đ?o nh?
Pokonji Dol
n?m trong
bi?n Adriatic
đ?o
la ph?n đ?t đ??c bao quanh hoan toan b?i
n??c
nh?ng khong ph?i la
l?c đ?a
; tuy v?y, khong co
kich th??c
chu?n nao đ? phan bi?t gi?a đ?o va l?c đ?a.
[1]
đi?u 121 c?a
Cong ??c Lien H?p Qu?c v? Lu?t bi?n
đ?a ra đ?nh ngh?a "đ?o" c? th? h?n, theo đo đ?o "la vung đ?t t? nhien co n??c bao b?c, khi
th?y tri?u
len vung đ?t nay v?n ? tren m?t n??c."
[2]
Co th? phan lo?i đ?o t? nhien thanh hai nhom chinh la
đ?o l?c đ?a
va
đ?o đ?i d??ng
. Ngoai ra, con co
đ?o nhan t?o
.
đ?o Brasilera n?m gi?a song ? bien gi?i
Brasil
,
Uruguay
va
Argentina
.
đ?o l?c đ?a
la m?t ph?n đ?t đai n?m tren th?m l?c đ?a c?a m?t l?c đ?a nao đo, vi d?:
Co m?t lo?i đ?o l?c đ?a đ?c bi?t đ??c hinh thanh khi l?c đ?a b? đ?t gay đ??c g?i la đ?o ti?u l?c đ?a. Nh?ng đ?o ti?u l?c đ?a n?i ti?ng la
New Zealand
(
đ?o B?c
va
đ?o Nam
),
đ?o Madagascar
.
Ngoai ra, con co th? k? đ?n lo?i đ?o đ??c hinh thanh do v?t ch?t l?ng đ?ng khi th?y l?u ch?y ch?m. ? bi?n, cac
h?i l?u
lam l?ng đ?ng
cat
len
th?m l?c đ?a
, t?o nen cac
đ?o ch?n
. T??ng t?, ? l?u v?c cac con song l?n ho?c chau th? song, co th? b?t g?p m?t s? đ?o nh? n?i gi?a dong. M?t s? đ?o nay ch? t?n t?i t?m th?i va co th? bi?n m?t khi l?u l??ng ho?c t?c đ? ch?y c?a dong n??c thay đ?i, trong khi m?t s? khac thi v?n t?n t?i lau dai t?i đo.
đ?o đ?i d??ng
la lo?i đ?o khong n?m tren
th?m l?c đ?a
. đa ph?n s? đ?o nay đ??c hinh thanh t? ho?t đ?ng c?a
nui l?a
; m?t s? đ?o l?i đ??c t?o nen t? cac ki?n t?o khi m?ng đ?a ch?t d?ch chuy?n va nang đay đ?i d??ng len kh?i m?t n??c, vi d? đ?o
Macquarie
g?n
Nam C?c
, trong khi m?t s? khac l?i đ??c
san ho
t?o nen.
đ?o nui l?a
la nh?ng hon đ?o đ??c hinh thanh do s? ho?t đ?ng c?a
nui l?a
, phun trao ra
dung nham
. Kh?i l??ng l?n dung nham đ??c phun len, sau đo ngu?i d?n, t?o thanh nh?ng hon đ?o.
đ?o nui l?a Sarigan thu?c
qu?n đ?o B?c Mariana
Cac đ?o đ?i d??ng co ngu?n g?c nui l?a kha đa d?ng v? cach th?c hinh thanh.
- Lo?i th? nh?t đ??c tim th?y tren vong cung đ?o nui l?a. Nh?ng đ?o nay n?i len t? cac nui l?a khi m?ng đ?a ch?t b? hut chim (
subduction
) xu?ng d??i m?t m?ng đ?a t?ng khac. Vi d?:
qu?n đ?o Mariana
,
qu?n đ?o Aleut
va ph?n l?n
Tonga
thu?c
Thai Binh D??ng
.
- Lo?i th? hai hinh thanh khi đ?t gay đ?i d??ng v??n kh?i m?t bi?n. Vi d?:
Iceland
va
Jan Mayen
?
đ?i Tay D??ng
.
- Lo?i th? ba hinh thanh ngay tren cac đi?m nong nui l?a. M?t m?ng đ?a ch?t d?ch chuy?n len phia tren c?a đi?m nong nui l?a, sau đo n?t gay ra, khi?n dung nham phun len va t?o thanh m?i chu?i cac hon đ?o. Sau m?t kho?ng th?i gian lau dai v?i cac tac đ?ng c?a chuy?n đ?ng đ?ng t?nh va xoi mon, cu?i cung cac đ?o nay chim xu?ng va tr? thanh cac nui bi?n. S? d?ch chuy?n c?a m?ng đ?a ch?t tren đi?m nong nui l?a t?o nen chu?i đ?o n?m d?c theo h??ng di chuy?n c?a m?ng đ?a ch?t, vi d?
qu?n đ?o Hawaii
va
qu?n đ?o Australes
thu?c Thai Binh D??ng,
Surtsey
thu?c đ?i Tay D??ng.
đ?o Saint Martin la m?t
đ?o san ho
c?a
Bangladesh
.
đ?o san ho
la lo?i đ?o nhi?t đ?i đ??c hinh thanh t? khung
san ho
va cac
sinh v?t
co lien quan v?i san ho đo.
[3]
Lo?i đ?o nay th??ng g?p ? nh?ng khu v?c bi?n nong ho?c xung quanh đ?o nui l?a.
R?n san ho vong
hay r?n vong,
am tieu
san ho vong (
atoll
) la m?t lo?i hinh th? g?m m?t vong san ho rao l?y m?t v?ng bi?n (
pha
n??c) ? gi?a.
[4]
Theo
Charles Darwin
, lo?i c?u t?o nay thanh hinh khi m?t
đ?o nui l?a
b? xoi mon va chim xu?ng n??c, đ? l?i vanh san ho co d?ng vong đa phat tri?n xung quanh
đ?o nui l?a
t? tr??c đo. Co nhi?u r?n vong chim ng?p d??i m?t bi?n khi th?y tri?u len; t?i nh?ng ch? cao tren vanh san ho, co th? n?i len nh?ng đ?o th?p va ph?ng.
[4]
M?t s? tai li?u dung thu?t ng? "đ?o san ho vong" thay cho r?n vong, nh?ng cach g?i nay khong bao quat b?n ch?t vi đ?o san ho (n?u co) ch? la m?t ph?n c?a toan th? r?n san ho đang đ? c?p.
[4]
Trong
bi?n đong
co hai qu?n đ?o la
Hoang Sa
va
Tr??ng Sa
. N?i đay tuy co r?t nhi?u r?n đa san ho noi chung (trong đo cac r?n vong) nh?ng ch? co m?t vai đ?o san ho va
đ?o cat
nh?. Vi?c s? d?ng khai ni?m "đ?o" m?t cach tu? ti?n s? d?n đ?n nh?m l?n v? b?n ch?t đ?a ly.
10 đ?o l?n nh?t th? gi?i
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
 |
Wikimedia Commons co them hinh ?nh va ph??ng ti?n truy?n t?i v?
đ?o
.
|