarrow, Peter (trans.) (2004b), “Qianlong's inscription on the founding of the Temple of the Happiness and Longevity of Mt Sumeru (Xumifushou miao)”, trong Millward, James A.; va đ?ng nghi?p (bien t?p), New Qing Imperial History: The Making of Inner Asian Empire at Qing Chengde , London and New York: RoutledgeCurzon, tr. 185?87, ISBN   0-415-32006-2 .
  • Zhou, Ruchang [周汝昌] (2009), Between Noble and Humble: Cao Xueqin and the Dream of the Red Chamber , edited by Ronald R. Gray and Mark S. Ferrara, translated by Liangmei Bao and Kyongsook Park , New York: Peter Lang, ISBN   978-1-4331-0407-7 Chu thich co tham s? tr?ng khong ro: |author-name-separator= ( tr? giup ) .
L?y t? “ https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=đa_Nh?_C?n&oldid=71043163 ”